p.0
CAROLI OGERII
EPHEMERIDES SIVE ITER
DANICVM,
SVECICVM,
POLONICVM.
Cum esset in comitatu Illustriss. CLAVDII
Memmii Comitis Auauxij, ad Septentrionis
Reges Extraordinarij Legati.
Accedunt NICOLAI BORBONII ad
eumdem Legatum Epistolae hactenus ineditae.
LVTETIAE PARISIORVM
Apud PETRVM LE PETIT, Regis Typographum,
via Iacobaea, sub signo Crucis aureae.
M. D C. LVI.
CVM PRIVILEGIO REGIS.

p.1
CAROLI OGERII
ITER DANICVM.
Quod felix, faustum fortunatumque
sit!
Anno millesimo sexcentesimo
trigesimo quarto, Iulij
vndecima, meridie, in comitatu
Illustrissmi Claudii
de Mesmes, Comitis
d'Avaux, Lutetia
Parisiorum profectus sum.
Erat Ille ad Septemtrionis Reges a Ludouico
XIII. Christianissimo Rege, extra
ordinem Legatus: Primum quidem ad
Christianum IV., Daniae Regem, tum
vt grauiora quaedam negotia pro tranquillitate
Germaniae pertractaret, tum vt celebritati

p.2
nuptiarum interresset Christiani Quinti, primogeniti
ipsius filij, iam ad Regnum designati,
qui Magdalenam Sibyllam, Electoris Saxoniae
filiam, vxorem ducebat: quas quidem ad
nuptias vniuersi Europae Reges ac Principes
inuitati fuerant, diesque ad decimam quintam
Augusti condicta. Legabatur deinde in
Sueciam, tum vt Reginae virgini Christinae,
cuius nunc est per orbem terrarum tam procul
peruagata gloria, de nouo ad Coronam
gratularetur aduentu: tum vt Reginam Matrem,
Mariam Eleonoram de Brandeburgo,
super acerba Gustaui Adolphi, coniugis sui,
morte solaretur, tum etiam vt inita a nobis
cum Suecis foedera firmius adstringeret, eorumque
animos, belli Germanici pertaesos, et
ad Polonicum, quod imminebat, iam conuersos,
a rebus nouandis averteret. Postremo
in Poloniam destinabatur, Vladislaum
Quartum pro suo itidem iucundo ad Coronam
aduentu officiose salutaturus. At praecipuum,
majorisque momenti, totius legationis
caput erat, vt dissidium magnum inter Polonos
ac Suecos componeret, cuius disceptandi
arbitrium Rex Christianissimus cum
Rege Angliae, Electore Brandeburgico, et
Hollandis receperat.
Itaque, posti propinquorum amicorumque
complexus, quorum nonnulli, ob inusitatae
ab hominibus Gallis peregrinationis difficultatem,
triste nobis exitium vaticinabantur,
dimissis illis, per Dionysiacam portam Vrbe

p.3
sumus egressi: ac paulo post obtulit se nobis
Sancti Dionysij fanum, qua transeuntes, praesens
illud Galliarum numen, ex intimo animorum
sensu, ad auxilium nostrum vocauimus,
vnusquisque suo more: ego vero his extemporaneis
versibus, dabimus aliquando fortasse
meliores.
"dspir inceptir, De, Oprime axiee ori:
ane ir, imbor comprie, sfterne e.
e Francor git. Frc tres Coroe,
Hc ades, precitsss, Dioyse, fxe.
t ec imerito rii conir teyi: nee r
eicam assio pirim thre csct.
gir inc Franci cusert poscere eger,
Se vesi, se pa cotiten foret.
Sumpserit inc etim felix semiis omen,
ditts tat saetior iit ope.
i tu forte iaatsolosfragia eger.
Aec te cr potestsollicitre inor:
Aemi i imi ex es, ut cete dest.
e fust, ic faec posflo; ex er es."
In D. Brixij pago, qui quatuor milliaribus
Lutetia distat, quadrigae nostrae pabulo recreatae
sunt. Perreximus inde Bellomontum
supra Oesiam siue Isaram. Illius oppidi dominus
est Liancurtius, cuius hic nomen pro qua
est ille virtute, libentissime commemoro. Ab
illa die ##Latine inter nos loqui coepimus: scilicet
vt illius linguae, quae totius peregrinationis nostrae
interpres esse debebat, facultatem nobis
compararemus. In prima hac mansione, dum
caena pararetur, lectum est nobis a Legato elegantissimum

