<-- Dublin Core tags: -->
<-- file made with EML-spellchecker v.3 -->
# Emendanda inserted
p.3
C. ERASMI MICHAELII
LAETI,
DE
REPVBLICA NORIBERGENSIVM
LIBRI IIII.
AD
AMPLISSIMVM AC SAPIENTISSIMVM
Inclytae vrbis Noribergensis
SENATVM.
Cum gratia et Priuilegio Jmperiali.
FRANCOFORTI AD MOENVM,
Anno 1574.
sig.*2r
AMPLISSIMO
ET SAPIENTISSIMO
INCLYTAE NORIBERGENSIS
REIPVBLICAE SENATVI
S.
VETVS est, Amplissime Senatus; rerum virtutumque
maximarum formas, ingenia, naturas,
vsus, proprietatesque ac dignitatem
publicis quibusdam literarum monumentis
interdum celebrare. Idque eo fine eoque
maxime consilio: vt virtus ipsa; quae sola pene
verum coelestis cuiusdam et diuine naturae
inter homines est indicium; in hominum multorum oculis
sit conspectior: deque ea non inani aut temerario affectuum
impulsu; sed censura vera, rectaque et honesta animorum sententia
iudicium constituatur. Et quidem explicari oratione
vix potest, quantum intersit humani generis, quantumque vniuersis
omnino gentibus expediat, creberrimam profecto huius
rei mentionem fieri: officiorumque proponi saepius atque
adornari commendationes: vt in quas veluti in speculum sese
humanum genus intuens; conspecta virtutum pulcritudine;
cum admirari hasce ceperit, ad carum protinus sese imitationem
omni studio omnique diligentia comparet et componat.
Plerunque enim inter mortales euenire: vt quos doctrinae praeceptorumque
formae nequeunt ad virtutem flectere: hos exemplorum
facies religioque moueat: vt quod in alijs iam admirari
ceperint; in semetipsis custodiendum suasque postea in actiones
sig.*2v
vitae inferendum ac frequentandum esse putent. Ita quo
praecepta minus expedite duxerint: exemplorum certe ratio
videtur haud inefficaci laboris fructu interdum multos perduxisse.
Scitum est quod narrari solet de Leonibus; quos cum magistri
instituunt ad mansuetudinem, equidem mirabili artificio
immanem efferamque bestiarum vim naturamque parendi
legibus inuoluunt. Primum etenim e canibus catellum
hisce quendam sub conspectum statuunt: deinde iussa quaedam
proferunt in medium, instruuntque ad operandum. Tandem
vero, si praeceptis catellus iste pareat; laudant mulcentque, atque
aliquo ceu popismate obedientem alacremque excitant,
et ad vlteriora adhortantur. Quod si indocilem ille se aut refractarium
fortasse praebeat; cedunt virgis, castigantque et plorare
cogunt: vt vel sic tandem quae sunt praecepta faciat, seque
parentem legibus ostendat. Discipuli interea, illa, inquam,
praeclara Leonum soboles in hanc Magistri solertiam saeueritatemque
respiciens: et similia fortasse exhorrescens verbera,
assuescit disciplinae: eoque pacto et feritatem mitigat, et tractandam
sese praebet: quaeque iussa sunt, concinnare aliquo modo,
et ad vsum accommodare studet. Natura autem inest iuuentuti
quaedam ceu durities ad obtemperandum: et multis odio
sunt leges; quas sublatas cuperent; quod iniectis vinculis coherceant
viuendi petulantiam: minimeque quemque suo sinant
arbitratu viuere: sed metas addant actionibus; quas vel
praemiorum exhortatione; vel poenarum metu dirigunt et gubernant.
Et quidem dolendum est tantam esse inordinationem,
tantum licentiae desiderium in illorum animis; qui alijs
interdum, splendoribus fortunisque et potentiae ostentatione
antecellunt. Quid enim quaeso magnarum soboles ad se leges
pertinere? imo, quo se vinculo potentes ipsi ad pietatem virtutesque
astringi cogiue posse duxerint? qua iuuat, inquit ille,
sig.*3r
Reges eant. Cum ergo Praeceptorum vim languere videas in
multorum hominum pectoribus: cumque nihil pene commoueri
admonitionibus prae se magnates ferant: equidem conandum
est Exemplorum formis ac sapiente quadam eorum
vsurpatione; aliquam saltem virtutis admirationem excitare
in quorundam animis: qui si nullo alio moueri se permittant
ad officia; saltem maiorum, propinquorumque aut aliorum
denique bonorum hominum exempla intuentes; humanitatem
sibi ac pietatis studium persuaderi sinant. Nec enim negari
potest multis esse hanc in vitae actionibus proteruiam: vt
cum praecepta magnis etiam fastidijs reijciant; si quid ad aliquem
inclinent subinde tamen humanitatis cultum, equidem
non istuc praeceptorum vi authoritateue: sed exemplorum
atque imitationis relligione motos perductosque sese esse,
gloriandum inter suos sibi nonnunquam esse putent.
Hoc consilio vniuersa Poesis ab initio scholis introducta
est. Nam cum in ea non Praecepta tantum, quae praeclare honesteque
viuendi normam continent: sed et Exempla, plurimaque
sane illa et illustria quae ad vtramque hanc, et publicam omnino
et priuatam vitam pertinere dixeris, expressa sint: indicauit
sapiens antiquitas, Tragicorum Comicorumque et id
genus aliorum poetarum lectionibus a primis statim annis iuuentutem
assuefaciendam esse: vt ab ipso vitae protinus exordio
non tantum praecepta discerent: sed et viuas quasdam praeceptorum
formas intuerentur in exemplis: quibus vel ob virtutem
gloria; vel ob scelerum licentiam, tristior quidam vitae
exitus, aut insignis aliqua fortasse variatio fortunae praeter opinionem
accidisset. Perceptam enim ac comprehensam in prima
puerorum aetate harum rerum fortunaeque memoriam ita
postea obuersari cogitationibus: vt non tantum laetioris euentus
ostentatione modestiores flectat ad officia: verum etiam
sig.*3v
tristissimarum calamitatum speculo, et horribili improbitatis
exitu vniuersam aetatem a maleficio deterreat: poenaque grauior
conspecta etiam in alijs; documentum sane praestet omnibus,
et sentiendi rectius; et moderatius in posterum quiduis
consectandi. Narrari vulgo solet, fuisse cuidam aliquando
filium supra modum mensuramque deditum potationibus.
Huic cum oratione monitisque, moestus pater Sobrietatem
persuadere nequiuisset: repertum forte fortuna quendam ex
compotoribus; qui similem vitae licentiam publico familiae
opprobrio sectabatur, quique recens conuiuijs ac ganea digressus,
coeno atque suggrundijs, spectaculo ob Ebrietatem foedo
inurbanoque volutaretur: talem, inquam, hunc cum pater
Coruum asotumque etiam aspiceret: eique sues quosdam
vrbanos cerneret alludere; et ora circum ferri; vt egestam vomitu
spurcitiem colligerent: adducto filio demonstrauisse dicitur:
simulque interrogasse, Ecquid id exemplum obedientiae,
moderationisque et temperantiae placeret in vicini filio: cui tu,
inquit, aliquot iam annis crapula ac compotandi studijs egregie
assueuisti? Hic attonitum perculsumque primum quidem
obstupuisse: mox indignam hanc maioribus ac familia agnoscere
detestarique turpitudinem: et nunc quidem petere se, vt
erratis vitaeque licentiae ignoscat pater: daturum operam, vt
maiore in posterum cura mandatis pareat; morumque rectitudine
frustratam toties suorum expectationem sarciat et compenset.
Delectatum responso patrem optauisse salutem filio:
istumque etiam immundum iussisse ob familiae reuerentiam
moueri loco; eamque ceu publicam infamiam priuata cura tegi.
Hanc narrationem recito: vt constet plurimam exemplis cum
tempestiue prudenterque accommodantur actionibus; inesse
et virtutem profecto et efficaciam ad permouendos eorum animos,
qui se orationibus ac praeceptis haud ita magnopere sinunt
sig.*4r
ad officij dignitatem permoueri. In multorum enim id
plerunque ingenijs accidere: vt quanto magis verborum acerbitate
pugnes affligasque; tanto minus etiam promoueas: equorum
instar ferocientium; quos si impensius vel loco vrgeas;
vel fraeno subigas, vel alia denique vi manuue concites et
premas: tantum abest certe; vt arbitrio, quo velis, moueris:
vt vel in rabiem citius, vel in praecipitium agere illos atque impellere
posse videare. At vero si quid fortasse blandius tractare
libeat: alterumque et item alterum, quo cursus sit, praemittere:
iam non labore tantum minimo hunc refractarium adduxeris:
sed et sponte obsequentem videas, et quo velis deinde
loco sistere; vltroque imperata facientem vel leui tantum virgae
vmbra incitare ac gubernare plane possis. Nec id eo pertinet:
vt liberalia vitae instituta et necessariam honestae disciplinae
rationem calumniari quisquam audeat: sed praeceptorum
vim in vsus duci; viuamque reddi postulo: Vt quanta praeceptis
inest pietas atque occasio ad contemplandum: tantam Exemplis
inesse putes efficaciam industriamque et dexteritatem ad
persuadendam morum vitaeque totius curam atque emendationem.
Non procliue est fortasse dicere: plusne virium praeceptis
ad mouendos auditorum animos: an vero Exemplis,
reuerentiae ac facilitatis insit ad mutandas trahendasque voluntates:
nisi quod id omnibus semper sapientibus sit visum: valde
equidem culpandos esse illos, qui praeceptis nihil sese permoueri
ad virtutes sinant: cum maximam interea sint isti laudem
consecuti: quibus cum minime perspecta esset praeceptorum
ratio; sola tamen bonorum imitatione officia complexi
sint: viuisque ducibus peruenerint ad eam, quae ex virtutum
actionibus plerunque nascitur et gloriae et dignitatis existimationem.
Cum Socrates philosophia se instructum esse retulit,
ad Continentiam: equidem studijs doctrinarum et praeceptis,
sig.*4v
egregiam omnino commendationem statuit: vt qui, quid in
animis disciplinam admittentibus, placidisque et moderatis
hominum ingenijs expediri sane ac perfici philosophia possit;
haud obscure ostenderit ac significarit. At vero quid naturas
efferasque et immansuetiores istas redigat ad quendam humanitatis
ac virtutis modum; eo certe responso non ita plene etiam
ac manifeste attigit. Etsi enim honestis praeceptis deferenda
per se esset Fides, etiamsi rerum aliarum non accederent adminicula,
quibus permota mens acquiescendum sibi praeceptis
et concedendum esse duceret: cum authoritas praecipientis,
et salus ipsa; quam disciplinae et mandatorum finem esse
statuas: merito sic animos affecerit: vt ab ijs quae sapienter sunt
et vtiliter ostensa singulis; nequaquam quisquam aut peruicaciter
recedere; aut per iniuriam sponte declinare velit: Tamen
nescio quo pacto id profecto etiam eueniat; vt minus praecepta
valeant aduersus improbos: ni tanquam ex alio rerum ordine
probationem sibi quandam adferant philosophi: monstrentque
exemplorum formis id, quod praeceptis postulant;
vel laudem certe obtemperantibus: vel contemptoribus istis
horribiles interdum poenas, et formidandas vitae exitu calamitates
attulisse. Ita non praeceptis tantum, quod maxime
conduxerit in vita haurias: Sed exempla consideranda sunt: et
quibus in rebus quoque actionum gradu illa eminere perspicis;
in huiusmodi quidem vel tuis certe, vel aliorum necessitatibus,
habenda vsurpandaque atque accommodanda esse
putes. In eam rem plurima habere cognita, est vtilissimum.
Ita enim quoscunque tibi obiecerit fortuna impetus, exceperis
ad victoriam: cum ita tete compares, vt qua illam aliquando
ratione vicerunt alij: et tu vincendam profligandamque tibi
esse existimaris.
Scio plurimam subinde his difficultatem obijci, qui praesunt
sig.**1r
in imperijs: cum tamen crebra variaque praecepta hac de
re deque gubernandi diligentia et arte; splendide venusteque
picta ac coaceruata extent in scriptoribus; qui hanc sibi rem
vel graecis, vel latinis literis tractandam explicandamque desumere
ac vendicare. Horum hominum qui istis praeceptorum
traditionibus egregie succincteque et accurate philosophati
sunt, vt laudandam profecto industriam esse censeo: Ita si Reges,
principesque pariter omnes alij in vnius Dauidis coniuncta
cum virtutibus exempla factaque humanitatis eius diligenter
etiam aspicerent, equidem ex eo solo plus omnino caperent
industriae virtutisque ad beate imperandum: quam ex reliquis
multorum scriptis, et quidem multis interea parasangis Idearum
redundantibus, consequuturi essent ad felicitatem. Paulus
Romanis ostensurus, Iustitiam non ex operibus; sed ex fide
quae in Christum Mediatorem est, contingere: etsi vijs, testimonijsque
ac rationibus scripturae plurimis ad eam sibi rem perficiendam
vtitur: tandem tamen et Abrahae exemplum in medium
adducit: in quod non gentes tantum, sed et Iudaeos suos
intueri iubet, ita; vt omnem contradictionis suae vim ad hunc
basanum exigant, tanquamque illato lumine in illud sese iustitiae
ac pietatis speculum remotis prestigijs ac Ceremoniarum persuasionibus,
placide, sobrieque et accurate considerent ac contemplentur.
Cum enim tantum esset Abrahae nomen; tantaque
inter omnes populos existimatio: quod et illum haberent Iudaei
patrem; et in ipsius semine se benedictionem consequuturas
audirent gentes omnes: Scirent autem familiariter vsum
esse Deo; pignusque gratiae coelestis accepisse illum Circumcisionem:
equidem salutis adipiscendae rationem Paulus inter
omnes constare posse iudicauit; si quo pacto iustus Deoque
acceptus sit pronunciatus Abraham, concinna quadam minimeque
perplexa inter mortales ratione omnino cognosceretur.
sig.**1v
In medium igitur se exemplum hoc adducere explicareque
vt pulcerrimum dijudicandae constituendaeque salutis ac iustitiae
argumentum: eoque ita se confidere; vt quamuis primas
deferat scripturae testimonijs: ex hoc tamen minime reformidauerit
praecipuam omnino ceu demonstrationem ducere,
quam vel zelo Iudaeorum, vel gentium disputationibus obijceret:
eoque lumine ostenderet caeterorum tenebras: qui se vel
patrijs omnino ritibus, vel alijs nescio quibus operum persuasionibus
Iustitiam consequuturos esse arbitrarentur. Ita in re
omnium maxima, quantum momenti collocatum erat ad victoriam
in euidente tempestiuaque Exemplorum accommodatione,
ea quidem ratione ostensum perfectumque esse vides.
At vero si a magnis disputationibus ad priuatam cuiusque vitam
transferas orationem: exploratum certe est plurimum emolumenti
inde singulis; vt tranquillam moderatamque et sanctam
vitam transigant, existere: si se ad eximij mansuetique et
prudentis alicuius imitationem comparent: quodque in praestante
ac praeclaro aliquo ob virtutem commendatum esse audiunt;
in eo vera solidaque ratione elaborandum ac connitendum
sibi esse putent. Huius generis exempla aliquot, quae vtrunque
ordinem statumque hominum retulerint; prolixiore fortassis,
sed tamen grata commemoratione adducerem in medium:
vt quibus incitari plurimum ac permoueri Iuuentus ad Virtutem
posset: nisi vobis et esse nota plurima; et ab eruditioribus
in omni doctrinae atque artium peruestigatione illa ipsa et
colligi putarem, et vsibus accommodari scirem. Saepe autem
iniurij nostris sumus; dum sic miramur aliena, vt sordeant domestica:
cumque exemplis vtendum sit; equidem externis potius
quam nostris vel deferimus assensum vel vindicamus authoritatem.
Id cur fit, disputare nolo inpraesentiarum.
Interea referre hoc in loco multa possem, idque ex ijs etiam
sig.**2r
praecipua: qui cum vitae cursum iam pridem absoluissent; equidem
gratam nominis memoriam clarissimis Ingenij monumentis
transmiserunt ad posteritatem. Cui enim Lutheri fortitudo
Spiritusque in negocio Euangelico: cui verecundia in
moribus domesticis? Cui Philippi Melanthonis solertia, doctrina
ac virtus incomparabilis? Cui Simonis Grynaei mundicies
excellensque Eruditio? Ita enim a Magnifico ac Nobilissimo
S. Regij Palatij in regno Daniae Magistro, Petro Oxe (quem
ego virum honoris causa nomino) interdum commendari solet:
quod is Grynaeo, vt nos Melanthonte, familiariter sit et amico
certe et praeceptore Basileae vsus. Cui Forsteri Moderatio; Iohannis
Bugenhagij feruor in labore ac ministerio doctrinae Euangelicae?
Cui Crucigeri Ionaeque solertia? aut cui denique; non
enim cum externos refero; praetereundi sunt domestici: Cui,
inquam, vel Palladij nostri cura multiplex pro asserenda de Christo
veritate? Synningij labor, humanitasque et infucata bonitas?
Paulini, qui recens obijt Roskildiae, placiditas dexteritasque
vel in vitae conuersatione; vel in Ministerij vsu; quod magna animi
tranquillitate, sine turbis, insectationibus aut confusione
inciuili atque inhumana aliorum, exercuit, adhibuit, perfecit:
Horum, inquam: ex multis enim quos noui praestantissimos, in
hoc quidem ordine non nisi paucos refero: Virtus, doctrinaque
et diligentiae fructus cui quaeso ignotus, cui incompertus est?
Sane amplissima multoque instructissima sunt haec ad omnem
admonitionem argumenta: quibus non illi tantum qui hoc in
vitae genere vocationis suae cursum expleant; doceri permouerique
sese sinant ad imitationem: ne quid obrepere, allubescereque
sibi fortasse velint: quod vel cum vitae innocentia, vel vera
Christianaque charitate, vel ipso denique cum officij vsu dignitateque
vocationis publicae vllo omnino modo dissidere
videatur; sed omnibus certe hominum ordinibus persuaserint:
sig.**2v
vt quocunque Statu vitam transigant; equidem id quod
laudem assecutum est in alijs; tum approbandum complectendumque:
tum vitae actionibus colendum ac consectandum sibi
esse putent. Nec eo tantum gradu consistendum menti est. Intueatur
etiam in Nobiles, Agricolas, Ciues: eque horum numero
et eos deligat, quos ob virtutem ac humanitatis cultum
vel admirari ipsa velit: vel commendandos alijs existimet; vt
optima pulcerrimaque actionis vitae exemplaria: quibus praeceptorum
ratio vel natura expressa, vel vsu doctrinaque aut exercitationis
diligentia atque assiduitate egregie comparata est.
Non enim in hisce hominum ordinibus exempla desunt ad virtutis
commendationem: cum nec Cyclopes putare omnes Nobiles;
nec inurbanos omnes rusticos; nec omnes ciues aut
prorsus inhumanos, aut parum iustos benignosue tete arbitrari
deceat: cum contra potius et multam ijs quos vere dicas Nobiles,
inesse virtutum ac humanitatis lucem: et hisce vitae elegantiam
interdum aliqua attribui omnino posse, statuas: cum
Agricolarum gradus eo fortuna vectus aliquando sit: vt et Romanis
Dictatores; et Polonis Reges, et magnos alibi seu Duces
gentibus, seu Nationum principes illustri generis successione
dederit, extulerit, approbarit. Nec suffundi hic pudore quemquam
etiam necesse est: cum constet Sapientibus in eo decus
esse collocatum maximum: si primus Nomen inferas familiae:
quae si obscura suo quidem gradu constitisset hactenus; per te
adepta claritudinem et summis forsitan annumeretur postea:
et te honoris parti fontem virumque generis familiaeque principem
agnoscat, fateatur et celebret. In Ciuibus id ita Deo prouidente
actum est; vt et ex eo interdum ordine conditioneque
hominum ad summas dignitates euecti quidam sint: qui cum
inferiore aliquando consedissent loco; equidem honores vitae
huius et amplissimos, et hactenus omnino etiam durabiles ob
sig.**3r
claram gratamque omnibus hominibus, virtutum ac bonitatis
opinionem, magno posteritatis plausu consequuti sunt. Ad
Nobiles quod attinet, iam pridem notum est in omni pene gente
multos se maiorum titulis efferre venditareque: qui tametsi
a maiorum moribus vestigijsque longius exorbitant; Nobilitatis
tamen se haeredes gerunt: in eo collocatum Nobilitatis ius
possessionemque existimantes; si Imaginum splendoribus, titulorum
vsurpatione et inani venditatione libertatis immanem
quandam extollendi se cupiditatem spirent: aliorumque cum
iniuria eam tueantur dignitatis persuasionem, quam partam a
Maioribus, non iam virtutis vsu ac humanitatis bono, sed thrasonica
acerbitatis omniumque vitiorum ostentatione aut retinendam
certe aut defendendam sibi esse putent. Hanc in multis
ataxian ac spiritus immanis labem veri solidique Nobiles deplorant;
et in suis moderationem suadent. Interea negari nequit
inter tribulos hos sentesque asperrimos egregia interdum
multa virtutis, pietatisque ac humanitatis semina succrescere;
praestantesque subinde quosdam florere Nobiles: quibus non vitae
tantum priuatae ratio; sed et publici boni studium omnem
animis et curam subijcit, et solicitudinem accendit; vt et patroni
velint esse literarum: et actionum honestarum dignitatem
omnibus priuati lucri neruis anteponendam esse putent.
Etsi fortasse rarum id in tanta vel licentia vel impunitatis spe
censeri poterit: verum nihilominus id esse testari eos putes
posse maxime: quibus varij populorum mores statusque atque
officiorum ratio ita explorata est; vt quid in his praecipui
verique ac praedicandi sit, sine iudicij censuraeque malignitate
affirmare omnino possunt. Nec nunc externa persequor. Minus
enim quod comperta sint, agitari temere non decet: nota
quidem suis; et ex eo bonitatis laudem consequuta: quod quae
praeclara magnificaque sint: quaeque honorem nobilitati cumulent,
sig.**3v
officiorum liberalitatisque ac virtutum vsu; omnia sibi
et consectanda et studiose retinenda esse putent. In nostris tanta
erat Magni Goije, Regij Palatij in regno Daniae, Magistri: Erici
Banneri de Asdal, Marschalci: Olai Rosenkrantzij de VValloff,
Consiliarij Regij ac Senatoris regni; quorundamque aliorum,
tanta, inquam, erat ob virtutem fama atque existimatio: vt illis
quidem viris nihil maius nihilque melius vixisse multi nunc
testari soleant; ad asserendam eam quae vel publice prodesset
omnibus; vel singulis ordinibus cum dignitate retineri posset,
vtilitatem. Hoc studio, quo qui authoritate superant; ex aequo
omnibus consulere prouidereque cupiunt; nec certe quicquam
datur excellentius mortalibus: nec maius adfert ad memoriam
ac gratam nominis famaeque claritudinem, emolumentum. Priuatis
ita rebus formam ponere, ne quid vacillet penitus: priuati
certe lucri priuataeque existimationis est. At publici patronum
boni; publiceque te vtilitatis assertorem dici haberique; vt coelitus
donatum istud quidem statuas: ita veros vitae actionum
fructus honesto quodam gratoque populi consensu aut peperisse
omnino tibi aut confirmasse putes. Sed ista hoc in loco relinquenda
sunt.
Ab hisce enim gradibus subsellijsque subditorum ad Maiestatis
sedem Imperiorumque fastigia respiciendum est. Nam et
istic quosdam a Deo collocatos vitae suae cursum ita transmisisse
comperies: vt in illis et fortuna cum virtutibus; et has item
cum fortuna, mirabili humanitatis solertiaeque nexu conspirauisse
omnino fatearis. Etsi autem multa insunt varijs, quae commendari
poterant: non tamen omnia sub conspectum proferam:
sed paucorum tantum faciam Heroum mentionem: et ea
potissimum narrando persequar: quae liberalitatem erga studia
bonarum artium: pietatem erga Deum; Humanitatis ac beneuolentiae
testimonia in singulis referre explicareque posse videantur.
sig.**4r
Harum enim virtutum hoc quidem praesertim tempore,
et necessaria est, et cumprimis admiranda commendatio.