p.4
Poema Nicolai Borbonij, quod
"Poeta Creditor" nuncupatum est. Inter coenam
aduenerunt Noyerius et Theodoricus:
alter legati fidus ab antiquo secretarius: alter
militiae, peregrinationum, ac presertim ##linguae
Polonae apprime callens, nonnullique alii ex
legationis comitatu, quibuscum de itinere in
sequentem diem ineundo actum est. Huc allatae
sunt literae quibus de Ratisbonae obsidione
quaedam nuntiabantur: nimirum a centum
quinquaginta tormentis verberari, et a quinque
millibus exterorum militum, tribusque
Ciuium millibus gnauiter propugnari: eodemque
fasciculo allatum est exemplum Orationis
a Marchione Feuquierio, Legato, in
Comitiis Francofurtensibus habitae.
XII. Bellouaci pransi sumus, quae ciuitas
Bellomonto septem milliaribus distat.
Ibi conspicienda est Ecclesia Episcopalis magnificae
structurae; imperfectae tamen, nimirum
ea solum pars, quam Chorum vulgo vocamus,
absoluta est. Sacerdotia ibi sunt magni
reditus. Ibi Episcopus, qui vnus est e Comitibus
ac Paribus Franciae, ciuitatis dominus est,
eiusque nomine ius redditur. Illo die Synodum
sui cleri indixerat. Ibi panni conficiuntur,
vnde alitur plebecula, venduntur in macello
verueces stupendae magnitudinis, ac pinguedinis.
Pomeridie quatuor milliaria confecimus,
mansimusque in pago nuncupato, Crepacordum,
Crevecoeur, quod Marchionis
Bonniueti est, qui statim Legatum salutatum

p.5
in hospitium venit, eumque ad Castellum comiter
deduxit, ibique noctem transigere
compulit.
Postridie qui XIII. Iulij fuit, a dicto Marchione,
lautissimo ientaculo excepti sumus:
vidimusque longam latamque porticum, in
qua permulti ex illius auis, Gufierij scilicet
aliique, tabulis inaequalibus depicti sunt:
summa fuit illius, vxorisque, et venustissimae
filiae erga Legatum comitas, quam ille
sua vicissim compensans, suauissimo quem
secum ducebat cantore, hospites suos demulsit,
longiusque sui desiderium reliquit. Pransum
inde iuimus ad pagum Pixium, Poix, qui
est Mareschalli Crequii. Transiuimus dehinc
per alium n. [!?] Arenas quem Somona alluit;
et est Longo-villae Ducis. Pernoctauimus in
pago Ponte-dormio, cuius Crequius Dominus
est. Castellum ibi est non inelegans, nisi
quod vetustate omnes fere diaetae collapsae
sunt. Profectus amoenus; ager ferax; multa
praesertim cannabe. Locus ille celebris est
memoria Iulij Caesaris, qui ad Somonae ripam
olim castra metatus est: Indicantur hodieque
illic fossae, et aggeres ab illo facti,
vocaturque locus vulgo Le-fr Champ-fr de-fr Cesar-fr .
Ad illius conspectum, tametsi locum accuratius
inuestigare, per itineris necessitatem nobis
non licuerit, nescio qua vetustatis reuerentia
tentati sumus.
XIV. Iulii transiuimus per Abbatis-villam,
quae item Somona alluitur; Vrbs est optime