Itaque primum intuere quaeso in vniuersam Caroli Magni, optimi
viri et inter varias aerumnas Imperatoris felicissimi historiam:
equidem praeter ea quae ad publicam regnorum orbis Christiani
gubernationem et tranquillitatem pertinere dixeris; eximiam profecto
priuatae vitae rationem deprehendes: in quam non summi
tantum Monarchae, sed et omnes homines respiciendum sibi
ac merito considerandum esse putent. Eius enim ad omnes homines
beneuolentia; pietas ac publica religionis obseruatio ad
Deum: Liberalitas in Scholas et egenos bonarum artium studiosos:
facilitas in conuersatione: moderatio in victu: cura in
educandis ad pietatem liberis: immensum quoddam dilatandi
confirmandique Christianismi studium et cupiditas: Templorum
condendorum et augendi reditus solertia: Bonitas et Clementia
erga peregrinos: solicitudo ad iuuandum prouidendumque
afflictis Christianis, qui vltra maria, in Asia atque Aphrica miserijs
suis et inopia conflictabantur: Denique studium pacis cum
omnibus Regibus; et cum suis honesta dignaque Imperatore
conuersatio; a nullo hominum nec aestimari satis, nec satis commendari
potest. Eius rei summa luculentaque testimonia; in
Vrsbergense studiosi legant. Multa quidem et magnifica erant
superiorum Caesarum facinora: vt Iulij, Augusti, Traiani, Hadriani,
Antoninorum, Constantini, Theodosij, Iustiniani: sed
huc plerunque successu ac victorijs spectare; vt vel huiusmodi
incrementis esset felicior Respublica: vel ipsi nomen sibi ac dignitatem
in humano genere precipuam, bellorum euentuumque
prosperitate comparasse viderentur. Qui vero belli, certaminum
ac trophaeorum finem poneret, Ecclesiarum constitutionem;
et Ministerij Euangelici vsum cum egregia orbis Christiani
pace, atque incolumitate populorum, qui doctrinam Euangelij
sig.**4v
de Christo, acciperent ac complecterentur: et rarissimus
profecto semper quisque fuit: et si qui fortasse aliquando essent;
equidem alijs implicati, haud paucis certe gradibus infra Caroli
fortunam constiterunt: in eo etiam hallucinati interdum
maxime; quod pietatem sibi non ex vera pietate finxerint:
quodque vtiliter in multis egisse videri poterant; deprehensa
tandem veritate, quae multos latuit, compertum est verae religionis
maximo dispendio, et ab ipsis actum, et a posteritate approbatum
esse. At Carolum Magnum, quod ad publicam orbis
Christiani commoditatem, dilatandaeque de Christo Doctrinae
ardorem ac contentionem pertinet; omne tulisse punctum,
omnesque numeros adimpleuisse censeo. Si quid caecutit
ille interdum etiam ac labitur: ceu id negari nequeat: equidem
istius secli moribus in istam superstitionis laruam attractum
esse dixeris: a qua Mediatoris Christi Gratia assertum liberatumque
esse puto. Laudo factum, quo Doctrinae Euangelicae
professionem Augustiorem reddidit: dum delecta ex historijs
ac scriptoribus Euangelicis membra certa certis diebus
Dominicis accommodabat: vt conformitas in Doctrinae vsu ac
professione Euangelij per orbem Christianum aduersus Gentium
ac Haereticorum sannas calumniasque conspiceretur. De
reliquijs, vt vocant, quas vel ex Graecia vel aliunde transtulit ac
comportauit; alio in loco a nobis copiose disputatum est. Post
Carolum Magnum successit Ludouicus: qui etsi pietatis cognomentum
adeptus est: statim tamen suas calamitates Respublica
Christiana sensit, auctis superstitionibus; et paulo post orta
inter alios contentione de Regnorum ac dominationis vsurpatione:
quo nomine orbi Christiano labes multa multumque
detrimenti inuectum est. de qua re frequentem Historiae mentionem
faciunt. Etsi autem hanc diu humanitatis ac beneuolentiae
laudem, multi Galliarum Reges tanquam domestica
sig.***1r
possessione retinuerint: et nota recens sit Francisci I. summa liberalitas
et cura ad promouenda literarum et artium humanitatis
studia: Nihilominus tamen et alios quosdam in reliquis
etiam gentibus interdum Deus excitauit: qui legum, pietatis ac
disciplinae assertores essent: quique salutem patriae ac subditorum
intelligerent: et eo demum consilia sua conferrent destinarentque
omnia: vt et praeclara essent praemia virtutibus: et rerum
optimarum vsus tam esset cum iucunditate solidus: quam
vera cum vtilitate existeret et maximus et plane diuturnus. Eius
generis Reges erant praestantes illi in Anglia Henrici: Quintus,
Sextus, Septimus et Octauus. Edouardi, Tertius, Quartus,
et Sextus, qui recens sublatus vniuerso orbi iacturam et dolorem
maximum reliquit: quem tamen cum Sororis, Elizabethae
minuat et virtus et felicitas: equidem non tam ille ad Superos
hinc euasisse: quam heroico quodam et diuino fato haec salutem
regno patrio attulisse omnino videatur. Certe cum Imperium
illa ex dignitate administret; equidem dubium non est et
coelitus excitatam esse: et Deo propitio omnino gubernare. Iis
autem qui Deum vere colunt; tutorem se et patrem Deus ab
initio semper declarauit. Constat et Alphonso Arragonum et
Siciliae regi honestam fuisse voluntatem ad promouendas literas:
quod non vsu tantum, atque exercitatione doctrinarum;
sed impensis maximis et insigni erga studiosos bonarumque literarum
professores tum beneuolentia tum liberalitate ostendit
ac comprobauit. Mortuus est ante annos aliquot Poloniae
Rex Sigismundus. Huic, cum vir et bonus, et princeps summus
esset: equidem ad fortitudinem, benignitatemque animi et liberalitatem
nihil plane defuit; quod quis in tali Rege magnopere
desiderare posse videretur. Res magnas et praeclaras obijt
pro patria; motisque bellis victor semper pacem retulit: in hoc
etiam omnino fortunatus; quod nec frustra ab hostibus vnquam
sig.***1v
prouocatus sit; et Victorias insigni pietatis ac liberalitatis
declaratione amplificauerit ac decorarit. Nec praetereunda
hoc in loco est, Gostaui Regis Sueonum amplissima voluntas
ad promouenda liberalium artium studia; et patrij regni aduersus
quoscunque hostes asserendam et conseruandam dignitatem:
cui rei cum vere destinatus esset: equidem tanta animi fortitudine
vtrumque et prudentia sustinuit: vt merito profecto
dubitare possis; maiorne dando ille fuerit; an liberalior imperando:
adeo temperatura quadam inter se, et gubernandi ratio,
et studiorum promouendorum amor; in illo Rege consensisse
existimantur. Multi eius viri munificentiam experti
sunt: et regnum ipsum pacis artibus excelluit: cumque bellorum
difficultates nosset; haud temere quietem perturbandam
censuit: in hoc maxime etiam intentus, vt et bonos quosque
ac cumprimis eruditos ornaret praemijs; et scelerum authoribus,
nec licentiam tribueret; nec securitatem impertiretur: de
quibus quidem Regis maximi virtutibus a nobis alio in loco
dictum est.
Vt enim ad nostra veniamus; externa haec fortasse relinquenda
sunt; de quibus, quod praesentem quidem ad locum attinet;
memoriae tantum causa, et veluti floribus quibusdam interspersis
ista erant breuiter commemoranda. Itaque ne quid
Haraldos, Suenones, Valdemaros, Canutos; quorum omnium
honesta est et grata nominis in multis gentibus memoria: ne
quid vetustiores, inquam, istos Daniae Reges referam: equidem
posteriorum, vt Christiernorum, Iohannis, Fridricorumque fama
est conspectior ob Virtutis, fidei ac verae pietatis laudem: de
quibus etsi parcius mihi nunc dicendum sit: Christiani Tertij
nomen tamen et Virtutum, quibus non domesticis tantum suis;
sed et multis Europae gentibus innotuit, commemorationem breuiter
complectar: vt et hoc in loco tanti principis memoria,
sig.***2r
ceu publicum virtutis, pietatisque ac humanitatis eius testimonium,
cum grata posteritatis recordatione atque imitandi desiderio
conspiciatur. Huic enim Regi nihil ad officia, nihil ad
virtutis cultum; denique nihil ad omnem animi beneuolentiam
ac pietatis curam deerat. Et cum pacem quacunque ratione
constitutam omnibus ex bello victorijs anteposuisset; equidem
ita pacis artes coluit: vt et charus omnibus externis; et suis subditis
cumprimis admirandus complectendusque esse videretur.
Erat in eo summa ad gerendum imperium industria: conciliandisque
beneuolentia ac morum suauitate hominibus a natura
ipsa factus putabatur. Supra enim formae venustatem, qua, vt
sciunt multi; recens enim est mortuus; mirum in modum excellebat;
inerat ei haec, de qua nunc loquor, tacita naturae vis ad
contrahendas ex virtute familiaritates: adeo vt cum illum et
sui suspicere; et externi amare ac reuereri sint visi; equidem Clientela,
affinitatibus ac foederum relligione praecipuam inter
Christianos principes Nobilitatem, egregia certe meritorum
ac fidei constantia deuinctam retinuerit; semperque et sibi, et
suis retinendam esse existimarit. Exemplo autem intra parietes
domesticos tali mehercle praelucebat: vt summo rectissimoque
ac plane Christiano morum vsu omnibus hominum statibus,
omnibusque ordinibus eum commendari posse putem. Si nihil
fortasse officiebat valetudini; equidem primis diei horis,
ipso statim mane, de lecto solitus est surgere: expeditaque, quae
circa vestimentorum ac corporis ornandi curam erat, consuetudine;
cum habitu ille simplici tantum, et nihil propemodum
luxuriante vteretur: ad preces sese contulit: in quibus
ardenter, magnisque et veris gemitibus coram Deo versatus
est. Ab illis digressus imperabat necessaria familiae; protinusque
accessit ad legendum: et si nihil negociorum aliorum magnitudine
impediebatur, magnam plerunque absumpsit temporis
sig.***2v
antemeridiani partem sacris Biblijs ordine atque assidue
perlegendis. Ita occupatum interturbare audebat nemo. Finita
lectione quam voce clara expeditaque semper absoluebat, fas
erat singulis accedere: quaeque cuiusque officij erant, diligenter
exequi. Ipse progressus extra curiam, paululum ante prandium
vacabat ambulationi; causasque miserorum cognoscebat:
cumque supplices libellos diligenter etiam colligeret; equidem
et benigne respondendo; et postea iuste prouidendo, multorum
expectationibus mature satisfaciebat. Salus igitur haec
cuique prima visa est, si ipsum adijsset principem: quod illo nullus
esset ad iuuandum miseros propensior; et eorum querelas
memoria arctissima custodiret: vt qui vehemente admodum
desiderio expeteret afflictis, et quamcunque necessitatem tolerantibus
tempestiue profecto ac magno consolationis bono
opitulari. Post prandium eadem pene sunt repetita studia: nisi
quod tum quidem temporis interpretem aliquem scripturarum
euoluere sit solitus. A quibus exercitijs ad interiores nonnunquam
recreationes diuertebat: quo praeter familiarem vnum aut
certe alterum, neminem quide induci secum passus est. Vel enim
ipse aliquid interdum operis mechanici tractare gestijt: vel dirigendis
aequandisque Bombardis; quas ille affabre politeque concinnatas
paratasque e vestris artificibus habebat plurimas, delectabatur:
Vel alijs astabat ipse spectator operantibus: et ijs quidem
ante omnes maxime; qui vel Chimia distillationibusque impura
puris tollerent: vel auro fabricando praecipuam industriam
ostendere omnino potuerunt. Iohanni vero Sibenio aurifabro,
qui Automatis parandis summus erat artifex, et frequens aderat:
et actionum formas suo consilio ac diligentia interdum auxit,
interdum emendauit. Testatur hanc industriam venustum
illud et cumprimis admirandum Horologium: quod ipse fieri
concinnarique et ornari iussit impensis plane maximis: cui ne
sig.***3r
hoc quidem aequandum esse statuas, quod a Persarum rege Carolo
Magno Imperatori donatum missumque esse referunt. Voluptas
autem huic Regi erat pene maxima; in Bibliothecam,
quam habebat instructissimam, frequenter ventitare: ibique assidere,
ambulareque et aliquandiu commorari. E librorum numero,
efferre secum ipse interdum aliquem est solitus: interdum
chartas tabulasque Geographicas manu sua pertulit in
Cameram. Hisce enim exercebatur; et quidem aestiuis temporibus
a coena maxime: quod huiusmodi locorum limitumque
descriptionibus mirifice oblectaretur; Stomachatus interdum
etiam; quod adolescens minus spacij, terrarumque ac nationum
cognoscendo perlustrauisset. Haec studia admirabatur non tantum
naturae ingenijque praeclara indole: sed cum doctrinas ex
animo haberet charas: easque non magni tantum,; sed et maximi
omnino faceret: equidem eruditos omnes non tantum honesta
voluntate complexus est: verumetiam ipse sibi in aula
praestantes voluit atque egregie doctos adesse plurimos: quorum
vel consilio, vel colloquijs eruditis ac modesta suauique
consuetudine delectatus; optimam sane vitae partem huiusmodi
quidem voluptatibus transmittendam sibi esse existimauit.
Etsi autem haud tenui eos numero censeri posse statuas,
qui consilijs ac doctrina clari, ceu ad manus semper adfuere
Christiano: tamen post admirandum illum atque incomparabilem
Heroa, Virtutisque omnis antistitem et patronum Iohannem
Frysium, Cancellarium et Parastaten: post Petrum Oxe
de Gyslefelt; et Corficium VVlfeldium; viros Consiliarios et
Sapientes: praecipuos habebat secum, Paulum Nouiomagum,
et Henricum a Bruchoffen Buschoducensem, Concionatores
et Theologos: Bernhardum VVichboldum Groningensem;
Iureconsultum: et Antonium ab Hanisck Misnensem, virum
et virtutibus omnino caeteris praestantem, et animi constantia
sig.***3v
ita gratum, vt cum cognitione literarum antecelleret, equidem
ob exploratam hanc fidei morumque rectitudinem, Sigilli
quod Secretum vocant, custodiam illi committendam esse,
Rex ipse arbitratus est. Horum igitur quod viri boni, et praeclare
eruditi omnes essent; consuetudinem ac familiaritates, aulicis
multorum ineptijs anteposuit: eosque sibi velut coniunctissimos
a latere non discedere, nusquam pene abesse passus
est. Eorum vero studijs cum is ad cognoscendam Doctrinarum
liberalium praestantiam incitaretur: mirum profecto est, quanto
ardore, quantaque animi promptitudine bonas interea literas
complexus sit: idque huiusmodi omnino argumento maxime,
quod Professores ipsos et summa sit humanitate prosecutus,
et huiusmodi illos honoribus affecerit: qui non praesentem
tantum aliquam testari beneuolentiam potuerint: sed liberali
eorum sustentationi plurimum attulerint praesidij: dum
alijs Canonicatus, alijs Decimas, quibusdam Vicariatus, ex alijs
Ecclesiarum collegijs adijceret: vnde facta stipendiorum liberalior
accessio, eximiam profecto alacritatem intulit docentibus:
quorum diligentia et Scholae dignitas, et nomen Disciplinis
comparatum est; quae tum quidem apud nos et depurgatae
sordibus, et manifesta vtilitatis ratione proponi atque explicari
ceptae sunt. Ventitabat in Scholam subinde non stipatus multis;
ingressusque operam dedit publice docentibus. Eo nomine
et reuerentiam auxit in discipulis; et authoritatem doctoribus
conciliauit. Inuitatos interdum professores, suaeque mensae
etiam admotos non excepit tantum et tractauit liberaliter; sed
et de Scholae statu rebusque necessarijs diligenter sciscitatus est.
Hac regis bonitate iudicioque consultum est honoribus docentium
in Academia, aduersus calumnias eorum qui persequuntur
literas: quorumque in multis principum aulis copiosus subinde
numerus est et prouentus singularis.
sig.***4r
Cum certamen aliquando esset Collegio Lundensi aduersus
doctrinae tum apud nos repurgatae formam: serius enim eius
Ecclesiae Canonici mutationem rituum et superstitionis abolitionem
suffragijs ac contensu suo approbauerunt: Ea vero de
re futurum esset publice Colloquium in Academia Hafniensi:
cum Sententiarum collationem Lundenses minime detrectauissent:
quod viris et doctrina praecipuis, et authoritate maximis
in hunc etiam diem Collegium Lundense antecellat: ingressus
Scholam est rex Christianus die constituto: quodque mirum
fortasse est, cum ingens frigus esset, et de crure altero, vt
scimus, laboraret; inter primos tamen adfuit; asseditque medijs
in gradibus sine pompa atque ostentatione: E quo loco et
iusta authoritate, et exhortatione placida totum colloquij actum
ad optimum et salutarem Ecclesiae finem perduxit ac gubernauit.
Haec res magnam ipsi cum pietatis laudem; tum studij
conatusque propagandi Euangelij de Christo, veram profecto
et solidam existimationem attulit. Huiusmodi autem colloquio
id perfectum est, Palladij, Machabaeique et Sinningij studijs
atque industria praecipua: vt sententia Lundenses cederent:
seque Ecclesijs nostris iunxerint, et assensum subscriptionibus
manuque sua haud inuiti confirmarint.
Sed orationem hisce quidem de rebus non faciam hoc in
loco prolixiorem. Tota enim Regis huius vita pulcerrimis ac
suauissimis morum exemplis; ceu fonte quodam ad omnem
Clementiae, fortitudinis ac bonitatis admirationem vberrimo
ditissimoque redundabat ita, vt si in omnes actiones priuatae
vitae ac conuersationis huius intueri libeat; equidem et sanctissima
vitae instituta, et agendi iucundissimas omnino rationes
comperies ac fateare. Conflictabatur subinde morbis: ijsque
et maximis profecto, et interdum etiam longissimis: a quibus
tamen eluctatus est partim naturae beneficio; partim ope Medicorum
sig.***4v
qui apud hunc Regem summo semper loco et habiti
sunt, et authoritate valuerunt. Inter eos tamen peritia ac medendi
felicitate clarissimos noui Iohannem Pomerium, Anglum:
Iacobum Bordingum, et Cornelium Amsfortium, Doctores:
Paschatium vero, Iacobum Hasenbarthium, et Robertum
Geilshemium Chirurgos: qui et viri erant boni, et artificio
praestabant excellente; aulamque secuti magno certe consilio
magnisque deliberationibus hanc curam circa sanitatem
Regis perfecerunt; donec circumacta mali istius vltima fatalique
periodo, sanctam profecto et gloriosam inter suos vitam
Coldingi Christianus finijt: qui Ottoniam postea translatus
est: ibique amplissimae Nobilitatis humeris elatus: et a me laudatus
oratione publica Latina; astante Friderico filio, designato
Rege: praesentibusque Holtzatiae Ducibus, fratribus; Atque
Inclyto ipso regni Senatu iam tum pullato, communemque patriae
atque Amplisssimi ordinis dolorem luctumque testante, in
Canutina Ottoniensium aede sarcophago includitur: quo loci
Regiam, quae alibi futura aliquando est, sepulturam expectat
ac praestolatur.
Hanc narrationem de Optimo atque Humanissimo Rege
extare hoc in loco volui: quam tibi, Inclyte Senatus; propterea
placere posse cogito; quod et ipse Virtutes colas ac magnifacias:
et in magnis illas Regibus Principibusque claras verasque
et conspicuas existere; cumprimis et admirandum certe; et nunquam
non optandum esse putes. Sed hac de re orationem non
extendimus inpraesentiarum.
Proximus enim ab illo sancto et vere Christiano Rege, ad
vestram Noribergensium rempublicam respectus est. In eam
enim quoties intueor; vestraeque Ciuitatis formam ad huius
temporis mores licentiamque ac vniuersalem pene omnis pudoris
reuerentiaeque ac sobrietatis profligationem confero: etsi
sig.****1r
perfectam illam, quae in Ideaticis philosophorum disputationibus
tantopere extollitur ac commendatur; Virtutum omnium
atque humanitatis formam, in nulla prorsus gente reperiri
posse duxerim: tamen sicut in his mundi ac confracti pene theatri
ruinis; esse possit humanitatis, fidei ac virtutum captus; equidem
ita censeo, in nulla propemodum societate hominum maiorem
existere ad virtutes occasionem, quam in Republica Noribergensium:
qui qua ratione quantisque studijs pietatem promouent;
vniuerso orbi Christiano, vel fama cognitum, vel vsu
ipso exploratum esse potest. Vtque huius rei non alios nunc producam
restes: Ipsa legum reuerentia, ac disciplinae religiosa obseruatio;
cum summa Christianaque animorum promptitudine
atque affectione ad retinendam propagandamque Euangelij
doctrinam de Christo; hanc iudicij nostri sententiam auxerit
ac confirmarit. Etsi enim Rempublicam vestram mihi
hactenus non videre contigit: quod alijs atque alijs impeditus
perficere nequiuerim profectionem; quae animo meo erat aliquando
egregie constituta: tamen cum eximij certe multi ac
praestantes viri formam ordinemque et mores vestrae mihi Reipublicae
depinxerint: equidem in eam sum sententia adductus:
vt vestrae vrbis statum multis profecto, et ijs omnino ornatissimis
Europae Ciuitatibus anteponendum duxerim: suisque laudibus
ac vera ob virtutem commendatione merito extollendum.
Non quod ea quae in alijs sunt, omnia culpanda esse putem.
Etenim ita sentire; vilis profecto, insulsique atque inexperti
demum ingenij esset id indicium: quod et in singulis gentibus;
et alijs in Ciuitatibus praeclara sint et venuste referenda plurima:
quorum et ratio apprime elegans est: et vsus ipse dignitatem
habet cum vera humanitate consentientem et copulatam:
sed quod Noribergensium Reipublicae id et donatum fato: et
optimarum actionum vsurpatione ita confirmatum sit: vt quae
sig.****1v
recte vereque celebrari debeant et possint; nec maiora, nec plura
vsquam gentium reperiantur. Superent alij quidem interdum
etiam in alijs. Et notum iam pridem est; quid in quaque gente
cumprimis spectari laudarique meruerit: At soli Noribergae contigit
in omnibus excellere; quaecunque illa sibi vsurpanda ac
colenda esse statuit. Primum enim quae circa cultum Dei et verae
pietatis vsum exercenda erant, sancte religioseque constituta
sunt et obseruantur. Deinde cum Ciuitatem legibus atque authoritate
administrent: equidem et dignitas spectatur in officijs:
et sua singulis ita commendata est conditio: vt cum nullus
non ad publicam spectet vtilitatem Reipublicae: omnes tamen
quae propria sunt, perficiant: neque quisquam in toro illo reperitur
numero; qui calumnijs aut virulenti pectoris clamoribus
fraternam Ciuium concordiam aut appetere, aut perturbare
audet. Soli Magistratui in id voluntas omnis prominet; vt
recte sese habeant omnia circa subditos. Hisce vero quo pacto
Ciuitatem patres administrent; nulla profecto inquirendi solicitudo
est: vt qui iudicio, legibus, ac voluntati maiorum suorum
penitus acquiescant. Interea summa est humanitatis cura;
certantque Ciues inter se beneficentia; non tantum quod semetipsos
complectatur mutuis officijs: sed quod egregia quoque
ac paratissima vtantur erga hospites et peregrinos liberalitate:
adeo vt cum in multis alijs plerunque omnes superent: equidem
praeclaram sibi etiam ex hac re singuli studeant existimationem
comparare. Huic facilitati ac egregijs animorum studijs
conferunt diuitiae; quae quidem abundantes sunt in hac republica:
eo etiam fortasse cumulatiores, quod parandis facultatibus
industria ac promptitudine maxima, Ciuitas antecellat.
Itaque sic abundant omnes opibus: vt non tam iucunda earum
sit possessio, quam honestus putatur vsus ad omnem Reipublicae
et quaerendam, et conseruandam dignitatem. Et quidem
sig.****2r
Ministerio Euangelij; quod ad Salaria ministrorum; Scholas
et pauperum curam attinet, recte prospectum esse comperi.
Vtinam vero idem de cunctis Christiani orbis regibus, principibusque
ac Rebuspublicis liceret vere dicere: equidem et doctiores
essent in multis gentibus ministri Euangelij: et maius
sane existeret praesidium Ecclesiae aduersus barbariem, et prophanas
multarum rerum opiniones, quae late pullulant; magisque
ac magis indies confirmantur. Quin vero proprium suum
et precipuum finem tum demum caperent diuitie, si honestiore
interdum atque vberiore portione deputarentur sustentationi
eorum qui publico doctrinae ministerio salutem hominibus
iuxta voluntatem Dei suo quisque loco annunciarent. At
quali hic se quidam iudicio, qualique manu produnt: quanquam
referri minime necesse sit: tamen ingemiscere liceat ac
deplorare, tanta vel stoliditate, vel auaritia, vel feritate quorundam
occupari animos: vt cum de suo ipsi nihil conferant ad Ministerij
vsus et sustentationem ministrorum: equidem id quod
aliquando collatum est ab alijs, nimis accurate rapiunt, occupantque
ac interuertunt: praetextuque nescio quo demum speciose
constituto transferunt ad se; quod ad se tamen in vniuersum,
hoc praesertim vsu, nequaquam pertinere existimarent.
Interea quanta multi inopia, quantaque miseria conflictantur
praecones Euangelij; et illos, quibus res nota est, iudicare volo:
et experiri cuperem istos; qui dummodo portio illis sua quoque
e pane Christi decidatur; inuolandi potestatem faciunt: nihilque
ea in re gestum esse clamitant; quod non iure, non legibus
et sacra principum authoritate geri posse videatur. Sed
querelae manifeste sunt; illasque hunc in locum inseri minime
necesse est. Id equidem audacter dixerim; Aurum hoc, quod ea
via, eoque artificio colligitur; plerunque Tolosanum esse: et mansuram
perpetuo regulam, Vae qui spolias, quoniam spoliaberis.
sig.****2v
Qui vero Ecclesiarum bona ita ad se aliquando reduci voluerunt:
vt et desinerent illa impietatis ac superstitionum nerui
esse: et ipsi demum principes, Rerumue publicarum praesides
patroni eorum ac dispensatores potius, quam possessores
essent: vt e quibus postea publico Euangelij ministerio, Scholis,
Ecclesijs et diuersorum pauperum necessitatibus prospicerent
ac prouiderent: eorum sane cum alijs nequaquam pari lance
est adaequanda ratio. Haec enim ad Magistratum cura pertinet;
non tantum armis partaque pace tranquilla praestare Ecclesijs
Hospitia: sed solertem se et minime formidolosum impietatis
profligatorem atque euersorem exhibere: vt qui nullo modo,
nulla ratione, nulla denique lucri aut compendiorum spe
committat publicam sub se prophanitatem atque blasphemiam
in filium Dei, vnicum humani generis redemptorem, impune
frequentari: sed quodcunque fuerit impietatis genus; tollendum
sibi id et propere subuertendum esse putet. Qui igitur huic
prophanitati eximunt Ecclesiarum facultates; vt veris vsibus
accommodent: recte egisse illos, et commendatione dignos esse
existimandum est. In multis autem locis probe id actum esse
constat. In Ciuitatibus plerisque res illa egregie vtiliterque perfecta
est. Quod ad Regna attinet: equidem Anglicarum Ecclesiarum
audio statum vehementer commendari. Sicut enim pulcerrima
virgo illa et Regina optima iudicio, virtutibus ac Sapientia
mortales multos superat et antecellit: ita in constituendis
Ecclesijs; cum nihil non ad gloriam Dei, per quem vere
regnat, decernendum sibi atque ordinandum duceret: equidem
cum istis (vt loquuntur) Ecclesiarum bonis; nisi quantum tutelae,
dispensationis ac piae administrationis nomine conueniat:
minimum profecto agendum sibi esse censuit: in hoc etiam solerter
prudens; ne cum Deo sustentante haec amplissima possideat;
mediocria etiam illa quae diuinis iam pridem erant consecrata
sig.****3r
vsibus, haud necessaria corone ac regni indigentia ad
se, priuatamque vtendi libertatem traheret ac rcuocaret. Ita sua
manent Ecclesijs bona, abusibus semotis; qui propter impietatem
non erant tolerandi.
De nostro vero hoc Daniae regno id affirmare ausim; in nulla
pene orbis Christiani parte rectius consultu esse toti Ecclesie
ministerio; siue scholasticorum fortasse victum; seu docentium
salaria: siue pauperum curam, siue Pastorum verbi reditus,
statumque ac conditionem vera omnino ratione aspicias ac consideraris.
Tanta solicitudine, prudentia ac liberalitate hanc
vocationis suae partem perficit optimus Rex, et Sapientissimus
Deoque amabilis princeps Fridericus II; qui quanquam multas
hactenus difficultates in Imperio expertus sit: ita tamen in
his versatus est; vt et animi fortitudinem in cunctis asperitatibus
egregiam prorsus et heroicam ostenderit: et actiones huc
suas accommodarit omnes; vt solidam ex bello pacem quaereret,
pacisque fructum cum imperij dignitatem, tum liberalem
Ecclesiarum constitutionem esse existimarit. Et quidem maxima
beneficia non tantum ad Academiae Hafniensis incrementa
ac statum; (praeter enim amplissima stipendiorum publicorum
supplementa, quibus melior docentium est reddita conditio:
equidem vno die sexaginta Thalerorum millia, annuis
illorum fructibus; in pauperum studiosorum perpetua sustentationem
de suo contulit, ordinauit et sancijt.) sed ad scholas
etiam particulares, pastores verbi Dei omnes, cum pertinere
omnino voluisset: dici profecto nequit, quantum eam ob rem
confirmati sunt omnium animi, existimantium ita consultum
esse studijs ac laboribus docentium: vt nisi fatali aliqua ob ingratitudinem
insolentiamue calamitate afficiantur: equidem
nec bonae literae ob raritatem profitentium; nec eruditi ob inopiam
salariorumue tenuitatem, vllis Ecclesiarum ministerijs
sig.****3v
in hoc Daniae regno sint vnquam defuturi. Quid alijs in locis
fit, nunc non refero. res in conspectu posita est; et experientia
ipsa monere quemque potest. Sed longius fortasse prouehimur
oratione. Vestrae igitur cum statum Reipublicae interdum intuemur;
non tantum ea quae Ministerij publici sunt recte ordinata
esse ducimus: sed modestiam ministrorum et in docendo
diligentiam cumprimis extollimus atque admiramur. Non enim
flabella hij sunt aut dissentionum tubae: sed cum a nouarum
scriptionum intempestiuis farraginibus egregie manus temperant;
tum in veteri ac repurgata doctrinae forma persistentes; et
maiorum suorum voluntatibus; et restitutae per Lutherum Melanthonemque
sententiae scripturarum, sine contentionibus et praestigijs
placide acquiescunt. Huius consilij ratio in vtroque ordine,
vehementer commendanda est. Ad has autem Reipublicae virtutes
accedit praeterea et caeterarum chorus: qui Iusticia duce, ac custode
Sobrietate, vniuersam (quantum fieri in hac mortali vita
queat,) felicitatis formam atque harmoniam perficit et absoluit.
Nunc igitur ad rei summam cum omnia mihi sint, Amplissime
Senatus, referenda: facile intelligis, quid hoc demum
instituto laboreque potissimum spectauerim; quod inclytam
Noribergensium Rempublicam voluerim complecti hoc praesenti
Carmine. In ea enim cum multa grataque omnis generis
virtutum conspici ac vigere exempla audiam: Exemplis
vero plurimum moueri sciam omnes homines ad imitationem:
denique et id putem merito censeri maximum; Esse,
quam videri bonum velle; sicut suauissime de Amphiarao dixit
Aeschilus: equidem ex hac Republica singularem quandam
Virtutis imaginem volui in theatrum producere: in quam respicientes
alij, suis quoque inferrent lucem actionibus: seque ad
honestam sanctamque virtutis atque officiorum exercitationem
mature conuerterent ac compararent. Non dubium autem
sig.****4r
est, ingens hoc et singulare Dei donum esse: quod in Republica
ac elegante illa vestra hominum societate, aliqua adhuc
virtutum, humanitatis, Concordiae atque vtilium artium
vestigia vsusque conspiciantur: cum et Imperia mole sua ad ruinam
tendant: et in illis ipsis quae mediocri adhuc quorundam
diligentia vel fulciuntur, vel promouentur; tanta insit occasio
ad licentiam: neruusque disciplinae omnis pene incisus sit: et
multis denique in locis ita virtus labet; vt etiamsi nominis religiosa
sit et honesta appellatio: rei tamen in angustum sint redactae
copiae; idque adeo, vt dictis licet ac scriptis moderationem
et constantiam plerunque omnes approbent: qui tamen
opere quae laudata sunt, perficiat inter paucos certe rarissimum
quemque omnino reperiri. Alios alia abducunt ad pernitiem:
et cum humani videri hercle multi velint, vel profusionibus
luxuriant: vel alijs modis, tanquam affuso veneno actionibus,
virtutum pulcritudinem abrumpunt. Haec potestas tenebrarum
est, et tyrannis Sathanae; aduersus quam sub Christo principe
est militandum Christianis. Cum ergo hoc certamen egregium
constansque ac diuturnum Reipublice Noribergensium
esse comperi: non tantum illam sum ex honesta aliorum narratione
admiratus: sed laudandam esse censui hoc scripto: quod
publicum meae erga optimam ac pulcerrimam Rempublicam,
affectionis, iudicij ac voluntatis testimonium extare cupio ad
posteritatem. Multorum autem commendatione ad hoc officium
pertractus sum. Nam et eius rei praeclaram mentionem
audiui saepe fieri ab optimis viris in Germania, Philippo Melanthone,
Ebero, Vito VVinshemio seniore Thucydideo; Sebastiano
Theodorico Winshemio Medico et Mathematico
clarissimo, et alijs: qui vel bonas literas tunc temporis in Schola
Vitebergensi profitebantur; vel discentium numero eas mecum
sub praeceptoribus doctissimis amplexi sunt et consectati.
sig.****4v
Postea vero et hanc mihi auxerunt admirationem partim
Ciues vestri, qui nunc in hoc Daniae regno, eximij profecto ac
praestantes artifices nobiscum resident ac commorantur: partim
Nobilitate summa clari: qui e nostratibus instituti apud vos,
gratissimi testes sunt Virtutis, humanitatis ac beneuolentiae,
qua se interea dum absunt a patria longissime, ita complexi sunt
optimi Reipublicae Ciues: vt eius consuetudinis officiorumque
nequaquam obliuisci velint. Et quidem frequenti hac commemoratione
delectatur Iohannes Skougardius, vir et Nobilitatis
dignitate, et Virtutis fama maximus: qui a primis annis in
illustri Noribergensium Republica educatus; ita virtutum actionibus
assueuit: vt a vobis rediens Cancellariae regum Daniae sit
evestigio commendatus: eique interim officio iam vacauerit
viginti annis ea solertia, eaque animi ac curarum moderatione:
vt et plurimas omnino molestias pertulerit; et nunc Inclyto
Danorum regi, Friderico II. a secretis sit et a Consilijs, ea quidem
virtute ac morum admirabili suauitate praestans: vt cum
nusquam fere a principis conspectu latereque ac consuetudine
discedat: equidem omnium negocia causasque ac necessitates
ad eum plerunque finem promouet: quo et ostensa eius humanitas
et fides; et miserorum indigentijs authoritate ac consolationis
bono consultum esse, videatur. Huiusmodi discipulorum
progressu ac moderationis perceptae declaratione est Reipublicae
Noribergensium reuera gratulandum: cui cum curae
sit virtutum studia prouehere; non tantum ipsa hoc sibi pacto
nomen ac dignitatem summam peperit: sed et alijs habere dignitatem
dedit: vt quibus verum ad honores aditum exemplo,
diligentia atque humanitatis vsu persuaserit ac confirmarit.
Quin et recens a vobis Georgius Ericius ille noster rediens, cui
nunc commissa est Ecclesiae Stauangriensis cura in Nortuegia:
cum hoc me forte fortuna agentem reperisset; dici mehercle
sig.*****1r
nequit, quantopere adhortatus sit vt pergerem. Mirifice enim
delectabatur instituto: Esseque Rempublicam Noribergensium
ea et conditione, et virtutum omnium splendore; vt non
posse tantum eam; sed et debere commendari dixerit: ibi vero
id ita vsu ac Ciuium beneuolentia compertum esse: vt in nullo
collocari laborem rectius; in nullo praeclarius impendi eum
aut exantlari posse ducat. Ita currentem me ille magisque ac magis
incitauit verbis: egoque animum mihi ab inchoata, imo tum
pene ad vmbilicum perducta scriptione, nequaquam reuocandum
esse existimaui. Huiusmodi igitur a causis ad hanc scribendi
operam perductus sum. Si quid illa autem fortasse placeat;
equidem feliciter inceptam illam et perfectam dixerim.
Sin minus; nihil tamen pigebit insumpti studij: quod Virtutibus
laudandis, stabiliendaeque Concordiae inter bonos potius,
quam serendis odijs aut suscitandis Imperiorum flammis hanc
mihi et scribendi mediocrem facultatem, et ipsam vitam suppetere
ac prorogari velim. Ad te vero, inclyte Senatus; vtcunque
conceptam hanc et delineatam Reipublicae vestrae imaginem
ac descriptionem mitto. Iuste enim hunc tibi laborem deberi
censeo; quod per te et salus Reipublicae; et omnium ordinum
dignitas consistat, conseruetur et vigeat. Etsi autem ex amplissimis
Ciuitatis vestrae bonis ea tantum quae vel paucissima sunt,
vel nostram ad cognitionem tanquam praecipua notioraque peruenire
poterant; hoc scripto comprehendimus: sintque pagellae
pauciores forte et incultiores; quam quae praeclaram gratiam
aliquam aut laudem mereri omnino queant: cum tamen deditantur
vobis; qui fortunis, authoritate et iudicio antecellitis:
spe minime exigua sustentor; si non perfectione quadam summa
placeant: genio tamen suo, atque hac pinguiore fortassis
adumbratione, propter rerum elegantiam, et vrbis vestrae authoritatem,
bonis ac doctis omnibus esse omnino placituras.
sig.*****1v
Nec dubito huius argumenti amplitudinem a vestrae Reipublicae
doctissimis alumnis tractari explicarique potuisse rectius:
Vt quibus ceu domesticis omnes rerum Veneres, omnes anfractus
ac vniuersae Ciuitatis forma probe cognita esset et explorata:
dabunt tamen veniam hanc peregrino: qui et virtutes in
quacunque gente admirari probareque honestum esse statuit:
et fas sibi esse duxerit ea quae mirari ac probare pie potest; ad
posteritatis iudicium publico scripto, ac honesto virtutis testimonio
transmittere et propagare. Optarem etiam plura nobis
de inclyta hac Republica fuisse vel vsu ipso, vel doctorum monumentis
comperta et designata: equidem creuisset opus numeris;
et gratiam auxisset rerum copia; quae cognita explorataque
suis; sine voluptate profecto legi non potuisset ab alienis.
Si quid tamen eius fortasse nunc desit; vt deesse multa sane
non negauerim: studium aliquando nobis erit id pertexendi:
quo quod taceri minime oporteat de optima Republica Noribergensium;
etiam nostra cura nostrisque aliquando vigilijs ad
gratam posteritatis memoriam transmissum esse videatur.
Quemadmodum autem ex Sole lucido sparguntur radij, qui
vniuersum Circuli ambitum attingunt: Ita in ipso pene Germaniae
vmbilico sita Noribergensium praeclara Ciuitas; exemplar
se Virtutum exhibet: in quod cum intuentur sparsi late
populi; vel similia plane faciunt: vel ad imitandum sese quanta
liceat animorum alacritate, suscitant et componunt. Superent
quidem vetustate haud paucae fortasse aliae: At Noribergensium
alacritas solertiaque non tantum segnitiem excussit plurimis:
sed illarum fortunam crescendique desiderium et conatus maximos
tum exemplo auxit, tum subsequendi spe egregie confirmauit.
Sed haec amplificare nolo. Peto autem a te, Amplissime
Senatus; vt et orationi huic nostrae ignoscas fortasse prolixiori:
et totum tibi hoc opus placere atque acceptum esse sinas.
sig.*****2r
Nihil affectationi hic aut adulationibus indulgeo: sed congerie
quadam aliquot exempla retuli: quae ob virtutem et commendata
esse omnibus; et suo loco imitari cunctos volo: ijsque demuum
exercitijs id inter Christianos fieri: vt cum pulcra sit et
veneranda Virtutis appellatio: etiam existant tandem aliqui:
qui sanctissimis vitae institutis id quod tantopere extollunt laudibus;
perficiant: nusquamque cessent inter suos; quin quae pulcerrima
esse audiant, aemulari facta velint.
Vtinam floreat Respublica: multosque Schvveppermanno
et Vernero similes producat: qui et belli artibus, et humanarum
disciplinarum vsu superent: idoneique sint, qui Maiorum suorum
semper locum expleant: nunquamque desit honesta Ciuitati
soboles, quae Rempublicam capescere: acceptamque a progenitoribus
fidem ac virtutum maximarum possessionem tueri
cum dignitate; atque ita eam tandem velut haereditatem optimam
vberrimo sane felicitatis incremento transmittere possit
ad posteritatem. Bene valeat inclytus Noribergensium Senatus:
meque in ijs habendum putet, quos amare semper velit.
Hafniae Danorum, 17. Ianuarij, Anno 1572.
Vest. Amplitud.
addictiss.
Cimb. Erasmus Michaelius
Laetus, Acad. Hafniensis
Professor.
p.43
C. ERASMI MICHAELII
LAETI.
NORIBERGICORVM
LIBER PRIMVS.
Bellorum flammas et inania gentibus arma,
Exosasque dijs vana in certamina rixas
Dum cumulant alij, studijsque sequuntur; et atras
Multiplicant populis ingrata per oppida mortes:
Dumque manus gladio pars admouet altera; quidam
Hortando pugnant; et auent noua sumina flammis
Ingerere, et tacitos inducere motibus ignes;
Effera consilijs, sed languida pene Gradiuo
Turba; nec effusum satagens spectare cruorem.
Quin cum multi etiam liuenti forsan ab Orco
Exciti patrias turbant clamoribus vrbes;
Jngenijsque nocent, furijsque agitantur apertis,
Et funesta mouent famosis iurgia scriptis:
Me diuersa quidem rerum sententia vatem
p.44
Jnterea abstulerit, factisque manentibus addat,
Ac vocet aonias meliora ad limina Musas.
Etsi autem ingenio varias mihi numina curas
Subijciunt: lateque faces mihi Phoebus Apollo
Quassat, et incensos ad maxima promouet ausus:
Praecipuis tamen aucta bonis Noriberga volentem
Jncitat: ac quantum est quo nos praestamus, id omne
Ad se laeta rapit, fructusque excerpere gestit.
Hanc igitur, siquid tam mitibus annuat ipse
Iuppiter optatis, solers memoraro; simulque
Pegniti fontes cursusque ac littora dicam.
Dij, quibus imperium et tantae stant Urbis honores:
Hoc desiderium fausto mihi sidere natum
Perficite. e supero calor hic cum surgat Olympo,
Nequicquam humanis impletur viribus. idem
Qui mouet; is motos manifesta in commoda sensus
Inferat, ac grato constent mihi faenora versu.
Haud ignoro quidem moliri me ardua. sed quis
Maxima non etiam tentarit: dummodo coeli
Militet auspicijs, aequoque vtatur Olympo?
Et dignum superis opus est; ac proxima Phoebo
Gloria, Virtutes quacunque in gente locoue
p.45
Emineant, veris efferre sub aethera formis
Spectandasque dare: et nusquam quae recta feruntur
Consilio pressisse tuo; lucemue tenebris
Mergere, et obscuras facibus praeponere noctes.
Hanc Diui inspirant mentem: atque haec pectora miro
Interdum genio studijsque ac robore firmant,
Vi magna aut tentent; aut maxima vincere possint.
Ardor at e superis venit orbibus iste: nec esse
Te clarum fortuna sinit: ni forte iuuere
Numinis afflatu, coelumque in facta sequare.
Caetera cuncta iacent fatis spoliata secundis,
Ponderibusque oppressa suis: cum languida circum
Lumina victuris nequicquam aduoluere musis
Atque inferre parant. medijs mors ipsa medullis
Haeret, et a primo cumulant sibi funera partu.
Cum veluti fulcire domum, quae victa ruinam
Spectat, et effractis lapsumque necemque minatur
Articulis; atque hanc aliquo fortasse laboras
Instaurare: licet subitos auertere casus
Et proferre moram positis videare columnis:
Praesidium tamen arte paras imbelle. magisque
Quo moueas: tanto praesentes tute ruinas
p.46
Moueris, atque magis quae sunt nutantia frangas.
Intus enim vitium est; mediosque impacta sub artus
Regnat acerba lues: cumque hisce mederier optas,
Iam motu erumpit noxae labor. Vnus et alter
Sustineat fortasse dies: vbi fulcra rescindas,
Corruit; ac stragem [stragen ed.] sonitu testatur inani.
Sic quae sidereis subnixa fauoribus inter
Humanas veniunt monumenta recentia dextras;
Consistunt durantque velut cum saxea vento
Plane obluctatur; neque se fortissima turris
Euerti soluiue sinit: rigidissima saeuos
Ludit, in vanum grassari riserit ignes.
Non igitur vates ex se sibi fata morari
Aut statuisse queunt. Deus est, qui semine Vates
Ducit ab aethereo; vitam largitur, et esse
Felices donat. quo demum Vena modusque
Nobilior tribuente venit: partesque per omnes
It calor, ac Musis solidum meditatur honorem.
In reliquis vel frigus iners; vel vita stupescens
Visitur, aut gelidae vicina licentia morti.
Jnterea melior si quae natura per artem
Incrementa capit: si quid parat vsus honesti
p.47
Profectus; Diuis superoque sacraueris orbis
Et meritos coelo sua per vestigia fructus
Restituas: laudesque bonos; et crimina culpes,
Quae culpanda scias, virtutumque aemula noris.
Illa etenim incautos, et mitia pectora fallunt
Deterius; quam quae manifesto prodiga facto
Nil celant, sibi nec larua occultantur inani
Pulcrius at nihil est, quam quae sunt publica; quaeque
Commoda vera sient, exculto dicere posse
Eloquio. vincit superas ea musica voces
Sidereosque sonos: vincit blandissima iusti
Foedera concentus: fidibusque aequata canoris
Exuperat: numerisque implet redeuntibus aures
Delectans, animosque trahens, quos imbuit alta
Cognitione: aliquidque boni post verba relinquit
Judicijs. haec illa sacro est gratissima Phoebo
Et coniuncta Venus; quam siquis adeptus honestis
Aspirat, recte potis aspirare; feretque
Praemia, quae fas sit virtuti praemia reddi.
Si coelo placeas, nihil est cur esse timenda
Caetera monstra putes. vincit, qui vincere Christo
Concertante velit, cui pectora quiuis et omnem
p.48
Subijciat mentem, rebusque operetur honestis;
Nil metuat, quocunque ferat fortuna laborem;
Contentusque sua, laetusque hac sorte quiescat.
Sed calamis quo Musa feror? Noriberga sequentes
Implerit mihi culta manus; versuque beato
Regnet, et aeterna per me quoque laude fruatur.
Ast ea res minime tenui pulcerrima versu
Exornanda fuit. maius fortasse requirat
Ingenium; vena quod diuite constet, et omnes
Jmplerit numeros totoque Helicone redundet.
Qualia nunc hominum studia; et vis aurea passim
Ingenijs foecunda viget: qua plurimus arte
Crescit honos multis, curisque impendia reddit.
Et tamen egregios fructuque vsuque labores
Qui subeant; gratosque velint abrumpere somnos,
Et nihil inuidiae scelerato dente moueri:
Vt paucos hercle inuenias; sic illa sequentes
Pene vides; quibus aut lucem prior addidit aetas:
Aut certi affulget spes vere amplissima lucri.
Ast qui virtuti gratis haec praeconia reddat,
Hancque adeo sese propter laudauerit; esse
Tu rarum plerunque putes: cum quisque sequatur
p.49
Quod iuuet, ac titulo nunquam moueatur inani.
Haud tamen ista meos etiam sententia vinclis
Implicuit sensus: nec me res improba Vatem
Abstulerit: minus vi quae sunt rectissima laudem:
Etsi quae lucro fuerit fiducia, nusquam
Spondeat eximios tanta ob certamina fructus.
Oderit ipsa licet mundi petulantia rectum,
Et quaecunque Dijs placeant iustissima, damnet:
Haud tamen officio cedendum est; quo minus istud
Aut calamis, aut voce probes, aut lege sequaris.
Nunc igitur ne quid Noriberga amplissima tristi
Appicias vultu sectantem magna Poetam
Arctoum; molli quod inundent carmina succo
Et ferat haud rigidos in grandia dicta cothurnos.
Non ea mens Laeto quae sesquipedalia iactet,
Quaeue proterua tonet. sed ceu fortasse latentes
Horret aquis scopulos, refugitque carina labores:
Sic monstrosa quidem et rerum superantia formas
Verba cauet: studioque legit quae plana, nihilque
Impediant animos; sensumue obscura retardent.
Grandia mirari non quosdam nescio. sed me
Haec facilis scriptura iuuat: qua maxima rerum
p.50
Pondera quisque capit; nusquamque excussus aberret,
Nec dubias verborum vmbras pro luce sequatur.
Omnibus haud dat cuncta Deus. sunt vina Falernis
Praecipua, ac mollem diues parat Anglia lanam.
India fert hebenum: Latijs sua myrtus in oris
Crescit; et autumno plenos alit vua racemos.
Germanis infracta fides. industria Gallis;
Audax Hispanis animus: sua prima Quirino
Gloria, et humanos ostendit Dania mores.
Sic sua diuersis ratio est non vna Poetis
Nec modus vnus. habent disiunctos flumina cursus;
Ambagesque etiam oppositas plerunque sequuntur
Ignotasque vias; quamuis tamen omnibus vnus
Sit labor, Oceani ripis se immittere, qua se
Exonerent, latisque ferant impendia regnis.
Haud aliter sacram diuina Palladis arcem
Cum multi affectent; studio tamen ardua Vates
Culmina dissimili, meritosque sequuntur honores.
Hinc alijs aliud natura arriserit. iste
Anxius ingenijs vigor est; et dispare multum
Conditione coit. longis sudoribus hic se
Conficit; vt prorsus macilentos languida versus
p.51
Fundat, et exili moueat se vena cruore.
Vberior dites huic spiritus asserit artus,
Et solida plus carnis habet. longe iste meantes
Inducit flexus. tumido capit alter ab orsu
Principium, et grandes fert in noua carmina pulpas.
Quid quosdam memorem ceu delectarier amplo
Circuitus, ac spacijs distendere septa remotis
Verbaque complexu latissima fundere? vel quid
Strictus his plerunque iter et breuiora placere
Compita? quin alijs interdum prima putatur
Gloria; si obscuris quae sunt clarissima rerum
Sensibus inuoluant: petiturque ex lumine, densis
Quae rebus tenebras induxerit vmbra tenebris.
Ast mihi non parili naturam Phoebus Apollo
Temperat ingenio. primum quae grandia nusquam
Sponte sequor, sedenim si quid mihi forsitan istae
Aeterna superum leges, et conscia veri
Numina decernunt, totis cui vena medullis
Seruiat, ac iustos in carmina miserit ignes:
Etsi sentit onus calami labor, esseque plenas
Ingenij vires, maioraque robora vellet:
Nil tamen auersatus in hanc ego nostra palestram
p.52
Carbasa distendi patior. mens aemula laudis
Vrget opus, facilesque adigit sub lintea ventos.
Quin iam mite suis imposta negocia coelum
Promouet auspiciijs. non me succumbere Diui,
Nec fortuna sinit: varias Patientia clades
Vincit, et aetheream cumulant mihi sidera laurum.
Tum vero studijs quantum licet omnibus vnum
Adnitor; ne quid perplexae forma loquelae
Iudicio obsistat. volupe est mihi dulcibus vti
Perspicuisque Deis; Musasque in aperta sequentes
Ducere; vbi obscuro nusquam locus. istud honoris
Intulit ingenio Pallasque ac Delia nostro.
Non mihi figendis studeant haec pectora Ceruis;
Nec nemorum cingam leuibus iuga celsa molossis:
Quae mihi vita quidem sectanti laeta Minerua
Castra, quod accitae multum feritatis haberet,
Displicuit. sed quod curis operumque labore
Perficiam; vt molli veniat mihi versus ab vsu,
Et quocunque vocem dulcis me vena sequatur.
Haec mihi dexteritas coelo venit aucta parente,
Qui curam ingenio sic temperat; vt mihi primum
Scribenti faciles perstent in carmina Musae,
p.53
Et laeto subeant in magna negocia vultu.
Tum quod iudicio mediocri excellere Phoebus
Et praestare dedit: quo quae sunt scripta, bilance
Haud dubia expendam: obscurisque inducere lucem,
Planiciem scabris, languentibus addere cursum,
Aut nimium properis fraenos immittere possim.