p.6
munita, muris quippe lateritiis, tum fossis
latis, altissimaque aqua, quae vniuersam ambit:
A suis Ciuibus solis custodiebatur, nec vllum
externum militem tunc admittebat. Ampla
est illa, ac permultis artificibus, et mercatoribus,
qui suae libertatis admodum studiosi
sunt referta; septem milliaribus Bellouaco
distat. Prandimus deinde in pago qui vocatur
Bernayum, vbi impedimenta nostra curribus
imposita attigimus, quibus se addiderant
currus Regis Daniae, multa veste, omnique
alia supellectile onusti, quam pro Filij nuptiis
Parisiis comparati iusserat. Monterolium sub
vesperum appulimus, vrbs illa munitissima
est trium nempe murorum ordine, atque ambitu
cum profundis fossis. Erat illic tunc temporis
Praesidium mille quingentorum militum
sub praefectura Comitis Lanouij. Cum ad
primam portam venimus, sclopeti nostri, atque
id genus ignea, quae vocamus, arma, militibus
tradi iussa dum in diuersorium perueniremus,
quo statim relata sunt. Incidimus in
id tempus, quo tota illa ciuitas ab Episcopo
Ambianensi interdicto damnata erat, ob vim
quam sibi illatam ab Ciuibus, criminabatur; eo
quod Sanctorum reliquias, quae in aede S. Salui
seruabantur, alio transportare, sine populi
consensu, voluerat. Atque vt de ea re inquireretur,
deputatus erat a Rege D. de-fr Miromenil-fr ,
Magister Libellorum supplicum, qui
quidem cum vrbis praefecto, Comite de-fr Lanoy-fr ,
Legatum nostrum, honoris causa salutatum

p.7
venit. Inferiorem Monterolij vrbem alluit
Cancius, vulgo Canche, quem ponte ibi
traiecimus: isque fluuius Hesdino procedit,
quae quatuor circiter miliaribus Monterolio
distat.
XV. Iulij, iter continuauimus, atque post
tria confecta milliaria, Oceanus tum primum
a me conspectus est. Continuo exilij e
rheda, atque ob insolitum spectaculum, siue is
horror, siue laetitia fuit, erupi in Dei Optimi
Maximi laudes, aliquot Dauidicos Psalmos
immurmurans: "sirabiser eatione mris..i
fecit terrm mre, O oi qoe i e, s
sunt, etc." ad hanc enim aetatem (pudet id dicere)
mare non videram: neque tamen desidiose
nimis inter lares domesticos educatus
sum, qui statim post infantiam ad Bituriges
Cubos toto quinquennio, ac deinde biennio
Valentiam Allobrogum studiorum causa relegatus
sum. Prandimus in pago, qui Nouum
Castellum nuncupatur, vulgo Neuf-Chastel-fr ,
vbi iniucundissimo pane vsi sumus.
Indicatus est nobis inde Mons Hullinus,
quem a dextra reliqueramus. Praeteriuimus
deinde a sinistra Hardelotium, quod
contra Anglorum incursiones extructum olim
fuerat, dum illi vicinam Prouinciam obtinebant,
nimirum Gessoriacos Morinos, vnde
a Francisco Lothareno, fortissimo duce, ingenti
Galliae bono expulsi sunt. Sub vesperum
Bononiam ingressi sumus, vbi portus est maritimus
Vrbs illa duorum moenium ambitu

p.8
cingitur, atque exteriori terrae vallo, quod
vniuersa moenia ab ictu tormentorum defendere,
ac tegere potest. In media vrbe,
tametsi praealta sit, fontes vberrimi exiliunt.
Domus satis bene fabricatae, ac fere totae ex
lapide, aut silice; longe firmiores quam Monterolij
aut Bellouaci. Praefectus illius erat Aumontius
Eques torquatus cum praesidio septem
cohortium. Sedes ibi est Episcopalis, non ea
quidem ab antiquo, sed ex quo Terouennae siue
Taruennae Episcopatus dissipatus est. Stat
ibidem in littore maris turris altissima, et
antiquissima, quae a Iulio Caesare aedificata
creditur vulgo, vocaturque turris Ordinis,
quae Nautis viciniam terrae monstrat, impositoque
lumine noctu, procul
conspicitur.
XVI. Quae Dominica erat, post Missam rite
auditam Bononia profecti sumus, Calesium
versus, transiuimusque per pagum Marquisiam,
qui Bononia quatuor milliaribus distat.
Calesium propius accedentes, Castellum,
siue propugnaculum vidimus, nuncupatum
de-fr Nieulay-fr , quo aquae maris obiicibus
et commatis retinentur, quae in planiciem
late, si forte vrbs obsideatur, mitti possint, et
sex circiter milliaria inundare. Statim atque
vrbem ingressi sumus, ad portum me contuli:
nam qui terrestre vrbis latus conspexeram,
vt vniuersam animo complecterer, placuit eodem
momento [nomento ed.] latus etiam maritimum [maritinum ed.] contemplari,
atque vt est illa vrbs totius plagae

p.9
facile Princeps ac suapte natura et situ praestanti
ssima, limes quippe est Imperij Gallici
aduersus Britannos, atque Belgas, Oceanumque
ipsum, ita diligenti arte, ingentique
hactenus sumptu munita est. Ab vna parte
mare illi praetenditur, reliquam lacunae et
planicies cingunt. Nouem illa cum arce propugnaculis,
quae regia vocant, vallatur. Portus
ad commodiorem nauium appulsum, duobus
septis manufactis includitur, quae in duorum
brachiorum similitudinem naues amplectuntur.
In extremitate sinistri Castellum est,
Risbanium nuncupatum, sub cuius potissimum
tutela naues in portu tutae sunt. Duo illa septa
palis, vt par est, firmissimis constant, ac saxis
intus repleta tignis ac sudibus transuersis
connectuntur.
Ad dextri finem perueni vnde naues ad
portum appellentes conspicere, iucundissimum
est: verumtamen, tametsi tranquilla
satis tunc esset tempestas, ibi prae vi
ventorum vix consistere poteramus. Vidi ego
inde cum admiratione summa atque stupore,
infinita aquarum spacia tam vasta atque longa,
vt oculorum acies quam intentissimam hactenus
habueram, victam se tum demum fateretur,
seque non amplius obiectarum specierum
remora atque meta, sed sua ipsius debilitate
terminaret. Parte alia libebat in Angliam
diuagari oculis, praealtosque aggeres,
vnde Albion olim dicta est, albescentes intueri.
O praestantissimum totius organici corporis

p.10
organum, Ocule, cum tua viget acies,
quam est tua vis efficax, atque potens! Pes
mihi in Gallia consistit, et Angliam tanto discrimine,
atque obice dissitam vsurpas, maria
diuagaris, aerem penetras, coelum ipsum attingis,
atque stellas! O me infelicem, cui
haec facultas per hos gratuitos labores nunc
hebetior est, ac prope iam extincta! Caeterum
in illo portu visuntur instructissimae naues, cum
omni apparatu maritimo iucundum est in
summis malis diuersorum regum, et populorum
insignia, et vexilla intueri: Anglicae istae
sunt quibus sal exportatur: sunt illae Danicae,
quae asseres et scandulas e Noruegia apportant:
aduexere istae Dantisco triticum; illae cuprum
Stocholmo. Haerent interim ad vadum
bellicae Batauorum naues, quae fretum illud
Britannicum totumque late Oceanum a Dunkercanorum
latrociniis, et incursione defendunt;
Regisque Christianissimi vsibus
praesto sunt, si forte Legatos suos aliquo destinare
paret: Inter quas eminebat illa quae
nostro commeatui deputata fuerat, cuius statim
Navarchus ad Legatum nostrum, audito
eius aduentu, aduolauit. Nouum mihi vtique
fuit videre discursantes, secus portum,
nautas: hominum genus tam a communi abhorrens,
quam terra ab Oceano, quam a piscibus,
quadrupedes. Illis non manus modo,
aut pedes, sed etiam vultus ipsi, atque oculi
ob solis, et tempestatum patientiam callo induruerunt;
color infuscatus; barba, et capillus