Haec noua vis animi est non omnibus aequa. proinde
Haud auersari Laetum Noriberga Poetam
Culta velis. habet asperitas quos anxia Vates
Nobilitet. plano constant mihi carmina ductu,
Et Venus aeternos mihi sospitat aurea versus.
Sollicito interea dum sector acumine rerum
Pondera magnarum, structamque laboribus vrbem,
Versibus amplector, populisque encomia reddo,
Pierius mentem stimulat calor: esseque vatem
Cogit, et Aonijs numerum cumulare Poetis.
Dij faciant; vt si non omnia, maxima saltem
Ornare, et rerum fastigia prendere possum
Praecipuasque amplecti operas; Respublica quo se
Munere dilatet, famam et virtute probarit.
Tu vero nostris faustum diuine Senatus
Auspicijs deferre pedem factoque benigna
p.54
Plaudere fronte velis. Tu maxima carminis huius
Pars et meta sies. tibi venerit omnis et omnis
Gloria. te saluo Respublica durat, et esse
Siue animi studijs, seu rerum pondere felix
Et tranquilla potest. placeant tibi nostra, simulque
His laeto praestes exordia commoda vultu.
Ergo vbi iam tenui supera in fastigia cursu
Pegnitius sese insinuat; primisque perennes
Fontibus extrudit cumulatque in flumina limphas:
Protinus auspicijs ortum coelestibus auget,
Et sibi se propellit; aquasque in aperta suburgens
Littora deducit subitisque immittit arenis.
Cum pariter medio sacratae in gurgite nymphae
Ludentes coeunt, superum pars maxima: si, quae
Fluminibus praesunt, superum pars esse putanda est.
Vt tamen et leuibus pinarum frondibus vna
Constitit, hac reliquas affata est voce sorores
Incepitque loqui. Nympharum ego maxima vestri
Iuris ero; mihi, quae libeat fecisse, licebit:
Si coniectura, quae nunc ego mente reuoluo,
Assequi, et occultos in aperta reducere sensus
Possitis. Dixit Stenole. cui proxima lato
p.55
Remigio manuum Cleomene exercita pulcros
Extulit in coeli rutilantia moenia vultus,
Et simul. O sacri custosque et gloria fontis
Pegnitij; generis nostri pulcerrima: quid nos
Forsitan esse Deas, coeloque parente negabis?
Ignoret mortale genus secreta. latebras
Non animi ingredimur; coopertaque pandimus: et res
Euentu, natae qua simus origine constat.
Scilicet hoc tacita versas sub mente, fluentes
Impelli quo laeta velis e gurgite lymphas,
Et primas aperire vias; cursuque secundo
Labier, ac patulos in littora mittere flexus.
Causam autem, quae te dubiam iustissima reddit,
Cernimus hanc: nostris quod fortia moenia ripis,
Et populos fortes, et celsa palatia quondam
Exoritura vides. quibus ast haec gentibus esse
Munera larga velis, non dum tibi constes; alasque
Pectoribus curas; conceptaque proxima damnes.
Cum Stenole: et nostri iam pectoris abdita vero
Lumine prensa tenes. Vnum minus aequa profaris
Hoc tamen; ignaram, quod cum sim diua putaris
Esse etiam rerum; seris quae forte sub annis
p.56
Eueniant; quocunque velim deducier istas,
Quas modo diffundam subiecta in pascua lymphas.
Et tamen, vt verum fatear, tibi nescio cur non
Concedam. Vsque adeo nunc his, nunc gentibus istis
Mens fauet, ac curas circum mihi pectora gignit.
Dixerat. actutum celeres accurrere Nymphas
Vinclaque iam victae subtendere dura videres:
Cum celer impulsus Stenole se suscitat. et iam
Parcite, ait: neque me violarint numina sacri
Custodem fontis, iusque in mea regna ferentem.
Victam me fateor. sedenim quia victa, proinde
Non etiam mittant scelerata in vincla Sorores,
Et labem imperio cumulent. mihi sceptra diesque
Esse etiam tutos regni dedit autor: ab illo
Contineat feritas truculentas lubrica dextras.
Quin, quanquam fuerit libertas maior agendo
Dicendoue; tamen nocuas iccirco Sororum
Esse manus nollem, turbataue foedera dici.
Et decus est faciles submittere legibus iras,
Ac quae iure quidem poteris fortasse videri
Tentare; haud toto tentes tamen asse: relinquas
Quiddam etiam; vt fragiles solidet concordia neruos.
p.57
Principibus si quae asperitas nocuisse feratur,
Nec felix vnquam fuit: et persaepe Nepoti
Intulit, horrendo quae vulnera perferat, ense.
Esse Magistratum, Deus est. Violaris Olympum
Si violas Regem: patientia creuerit; et ius
Creuerit, ac merita redeant tibi praemia lance,
Hoc tamen et noxam studio, ratione modoque
Euentuque luam: quod quos mea littora Ciues
Incolere, et propter gelidas praetendere ripas
Fata dabunt; vestri studiosos esse futuros
Pollicear; sacrasque ferant in sidera Nymphas:
Et me perpetui custodem fontis honorent.
Interea mecum superosque Deosque secundas
Poscite congeries, fluuioque augenda futuro
Pondera lympharum. tu maxime Juppiter vndas
Suffice venturis pater, et da fontibus esse
Perpetuas: aperique iter ac decliuia monstra
Qua se fundat aqua, et cursum molita sequatur.
Sic dixit. magnis assensibus aethera complent
Numina. Tum Stenole patefacto carcere lymphas
Ire dedu; laxatque manu cita claustra; ruentes
Cum monet. Ite sacris monumenta obnoxia Musis
p.58
Et celeres proferte gradus: nusquamque morari
Aut cessisse loco, et flexus cohibere velitis.
Fata viam inuenient librato vbi gurgite totos
Expedias cursus; teque in tua littora cogas
Celsaque porrectae vitaris acumina terrae.
Nec mora, Pegnitij cum fons exundat; et altas
Euomit acer aquas subtusque in deuia tendit.
Fit via vi, cannaque leues atque humida late
Cedit arundo, imasque petunt noua littora valles
Mercurio ducente: Deum qui missus ab aula
Nuncius, hanc Nymphis operam praestare [prestare ed.]; Iouique
Hanc magna partem, telluris ab vbere subdit,
Neptuno blanditus: in haec cui iura tridentem
Sors dedit, ac liquido iussit dominarier orbi.
Astitit et nitido prouectus in aethera curru
Phoebus: vt medias inter sibi carpere valles
Cernit iter, tali fluuium est affatus ab ore
Pegnitium. tenui visure ingentia riuo,
Labere. foelici tibi creuerit vnda meatu,
Et statuas solidos fatale in littus honores.
Non ego iam Regi fluuiorum defero summas
Eridano partes. inerit sua gloria paruis
p.59
Fontibus, et virides feret in noua culmina lauros.
Dij tibi propitios ventura in robora vultus
Decernant; magnoque velint tibi littora fructu
Tendier, ac fortes voluendo incingere gentes.
Quin quocunque mees protrusaque cornua flectas,
Ipse sequar: facilesque dabunt tibi sidera lapsus,
Claraque magnificis surgent tibi culmina muris.
Sic medio Phoebus cum constitit aethere vocem
Finijt. Interea properans iter omne subegit
Transmisitque ruens: patuloque repulsus ab Austro
Prospicit in Boream fluuius, geminasque sub Arctos
Tendit, et in septem flectit noua lora Triones.
Vtque vias curuo permensus gurgite late
Creuerat: Ecce citis Notio delapsus ab orbe
Regnitius, tenui celerans se passibus infert
Pegnitio: geminisque statim coit amnibus vnus
Alueus, ac socijs coalescunt flumina ripis.
Scilicet hic superis labor est et cura Tonanti;
Vt quae sparsa locis oriuntur plurima, cogant
In foedus, iunctoque sinant consistere nexu,
Et bene communes inter se vertere sortes.
Sic varijs constat populis Respublica; quorum
p.60
Alter ab Hesperijs: at venerit alter Eois
Gentibus; et notios capiunt Borealia ciues.
Inclyta coniugio sic constant vincula: sponsam
ac gignat cum terra; alio sed sponsus ab orbe
Adsit; et ignotos iungant in foedera mores.
Aut ego quid Sauum Drauumue; quid aurea dicam
Flumina, Dannubio quae cum miscentur, in vnum
Conspirant tractum solidoque feruntur in amne,
Euxinum donec subeant mare. Sala sub Albim
Condit iter. Rheno celeres Mosella fluenti
Miscet aquas. sua sunt naturae vincla, quibus se
Copulat, ac forti stringit coeuntia neruo.
Iamque iter extenso paulatim flumina riuo
functa legunt; plenoque tumescere gurgite ripas
Lympharum pro mole iubent: cum tota coacto
Agmine prorumpunt; fluuijsque sonantibus alie
Praecipitant cursus: oculisque ac denique toto
Corpore vestigant vbi sese effundere possint,
Et cumulare nouos in lucra sequentia motus.
Sic bona sunt quaecunque, bonis se adiungere certant,
Mutuaque vtilibus duplicarint commoda rebus.
Forsitan id natura etiam suadente; minores
p.61
Vt sese magnis immittant amnibus amnes
Tantisper; vasto donec sub gurgite latum
Oceani regnum cumulatis fluctibus intrent,
Inque suos iterum redeant cita flumina fontes.
Quin sua non tantum venienti littora subdit
Regnitio: titulos etiam nomenque secundum
Induit, ac gemina coalescit mole; manetque
Posterius solido iunctis sub gurgite; claram
Interea dum caca legens vestigia fundo
Bambergam accedat: propterque ea moenia ripas
Explicet, ac placido lustret vetera atria vultu.
Haec vrbs ingenti iam pridem laude minores
Cum superet, late famam promouit, et auxit
Relliquijs Henrice tuis; qui sceptra gerebas
Ausonios inter gratus pietate Monarchas.
Sed non Caesareo tanta est Bamberga sepulcro
Structuraeque opibus: quanta est, semperque futura est
Ingenio Ioachime tuo; qui natus in vrbe
Hac patria, imperij summa velut arce Camoenas
A primo sic flore colis; sic castra frequentas
Musarum; vt nulli veterum cessisse; nihilque
Quod doctum deceat, potes ignorasse videri.
p.62
E Camera priscum venit tibi nomen; auito
Haud dubie officio gentile parentibus: vt qui
Grata ministerij referant haec praemia vestri,
Virtutis precium, et fidei monumenta vetustae.
Ast illud fatale tibi fortasse volebant
Numina firmari serisque Nepotibus esse,
Qui Camera ipse sies et honestis vera Camoenis
Gloria. non temere ludit sors. arbiter orbis
Atque auctor, soboles summi patris, ille redemptor
Humani generis, nostra et possessio Christus
Prouidet vtiliter: cumque omnia clara secundat,
Duxerit e coelo quos vera in commoda mittat.
Nec tali Bamberga tamen iactarit alumno
Se tantum: quid si felicibus aurea fatis
Creuerit; hoc etiam quod praeceptore fruatur
Lipsia, Misnenses inter cultissima ciues,
Et studijs spectanda bonis: quae voce styloque
Promouet, ac totum spargit Joachimus in orbem?
Quicquid habet Latium, veterisque scientia mundi;
Graecia quicquid habet, vel habent secreta Pelasgi
Abstrusis perplexa vijs formaue loquendi;
Huic notum est. quo non alium reor esse, minore
p.63
Qui Argolicos sudore legat. Sic omnibus illum
Graecia perfectum numeris agnoscit; habetque
Hac re cui meritam tribuat Germania laudem.
Nec tamen haec assentandi studioue modoue
Intulerim. non me furijs Colacia sinistris
Edita, monstrorum nunc multo amplissima, Vatem
Fregerit. ast virtus quod me et Constantia tanti
Mouerit vna viri; non me meminisse pigebit
Illius: vtcunque haec meritis non aequa, sub alto
Pondere subsidant: habeatque is maxima vita
Praemia; cum vera solidus virtute feratur,
Atque aeui cursum moderato colligat vsu.
Interea sedenim cumulatis auctior vndis
Regnitius muros Bambergae et culmina linquit,
Metiturque vias, lateque extrudit aquarum
Congeriem subito cum praeteruectus ab ortu,
In Caurum Moenus sinuoso gurgite tendit,
Incertosque vado molitur in aequora flexus;
Piniferi montis soboles: cui ditia fatum
Moenia transire et cursus dedit esse perhennes.
Huic se Regnitius, ne quid fortasse vagetur
Longius, aut tenui lasset caua littora pulsu,
p.64
Coniungit; laterique infert sua regna sinistro
Nominibusque coit, ripasque meantibus auget.
At tumidus quamuis lateque excurrat et erres
Moenus; et incertos duplicet redeundo labores;
Nunc has nunc illas perplexo tramite gentes
Jnuisens: vno tamen omnes vndique riuos
Littore complexus, veteres abolendo relinquit
Lympharum titulos: et se sibi plurimus vndis
Explicat, ac diti constant sua nomina Moeno:
Donec et ipse etiam diuino peruia Rheno
Ingerat; ac dextris immiserit ostia ripis.
Salue Pierijs semper memorande Camoenis
Rhene pater quacunque vias; quacunque meatus
Vestiges cursu; teque in tua littora voluas.
Labere cura Dijs vera immortalibus; et te
Assere limitibus: quantumque insurgis in vndas
Ponderibusque tumes; tantum properando liquentis
Oceani regnum, subiectaque moenia ponto
Et distenta petas. cumque haud capit alueus omnes
Vnus aquas, duplici patefeceris ostia riuo,
Exoneresque tuos geminata in cornua lapsus.
Scilicet haec diuis superoque potentia coelo
p.65
Durat; vt aeternis redeuntia flumina ripis
Restituant: quantumque excedunt gurgite; tantum
Fontibus aucta nouas in viscera hiantia lymphas
Sufficiant: semperque fluant, quia semper inundant.
Aut cui propitios ita pandunt numina vultus
Cuiue adeo indulgent animorum motibus; omnes
Ut fluuiorum ortus, causasque et littora versu
Explicet, ac tantos in carmina miserit vsus?
Non ea mortalis studij est, non certa facultas,
Nec vis Jngenij: tantos et prendere motus
Et proferre queat. caecis effusa cauernis
Vt fluit, in caecos ita res ea saepius ausus
Incidit, ac animis plerunque tumentibus haesit
Nil comperta. sed est, quo se excusauerit omnis
Jngenij feruor studijque industria nostri:
Quod prendi nequeat rei modus. illud inepte
Nam dictum constat, fluuios ex aere nasci,
Cum loca prima subit, gelidis vbi protinus antris
Cogitur in Lymphas; iugique liquentia gignat
Fumina ab accessu, cumuletque ea semina creber
Spiritus, abstrusos sinuans se in gurgitis orsus:
Sic Aqua nil aliud fuerit, quam crassior Aer
p.66
Cum densas subijt partes: gelidoque coactus
Frigore perpetuos supera in fastigia fluxus
Ingerat, ac plena fauces scaturigine pandat.
Quae ratio quantum dementet pectora; iam nunc
Dispiceas. numeris Elementum excesserit: aequor
Quae caput, haud etiam vere capit. omnia tantum
Sunt vnum, et sacris sua sunt mendacia scriptis:
Quae manifesta quidem fluuios ex aequore ferri
Asserere, et tantos satagunt hinc ducere motus;
Miraclique instar Mare non excrescere, narrant.
Sed nihil ista quidem iam persequor. Utilitates
Quas fluuij gignunt, non pronum est dicere. vel quis
Danubij tractus, quis clari maxima Nili
Commoda rettulerit? quo Ganges gurgite: quo se
Alueo agit Rhodanus? quoue impete Sequana pergit,
Quo Tygris cursu; quo Euphrates littore: vel quo
Noster in Eoos Gudius sese incitat aestus,
Et ripas inter se voluit in aequora motu?
Illa equidem vastis se flumina lapsibus omni
Praecipitant impulsa gradu; lateque ruentes
Effundunt lymphas, pontumque fluentia complent:
Inclyta non motu tantum, sed Maxima motus
p.67
Causa; atque aeternae scaturiginis aucta recursu.
Quam nos hic etiam nil rem tractamus. at vnum
Interea est, vere quod dixeris: omnibus inde
Praecipuis causam pene vrbibus esse; locari
Quod fluuios iuxta ac protendi Moenia possent:
Commoda quae humanis afferrent gentibus, et rem
Augerent vsu, lucrumque e flumine gignant.
Huc ratibus Lintrique via est; huc maxima lignis
Et congesta strues creberrima pene secundo
Defluit amne: huc aduersas agit aemula merces
Saepe manus, dum obnixa leues in flumina puppes
Cogit, et obstantes superat conamine fluctus.
Quin sua multiplici Piscatio creuerit arte,
Squammigerosque legit retique et fune natantes:
Quos mensa intulerit; victusque in praemia mittat.
Tum vero ingratas facili purgamine sordes
Tollier inde vides: vbi se defluxus aquarum
Vltro agit, ac medias interdum perluit vrbes:
Interdum iuxta diductos gurgite muros
Labitur, ac celeri secum rapit obuia cursu.
Sane ea mutandis loca mercibus aequa videri
Censerique velis. ceu non obnoxia morbis
p.68
Dixerim: vt huc rara pestis contagia spargi:
Ni causa ex alio velut ordine mota, sequenti
Aspiret damno; semenque e semine labi
Attrahat, ac lentas adducat in oppida mortes.
Nos ipsi inficimus sic saepius aera; ne quid
Purior esse queat: iugi licet aurea motu
Flumina pestiferos halitus et tristia purgent
Purgandoque adeo tollant spiramina. vel cur
Non etiam extulerit Romana palatia Tybris,
Euphrates Babylona vehat? Simoentis ad vndas
Troia fuit: ceu iam Rhodano vicina tuetur
Moenia Lugdunum. Scaldas Antuerpia ripas
Occupat, ac Tamesim Londinum spectat in amnem.
Quo se more etiam Randrusi plurima nostri
Ad Gudium late facies diffundit; et inter
Distentas fluuio ripas sua commoda solers
Contrahit, ac celebri lympharum gurgite regnat.
Sed nihil ista quidem iam longius explico. constat
Fluminibus varios adiunctos esse bonorum
Prouentus: seu detulerint fortassis in vrbes
Commoda; quae externis subeuntia gentibus istic
Exponi fas sit. seu ripis plurima gignant
p.69
Quae sua sint proprijs ceu lucra domestica regnis.
Qualia nunc etiam Rhenus non pauca propinquis
Coniunctisque adeo populis commercia laetis
Auget aquis; variasque inter delapsus arenas
Multiplicat gratas vicina per oppida sortes.
Nec tamen haec soli fortuna est maxima Rheno
Vsibus vt superet: Nicrum spectato Lycumque
Inde equidem Alpinis dilapsum montibus. aut quas
Iste etiam tantis cernit procursibus Vrbes,
Interea se Dannubio dum condat; eique
Jntulerit caput, et geminas permisceat vndas
Approperans? videt ille quidem praeclara: suisque
Semper habenda locis cultissima moenia: summas
Una Augusta tamen partes tulit; omnibus vna
Cum numeris certe quae sunt amplissima vincat.
Illa equidem Aonijs semper domus aurea Musis
Et sacris tutela Deis, inscripta Mineruae
Nomina clara gerit: quae, quantum excrescere muros
Firmarique status tribuit Constantia; facto
Maxima constiterint, laudemque in praemia ducant.
Fuggerus hanc tantis auctam rationibus vrbi
Conciliat; sacris dum spemque et summa Camoenis
p.70
Praesidia ostendit; rerumque et honoris abundans
Hoc agit, vt Phoebo sit pars gratissima nostro
Sit columen patriaeque decus, sit vita Poetis:
Justaque Pegaseis sit fama et gloria Musis.
Sed nihil ista sequar. rapido sua littora Rheno
Et cursum vastos inter dant prendere montes
Et populum virtute iuuant: placidosque piosque
Extulerint mores, humanaque pectora monstrant.
Adde quod et circum Baccho fortuna corymbos
Atque vuas pendere dedit: quibus optima mensis
Vina, racemiferis veniunt expressa corymbis.
Aut ego quid cultas, vel Palladis artibus vrbes,
Vel virtute canam? iam fama est cognita quantum
Ingenijs Basilea potest. cui Phoebus Apollo
Et studijs superare; et honesto vincere cursus
Largitus, nihil eximios quod praestet in vsus:
Nec quod vera etiam dignum sit laude, negauit.
Credo ego coelitibus rem decernentibus olim
Moenia nata; bonosque adeo communia vita
Foedera constituisse viros: qui iusque piumque
Fas aeuo inferrent; positisque e legibus vrbes
Et regerent miti faciles virtute colonos.
p.71
Non opis id nostrae est mansuros cogere coetus,
Qui parere velint; monitisue subesse; ferisque
Libera nonnunquam submittere pectora vinclis.
Res ea fonte alio, atque alijs subnixa columnis
Eminet. aethereo constant diuturna parente;
Et quae pulcra, Dijs authoribus edita certum est.
Hinc merces igitur, pinna, respublica, muri,
Pondera, iura, forum, commercia, foedera, portae
Et vallum et fossae, et praetoria celsa; Dijsque
Condita Templa: quibus meritos adolemus honores;
Iustaque propitio cumulamus vota parenti.
Vtque alias aliud sileam: Schola sola minores
Admoneat, quantum populis decus intulit; artes
Humanas nostrum primus qui sparsit in orbem,
Sacrauitque locis: vbi laeta frequentia Musas
Et colat; et vero vitae sectetur ab vsu.
Non ea pro meritis celebrari gloria iustis
Cantariue potest. facile est, si extra sequantur
Numina; quae magnis fuerint aequalia votis
Perficere; et longos inducere rebus honores.
Hac igitur coeli coeunt bonitate, Deumque
Auspiciis; quaecunque quidem mortalia veris
p.72
Fructibus acta beent. Studijs Basilea secundis
Optatisque viget: laetae cui maxima rectum
Praemia decernit: dum libertate suoque
Otio, et aurifero potiantur moenia Rheno.
Quin cineres etiam magni cum seruet Erasmi
Et pia membra tegat: Cumque arte excellat et vsu
Multiplici sacros Authorum scripta labores
Excudendi; equidem toti iam cognita mundo
Exuperat fama. Sedenim profitentibus artes
Ingenuas celeber locus est: et honesta Lycaeis
Gloria succreuit: late quae prodita nostras
Attigit has etiam Borealia climata terras;
Et studij laudem geminas promouit in Arctos.
Sane Vrbem florere bonis et Ciuibus; et re
Lauta etiam vellem. fuerit quanquam illa moranti
Horridior Laeto: quo mecum tempore coniunx
Vixit; et his fato metam contraxit in oris,
Quo mox extincta est Francforti vbi littora Moenus
Explicat, ac geminas hinc atque hinc respicit vrbes.
Et nunc illa quidem Christo coniuncta beatos
Est exorsa dies; sceleris purissima, verae
Virtutis lumen: cui nec fortuna tenebras
p.73
Saeuior obiecit: neque mollior intulit atros
Ingenij fastus; animumue superbia strauit:
Vt moderata nihil sibi consectanda putaris.
Me vero interea quamcunque aequissima sortem
Numina ferre dabunt: quacunque in gente morabor;
Pergratae memorem me consuetudinis esse
Senserit ipse etiam, qui Spiritus aurea sentit
Officia; et nostris pars est aeterna Camoenis.
Illa equidem verae speculum pietatis et omnis
Virtutis custos ita me moritura relinquit:
Vt nihil interea cessauerit ista parenti
Pro me vota Deo iunctis ita fundere palmis:
Vt plane experiat valuisse ea vota: nihilque
Iam dubitem nostris hanc iunctam ita fortibus esse,
Vt meme aspiciat, nosque ad maiora sequatur.
Vna dolori animum res subijcit: illius haud me
Curam egisse, die quo busto inferret amoeni
Corporis exuuias. aberam procul, ista secutus
Quae nos ingrato spectabant pectora vultu:
Ingratosque adeo praebere immania rictus.
Nautica nam Venetis cum defero nostra; Maritam
Interea amitto: solatia nulla Cyclopes,
p.74
Praemia nulla meis aequata laboribus addunt.
Ast ea sunt alijs pingenda coloribus. hic iam
Nostra sequar, placidoque cana sua splendida Rheno
Littora, et in molles inducam Moenia versus.
Quin sua Strasburgo seros motura Nepotes
Gloria iam latis diducta est fructibus. aut quae
Prima canamque certe moderatis Ciuibus vrbem
Et magnis reor instructam virtutibus; vni
Cui sua Libertas ita cura est denique; nil vt
Admittat prorsus, quod Seruos reddat. honesto
Maiorum ritu populis sua iura vicesque
Perficit, ac veteri rem more adnixa tuetur.
Tum vero Aonijs precium dignata Camoenis
Cum statuit, facilesque infert sub pectora Musas:
Sane equidem famae sic crescit honoribus, vt iam
Strasburgo solida veniant in praemia laudes,
Magnificasque inter primas gerat auctior vrbes.
Denique si reliquis sint iusta silentia, nonne
Sturmius ingenij cultuque ac vbere rerum
Cognitione vnus cunctos pene inter, et illos
Eximios clarosque viros, hunc vrbis honorem
Proferat, ac grato det famam excrescere fructu?
p.75
Hunc equidem ornandis genitum reor artibus: vt qui
Et late superat studijs; et plurimus vsu
Pollet, et excultis aequat Romana pelasgis.
Hac igitur pridem superat iam laude Joannes
Et nitet, Egregiosque inter rerumque peritos
Sic nomen gerit: vt dignos solertia fructus
Occupet, ac multo virtus cumuletur honore.
Discipuli testantur eam quae iusta docendo
Impensa est operam: at studio Respublica late
Clarescit, variasque inter stat celsior vrbes;
Aucta virum numero, magna qui laude Camoenis
Et lucem, et vires, et nomina condere possunt.
Nec sane obscurum est Beuthero plurima nostro
Praesidia esse; quibus Doctrina sedulus omnes
Promoueat cursus; vrbique encomia iustis
Auxerit officijs: dum gesta antiqua recensque
Edita, multiplici trahit in compendia fructu
Et multam historijs infercit acumine lucem.
Aut quid Obertum etiam Iuris legumque peritum
Musa siles? nonne Ausonijs ita Graeca Latinis
Iunxerit: vt merito sit clarus honore, geratque
Hanc inter doctos ceu praemia maxima laudem?
p.76
Qua viuat, magnisque ferat dicenda Poetis?
Iam sua fama etiam est Erythraeo maior; in illam
Quam tenebrae quicquam, quam linguae iniuria possit;
Dum Latios pensat numeros; dum scripta vetusti
Asserit Eloquij, Romanaque iura reducit
Restituitque Oratori, quem format honestis
Artibus, ac grato verborum lumine fulcit.
Hic Dasypodius formam coelestis Olympi
Explicat egregijs dexter rationibus, acri
Subnixus studio dum Graecis nostra polite
Copulat, ac patrias virtutibus excolit artes.
Aut ego quid reliquos memorem? Sane arbitror hisce
Iam nihil esse viris vel cultius arte, vel omni
Doctrina maius. Quin Disciplina Magistris
Jam late nomen peperit: cum quisque sequatur
Officio laudem, quam virtus vera fidesque
Reddat; et in meritos succrescere donet honores.
Ast Argentinam cum tute reliqueris Urbem;
Seu fluuio libeat Rheno descendere: seu te
Oblectet fortasse magis pulcerrima tellus
Quae vario circum vestitur gramine: Spiram
Protinus apprendes: Nemetum quae prisca ferebat
p.77
Vrbs populos, Ducibusque adeo spectata Latinis
Increuit bellis famamque frequentibus auxit.
Valde autem humanis gens moribus vtitur. hic iam
Justiciae portum Imperium decreuit: vbi omnis
Dissidij ratio, iuris ceu lumine tolli
Possit; et auersas reuocet concordia mentes;
Quas pridem impulsas contentio caeca diremit:
Funestasque dedit sub pectora serpere lites.
Sane equidem haec Spirae laus magna est Vrbis. ab illa
Vangionum sese intulerit Vormacia, multis
Cognita priscorum studijs sedesque locusque,
Qui late sparsis certamina fortibus altae
Virtutis monumenta mouet: quo tempore Gotthis
Imperij res prima fuit; lateque Gygantum
Fama per Ausonias sese extulit inclyta gentes.
Hic sua Chremyldi victoria constitit, una
Consilio pugiles quae foede obtriuit, eosque
Fraudibus illectos subuertit fraudibus. astu
Gloria foemineo tandem est excisa, ruitque
Nostrorum genus et veterum stirps clara parentum.
Inde iter est fluuio, donec Moguncia sese
Vicinis Rheno muris, ripisque sinistris
p.78
Pandat, inest vrbi facies gratissima, qua se
Aedibus euulgat: qua laeti plurima victus
Munera diducit, facilique obsonia disco
Praestat, et annonae pretium tolerabile figit.
Hinc cursu liceat molli descendere. turris
Inter aquas mox se medias ostendit, vbi ingens
Miraclum veteri notum rumore peractum est
Interitu scelerate tuo, qui muribus istic
Hatto peris: dum te diuina potentia poenis
Implicat: ac seros docet ista cauere Nepotes
Quae nunc immani te funere crimina perdunt.
Mox cursu et celeri se gurgite flumen inurget
Aerios inter montes, interque profundum
Spectantes arces ingentia murmura versans:
Cum sese intulerit Cobulentia mollis, vbi vndas
Permiscet Rheno Mosella et plurimus acri
Confluit impulsu, lapsumque accessibus vrget.
Hinc tandem se aperit, primas cui fata tueri
Et multo proferre dabant conamine gratas
Inter Rheni vrbes: quae nota Colonia late
Exerit ingentes pulcerrima culmina muros,
Insignesque domos; veterumque palatia regum,
p.79
Templaque, et aeterna constructa ea moenia laudi.
Hic sedem Phoebus delegit Apollo Camoenis
Praecipuamque aptamque Deis: cui quicquid honoris
Eximijque operis studijs est Pallas adepta
Perpetuis, clarae veluti donauit alumnae
Et florere sacris est iussa Colonia musis.
Postea Rhenus iter molitus in vltima tendit
Ostia; qua triplici se infundit in aequora cornu
Fluctisonumque subit diuino gurgite pontum.
Haec sua Pegnitio meta est; hic deficit. ast quas
Interea proprio dum nomine permeat vrbes
Et quae tecta videt: quae primis obuia cernit
Culmina littoribus, venturi maxima Vates
Extulerint. nobis equidem Noriberga dedisset
Materiem; nobis si Phoebus Apollo dedisset
Jngenium: solido quod tantas robore moles
Sustineat: tantumque adeo decus explicet aquis
Versibus, ac longum rebus dare possit honorem.
Nunc vero tenue est quo nos praestamus; idemque
His impar factis quae sunt amplissima. Coelum
Et natura dabunt; qui grandia grandibus olim
Versibus acta canat: pretiumque inducere chartis
p.80
Possit, et Aonios inter florere Poetas.
Nos equidem voto tantum precibusque sequamur,
Vt quae signa bonis, quaeque hisce salubria tectis
Atque optanda sient cumulata Iuppiter vna
Perficiat. nec enim humana virtutis, et huius
Arbitrij est; humili primum de cespite magnum
Tendere opus: firmis tum mox vincire columnis,
Et dare perpetuos in lucra sequentia neruos.
Ardua coelitibus cura est: qui spemque metumque
Jnter agunt lentos in celsa palatia motus;
Nec temere fieri, quae fiunt magna, probarint.
p.81
C. ERASMI MICHAELII
LAETI.
NORIBERGICORUM
LIBER SECVNDVS.
Ergo vbi Pegnitio patuit via flumini, et omnes
Fontibus a primis deduxit Juppiter vndas:
Consilio fama est coelestia numina magnos
Decreuisse Deos inscribere littus honori,
Atque admirandos inferre in moenia ciues.
Cumque alijs aliud placuit; Noriberga sagacis
Jmperio, et studijs cessit victura Mineruae
Armisonaeque Deae: cui ne quid ab hoste pericli
Surgeret, aut dubijs erret victoria signis
Quae moueant seri pro Libertate nepotes:
Ipse adeo coeli rector, fatisque futuris
Decernens metas, regnique innixus habenis;
Palladijs Martem belloque ac arte potentem
Rebus adesse iubet. mox se Cyllenius infert,
p.82
Mox Phoebus: rutulo cui circum tempora vultu
Plurima flamma micat, verisque et honoribus ardet.
Sola Venus complexa Fidem se pone sequendo
Suscitat, ac sacro deuincit foemora cesto
Nil cunctata. alios late submouit. at ipse
Desuper intuitus coelesti dexter ab orbe
Juppiter, hanc diuum confirmat lege Coronam
Et fato ius esse dedit, vincloque perhenni
Sancijt. ex illo properantes secula cursus
Euoluunt: rapidoque legens vestigia motu
Gyrat iter Phoebus; celeresque dat ire iugales,
Et gradibus tardos impellit acumine menses.
At postquam fato series expleta resedit,
Conuexitque diem; quo se fundamina tanti
Efferrent operis; primosque capescere motus
Possent, atque bases venturis condere tectis:
Vtilis extemplo et claras Vir natus ad artes
Extitit; ingenio solers: cui plurima circum
Pectus erat rerum et veteris prudentia mundi:
Quique animo studijsque aequi, et virtute valebat,
Ac circumspecto meditatur acumine quicquid
Egregias proferre operas, famamque tueri
p.83
Possit, et ingenuo decerpere commoda fructu.
Hic igitur coelo tum iudice fretus honesta
Vrbis opus molitur; et his pomoeria tendit
Finibus; aeratos vbi numina figere muros
Et prostare volunt. quae res felicibus vt se
Extulit auspicijs, planoque stat area fundo;
Contrahit actutum populos, varijsque viarum
Sedibus exceptos multa regione sequentes
Partitur, tribuitque locum et parentibus infit.
Inclyta Francorum soboles, gentisque Sicambrae
Gloria prima; tuos quantum sors cunque parentes
Exegit melior patrijs e sedibus; vltra
Cum fluuios rapidi transitaque moenia Rheni
Vexit, et hesperios inter dedit oppida Celtas:
Quo sit nostra loco res et fortuna, videtis.
Terra in conspectu est, rigidis velut obsita saxis
Et sabulo distenta: vbi pingui fertilis aruo
Planities haud lata subest: res vna coegit
Quae nostros olim maiores quaerere quas tum
Aut terras petiere, aut nunc fortasse remotas
Foecundasque tenent. sedenim nihil anxius ista
Persequor: aethereo placeant quae facta parenti,
p.84
Justa putes: seu laeta colas, seu tristia damnes.
Nec tamen aret ager: sterilesue in pascua campos
Omnis et omnis habet, vinis rubet vua ferendis:
Et sua pampineo cumulatur gloria succo.
Quin segeti locus esse potest, et idonea laetis
Frugibus ora: olum redimas si forte molestis
Sentibus, et late paliurum falce rescindas.
Hic igitur teneram primis radicibus vrbem
Molior. hic sedes venturo ac tecta nepoti
Figere, aratis propero dare moenia portis.
Hanc mihi confirmant et caetera commoda mentem,
Quae se vicino fluuij de gurgite nostris
Vsibus intulerint: gratos vbi littora pisces
Suppeditant, et aquas vitae in compendia reddunt.
Nec coecis quisquam me duci sortibus, aut re
Incerta vanaue putet. sua regibus olim
Cura laborque fuit nostra hac regione, deorum
Auspicijs struxisse urbem: quae iusque bonumque
Publicum, et egregios adferret in oppida fasces:
Nec potuisse tamen, fatis fortassis iniquis
Exclusos: bellis cum vel quae parta tuentur,
Vel facto exercent longinquas agmine terras:
p.85
Et multo affligunt varias strategemate gentes.
Arcem moliti sedenim hanc fixere vetustam,
Quam coluere. alijs sors hactenus obstitit. ast iam
Apperuisse putes, felicem Numina lucem,
Qua quod maiorum spectabant vota, sequendo
Perficias: operique loces fundamina; quo vix
Posteritas aliud spectarit maius: honestos
Seu vitae mores, seu morum praemia cernat.
Vtque nihil dubites monitis accedere nostris,
Et coelo rem authore geri; cape signa futuri
Euentus, animo quae sunt firmissima nostro.
Vidi ego formicas numeroque ac agmine late
Errantes; dorsoque cibos atque ore ferentes,
Huc celeri properare gradu: varieque ruentes
Post alias alias, hic demum exponere quidquid
Multiplici partum cumularat turba labore.
Addita vox, properate, inquit. mihi somnia curae
Sollicito rumpunt: cumque expergiscor aceruos
Pene etiam specto, tam forti visa cerebrum
Jmpulsuue mouent, rerum vel imagine firmant:
Iamque dies alterque dies processit Olympo,
Jnterea meditor dum quid mihi talia maesto
p.86
Somnia portendant. neque enim mihi Somnia quisquam
Talia vana putet, temereue existere credat:
Diuersas subito cum nox mihi tertia formas
Intulit, ac animos cura maiore fatigat.
Namque loco hoc ipso dilapsum ex aethere vidi
Spargentem radios, coelestia lumina, Solem
Et late mouisse faces. terra omnis, et omnis
Undique pontus, aquis quantum tumet; huius ab orbe
Enituit; placidisque velut splendoribus ardet
Et iubar aeterno memorandum educit ab igne.
Somnus abit. me sollicitum tenet aemula veri
Relligio: cumque his veterum sententia visis
Congruat, ac nostris conspirent tempora votis:
Haud metuo ductis iam nunc pomoeria sulcis
Scribere, et hic terras venturis cingere tectis.
Multa equidem venient huc commoda: multa vicissim
E nobis totus sibi commoda vendicet orbis
Et lucrum mercede petat. tum maxima cunctis
Incrementa feret; tua cum te plurima cunctis
Approbet, ac late spectandam industria reddat.
Spero autem superis bene fortunantibus hanc nos
Rem conaturos. Nec quem terraeue lociue
p.87
Terreat asperitas: sterilesue horrescat arenas.
Iuppiter ipse etiam sabulo delubra calente
Fixit, et hac reddi votum tellure probauit.
Aut ego quid Lybica memorem Carthaginis vrbem
Allobrogumue solum? duris vbi plurima saxis
Terra riget; petrasque inter variosque labores
Sollicitant operas, et spe sua lucra sequuntur?
Scilicet haec supero constat sententia coelo,
Virtutem studijs vsuque ausuque parari:
Nec quae clara sient famamque nepotibus addant,
Ignaua segniue manu, somnumue sequente,
Perficier. merito populis sudore grauique,
Est opus: ingenuas cepto cum industria laudes
Reddat, et aeternos cumulent impendia fructus.
Sit locus hic noster sterili fortassis arena
Tristior. at certe nostris vicinia muris
Commodet: ac siquid nunc vndique contrahat omnis
Terra boni, magnisque paret sudoribus; huc se
Inferet; huc patrias traduxerit accola merces
Luxurietque foro, pretijsque obsonia vendat.
Vna quidem ratio est; quae nos in lucra piosque
Asseret euentus; animo conarier et re,
p.88
Artificique manu: vigiles quae dextra laborum
Sectetur curas: neque se concedat inani
Obruier torpore, animoue fatiscere. pulcrum est
Eniti virtute (vbi forsan iniquior aeuo
Sors aduersatur) studioque accendere fatum
Mollius, ac cunctas vincendo adducere gentes.
Nos equidem hunc, quanquam paulo nunc langueat vsu
Horridior, virtute locum illustremus: eritque
E nobis fortuna loco; non nos locus iste
Aut beet, aut animo perculsos terreat. aut quid
Assyrios etiam, primi qui regna per orbem
Constituere? quid Ausonios, quid denique multis
Gotthica sceptra canam? res est manifesta vacante
Incultoque solo fixisse palatia Reges:
Fortunamque loco, et claros statuisse triumphos.
Nos etiam exemplo monstrabimus; ardua quantum
Promoueat uirtus: vbi non coelestia totis
Viribus, aut toto systemate fata repellunt,
Aduersosue ferant in vota sequentia diuos.
Hac igitur mecum si quem tellure morari
Et durare iuuet; protensa in sidera mentem
Testetur dextra: sonituque ea foedera firmet,
p.89
Propositum constans. Neque enim quibus aspera rerum
Conditio ingrata est: trepidantque subire laboris
Inijcium fortasse graue; (vt plerunque videmus
Esse, quibus niti fundamina prima necesse est;
Cum capiunt tardos pulcerrima corpora motus)
Hic aptos sese esse putent: qui multa laborum
Taedia vel superent; animo vel tristia vincant.
Ingenijs opus est, et quae Patientia primos
Fregerit insultus; rerumque exordia quamuis
Dura sient, forti tamen omnia perferat ausu:
Et spem, vincendo meliora in commoda firmet.
Me quocunque ferat rerum fortuna, fidelem
Communemque adeo populis; ac iusta daturum
Iura putes; quicunque sequi; quicunque tueri
Iussa fidemque velis. veteri noua moenia castro
Adiungam, et duplici constent mihi publica neruo.
Sic dixit: superosque animo complexus, honeste
Persuadet: totosque infert sub sidera vultus,
Propitiosque Deos ventura in foedera spondet.
Cum simul ingenti ceu quando exercitus omnis
Jnduperatorum consentit vocibus ausu
Et clamore: nec hos ventura pericula terrent;
p.90
Nec fortes animos quae sunt praesentia frangunt:
Sic turba applausu, dictorum extrema probarunt
Seque manu superos testante et sidera magni
Foederis in nexus: atque in communia vitae
Siue pericla ferunt, seu certa in commoda mittunt.
Tu saltem nostris diuine Vir vsibus adde
Consilium: atque tuis sis anchora fida, gerasque
Prima Magistratus nostrique exordia regni.
Finierant, luto cum protinus aurea plausu
Tecta Jouis fremituque sonant: vox lata per auras
Increpitat, genioque volant decreta secundo.
Cum media in turba quidam; quocunque malorum
Siue aestro motus: seu rem conatus atroci
Inuidia turbare: animoque inferre ruinas,
Propositoque metum; concepta rescindere verbis
Et clamore studet; celerique profatus ab ore
Sic cepit. Non me Socij fortasse loquentem
Explodant: Nec enim subita haec ad foedera veni:
Nec quae dicta sient, firmare haec omnia possum.
Multa obstant. Locus ipse parum iacet vtilis vrbi;
Et riuo saltem alluitur. gens aemula circum
Laudis habet; certe quae duci prima negarit
p.91
Moenia. Quid? furijs incensus atrocibus orbis,
Fulminat, ac tristi Latium premit omnia bello.
Vtque aliud nil sit quod forte morarier istud
Possit opus; fama si res increuerit vrbem
Hic nos moliri, populosque incingere tectis:
Extemplo redeant, qui pridem Gallica Rheno
Iam loca transito pene in sua praedia vertunt
Fortunamque istic quacunque e lege tuentur:
Inuitisque adeo nobis communia certe
Tecta petent; turbentque domos vnaque morari
Et colere ista velint, nostrisque penatibus vti.
Sic quos nostra lares industria colligit, alter
Occupet, ac nostris sit spes oppressa ruinis.
Longe equidem melius sparsique vagique colentes
Degimus. an volucrum non vita est cognita? pisces
Annon in toto spaciantur gurgite? vel quid
Agricolis poterit felicius esse? nec illi
Moenia stricta colunt: nec habent sibi certa volucres
Quae spacia aequatis sectentur motibus. vna
Libertas, quae pauca negat, plane omnia donat:
Et ferri molles inter dat corpora ventos.
Et tamen haec nullis obnoxia cladibus aeuum
p.92
Turba colit. miserum est includier agmina muris:
Quae cum se claudunt, iam se implicuere futuris
Luctibus, et certos statuere in funera motus.
Aspice quid Roma cum primum est condita, sortis
Accidit inuisae? stultum est ordirier id quod
Plus damni intulerit; quam lucri in praemia reddat.
Fac age, quod fieri fingis tibi posse; molesto
Vt sabulo condas medijsque in sentibus vrbem:
Quae demum vtilitas molimina tanta sequatur;
Quaeue erit impensi merces sudoris? an esse
Propterea tete felicem dixeris: hoc si
Includas tandem munimine corpora: mens est
Quam potius fraenare velis: cui ferrea ponas
Vincula; nec studijs actam patiare sinistris
Ducier, et toto scelerum feruore vagari.
Quisue adeo ignorat, vel quanta superbia, quanti
Interdum fastus, vel quanta iniuria muris
Sit coniuncta? equidem res explorata monere
Quemque potest. alios contemnunt ciuica: bellis
Fidunt, ac multo violant tranquilla furore:
Vicinosque adeo manifesta in crimina cogunt.
Nusquam est, quod satis his poterit censerier. vrbes
p.93
Haud satiare queas. cum affectant omnia, nullis
Opplentur. quin semper hiant, quia semper habendo
Languent, et nulla rerum vbertate quiescunt.
Tum vero inuidia quantum est, quantumque dolorum,
Si quam iuxta etiam suboriri forsitan vrbem
Aspectant; metuuntque suis discedere quicquam
Posse opibus? Veijos saltem tumidasque Fidenas
Hetruscasque domos et regna antiqua Latinis
Intueare: odio surgentis moenia Romae
Quanto exercentur? Quod si fortuna priores
Huc etiam partes et maxima commoda voluat:
Vt mediocri etiam consistas lumine; quantas
Obijciat clades vicinia protinus? at si
Mox aliquam fortasse etiam subnascier vrbem
Et procul haud colere aspicias; quo denique motu
Crescentem toleres? bellis sua quisque tueri
Et proferre velit. non ocia tuta; nec vsquam
Gentium erit perspecta fides. ita praelia primos
Atteret exorsus, vitamque e funere captes.
Quanto mollius hic iam viuitur? ipse prioris
Secli etiam casus poterit docuisse; morari
Tranquillos, quos nulla quidem vel moenia ciues
p.94
Fossa vel ampla tegit. nusquam fixere parentes
Maioresque tui cumulatis Oppida saxis;
Nec muros inferre locis properare. facessat
Qui vita normam claros non esse parentes
Duxerit. in vestras coeat sententia mentes
Quae vel cunque. ego me sic denique comparo; ne quid
Quod clades gignat, quodque attrahat ignibus ignes,
Bella serat; populisque luem conciuerit; aequos
Maiorum ritus, et lucra domestica turbet:
Consensuque animoque probem. mea rura paterna
Libertate colam. veniant in moenia qui se
Esse velint seruos, fraenumque admittere possunt.
Huc etenim Leges, huc poena et moenia tendunt.
Sic dixit, temere dum plurima congerit, ausu
Maximus; at nusquam ciuili prouidus arte:
Nec qui sermonis farragine lucra sequatur.
Est hominum genus, et populi non parua furentis
Portio: quae turbare bonos, et vellere recte
Confirmata potest: cum nil tamen ipsa modesti,
Nil fortasse boni sapiat. quibus omnis inepte
Est ratio digesta: animoque ingrata sinistro
Venditat, ac alijs multo foedissima pandit.
p.95
Ceu nunc oblatrat stulto melioribus iste
Consilio: dum nunc vrbes, nunc Ciuica vitae
Jura premit, Murosque odijs obiectat; et ipsum
Quod populos ornat, quod et oppida seruat inani
Gutture proscindit, legesque euertere certat.
Aut si quis saeua fortasse Tyrannide quasdam
Interdum versis affligit legibus vrbes,
Et commissa premit: fuerintne proinde Tyranni
Cuncti etiam, quos vel Ciues, vel regna Monarchas
Esse iubent? Agathoclea quis contempserit: vnus
Quod sese inuisum patriae Dionysius vrbi
Praestet, et in miseros cumularit damna Colonos?
Anne Magistratum superis donantibus orbi
Praelucere putas? quosdam fortasse modestos,
Quosdam etiam dant fata malos: res ista tonanti
Definita, tuis aequata est rebus. vt esse
Hunc igitur virtute studes; ita praesidet: atris
Ater; at his etiam quos albos comperit, albus;
Et poenas duris, et praemia mollibus aequans.
Hos inter motus animorum et plurima vitae
Officia haud quicquam donarunt pulcrius orbi
Numina: quam claras quae florent legibus Vrbes;
p.96
Ciuilesque ferunt communia ad optima dextras.
Ista autem quantis res fructibus eminet, inde
Perspicias. Nam si tollas ea moenia, sacro
Consensu quae iuncta vides, populosque rescindas,
Et simul euersis laceres culta oppida muris:
Quas demum facies, quae rerum pondera cernas?
Notane Barbaries, quae pridem maxima, rursus
Gentibus immittet sceleratum moribus vsum;
Et tollet quodcunque vides Ciuile? fuissent
Nullae vrbes, vel quis virtutem quaeso futuram
Dixisset? sane est hominum coniunctio, dulci
Quae pretium virtuti auget: quae iura Deosque
Copulat, ac recto formamque ac praemia condit.
Quod vero inuideans alijque alijque modestis
Ciuibus, et bellis turbare haec moenia tentent:
Jd tolerari etiam poterit: cum maxima semper
Inuidia creuere, salusque a vulnere parta est.
Non cessare igitur deceat: quia suaserit iste
Forte aliud. sapiat sibi; si commercia nolit
Ista sequi: et nostris remoram ne rebus agendo
Inijciat. Nam quod redituros denique Gallis
Desertis statuat; planeque haec oppida Francos
p.97
Esse inuasuros; stultum est. colit illa beatos
Iam pridem gens firma lares, fixosque tuetur,
Et nihil incertis euentum euentibus auget.
Nostra haec res agitur: quos huc fortuna Deusque
Jmpulit, vt socijs iungamus culmina tectis,
Aeternosque fide parili sectemur honores.
Assensum est. ex illo igitur sunt tempore fundi
Discreti, et vici. formam capit ambitus vrbis,
Sed tenuem paruamque: velut rudimenta futuri
Eximijque operis; cum se solertia maius
Vindicat in pondus, rerumque aspirat habenis.
Angusto fluuius ceu cum de fonte ruendo
Crescit; vt ingentes tandem vehat alueus vndas
Confertosue lacus, diffusaue littora gignat.
Sic primos Noriberga orsus molita, venusti
Pictoris ductus imitatur: vbi aemula veri
Linea, non spacio primum descripta patente
Latius insurgit, totosque amplexa colores
Parietibus serpit limbosque meabilis implet.
Quidue infante etiam rudius? cum prima sub aluo
Stamina materna tenduntur; vbi aurea iusti
Semina conceptus paulatim inducere formas
p.98
Et complere student. tenui fundamina iactu
Existunt: opus at magnum succrescit; aluntque
Viscera visceribus quos addant mollia neruos.
Quin matutino non protinus aethere Solis
Dulce iubar spectas. primos aurora iugales
Explicat, ac dubios ostendit Lucifer ignes.
Post vbi subuecto rutulat sub Apolline mundus,
Iam totum splendor, quantum patet orbis, in orbem
Funditur: ac vastas lustrat face Phoebus arenas.
Haud alio posuit vallumque et culmina ductu
Cum primas Noriberga domos, et ciuica primum
Tecta laresque solo descriptaque moenia fingit.
Aut ego quid Romam? quis namque exordia Romae
Nesciat? aut primam memorem Carthaginis vrbem?
Inclyta res tenui producta ascendit ab ouo
Et summos petit aucta gradus. Sapientia diuum
Prouidet, ex humili quae surgant maxima fundo
Culmina, et humanas inter sint lumina gentes.
Clarius et certe est rerum fastigia paruis
Crescere ab inijcijs; obscuraque semina lucem
Fundere, et e nebulis totos producere Soles:
Quam fulgore quidem oppresso, de lumine fumum
p.99
Mittere, et inductis immergere clara tenebris.