p.11
obriguit: amplae illis caligae, breues pilei,
togae oblongae: Caeterum quibus os graue
olet continuo tabaci foetore atque suffitu. A
portu in interiorem vrbem redeo: ibi notanda
est in primis ingens platea fere quadrata, cui
duae praecipuae basilicae praetenduntur; altera
vbi lites priuatorum altera vbi res ciuitatis
agitantur. Res ciuitatis politiamque totam
Maior cum Scabinis, iudicia Praeses, res mercatorum
Consul disceptat. Erat vrbis totiusque
ditionis praefectus Mareschallus Brezeus;
illique viginti duae militum cohortes ex variis
regimentis , siue legionibus suberant, ciues
etiam ipsi praeter hoc militare praesidium custodias
media vrbe agunt, quibus ipsi adesse,
cum periculi metus est, in propria persona tenentur:
alioquin vicaria vti possunt.
XVII. Arcis praefectus Legatum nostrum
in hospitium salutatum venit, inuitauitque vt
arcem, cum luberet, inuiseret.
XVIII. Summo mane impedimenta nostra
ad nauim delata sunt; comparauimus interim
nobis nauticas vestes, quas nostris tuendis superinduceremus
aduersus picem, aliasque nauigiorum
sordes: tam ille festiuae erant, ac variegatae
coloribus, vt cum per tanquillitatem
maris foros insisteremus, videretur comoedorum
scena. Quid si etiam, ad fallendum malaciae
taedium, Mimos interdum, Comoedosque
egimus, tribueturne nobis vitio, atque infamiae,
hoc praesertim saeculo!
XIX. Interfuimus sacris in aede Diuae Mariae,

p.12
quae Ecclesia Parochialis est: vbi est eximium
altare marmoreum, quod non ita pridem
aedificatum est: at Ecclesia ante ducentos
annos ab Anglis extructa est, quemadmodum
ex insculptis eorum insignibus dignoscitur.
Ad Capucinos exinde iuimus, a quibus didicimus,
Eleemosynas, quas in liberationem votorum
periclitantes in mari faciunt, non solum
sufficere illis ad suos vsus, sed etiam ad
Monasteriorum, quae in Prouincia sunt, subsidia
redundare: Certior etiam ab iis factus sum
de impio facinore, quod ante paucos annos
Calesij patratum fuisse nimis inconstanti fama
acceperam, duodecim nimirum Capucinos nefario
quorumdam ciuium scelere, medicato
vino necatos fuisse, inter quos erat insignis pietate
pariter atque doctrina Augustinus Casaubonus,
doctissimi illius Isaacij Casauboni filius.
Immane factum! nulla hactenus neque
priuata, neque publica vindicta expiatum.
XX. Decem e comitatu Legati apud PP.
Minimos, quo securius pericula maris adiremus,
sacratissimo Dominici Corporis Viatico
nos muniuimus: idem fecere sequenti die
vniuersi famuli, ipseque piissimus Legatus,
qui portum deinde, quem nondum viderat,
perlustrauit. Comitatus est illum Agens in rebus
Batauorum, qui illi omnia ad Nauigationem
et Commercium pertinentia recensuit,
retexitque Belgarum-Hispanorum dolos, qui
vt Batauorum manus effugiant, si forte in mari
capiantur, se Calesienses Ciues accepto a