Vidi ego magnificis natum genitoribus omnes
Maiorum titulos, et auitae nomina gentis
Jnsigni strauisse malo; quod inepta secutus
Inferret patrijs foedas virtutibus vmbras.
Vidi etiam tenui plenos scaturigine fluctus
Mittier; exili cum maxima fonte redundant
Flumina, et aeternas generat minor alueus vndas.
Sic sua Romano primum casa parua Quirino
Tecta dedit; nudoque domos in cespite iussu
Moliri; donec successis temporis omnes
Impleuit numeros; septemque in collibus vnam
Tendit, et hanc validis firmauit ciuibus vrbem.
Sed quid ego haec tenui consector arundine? vera
Laus siet, ex humili producere grandia: cumque
Haud celso fortuna gradu tibi constitit ipsis
Inijcijs aeui; te facto attollere posse
Fortunam: et si quid fueris fortasse parente
Aeditus obscuro; gratam tamen vndique lucem
Intuleris generi, famamque Nepotibus addas.
At vero primum cum se Noriberga recentes
Induit in vultus, teneraque ab origine formam
p.100
Aptauit spacijs, conceptaque Moenia fixit:
Protinus ista quidem studio comprensa recenti
Cura fuit: iustis deducier aequa plateis
Culmina, qua certam noua tecta imitentur amussim;
Et sibi non curuos statuant vestigia tractus.
Non infelici res haec tentata labascit
Mercurio. solers fuit haec in munera primis
Ciuibus arbitrium: quae quantum scilicet isto
Curari seclo poterat res; inclyta tantum
Gens studuit, ne quid perplexam ambagibus vrbem
Conderet; ac vicos vel inepto pangeret vsu,
Vel non venturae forma esset idonea laudi.
Vtque ea non dubijs sint vocibus acta; profecto
Haud etiam quicquam tibi cultae pulcrius Vrbes
Spectandum dederint: quam si mensura plateis
Amplior obuenit; rectoque e tramite lapsus
Constet: et aequato veniant suggrundia ductu.
Quis vero claram, Bauaris cui primus in oris
Est honor et late fama sese extulit, vrbem
Ignorat Monachum? quantis splendoribus omnem
Vicorum formam congestaque culmina pandit:
Dum sese aequatis ad amussim recta plateis
p.101
Explicat, ac grata dilatat moenia norma?
Hanc aequat forma Lubecum diues; amoeno
Quae constructa loco, et primis Vrbs condita tectis
Spectanti blandos aperit pulcerrima vultus;
Altque nitore placet. tanta est gratissima iusta
Structura facies: dum sese ex ordine vici
Excipiunt: rectasque vrget mensura plateas,
Quas sua primaeuo complexa est linea ductu.
Tum vero spacijs non amplam forte, sed omni
Mundicie excultam quis nescis Lypsiam? an Urbem
Hanc non commendet speciesque ac ordo? fuisset
Paulo etiam maior, dum vinceret oppida; quotquot
Aut Latium, aut Celtae, aut Germania splendida late
Ostentare solet, primisque inscribere formis.
Forsitan Augustae multum tribuatur; habetque
Multum etiam, quo se populi sermonibus alte
Intulerit: dum Diuitias, dum prisca parentum
Laudibus acta vehat: dum se praesentibus ornet,
Et quae larga quidem cumulat fortuna, sequatur.
Aut quid ego Vratislauiam, fortemque Viennam,
Praecipuas varijs et claras Ciuibus Vrbes
Addidero? poterit sola Hafnia nostra videri
p.102
Ante quidem multis #ponenda hoc nomine: quod sit
Opportuna loco; et praestanti maxima portu,
Cui nullus sese similes aequarit in vsus,
Europae quantum se terminet ambitus. vnum
Defuerit; structam non marmore protinus esse,
Aut laterum solidis, cum primum est condita, muris:
Aut non tota etiam quadrato culmina saxo
Exerere. e quernis compages plurima lignis
Creuerat. et certe Quernis haud infima lignis
Gratia et vsus inest. nostro tamen induit aeuo
Formam aliam; nitidosque ineunt fastigia vultus:
Et sibi paulatim surgentes auget honores.
Sed quid ego haec? Noriberga recens sibi consulit: inde
Cum mox a primo vicos fundamine iustis
Distribuit spacijs; rectasque annixa plateas
Condidit, ac veros mensuram aequauit in vsus.
Jamque annos anni cumulant, et secula seclis
Multiplicata fluunt; cum se Noriberga secundo
Promouet accessu: quantumque industria late
Exercet populos; tantum sese artibus addunt
Numina, et aeternam virtus amplectitur vrbem.
Sed quis tanta breui referat pulcerrima versu
p.103
Facta; quibus sese humanae Respublica genti
Ista probat? non si me forsan habere dedisset
Tot Deus ora, quot Hyblaei iuga plurima montis
Florilegae sectantur apes: aut aequora fluctus
Praecipitans misero stolide tentata Laeandro:
Has equidem digno comprensas carmine laudes
Dicere; et vt merita est, meritis ita plaudere possem.
Namque vt origo boni Deus est: ita maximus orbis
Testem agit. at quantum se porrigit Amphitrite
Oceanusue graues circum caua littora pulsus
Egerit, ac vasto dilatat brachia mundo:
Immenso tantum Respublica crescit ab vsu
Et famam Noriberga fouet; quam terminat idem
Ambitus Oceani, qui terminat ambitus orbem.
Interea varijs vrbs sortibus auctior alte
Surgit, et extenso protendit culmina muro:
Contrahiturque virum numerus, quibus aemula magni
Pectora successus totas implere cohortes
Vrbanasque habitare domos et tecta laborant.
Mox sua prima nouis fiducia Ciuibus acres
Jngenerat motus animorum, et foedera firmat
Diuite spe rerum: cum se successus honesto
p.104
Promouet vsi, aequisque venit sua gloria votis.
Largiter increscit numerusque ac ordo iuuentae
et pubem Venus alma serit: connubia laetos
Inter alunt solide coeuntia foedera ciues,
Aspirantque suis iam tum noua moenia regnis.
Vtque etiam firmo tantum fulcimine constet
Vrbis opus, primam Fidei posuisse feruntur
Aediculam; soli cui se Respublica Diuae
Vouit, et huic vni nomenque ac fata dicauit.
Mox sua Gradiuo licitis qui praesidet armis
Militiaeque Deo, communibus ardua dextris
Templa locant. Sane hic meritos induxit honores
Ciuibus, et firmo statuit fundamina muro.
Postquam vrbi forma consultum et pace reperta est
Palladias tentare artes aggressa iuuentus
Nil praetermissum, quod honeste exquirere posset,
Esse sinat. vigili circumspicit vndique vultu
Qua complexa viam sibi consulat: anne feraci
Verset humum, glebasque agili proscindat aratro
Et terram studiosa colat; quae forsan arena
Languidior, steriles in semina pandere sulcos
Posset, et haud diti cumulare impendia censu:
p.105
An vero ingenij sectetur acumine, qua se
Malleus in ferri massas et dura metalli
Pondera praecipitat: tenuis cum lamina formas
Nunc istas, nunc hasce capit; varioque meatu
In quoscunque voces migrauerit ardua vultus.
Denique si lanam licijs induxerit (hic cum
Vitibus haud fas sit cultura insistere:) nunquid
Eximias auroue operas, gemmisue nitorem
Commodet; aut sacris struat alta palatia Musis;
Perpetuoque velit complecti iure Camoenas?
Cum tantis animi curis se protinus istuc
Intulit, Hospitium vt claris siet artibus: vnde
Et generi humano lucrum; et sua prima Tonanti
Gloria, et ingenijs non vani oriantur honores.
Id cum proposito decretum constitit, auget
Iudicium Deus; et gemina iubet alta bilance
Commoda mensuris pendere sequentibus. id ius
Jam pridem coelo firmum est: vt diuite nostras
Accedat plerunque domos numeroque bonoque;
Et magno penset quae sentit grata talento.
Vtque ea res oculis constet subiecta, tueri
Hic te pictorem iubeo; qui qualiter arte
p.106
Corpora molitur, varijsque coloribus auget
Et membra et faciem; teretes in tergora lumbos,
Extensasque manus, plantis talaria iungit:
Et tamen vna omnes hos linea colligit artus
Includitque sinu: ne quis vel plura putarit
Corpora, vel temere congesta ea viscera narret.
Haud aliter Noriberga, sequi dum singula primis
Jmperij curis, rerumque e fonte laborat;
Cuncta simul complexa capit: cui Juppiter vni
Maxima cum sperare animo; tum maxima certe
Assequier sperata dedit; facilisque secundat
Arbitrium, et claram cumulat prouentibus vrbem.
Hinc igitur tanta est, quanta est Noriberga; Deoque,
Propitio fruitur: cui cum se subijcit, altos:
Exuperat fortunae aditus; vincitque sequendo
Ardua, et haud dubias infert in moenia laudes.
Aspice quid primo Respublica semper ab ortu
Passa siet: quibus haec animi virtutibus omnes
Deijcit osores: quo vel discrimine muros
Auget, vel ciues Libertatemque tuetur.
Vtque nihil priscae memorem certamina gentis,
Quid fortuna recens, res est illa obuia luci;
p.107
Burggrauijs certata viris, Ducibusque molestis,
Intulerit cladis fusique in culmina belli?
Et tamen hostiles inter Noriberga tumultus
Inuisasque manus superis asserta beatis
Consistit; nusquamque labat, nusquamque ruendo
Deficit: at maior superato latius hoste
Frondet, et aeternas cumularit in oppida lauros.
Quo fato cum duret, inest reuerentia fato
Applaususque bonorum, et honesti plurima voti
Materies. quid enim? cum excellat diuite rerum
Notitia, formis sibi rerum et acumine totam
Obligat Europam: populos trahit, excitat omnes;
Vt demirari artifices et honesta feracis
Ingenij monumenta velint. ita digerit omnes
Fortuna articulos, seque in sua commoda certo
Promouet euentu, fixaque hac sede moratur.
Nec tamen et studijs operum, atque laboribus hisce
Eximijs tantum superat Respublica. forsan
Aemula defuerit nulli manus altera mundo;
Et plures tentare iuuet; quod et vsibus et re
Ponderat, ac laudum titulis imitarier audet
Maxima. quin felix imitatio prouida multis
p.108
Succedit; dextraque valent, et mente sequuntur,
Quae sibi prima quidem velut exemplaria cernunt.
Haec iucunda bonis contentio, promouet artes
Artificesque iuuat. crescit studiosa laborum
Congeries; pretioque modos industria gignit.
Hijs iam lata bonis superat Germania ferri
Multiplices operum nexus, atque aere polito
Spectandas praebet diuersa per oppida formas.
Cumque olim Jtaliae fuerit possessio, rebus
Addere conformes humanis vsibus artes
Et varios inferre modos: quibus inclyta quondam
Hispanis etiam venere Encomia regnis:
Iam sibi deposcit Decus hoc Germania: nusquam
Deficit, ac studijs totos consurgit in asses.
Passim igitur multos cum iam Noriberga sequendo
A tergo spectet: cumque hos industria, nunc hos
Excitet, ac vario populos exerceat vsu;
Gratatur studijs hominum; causamque dedisse
Plaudit, et vt laetis stet res successibus, orat.
Vnum sola habet, ac nullis commune per orbem
Gentibus, egregiam prorsus Rempublicam; honestis
Quae legum morumque modis composta labantis
p.109
Iam passim virtutis opes, seclique vetusti
Integritatem animis et agendi more reducit.
Vnica quae mundo iam lucem praebeat; hanc si
Quis tamen aspicere, et complecti pectore lucem
Vellet, et optandos animis inducere motus.
Principio consensus enim ter maximus illis
In sua lucra manet. lucrum Respublica vera
Definit bonitate: vbi non iniuria, non vis
Non quemquam damno fraus circumscribit inani.
Ast animis quae recta colit; operasque beatis
Promouet officijs, et mutua commoda firmat.
Omnis in hoc conatus abit; quo quisque secundis
Vtatur vitae propria in certamina votis;
Et nusquam, alterius quae sit fortuna, moretur.
Cui nunc pene malo totus vacat orbis: vbi omnes
Omnibus inuideant; nec quenquam excellere quisquam
Aut praestare velit. tantum improbitate maloque
Peccatur genio, et studijs peccatur acerbis.
Has damnat Noriberga vias: haec monstra luemque
Pestiferam tota virtutibus arcet ab vrbe;
Et commune bonum officijs molitur honestis.
Quin concepta animis haec est contentio; ne quid
p.110
Res etiam cladis patiatur publica; si quo
Tempore priuatis grauia in certamina rebus
Indigeat; totique salus fortassis honesto
Sit bello quaerenda Vrbi: cum Ciuibus arma
Imperet, ac socios in proelia digerat enses
Hic fultam neruis Rempublicam, et aere bonorum
Priuato florere domos; res vnica lucro est
His, qui communem bello quaesisse salutem
Et vicisse velint. partarum huc pertinet omnis
Prouentus rerum; priuataque commoda volui
Et spectare putes: opibus Respublica tandem
Vt sit salua tuis: neque te deserta rapinis
Et praedae cedat, casuue agitetur amaro.
Hic igitur finis sociati est foederis: huc se
Consensus ciuilis agit: communibus vt se,
Vt libertatem ac muros tueatur in armis:
Et belli statuant sua lucra domestica neruos,
Non aurum, non argentum, non gemmea cistas
Materia opplerit, quae prodat Publica. valde
Peccatur, cum quis communi forte saluti
Ante quidem #ponat priuatae commoda vitae:
Communesque et opes animo conseruet egenti.
p.111
Illa equidem dudum res perdidit vna valentem
Persea: Romuleos haec perdidit vna Quirites,
Et pessum magnos etiam dedit ire Monarchas.
Stulticia est, sapere a facto. nec pellitur hostis
Is facile; occluso quem pars aduersa metallo
Fulcit; et vt nassa plenis inuitat aceruis.
Cura parandarum quapropter sedula rerum.
Sed iusta et nullis obnoxia fraudibus adsit:
Quas ita possideas; vt cum tua lucra sequare
Et proprias cumularis opes: tamen vsibus istas
Deberi causisque putes; Respublica vero
Iudicio si quas, vt publica commoda reddit.
Hac igitur Ciues cum se virtute probari
Et ratione sinunt: patriae cum iura salutis
Omnibus ante quidem priuati fructibus aeui
Consilijsque ferant: equidem ditissima cunctis
Exuperat Noriberga bonis: laetosque penates,
Atque redundantem cumulat prouentibus vrbem.
Denique communi se quisque huc commodat vsu;
Huc spectat, cuncti vt felices viuere possint:
Sintque vrbis Ciues non tantum et membra: sed omnis
Sint sibi causa boni: sint Libertatis auitae
p.112
Custodes. quantumque animis opibusque valebunt;
Tantum annitantur studijsque, ac Marte beata
Maiorum facta, et Ciuilia iura tueri.
Hanc sibi iam pridem crebro Respublica laudem
Occupat euentu. Sola est cui Iuppiter istud
Muneris indulget; conceptaque vota secundat;
Ac firmos inter consistere donat honores.
p.113
C. ERASMI MICHAELII
LAETI,
NORIBERGICORUM
LIBER TERTIVS.
Vt vero primis nituit circumdata muris
Vrbs Noribergas nouosque in moenia transtulit vsus
Communes sectandi operas, partumque tueri:
Successis deinceps vsa est in vota secundo,
Et maiora capit simul incrementa, foresque
Sic foribus iungit simul vt gratissima tectis
Aucta sit, et multo se forma extendat honore.
Aut quae prima suis inducam laudibus? Urbem
Anne ita magnificis enascier aedibus; omni
Qua specie excellit iustisque stat ardua muris?
An vero tanta rem Maiestate tueri
Publicam, et eximijs florentem viribus alte
Surgere, aeternos proferre sub aethera fasces?
Nec dubium est supero referenda ea clara Tonanti
p.114
Munera: qui quantis mortalia facta triumphis
Destinat; a primis decernit fontibus. vni
Prospera cuncta Deo sunt adscribenda: manuque
Ipsius appensa est quae te sors laeta sequatur.
Aut quot structa quidem sunt oppida: quae tamen esse
Pene obscura vides? vel si fortasse nitorem
Sane aliquem ostentant; alio tamen ordine valde
Pressa iacent: sortemque gemunt, priscaeque queruntur
Se Libertatis spoliata hic legibus esse.
Sunt alijs sua fata: vt nil se attollere possint.
Laetior ast alijs nocuit fortuna: minor quod
Sedulitas plerunque siet, quibus inclyta rerum
Conditio numeris sese explicet omnibus. aut quis
Nesciat in quantos sese inferat Hafnia fructus;
Si modo conniti, et studijs aduertere curas,
Solertesque velis distendere in ardua neruos?
Illa loco certe posita est, vnde vnica toti
Commodet Europae: Zephyrosque amplexa modestis
Eoi populis medianti cardine iungat;
Distantesque suo faceret coalescere lucro.
Hac illa immensum ratione excresceret. at nos
Atterit ipsa boni ratio; quae plurima nostros
p.115
Cum fouet, hanc tenui sectamur acumine. rerum
Vbertas rebus non consulit. Ast Noribergam
Cura animi magnis inscripta laboribus Vrbem
Promouet; ingenua cum sollicitudine cunctos
Explorat tractus fortunae; amplasque sequendo
Diuitias cumulat, famamque hac laude tuetur.
Asperior locus est: sed iusta industria Ciues
Asserit, ac steriles solertia vincit arenas.
Moribus his igitur Respublica creuit. at illam
Interea ratio geminis firmissima neruis
Colligit; ac merito florentem vestit honore.
Altera, Templorum certe est cultusque Deorum,
Et pietatis opus: cum Christo accedat, eique
Et soli, et vero reparatae iura salutis
Deferat humanae: pretium qui soluit, et Orco
Imposuit felix aeternas Victor habenas.
Hanc Euangelij doctrinam, atque inclyta verbi
Coelestis monumenta sibi Noriberga putauit
Suscipienda: nigrum quando auersata Draconem
Infernique greges, toto semouit ab vsu
Pontificum; vere cum iam documenta salutis
Purgaret; nostrumque adeo sparsisset in orbem,
p.116
Leucorei pastor gregis et tutela LVTHERVS.
Hoc Doctore statim vt gustum Respublica tanti
Muneris accepit; pedibusque manuque repente
Fertur in hanc curam: Christumque amplexa fidemque
Asseruit; nullis, quae multa fuere, periclis
Territa: cum veniens Augustam Carolus vrbem,
Adduxit Fidei tractanda negocia nostrae.
Ex illo constans durat Respublica, coelo
Defensante dijsque animum firmantibus: vt nil
Quod Christo aduersum siet, admisisse feratur.
Interea quibus vsa quidem est verbique ministris
Eximijsque viris superae praeconibus aulae,
Rettulerint alij. nos, ne maiora sequamur,
Et seriem longo ducamus ab ordina certa
Impedijt ratio. Theodori nomina Viti
Et merita, et clarae sacros virtutis honores
Posteritas mirata canet. iamque illa per orbem
Sparsa nitent; interque manus interque bonorum
Censuras celebri versantur maxima laude:
Iustaque fama viro et bonitati praemia reddit.
Heu paucos animo tales: licet esse videri
Praestantes doctique velint: quibus altus Apollo
p.117
Et si aliquid fortasse dedit, quod dixeris esse
Haud paruum: tamen his prauamque malamque leuemque
Disposuit Stygio fortuna e semine mentem:
Cum studio noceant; et acerbo plena veneno
Pectora praetextu bonitatis in omnia fundant.
His metam sors aequa furoribus atque malignis
Vsibus ingenij statuet, cum sidera iustas
Nequitijs poenas decretaque praemia reddent.
Sed quid ego haec? Viti nomen famamque nepotes
Et monumenta colant peregrini industria Vatis.
Vel nihil assequitur; vel non satis; vnde sepulto
Constet honos, meritaque inter sint nomina laudes.
Defuncto successit, honesto maximus aeuo
Mauritius; quo nunc Respublica praesule multum
Vtitur ingenuo rerum cui forma bonarum
Cognita; nec leuiter nec quid molitur inepte,
Nec turpi cumulat monumenta domestica lucro.
Palladijs sedenim cum floreat artibus artes
Promouet, ac magna pietatis laude gubernat:
Eximius studijs, mentem bonus; integer acri
Ingenio; cui quid deceat, nouisse labori est.
His igitur Noriberga viris, similique bonorum
p.118
Vsa ministerio; doctrinam et pura salutis
Semina conseruat; longosque inferre sub annos
Et retinere studet; custos, tutela, vigilque
Existens; ne qua Sathanas perrumpat, et hoc quod
Sparsum est immani grassatus strage necarit,
Vtque minus causae desit quam fida tuetur,
Jnstituit firmatque Scholas, conditque Lycaea;
In quibus ingenuae certis Doctoribus artes
Tradantur; stolidae et via sit patefacta iuuentae,
Vt sapiat: siquid sapere aut didicisse decorum
Esse putatur inest multis contemtus, et hoc quod
Conamur, studijs meliores reddere; certe
Quo deceat paucos animo acceptare videmus:
Afficierue etiam curis; quas semper honestas
Maturasque bonos alieno nomine cernis
Complecti. Sedenim nihil his Noriberga periclis
Officio cedit. Studiosae multa iuuentae
Commoda partitur, doctosque adhibere Magistros
Contendit. fructu quae res succedit honesto,
Eque suis multos ad frugem adolescere cernit.
Aut ego quid Doctis impensa salaria dicam?
Res pro more quidem maiorum Publica multos
p.119
Quos fouet, ac gremij veluti sub iure tuetur
Acceptos; meritoque loco dignatur; et omni
Officio cumulat; primisque et honoribus auget?
Res in conspectu posita est. saltem inclyta magni
Schoneri monumenta vide; quo maius haberi
Nil potuit. tantum solida fuit artis in illo
Ingenijque: Mathematicas dum sedulus artes
Vindicat, ac coecum reparatas spargit in orbem.
Postea Schonero veluti genitore secuta est
Disciplinarum soboles ingensque feraxque
Atque animis solers: placitis quae adiuta Magistri
Auxit opus, pulsisque dedit spectarier vmbris
Artibus inductam studioque et acumine lucem.
Hoc decus aeterna dignum Respublica Cedro
Maioris fecit; quam coeci lubrica Pluti
Carpere sectando vestigia: spondeat omnes
Hic quanquam fallax et opes in iurgia mittat.
Cumque sibi hanc retinendam etiam Respublica laude
Esse putet: nusquam cessat decernere Musis
Praemia. quae certe tantarum maxima rerum
Jmpensis etiam magnis possessio durat,
Sacraque non vili retinentur Numina lance.
p.120
Quin age, quis sacros memoretue feratue Poetas
Eximiosque alijs excultos artibus: hoc qui
Aut Cites vixere loco; aut sensere beatae
Vrbis opes: dum Pegaseis aequata Camoenis
Commoda percipiunt, studijsque ea fulcra merentur?
Helius hic vitae plerunque Eobanus honestos
Exegit scribendo dies: cui Phoebus Apollo
Non molles tantum donabat fundere versus:
Sed Laurum adiecit, primisque in vatibus esse
Praecipuum dedit, et solida praestare Corona:
Quam non stulticia est nactus: cum forsitan effrons
Esset, et indigno captaret praemia versu.
Huic moderato igitur cum Laurum magna virentem
Calliope inferret comitata Sororibus, vna
Sic monuit Clio. nostri cape muneris Hesse
Principium hoc etiam: ne quid mortalia spectes
Praemia, et ingrato subdas sacra pectora mundo.
Hac viuas iam laude; Deo quod teste Poetam
Te noscantque colantque tui: cui gloria late
Serpat: et ingenuis crescant tibi nomina Musis.
Sic dixit: blandeque virum complexa fragorem
Jnduxit scriptis fatumque aequauit honori.
p.121
Aut quis Vernerum, cui sacra Mathemata laetis
Sunt studijs exculta viro, iam nesciat? ille est
Qui varios doctrinae vsus coelestis amoeno
Extulit ingenio; dum Conica pandit, et amplos
Interea fructus ad commoda publica flectit:
Visiuique adeo radij fundamina monstrat.
His alios addas, quos vel Noriberga clientes
Vel studijs claros habuit. mihi multa virorum
Nomina sunt ignota: quibus quod Phoebus Apollo
Ingenium pinxisset, habent hoc vindice famam
Quam sibi posteritas retinendam grata putarit:
Anne Sebaldi etiam; anne Henrici plurima Rysi
Obscura esse putas meritas haud obscura profecto
Haec merita esse putes; quibus est ita denique Musis
Consultum; vt multa Noriberga amplissima luce
Splendeat, his studijs: dum nostris Graeca latinis
Aut ambo, aut certe Rysus sic copulat: inde
Vt iam non tenues capiat Respublica fructus:
Hocque etiam celebri late cumuletur honore.
Denique et haec aliquis putet argumenta beatae
Florentisque adeo Noribergae existere: quod cum
Plurima largiri et studijs infundere possit
p.122
Perpetuoque velit: nusquam tamen istud agendo
Deficit. immenso constant impendia censu
Et larga veniunt, veniant quae munera, dextra.
Non tamen aut animum Respublica contrahit; aut re
Exhauritur. inest factis benedictio; quae se
Crescit, et exundant diti redeuntia Fisco.
Sic simul ingenuis ac Phoebus Apollo Camoenis
Consuluit; firmam iusserunt Numina sedem
Ingenijs hanc esse bonis: vnde omnis in omnem
Pene etiam Europam: ceu magni maxima riui
Flumina, prouentus Doctorum existat: eoque
Musarum alueolo sibi mella fragantia totus
Colligat, ac partis laetetur fructibus orbis.
Vtque etiam aethereo cum splendet Phoebus in orbe
Omnibus impertit lucem; radijsque meando
Seruit, et aeternum fundit cum luce calorem.
Sic Noriberga bonis enata Authoribus, ipso
Sane equidem coelo; non se sibi seruat. in omnes
Venerit vtilitas: quodque educat ipsa potiri
Saepe alios videas rebusque insistere partis.
Id certe agnoscant etiam qui lucra sequuntur
Ex alijs: matremque colant, qui pignora laudent.
p.123
Sed quo Musa vehor? clarum diuine Melanthon
Ipse introducens HELINGUM in sede locabas
Hac pastorali: cui nunc virtute sacroque
Praesidet officio: leuibusque alienus ab iris
A rixis, studioque procaciter vndique tete
Et manes vexare tuos, et carpere dictis:
Non hac ingratis par impietate, labores
Vt nihil esse tuos, et scripta volumina dicat.
Sed potius quae te, quae Praeceptore Luthero
Hauserit, ingenuo seruata ea pectore reddit:
Et puram verbi lucem sine nube tuetur.
Sane ego ni maius meliusue Melanthone multis
Vel seclis vixisse reor: vel viuere posse
Expecto. tantum studijs animoque valebat
Ac bonitate. nihil simulati pectoris, et nil
Fuci inerat. recto pergebat tramite: recte
Cum docuit, recte vixit: recteque secabat
Verbum. et qua potuit, studuit prodesse, pieque
Profuit: ac multis portus fuit: vna salutis
Anchora; cuius opem varij implorare, molestia
Cum se iactari nonnunquam sorte viderent;
Et sibi non grato quassari lintea vento.
p.124
Aut etenim ipse manum miseris supponit, eosque
Subleuat, atque dato iussit confidere nummo.
Aut quos ingenijs praestare ac pectore vidit;
Publica tutari quo res atque oppida possent:
Hos equidem magnis commendat Regibus. aut si
Non etiam his; claras instructos mittit ad Urbes;
Quos pietas foueat, laeta dum stipe fruantur
Et crescant sacris pars non extrema Camoenis.
His animi studijs atque hac virtute Melanthon
Charus erat. multis ratio est diuersa: sed illum
Et Deus, et Musae et vitae assuefactio talem
Finxerat. aethereo res est enata parente;
Si cum tute sies doctus, bonus esse probere:
Atque habeas solidam benefacta ob plurima laudem.
Hunc Noriberga virum quantum dilexerit, et quo
Sit complexa animo, notum est. Deus excitat illos
Qui sedes Musis et honesta salaria condant.
Altera causa boni, est Regimen; quo maximus Vrbi
Constat honos, meritisque venit sua gloria formis.
Aut mihi quis rerum fastigia summa; quis omnes
Explicet Imperij neruosque ac commoda; tantae
Vrbis vt aequatas complectar carmine laudes,
Et celebrem molli ditissima moenia versu?
p.125
Scilicet haec Musis ipsis et Apolline prorsus
Digna Deo res est: vel si cui Phoebus Apollo
Inspiret promptam, quae sufferat omnia, mentem;
Conatusque iuuet, rerumque in pondera mittat.
Fas coelum vix esse sinit mortalibus. aut quem
Huc suus error agat, stultiue in pectore motus:
Vt quem cuncti etiam nequeant comprendere; solus
Apprendisse velit? superant quae grandia vires,
Ne subeas. at enim si quid tentasse ferare;
Metu committas, vt perfecisse videri
Nil etiam possis. vanum est cepisse: vbi cursu
In medio cogat grauius subsistere pondus:
Et procul a meta lassos soluisse iugales.
Et tamen hoc etiam siquis certamine primos
Vrget equos; aliqua poterit fortasse videri
Progressus; nusquamque etiam cessisse labori
Qui pariat veram coniunctaque praemia laudem.
Interea pleno licet haud potiamur in omnes
Successu numeros: aliquaque ostensa retardet
Maiestas calamum; puppimque auertere certet
Cursibus: iccirco non tota est iure theatri
Cedendum. certare iuuet, cum vincere laus sit,
p.126
Ergo vbi se forti cinxit Respublica muro,
Et rerum statuit commercia prima: repente
Legibus induxit formam: ne forsitan vsquam
Perderet egregios nocitura licentia Ciues.
Hoc posito rerum fundamine, protinus ordo
Persuasus populo est: Patrumque verenda potestas
Emersit; rebus qui ponant limina; quique
Fortibus vtantur iura in communia loris.
Hos penes omne quidem arbitrium; quo more gubernent
Quoque suos vsu compendia in aurea mittant:
Tranquillamque bonis seruarint Ciuibus Vrbem.
Haec pars aethereo par est Joui. is omnibus vnus
Jmperat, ac cunctis decernit munia diuis,
Decernitque modum: quo sese in facta Minores
Exerere, et mundo sortes infundere possint.
Haud aliter veteri Noriberga e more sacratos
Ire Magistratus, iurique praeesse ferendo
Dicundoque videt. quibus haec reuerentia honosque
Ceu superis datur: vt nusquam plebs, inclyta Patrum
Iudicet acta: nec inquirat qua denique causa
Sint moti; vt tali ciues e lege gubernent,
Praescribantue suae, quae sint facienda, coronae.
p.127
Vt radijs igitur subiecti corpora mundi
Vindicat a tenebris, aperitque latentia Phoebus
Spectarique facit: Sic se Respublica, patrum
Consilijs infert manifesta in luminas nec quid
Obscurat leges, et habent rata iura vigorem.
Quae res vna salutem et publica commoda gignit,
Gignit opes, animosque fouet: tum pectora iungit,
Foederibusque coire iubet, nexuque beato
Adscitis patriam coalescere gentibus vrbem.
Quin si quis merita, et tantorum facta parentum
Aspiciat; mirari equidem iam desinet: hac quod
Relligione etiam ac populorum more colantur.
Prudentes etenim motus et pectora nullis
Effera stulticijs; operas, quibus omnia cunctis
Officia impendunt; virtutis longa beatae
Agmina, et erectas in publica commoda mentes,
Quis memoret? nihil hic humile est; nihil obuium inani
Consuetoque hominum studio. sunt omnia celsa,
Sed moderata tamen. quid enim? quocunque tueri,
Atque oculos deferre iuuat; nihil hocce virorum
Consessu maius: nil quod quis dignius esse
Jmperio dicat, patriaeue optatius vrbi.
p.128
Tum sua iustitiae rigidas Clementia leges
Temperat; ac animis innata Modestia seruit.
Non fastus, non hos funesta Superbia turpi
Obijcit Humanos probro. cumque omnibus ante#
Muneribus cellant: sic illis vita modusque
Ducitur; in nullo tamen vt superare videri
Aut vicisse velint. Virtus moderatur agendi
Consilium, et dubios firmat sapientia gressus.
Moribus his pacem retinent. Concordia Ciues
Unit, et haud fragili coalescunt pectora vinclo.
Sicut in aethereis igitur Sol motibus inter
Sidera cuncta nitet. Sicut pulcherrimus auro
Inclusus Jaspis. sicut noua sponsa marito
Adducenda oculos in se conuertere totos
Et retinere potest: sic patrum hic ordo, Senatus
Inclytus, officijs et honesti muneris vsu,
Sedulitate, manu larga atque affatibus vltro
Humanis; rerumque adeo quae rite gerantur,
Cura, atque illato Pietati lumine totum
Seque suosque etiam spectandos praebet in orbem.
Aut quid quaeso Fidem, sibi quam Respublica pactis
Promissisque adeo retinendam sacra putarit,
p.129
Hic sileam? si nil aliud iam grande fuisset,
Maximum id esse quidem et populis memorabile scires
Quin aequat fortuna animos. Dij moenia seruent;
Hanc quae virtutum segetemque scholamque chorumque
Seruant, ac timidis securant otia Musis.
Caetera pars hominum, quos vel fortasse minores
Vel plebem vocites, quam nacta est denique sortem
Quemque locum nullo violatum more tuetur:
Et nihil in sacros inquirit iusta parentes.
Ceu fieri passim videas: vbi nulla minores
Aut vitae ratio, aut patrum reuerentia vero
Continet officio. sed sicut inepta volatu
Pica vagatur, et omnibus vndique rostra susurris
Inijcit, ac stulte quae sunt ignota, moratur:
Sic hominum plerique, quibus nihil omnibus insit
Humani; stulte circum sua stulta feruntur,
Et captant ignota: aliquidque vt discere possint,
Semper hiant: semper quaerunt, semperque deesse
Quod fari possint, quod possint scire queruntur.
Instabile et crudele genus; prauique bonique
Ex aequo Iudex: cui nil satis esse; nec esse
Quicquam dulce potest. Secreta euoluere certat,
p.130
Prodere commissa, et decretis ludere: verbo
Consensum praebere; sed hunc re tollere, fictum
Moliri, et gelidas effundere in omnia sannas.
Cui, nisi quod placuit, rectum est nihil. omnibus ansas
Erebus primas, et lucra sequentia prendit.
Vtque malo desit cuneo nihil; acta bonorum
Rodit, et occulto violat rectissima dente.
Omnibus his cumulum sceleratis morsibus addit,
Suspiciones. heu quantum studijque nefandi
Actorumque malorum, et atrocis in omnia dicti
Esse necesse siet; labem hanc vbi forsan erynnis
Mentibus aspersit; qua vel suspecta videri
Omnia recta velis: vel nil maioribus actum
Esse putes; quod non aliqua conuellere dicto
Aut culpare queas: dum quaeque ignota bonisque
Nunquam agitata, tuo fingis tamen acta cerebro,
Et quae falsa sient, conceptu vera figuras.
Hoc animi vitio nunquam paretur honestis
Legibus, et nusquam vera est Concordia. semper
Insidet ingenijs quiddam, quod acumine mentem
Distrahat, ac merito quod saucia pectora turbet.
Ast nihil hic Noriberga luis. tibi militat orbi
p.131
Incumbens coelum. tibi Juppiter ipse beati
Imperij custos, fonsque ordinis omnis, et omnis
Causa et origo boni; tranquillam moribus Urbem
Reddidit ingenuis: dum plebs, dumque ordo minorum
Ciuilesque status alij, nil prorsus honestis
Maiorum monitis parendi iura negarint;
Officijsque nihil, quae sunt mandata, recedant.
Vtque Magistratum colere ac reuererier omni
Plebs studio satagit: sic se complexa benigno
Promouet aequa modo; dum mutua commoda lucro
Inserat, ac prompte communes auxerit artes.
Inclyta cuique adeo cura est, et sancta voluntas
Consuluisse alijs: seu rem, seu forte requirant
Consilium, aut fidas in honesta negocia dextras.
Hic Ciues animus fraterna in foedera ducit;
Consensuque ligans eadem cum velle videri
Atque optare queant: tum sane id quisque sequatur,
Conatuque velit, fidusque optauerit: omnes
Quod beet, ac aequa [aqua ed.] firmet communia lance.
Hac igitur felix Vrbs est Noriberga bonorum
Condititone: suo dum quisque incumbere certat
Officio, et vitae metas nil transilit. inde
p.132
Jura gubernandi patrius tenet ordo; sed hinc se
Caetera parentem plebs et communio reddit.
Vtrisque insistit Candor; quod vtrosque bearit
Seruaritque fides: quae sola his moribus vnit
Pectora; vt e solido constet Respublica nexu,
Et sibi se firmet laudem et virtute sequatur.
Quin Vrbi sua sunt clarissma lumina: cum se
Ipsi etiam Ciues cultas amplectier artes
Mirarique probant. vel cui res ista libello
E tenui constare potest? sua plurima fidis
Iam Bomgartneris succreuit fama: vetusta
Quae quanquam e serie perlata est vsque: tamen nunc
Virtutum radijs inclaruit amplior: vna
Cui frustra obijciant inuisas fata tenebras;
Nec premat immani tentatam Liuor Acantho.
Vsque adeo hanc etenim doctrina et moribus Vrbem
Consilijsque iuuant: vt quantum in maenia surgat
Quamque diu patrios seruauerit inclyta Ciues:
Tantum etiam Bomgartneris fautoribus omne
Extulerit decus, et famam virtute sequatur.
Haec est officij merces: haec praemia verae
Laudis; et aeternos inter pars firma triumphos.
p.133
Aut quantum sese iam Leffelholttica pandunt
Nomina? Ciuili quae cum sint cognita lucro
Multiplicant longae non falsa encomia stirpi,
Et priscae haud dubios dant surgere gentis honores.
Vt nihil Imhofios, Halleros; nilue Tucheros
Orichiosque canam: quibus omnibus vna vetusto
Maiorum a ductu, ratio est: vt publica late
Commoda promoueant: quantumque attollere sese
Officijsque fideque queunt: tantum Vrbis honores
Nitantur solidis inscriptos legibus esse;
Magnaque non dubijs suboriri commoda neruis.
Vtque etiam rutulo splendescit Phoebus in axe;
Cum medio coeli peruoluitur orbe: profecto
Sic virtus obscura quidem nequit esse. tenebras
Per medias vadit: totosque in lumina vultus
Promouet, ac recto quae sunt aequalia laudat.
Hocne igitur mirum est, sedem sibi Palladis artes
Excultosque viros et dedita pectora Musis,
Delegisse loco? testantur multa recentis
Historiae monumenta; quibus Noriberga disertis
Vatibus; et numero praestantum denique quanto
Exornata fuit: dum pace et legibus omnes
p.134
Inuitans nusquam sibi parcit sumptibus, vt re
Jngenijs adsit, quae crescere ad optima cernit.
Aut ego quid memorem quos nunc habet illa beatis
Jnsignes studijs; Phoeboque docente peritos
Artium, et Aonio custos Helicone Poetas?
Quid Legum expertos, et claros vbere iuris
Cognitione canam? qui qua vel laude, quibusue
Vsibus hac ipsa celebres versantur in Vrbe,
Constiterit; sicui Noriberga prompta iuuandi
Est comperta manus: quae prouidet omnibus omnes
Dum fouet, ac sacris imbutos artibus ornat.
Hinc igitur multi egregij, multique petuntur
Ornati magnis dicendi viribus: vt qui
Nunc alijs prodesse velint: nunc Urbis honorem
Defensare quidem orando, et ius dicere possint,
Consulti: quo se numero Respublica late
In veros aliorum vsus ac commoda fundit.
Sane equidem eximios Holoandri Musa labores
Et merita, haud reticenda putes. Fuit ille vetusti
Et veri Iuris vindexque et portus, agendo
Qui nebulas operi magno discussit, eamque
Restituit lucem diuinis Legibus: vt iam
p.135
Communi fructu et multorum laude legantur.
Quid Medicos; hominum genus, at coelestibus auctum
Instructumque opibus; rudibus comprendere chartis
Aut numerare velim? Studijs Respublica cunctis
Largiter impendit: quo clari euadere possint
Qui certare velint, animosque laboribus addant,
Et curis: quibus aut morum praeclara paretur
Temperies; vel doctrinae sua constet honestae
Gloria, perpetuis quae venerit aemula Musis.
Vnum est in Medicis quod forsitan esse dolendum
Dixeris, e tantis nunc scindi motibus illos
Quos animis fratres, quos iunctos arte deceret
Communes huc ferre manus: vt tollier istud
Infelix posset morborum semen; in omnes
Quod late populos, quod late pullulat vrbes.
Multis aucta modis afflictio crescit: et ipsis
Multiplici veniunt numero sua tristia morbis:
Dum non visa prius se forma ingesserit orbi;
Vel nihil haec etiam quae sunt consueta moratur
Pharmaca: at inuicta violenta ex arce repugnat,
Multiplicatque luem et catapotia languida ridet.
Interea hunc hostem dum fert natura, genusque
p.136
Ex alio plerunque aliud ceu parturit: illi
Mutua bella gerunt, odijsque feruntur, et acri
Decertant morsu, famamque aspergere sannis
Et foedare student. Paracelsi coeca probarit
Quis placita? apperiat Doctrinam, et nuda tenebris
Dogmata semotis tradat spectanda. bonas si
Quas fortassis habet veris res vsibus addat;
Et rerum veris exponat vocibus. aut quid
Commodi erit, si se deforment mutuo? inepte
Et magnum hic damnant detestanturque Galenum:
Et reliquas tollunt artes, tum maxime; in vnum
Dum Chaos infundunt quas ipsa potentia classes,
Ipsa Deum virtus et mens aeterna diremit.
Et minus ista quidem sunt recte expensa. quod ipsas
Ad rerum causas, formasque et originis omnem
Pertinet affluxum: nihil hic decerno. labascunt
Principia illa quidem, quae rerum vera putari
Principia esse decet: iam certi haud dixeris esse
Quicquam etiam. minor est hominum solertia, quam quae
Naturae leges aeternaque vincula soluat.
Haec sua cum fuerint Paracelso mira; negari
Commoditas tamen ista nequit, quam plurimus igne
p.137
Repperit exculto: dum multa examinat: vt quo
Consistant vel iuncta gradu, vel ab ordine litem
Ostendant, quantoque vices e limite spectent,
Cognoscat, sane haud dubium est, quin ista per ignem
Plurima monstrarit ratio, quae dixeris esse
Utilia. ast non iccirco quae recta fuissent
Tradita, conuellat: rerum aut primordia nullo
Confundat fructu. tamen hoc fortasse licebit
Testari, multa superare haec pharmaca laude,
Et superare vsu: siquis tamen ista sequendo
Cognoscat prius; et post cognita, rite parando
Misceat, ac gradibus sub conuenientibus arctet.
Interea certis accommodet vsibus: atque huc
Sollicitus spectet: ne spiritualia crassis
Corporibus noceant, si forma excesserit: et non
Se gelidis vitam putet asseruisse venenis.
Nam quod ad ipsa quidem, quae iam sunt nota venena,
Attinet; vtcunque haec deduxerit ignis; haberi
Semper acerba velis, semper suspecta: tametsi
Nescio blanditiem quam non ostendere possint
Ceu flammis deuicta. Lupumne aspexeris; vt se
Jn molles sinuat, dum colla impacta cathenis
p.138
Versat, et aucta metu sibi contrahit ora; volucres
Et pandit gyros, lepidisque aspectibus omnes
Explicat in lusus vastissima guttura? quid si
Hic libertatem reparet tamen, inque profundas
Delatus syluas late grassetur: ouesne
Haud etiam attingat? vel, num natura cathenis
Sic domita est, vt non poterit redisse videri,
Dummodo et inuitet blandos occasio rictus
Et procul amotis praedae censoribus instet
Senserit agniculus; qui si quem luserit, inde
Judicet. haud aliter vis est impacta Venenis
Pene a natura: cui sic substantia virus
Intulit; vt citius naturam euerteris, hanc quam
Tute facultatem et nocitura venena domando
Exscindas penitus; remque in contraria vertas.
Id de illis dico, quae primo a fonte venena
Pernitiosa sient. Opium est fortasse venenum
Longe aliter quam Mercurius: qui, qualiter ipsum
Cumque pares, semper naturae est hostis. ab illo
Toxicon abstuleris; iam vix substantia; vix res
Jllius vlla manet. toti insunt dira venena
Composito: sed sic, vt quantum forte supersit
p.139
Ex illo quicquam, tantum insidiatur: eoque
Quo restat varios post multi ponderis ignes;
Praecipue nocet. at blande tractabilis ipso
Nil actu laedit? Lupus est. expectat: in imum
Demissus ventrem, nequeat cum vincier; inde
Experiere, an non spacijs adiutus atroci
Saeuiat, ac tacito celeret tibi funera morsu.
Sed nihil ista sequor. res est Medicina, Deorum
Arbitrio humanas inter sanctissima gentes:
Quam quisquis violat; quisquis corrumpit, in ipsos
Delinquit superos, Solemque ex aethere tollit.
Vellem igitur neutros contemnere recta. Galeno
Pleraque sunt quae vera probes: Paracelsus et ipse
Forsitan attulerit quiddam; quod commodet. hic tu
Disquiras quae recta putes; quae congrua vitae
Humanae fuerint; quae morbos aurea pellant,
Sed sic, maiores ne viscera in ipsa reducant:
Et quo firmarent vitae primordia sternant.
Nunc vero multis studium est contendere pauci
Submittunt animos Censurae legibus. inde
Corporibus languor: regnis iniuria; vitae
Pernities; rebus fraus; et suus extat in artem
p.140
Contemptus. pereunt animorum foedera; mentes
Disiuncta soluunt, quas vel Natura vel vsus
Arctaret neruos et mutua commoda ferret.
Nulli quod placidum est, gratum est. iniuria verbis
Plus quam rebus inest. tum multa calumnia multas
Aggerat in flammas. Dij dent vt pellere morbos
Rite queant Medici, rectumque ex arte sequantur.
Nec tamen his tantum sacras profitentibus artes
Inclyta consuluit Respublica. maximus illis
Hic etiam vsus, et haud certe spernenda [spernanda ed.] laborum
Est merces: quae forte manu accedente per omnes
Tenduntur numeros, formamque operando capessunt:
Et veniunt facili grata in certamina dextra.
Ergo quis Artifices, operumque ingentia laudet
Jncrementa satis? constant iam certa metallis
Pondera; quae formis cedunt, quascunque vocentur
In partes; capiuntque agili noua nomina ferro
Malleolisque agitata suis: vbi lamina pulsu
Tenditur, ac calido pariter mollescit ab igne.
Quanta hic o superi Maiestas? quanta laborum
Eximijque operis ratio est: vbi plurimus aeri
Argentoque vsus: rutulumque inuectus in aurum
p.141
Crescit honos; niueoque venit sua gloria Stanno?
Aut Horologijs, hic quae miranda parantur
Organa; quis iustam cumulato carmine laudem
Addiderit? credo his fieri nil pulcrius: aut quod
Maiori quisquam dignari nomine possit.
Tantum artis, tantum est industriae et ordinis acres
Cum digesta rotas et pondera machina voluit.
Quid Pateras; gratosque cyphos, aurataue dicam
Pocula? quae torno veluti perfecta secundo
Artificum studio veniunt persaepe sub vsus
Humanos, sacrosque ferunt late Vrbis honores.
Quin doctae Noriberga operum studiosa Mineruae
Nec lycijs; nec acu celebres augere moratur
Diuitias. lanae pretium linoque paratur
Et vario sese dilatant stamina fructu
Sed nihil ista putes; si quae maiora tueri
Et cantare libet. Pictura est denique veram
Quae poterit laudem, et verum decus arte mereri.
Omnibus vna quidem, grauiter quam versibus ornent
Diuini vates, nomenque coloribus et rem
Concilient: humili ne quid fortasse putetur
Digna loco; magnos inter dum culta Monarchas
p.142
Versari, et rebus lucem dare sedula possit.
Aut quid picturam nisi viuam tute Poesin
Dixeris esse? vbi quae comprendere facta notando
Scribendoque queas, diuina pictor ab arte
Digerit in numeros, formamque sequentibus infert,
Atque oculis spectanda locat: quo maius honesto
Vix fieri ingenio, aut traduci in lumina possit.
Sane ego Dureri quoties vel specto Melancholiam;
vel quod quis Dureri haud esse negarit,
Contemplor: non me priscae leuis aurula famae:
Sed magni motus animorum, et pectoris ingens
Abstulerit calor; vt mirari ea corpora, late
Et celebrare velim. nusquam satiantur ocelli
Intuitu: nusquam cessat fugientia sensus
Prendere, et exiles in apertum euoluere ductus.
Vsque adeo harmonicis proportio debita membris
Eminet, ac gratos spectanti commodat artus.
Hunc igitur Noriberga virum dum fouit, honori
Consuluit; totum qui nunc amplissimus orbem
Occupat, ac patriam decus hoc reuocarit in vrbem.
Quin neque sola quidem pingendi industria clarum
Reddidit Albertum: Theoremata certa libellis
p.143
Jntulit; ac quo se proferrent grammata ductu,
Quoque modo; qua mensura, quoue ordine: tum qua
Lege Geometricis constarent corpora formis
Edocuit; monstratque adeo quibus artubus, et cui
Conueniant manifesta loco: qua valle locanda
Sint quaedam, vt oculis veluti subducta recedant.
Quae curuo, quaeue obliquo, quae denique recto
Transuersoue situ tendantur. vbi integer auras
Musculus opplerit: quibus ille deinde lacunis
Tanquam absorptus, et inductis languescat ab vmbris,
Et nusquam carnes, sed membra exanguia pandat.
Haec sunt ingenio et dextra perfecta sagacis
Dureri: quo se Respublica iactet alumno
Et Ciue: egregio docuit qui primus ab vsu
Pingere, et antiquos reuocare in membra colores.
Post hunc multi etiam pictura incumbere; prorsus
Eximij artifices: quibus haud aduersa feruntur
Numina, nec vilis redit in compendia quaestus.
Ipse equidem multis oculos patefecit; vt artem
Aspicerent: artisque decus, iutissima scirent
Praemia, et aonijs partem esse haec lumina Musis.
Extemploque manum tabulis immittere; primum
p.144
In Latio quidam; mox Belgae: deinde per Urbes
Has etiam late pingendi industria creuit;
Atque arti sese auxit honos. Durerus et acrem
Permouit Lucam; quem tu Diuine Melanthon
Ante quidem multis pictorem ferre solebas,
Et summum celebrare virum: cui, quicquid ab vsu,
Quicquid ab Ingenio et praeclarae [praeclare ed.] legibus artis
Accessisse queat; felici sorte putares
Donatum, et numeris venisse ad pegmata iustis.
Hic cum Leucorea viuebat Ciuis in vrbe,
Funestum vidit bellorum [bellorm ed.] fulmen: acerbo
Quo sane afflata est magno Germania luctu;
Et gerit Hesperijs obnoxia tergora uirgis.
Valde autem Caesar Lucam dilexit: eoque
Victoris flectente animos Captiuus haberi
Paulo etiam melius iam Princeps cepit. honestum est
Irae etiam moderari illum, cui vincere coelum
Et fortuna dabat. Sed et haec Fiducia Lucae
Profuit, ac grato cumulabat nomen honore.
Illius ergo manus nota est, dum sedulus artem
Pingendo excoluit: varios dum rite colores
Temperat, ac formis vitales inserit artus.
p.145
Huic Gnatus parili vestigia sublegit ausu,
Ingenio solers, et honesta prouidus arte:
Cuique etiam felix inuentio, multa figurat
Multa nouis addit referenda in lucra tabellis.
Vidimus ipsi etiam fontis quo Nympha sacrati
Pegmate dormiret: Perdix vbi stridula pennas
Non iam mentitas; sed veras pene videndo
Ostentat; magni tum Lucae opus: aemula quanquam
Multa manus ductos imitetur saepe colores,
Et quae aliena sient, fecisse domestica tentet.
Aut quid Virgilium memorem, Respublica quo nunc
Vtitur exculto pictore? ille omnibus instat
Articulis, summae ne desit languidus arti
Quam didicit. sedenim cum pingat multa venuste
Corpora; tum graphice quae sunt perfecta metallis
Imprimit, ac varijs ornat coeuntia limbis.
Sed quid ego haec? superent Galli licet atque salaces
Belgarum populi: cunctos tamen vnica vincit
Italia, antiquo picturae nobilis vsu:
Ingenijs felix, infelix moribus; arte
Artificumque manu, ac monumentis clara vetustis.
Cui fortasse recens cumulabat grata Michael
p.146
Nomina, et in nostrum se promouet Angelus orbem:
Quod referant alij. Noriberga est vnica cunctis
Aequa bonis: quaeque hospitij nil iura negarit
His; qui Ciuili pro Libertate bonoque
Communi doctasue manus, firmosue lacertos
Exerere, ac operum veris splendoribus Vrbem
Exornare student. alijs placuisse videri
Saepe aliud possit. quae publica commoda dicas,
Nusquam maiori curantur laude. salutem
Vrbibus esse putes, si sint sine fraudibus Urbes:
Communemque nihil Craterem cymbia tollant.
Caetera pars, terramue colunt; segetique parandae
Jnuigilant; aut semotis commertia terris
Exercent; mercesque vehunt; quibus inclyta late
Regnat, et ingentes statuit Respublica quaestus [quoestus ed.].
Interea formam siquis consideret Urbis,
Excelsasque domos, cultique palatia muri,
Aequatusque aedes radijs saxoque polito,
Ardua miretur tectorum culmina, pulcras
Magnificasque operum structuras: qualia paucis
Quis monumenta locis spectare aut fingere possit.
Mundicies insignis inest: seu forte plateas,
p.147
Seu solers rimere domos. interluit amnis
Pegnitius: varijs geminam qui pontibus Urbem
Iungit: et hoc faciles nexu dat vtrinque meatus:
Longior vt nusquam impediat commercia rerum
Circuitus: dum vel raro se accedere possent
Ciues; vel nusquam se adeant, et mutua visent
Limina, fraterno neque se pro more frequentent.
Vtque etiam sua sint securis otia, muros
Antiquae posuit solertia gentis: honestae
Gentis opus. quod qua soboles ratione tuetur,
Constiterit: si quis vel gesta recentia spectet,
Vel qui maiorum fuerat successus, honoret.
Moenia sic forti sunt vincta rigentia saxo;
Vt nihil hostiles (ni sit manifesta Deorum
Ira, et fatales inducant sidera casus)
Permetuant quoscunque ausus. Respublica facto
Ac monitis; quod consilijs sapientibus, et re
Auerti poterit; ne quid fortasse malorum
Aut grauis euentus vsquam se infundere possit;
Auertit certe. at pietas dat maxima cunctis
Ornamenta: vni populus cui seruit; et huic se
Disciplina aequis comitem rationibus addit,
p.148
Hae muros causae tutosque ac fortia reddunt
Moenia. qua Diuum praeit aurea cura, sequetur
Prosperitas. Superis rem fortunantibus omnem
In portu classem, subductaque transtra putabis.
At circum muros fossisque ingentibus errant
Viuaces Cerui: quos cum Respublica magnis
Jnclyta delitijs, vt sint spectacula, nutrit:
Nec telis violari vllis, neque vulnere sterni
Permittit. Fluuio qui perluit oppida, diues
Vtilitas petitur. Nec tantum fluctibus actas
Demirere molas, quae pars est magna; quibusque
Commoda certa graui Noriberga amplissima lucro
Stipat, et haud tenues infert in scrinia census.
Verum multo etiam magis, haud sentire loquentes,
Et surdas plerunque aures in dicta iocosue
Vertere, et obstruso mandata capescere sensu
Omnes: malleolo qui massas forte sequenti
Subijciunt; interque incudum verbera ferrum
Expoliunt; aerisue globos sub forcipe versant.
Nutibus insistunt operae. his labor omnis, et omnis
Mandati ratio pene est aequata. sequuntur
Aut oculos digitosue tuos, aut dicta figurant
p.149
E labijs motuque oris: quo lumina caute
Inferre, et tacitam satagunt apprendere mentem.
Tum segetes circum crescunt; primaque siligo
Existit bonitate: cui, quod Semen arenis
Creditur, e tenui sed puro turgida culmo
Copia succedit, laetasque exaequat aristas.
At dulci minor hic Baccho est prouentus. habendo
Hunc reliquis stipat Franconia partibus. Hortos
Interea Noriberga colit: quos omnibus auctos
Delitijs habet: arboreos seu vellere fructus,
Seu libet herbarum floresque comasque genusque
Carpere; et aereos sub naribus abdere odores.
Haec Urbi multo pars est gratissima: ceu qua
Aestiuis etiam plerunque caloribus vmbras
Nobilitas petit, ac viridi sub fronde moratur
Insistens: operasque iuuat, curasque resoluit,
Et renouat blando sibi gaudia plurima lusu.
p.150
C. ERASMI MICHAELII
LAETI,
NORIBERGICORUM
LIBER QVARTVS.
Vltima res et prima; sacris dicenda Poetis
Foeminei restant coetus: pulcerrima Musis
Materies; siquem vel Phoebus Apollo, vel alti
Jngenij vigor haec tanta in certamina firmet:
Vt nihil ob prauas minuat praeconia rectis.
Nos equidem tenui sequimur cum maxima versu,
Deficimus. mores certe castosque pudicosque
Et quae sit veteri perculta modestia Franco,
Laudamus. Sancti sunt haec praeconia mundi:
Digna Dijs, quos maiorum reuerentia sacros
Indigetesque suis sibi legibus esse iubebat:
Dum mores pietate regunt, et moribus Urbes.
Eia age quis tantos Heroas, et acta uetustae
p.151
Gentis honesta canet grauitasque fidesque per istos
Seruata est populos: quantumque antiqua tueris,
Simplicibus tantum constabant moribus. vsum
Non ex delitijs, sed ex virtute petebant
Signabantque simul. quod erat satis, esse sinebant
Naturae satis. haec rebus moderatio lucem
Attulit, ac gratos aeuo dedit irae labores.
Caetera ceu pestem, miseraeque superflua vitae:
Atque animis aduersa pijs, inimica decoris
Moribus, ac nulli conformia prorsus honesto;
Sunt auersati. Virtus moderatur agendi
Arbitrium. Fastus vitaeque superbia longe
Pulsa abeunt. Rectos statuebant secula mores
Ista priora: nihilque animis dissentit honestis.
Heu priscam sanctamque fidem. iam militat orbi
Stulticia; et varios infert contentio luctus.
Scilicet ira Deum, et superi inclementia coeli
Infernique minae, et furiarum flagra luesque
Tartareae; et multum vitijs onerata malignis
In nostros effusa dies Sentina, procaci
Jmperio regnat: passimque in vincula gentes
Mittit, et iniectis animo dominatur habenis,
p.152
Aut quae prima quaeri; damnareue turpia possis?
Quaeue insectari? culpare? exorbitat orbis
Totus; et in nullo sua sunt vestigia gressu.
Aut quid? an Ebrietas sedenim nihil ista putabis
Esse mouenda. hulcus ne tangas Musa fluente
Iam foedum sanie. cedas magnatibus; vt qui
Quod viuant, potent: quod potent, viuere ducant.
Quamuis haud solis res ista potentibus; vna
Una nocet cunctis hominum; qui pocla cyphosque,
Pernitiem vitae et carchesia blanda sequuntur.
Sobria iam paucis cum Mens, tum corpora paucis
Sobria perdurant: cunctis erratur; agitque
Huc plerunque animos scelerata licentia, gratum
Vt nihil esse putent: nisi quod blandissima Bacchi
Munera commendent, Bromijque frequentia laudet.
Ergo dexteritas et agendi sedula multis
Cura deest. Fiunt haud recto plurima ductu,
Et transuersa ruunt. Solis ea crimina Persis
Jam nihil obijcias. etiam qui caetera rident,
Hic se ridendos; hic se praebere vicissim
Jmmundosue sues, ingrataue corpora cernis:
In quibus humani remanet nihil. Ora molestos
p.153
Eructant halitus: subsidunt lumina: late
Inuadit scabies: manibus tremor instat: inanem
Arentemque cutem mananti pustula tabo
Occupat, ac gelidos subdit se pallor in artus.
Quidue loquelae etiam formam depinxero? Coruos
Esse putes, homines quos forsitan ante putabas.
Sic crocitando aliquid strident: sic verba sonosque
Exagitant: foedos stillanti e gutture rictus
Detorquent: animis spoliati dispare iungunt
Expediunda gradu; nec se comprendere possunt.
Hi igitur studijs subuertitur omnis honesti
Relligio. Disciplinam rapiuntque feruntque
Stulticiae. nihil ingenui manet amplius: aeuo
Iam sua pernities cumulat sub funera luctus.
Hac plerunque calens sese mercede Lyaeus
Venditat, ac iusta compensat turpia lance.
Quos ergo Ebrietas, illa vnica Lerna malorum,
Serpentes vitae aut monstrosi iurgia mundi
Intulerit; siquis taceat, res ipsa loquetur,
Et medio statuet cunctis spectanda theatro:
Quo referant oculos; siqui vel discere, large
Vel plorare velint. tamen haec quoque parua putabis
p.154
Si reliquis collata legas. Quid vestibus inde
A priscis hominum seclis accesserit? vt se
Fontibus extrudunt fluuij; lateque meando
Incrementa petunt, cumulantque in littora lymphas:
Sic vitijs subnata, alijs noua crimina valde
Crescunt, atque vsu capiunt sua robora; vires
Multiplicant; partoque nihil de iure remittunt.
Et tamen haud alio prostant magis ordine, quam quo
Vestimenta loces. Dij quid vel turpis in illis
Flagitij est: vel quam non grata licentia? formas
Extrudunt formae; variantque sequentia primas,
Maiorumque habitus sordere nepotibus audis.
Haec est stulticiae effigies, quae gentibus hisce
Atque istis propria est, totum sic sparsa per orbem
Vt suspecta bonis sit tanta licentia: ne vel
Haec inconstantis ratio sit pectoris index:
Vel non se Plutus cumulata verset in arca.
Plerunque accidere; vt minus his sit in aere, quibus plus
In vestimentis insumitur. anne subinde
Hic exhauriri vel rura ingentia cernis:
Vel tolli, quicquid conflari in pignora possit
Elatis? cum quod grandi fuit aere comptum
p.155
Abijcias: variesque, nouo quod protinus vsu
Damnes; ac alio temere mutabis, eoque
Non etiam multa fortassis luce fruaris?
Hic color; hic pretium, hic formarum plurima tete
Cura premit. nusquam praesentibus omnia rerum
Deferimus momenta: alijs aliud placet, vnde
Arbitrium et patrios culpandi crescit amictus.
Nunc tibi Parthenopes Latijque haud improba regni
Consuetudo placet: nunc [num ed.] tete Hispania, nunc te
Celtarum mores; nunc te Germania cultu
Delectat. Quin Albionas delatus in vrbes
Inuenies fortasse aliquid quod vestibus addas,
Corrumpasue tuis. Posuit iam Dania priscos
Maiorum ritus; posuitque Polonia, vel iam
Nutat: et Vngaricis sua sunt contagia regnis.
Haec est Europae non tantum summa; sed ipso
E facto, eque etiam populorum est more procaci
Inuidiosa lues: Herebo quam fata marito
Extulit in lucem furiarum maxima; cum iam
Languida nequicquam meliora inducere mundo
Tentaret Virtus, morumque euersa periret
Simplicitas: animisque nihil nisi triste liberet.
p.156
Auctior ex illo succreuit tempore nostrum
Qui pestis grauibus corrupit legibus orbem.
Ex toto nihil est iam sani in corpore. iam se
Mutua vulneribus perimunt noua vulnera. longis
Succedunt breuia; angustis latissima; strictis
Laxa; Colore etiam multum diuersa; reuinctis
Fusa; togas tunica; tunicas toga pellit: habentque
Jntegra qua scissis, qua integris scissa minentur.
Quid limbos, quid Maeandros? variatio late
Ambit, et in medias infert se fimbria vestes.
Denique quis Conchylio adaucta metalla, quis auro
Intextam lanam, variataue [varietaue ed.] stamina narret?
Nec modus in numero est, et inest tamen aequa superbis
Poena malis. quid enim? vario sudore parari
Ista vides; longisque adeo corradier oris
Quae procul in nostrum mittant noua toxica mundum.
At quibus interea precio est? an forte superbis
Regibus? an solis haec ornamenta Tyrannis
Esse dicata putes? olim Romana iuuentus
Purpureis nihil vsa togis concessit ab isto
Principibus cultu. num vestibus inclyta nostris
Materies solis aptata potentibus huc se
p.157
Intulit; vt sacros decoret confecta Monarchas?
Et nil mancipijs, nil vili maxima seruo
Ornamenta sient foedisue oppercula Scortis?
Scilicet haec merces Regum est ignauis, et amplum
Stulticiae praecium, cum quod Magnatibus esse
Donatum Superi, et concessum Numina vellent:
Transferri in lixas, furesque ac Scorta videbunt
Nunc etiam: pensique nihil ceu ducier, hos quo
Quisque greges inter dominos spectarit amictu.
Hinc sua mancipio est ita parta licentia, diti
Augustos habitu et pretiosa veste Monarchas
Vt superet; Lycijsque auroque intexta ferendo
Ostentet, claraque nates bombyce moretur.
Huc sua detulerint depexis mollia Seres
Fila comis. haec est operis reuerentia, cuius
Principio sacer vsus erat: cum multa Deorum
Pomposas [Pompasas ed.] merito caperent altaria vestes:
Blandaque diuinos incingeret infula Mystas.
Prima Sacerdotum fuerat vel cura vel vsus:
Inde est in Reges delata haec forma; diuque
In precio tutela fuit. Possessio Magnos
Haec vetus ornabat; quos tum ceu magna solebat
p.158
Numina mirari formamque stupescere vulgus.
Hinc vbi per Satrapas inducta licentia quiduis
Audendi, et late facta est scissura; ruebat
Simplicitas; cessitque loco reuerentia: ne quis
Quae Regum fortasse sient, iam regibus esse
Justa velit. Scelerum quapropter saepe ministros
Et turpes vitae laruas, ventrique dicata
Pondera terrarum, nebulones, alcinoosque
Et quibus haud pensi quicquam est; quo iure modoue
Sortiri ductus, aut sortes ducere possint:
Splendidius vestiri etiam fortasse videres;
Quam claros, parent quibus inclyta regna, Tyrannos.
Haec multos agitat cum forte querela; necesse est
Culpari luxum: fines reuocarier, intra
Quos pudor, et rerum constare licentia possit.
Quae disciplinae si non pars efferat omnes:
Huc numeros aliquando; nihil censebitur vltra,
Quod quis Virtutem, quod quis celebrarit honestum.
Vsque adeo vitae mores; et moribus anni
Praescribent; semperque aderint quae turpia damnes.
Ast plorare quidem; sed non ea vulnera multi
Reddere sana queant, haec Regum cura fuisset
p.159
Jnijcio. sedenim patefacta est ianua stultae
Aetati; passimque ruit, cum informia passim
Sectando, nusquam virtutibus aequa vagetur;
Et quodcunque lubet, sibi posse licere putarat.
Nec tamen istud eo quisquam fortasse referri
Senserit: vt si quid poterit decuisse Statusue
Fortunasue virum, culpandum dixerim. in illud
Collimet potius dicti censura; probari
Aequa aequis: minus at quae conuenientia ducas,
Haec reprendi etiam, Musisque aduersa notari.
Vt diuersa quidem Statuum sunt iura: nec vno
Omnibus est sors aucta gradus: sic dispare fas sit
Cultu vti: cum stulticia est se attollere supra
Fortunae vires: habituque ostendere magni
Nescio quid; cum sis rebusue aut ordine longe
Inferior. Quanta est Regum moderatio? Quintum
Carolum an ignoras? quo nullus Caesare maior
Pene etiam vixit; quantum tria secula magnos
Complecti, aut numeris includere maxima possint.
Hoc quid simplius tamen omni corporis vsu
Et cultus ratione fuit? non ampla cathenis
Congeries: non gemmarum ostentatio, rerum
p.160
Explicet anfractus; lucemue induxerit orbi.
Ast solers animi prudentia; nobilis altae
Virtutis splendor: cunctis bene velle laborque
Propositumque: atque haec quae sunt manifesta suisque
Digna malis, nullo defendere crimina motu:
Priuatoque nihil Leges describere fructu:
Haec sunt quae nomen pariant illustre; tuisque
Addiderint gradibus cultum: licet omnibus auro
Non niteas tunicis; rigeat nec Chlaena metallis.
Simplicitas sit grata viris primoribus: et sit
Grata alijs etiam. tamen haud sis sordidus. et cum
Officio praestas, quo praestes [prestes ed.] nomine; veste
Nil deturpari commissa haec munera velles.
Quod si qua fieret ratione; haud esse profecto
Te magnis dignum, te dignum hac sorte putarem.
Id specto, vt vestis sit congrua, sitque modestis
Concinnata modis: vt quae deceatque feratque
Ex sese laudem iustosque ostendat amictus:
Et nihil impensis fortunae culmina vincat.
Interea quantum superest vel laudis auitae,
Vel prisca virtutis (erit censura bonorum:)
Id studijs Noriberga colit; vel rite colentes
p.161
Ornat, et haud vili pensat pia facta bilance.
Maxima Matronis sed inest sua gloria: quae cum
Ingenua mores habitusque e lege gubernent;
Simplicibus gratam reddunt iam vestibus Urbem;
Hoc laudatae etiam: charis quod sponte maritis
Cum parere velint; tum nusquam iussa retractant:
Sed bonitate viros; coelum pietate, bonorum
Applausus hominum vera e virtute merentur.
Heu paucas animi studijs ac moribus aui
Iudicioque pares. ratio est diuersa per omnes
Pene etiam populos coecumque ita sparsa per orbem:
Vt iam multa quidem officij metasque locumque
Faemina transiliat: nusquamque quiescere certet;
Dum miseros subigat strepituue manuue maritos,
Aut placidos turbet; pacemque in iurgia mittat.
Nec tamen iccirco rectasque bonasque decebit
Culpari. Virtus quocunque ex ordine sese
Proferat, ac grato spectandam commodet vsu:
Laudetur sane, et rerum in fastigia scandat.
Tum sit quisque sua contentus sorte: nihilque
Stulticiae precium supero incusabit olympo.
Coniuge nil placida melius; nil maius honesta
p.162
Et Sapiente: Deo quae vel curante, vel ipsam
Adducente venit. coeleste est munus, eique
Desuper assistens Benedictio militat: vt quae
Sola viro curas minuat, domuique salutem
Dispenset, multisque animos in foedera vertat.
Illa equidem fato faber est, sobolemque parenti
Sufficit, ac nomen parat immortale Marito.
Id fieri persaepe, viros in verba proteruos
Apparere: sed hanc rugata frontis et irae
Ceu tempestatem coniunx blandissima tollet
Compescens, motusque animorum et dicta serenans.
Sed quid ego haec? genio Noriberga est vsa secundo
Felicique quod vxores gratasque pudicasque
Et nil sectantes luxum sit adepta; quibus iam
Est partus Virtutis honos; lateque beatum
Splendet et haud dubio cumulatur nomen honore.
Quid memorem quali sobolem ratione parentes
Instituunt? Latis quo publica legibus arcent
Crimina, quae turpi nonnunquam more iuuentam
Frangere, et in lapsus animos inducere possent?
Scilicet haec vera est pietas. Miserisque inopique
Mox etiam turbae consultum est ampliter. Vrbem
p.163
Haec equidem Virtus late inter sidera tollit.
Vnum est, quo sibi se Respublica clauserit: vnum
Quod vel mirari; vel cunctos dicere iusque
Et fas esse putes. Armamentaria quis non
Miretur? quis non haec instructissima laudet:
Aeternisque adeo non versibus inferat Vrbem?
Caetera praeteream. gemino Respublica fulcro
Nititur, et duplices tutela crescit ob vsus.
Dextera Virtuti pars est. habet altera iustae
Militiae formam sacrique iuuamina belli.
Quae facias, virtus monstrauerit inclyta: verum
Euentu vt laeto facias decreta, requiri
Arma putes: quae virtuti sua robora, vires
Conatusque adeo, et rerum fulcimina firment.
Qui virtute quidem bellum fortasse relicta
Mouerit: Jcarijs ille obuia sidera pennis
Captat, et infirmo sectatur grandia passu.
Qui nudas in bella manus, et corpora nuda
Obijciat; quanquam conetur magna, labascit
Is tamen, et nullo tentauerit ardua fructu.
Siue igitur bellum suadendo inducere certes,
Siue vrgenda manu, quae sunt persuasa putabis:
p.164
Arma paranda scias. quo venerit obuius hosti
Praesidio instructus, qui Libertatis et Vrbis
Aut decus, aut muros, aut otia grata tueri
Et proferre velit. Tibi largior, esse Deorum
Tutelam. sedenim causis pia fata secundis
Hoc addunt; vanam iustis sine viribus iram
Esse: nec vt temere coepisti, ita fortiter omnes
Expleris belli numeros; nisi bellica fortem
Quacunque accedas tete armatura sequatur.
Hanc ergo a primis Noriberga amplissma rerum
Jnijcijs curam, tum parto adiecit honori;
Vt nihil hic desit, quo vim reppellere possis;
Quacunque insurgat patriamue existat in Vrbem.
Ergo quis immanem Colubrum; rigidosque ferosque
Serpentes: vel quis Phalariscos tela vomentes
Ignea, Bombardas; Scolopendros; Oxia, Varos
Commemoret? plenis locus auctior iste Chimaeris
Luxuriat; nullisque vacat, quia semper abundat.
Quin nihil aspectu iucundius; altius vsu,
Ne precio maius Respublica tanta superbas
Inter opes numerat. Thesaurum bellica praestat
Machina; non gemmis, non Croesi Principis vna
p.165
Diuitijs, rutulo non postponenda metallo.
Hostibus iste metum incutiet: sed Ciuibus idem
Securos reddet vitae in compendia muros.
Haec sunt bellorum tanquam instrumenta: sed illis
Quae vtuntur, longe fortissima pectora dicas,
Audacesque animos; sed cum ratione: quibus nil
Praesidij e muris; ast ex virtute petendum
Ducitur; et certis inscripta est gloria pugnis.
Non etenim sese includi, non cingier Urbe
Gens inuicta sinit: sed nullis territa compos
Occupat, ac hosti manifesto ex ense minatur:
Cum progressa manus studioso conserit ausu
Felicesque infert aduersa in robora dextras.
Salue magnificis Vrbs culta laboribus, et re
Optata felix: studijs iam diues honestis
Ingenijque bono: qua non praestantior vlla
Altera Germanas inter caput extulit Urbes;
Aut magis e tenui deduxit origine tantos
Fortunaeue gradus, firmiue palatia regni.
Scilicet hic vera cumulus virtutis, et aequi
Officij est, primis non tantum inducere coeptis
Mansurae [Mansure ed.] laudis titulos: verum ardua factis
p.166
Quae promissa sient aequare ingentibus: vt quod
Proposito coeptum est, dubio non fine sequatur.
Haec est aetherei Benedictio certa parentis:
Qui quae magna iubet suboririer acta, fouendo
Promouet: ac humiles inter sterilesque myricas;
Interdum Cedros, interdum maxima Quercus
Robora, et ingentes succrescere praecipit Ornos.
Dij tibi dent claros inter Noriberga labores
Aeternum spectare decus. tibi dextra secundent.
Numina prouentus: quantumque ad maxima semper
Tendis, et inducto statuis tibi commoda lucro:
Tantum florenti studeas placuisse Mineruae
Et Vates ornare tuos: qui Palladis artes
Sectati, cultas inducunt versibus Urbes,
Teque adeo aeterna celebratam laude coronant.
Vtque tibi nostras etiam moueatur in Arctos
Gloria; et hoc habeas clarum quoque nomen in orbes
Quo virtus, celsaeque adeo Constantia mentis
Florescat meritis populorum vocibus: hanc nos
Intulimus studijs operam: calamumque secuti
Et famam, molli diduximus omnia versu;
Quae prendi nostris poterant nunc grata Camoenis.
p.167
Id siquid placeat; ceu posse placere, labori
Propositoque fuit: fructus fortassis adepta
Musa est nostra suos. Euentum fata gubernent:
Et faueat Laeto diues Noriberga Poetae.
FINIS.
Emendanda,
** linea 24. quod. Ibidem, linea 29. pro (mortales) lege,
omnes. ** facie secunda, linea vltima, pro (Etsi autem) lege,
Interea. **3. linea, 16, hos sentes. **4. facie secunda,
linea 2. qui. Eadem; linea 26; sensit. fol. 57. linea 4. pretium.
linea, 6; dele (Nouandi.)
Si quae alia inter legendum forte Eruditus lector
deprehendat; pro suo candore
velit emendare etc.
p.168
FRANCOFORTI
APVD HAEREDES
CHRISTIANI EGENOLPHI,
EXPENSIS D. ADAMI LONICERI
M. Iohannis Cnipij Andronici secundi,
et Pauli Steinmayers. Anno
reparatae Salutis
humanae,
M. D. LXXIIII.