p.13
Calesij praeside, in eam rem testimonio, quod
gratuitum non est, profitentur. Cuius rei querelam
apud Regem instituere Dominos suos
velle Agens dicebat.
XXI. Legatus diem totum pietati insumpsit,
et quasi e Stoicorum familia foret, qui omnes
dies Sapienti festos esse dicebant, in ea per
totum peregrinationis nostrae cursum perstitit,
hactenusque, vt audio, perseuerat.
XXII. Aduenit in hospitium nostrum nobilis
Polonus Palatini Russiae Filius, salutauitque
Legatum prior; resalutauit illum post
sesquihoram Legatus, dederuntque inuicem
litteras Legatus quidem ad fratrem Praesidem;
Polonus ad patrem. Ex Anglia reuertebatur
iste Parisios, vbi iam per decem menses fuerat.
auebatque Mottae in Lotharingia obsidionem
videre, vti Mastrici viderat: dicam postea, qua
comitate et magnificentia ab illius parente in
Polonia excepti fuimus. Corrector Minimorum
(sic suum illi Antistitem vocant) Legatum
inuisit, ac inter caetera, quae in sermonem
inciderunt, dixit se per quindecim annos in
Belgio fuisse ad Conuentus instituendos: scireque
se, quo tempore Dux Aurelianensis
res nouas in Occitania agitare coepit, octodecim
vrbium Belgicarum Praefectos, ab Hispanica
dominatione defectionem parasse,
vt in Gallicas partes transirent; quorum inter
praecipuos fuerat Bouchini praefectus, et frater
eius Decanus Cameracensis. Hoc etiam
tempore omnes fere Belgas in Regem Galliae

p.14
propensos esse, nimirum quod contra eorum
pacta Rex Hispaniae alienos illis daret
Gubernatores, cum Belgio, vel ex sua ipsius
familia, dare deberet. Dicebat etiam, septimam
reditus sui partem vnumquemque e
Belgio regi soluere compelli, istudque tam
ingens tributum nobilibus aeque, ac populo
impositum, aeque populo, ac nobilibus displicere.
Addebat, nuper ex Hispania in Belgium
mille et quingentos milites nauibus fuisse
delatos, tam miseros tamque laceros, vt vniuersae
eorum vestes apud interpolatores Antuerpienses,
octoginta tantum libris
licuerint.
XXIII. Adij Ecclesiam Parochialem, audiuique
Parochum explicantem Euangelium,
Attendite a fasis Prophetis; interdicentemque
omnino subditis suis colloquio, et salutatione
haereticorum, quod decretum quemadmodum
illi in tanta peregrinorum frequentia
et commercij necessitate obseruare possent,
non videbam. Post prandium comitati Legatum
sumus in arcem, cum ille mature Praefectum
de aditu suo praemonuisset. Ad primam
portam excubitor subsistere nos iussit,
vocato centurione suo, a quo introducti sumus,
obuiusque statim factus est arcis Praefectus,
qui Legatum per omnem arcem circumduxit.
Arx illa tam est ampla, quam vrbs ipsa,
vallis terreis, et lapideis, vndique cincta, alluitur
mari, cingitur fossis, et lacunis, quae,
vti superius dictum est, aqua maritima, si opus

p.15
fit inundari possunt: nouem illa cum tota vrbe
propugnaculis exterioribus vallatur. Moenium
pinnis, siue cortinis, innixa sunt et disposita
tormenta bellica aequis interuallis, quorum
alia in vrbem, alia in mare, alia in campos
diriguntur. Facies illa arcis quae vrbem
respicit, quaque aditus est, longo muro praetenditur
lataque fossa ac duobus propugnaculis
semiluniis. Intus plurima sunt aedificia,
in quibus milites cum vxoribus habitant, plurimique
horti separati, quasi illi qui in Monachorum
claustris visuntur. Praefecto sua
item domus est, vbi in parietibus picturae antiquae
sunt, Anglorum opus: Est item in arce Ecclesia
Parochialis, nec exigua nec inuenusta.
Quod praecipuum est, ampla ibi sunt horrea,
in quadri figuram, longa octoginta passus, lata
duodecim. Superiores diaetae tritico asseruando;
quae solo aequantur, furnis ac molendinis
inferiores, quae fornicatae sunt, vino,
lignis condendis aliisque vsibus inseruiunt. In
medio cisterna est capacissima. Quadringenti
milites arcis custodiae deputati sunt. Sarciendo
aggeri, quo ad Risbanum aditur, qui
non ita longus est, duodecim librarum millia
quotannis impenduntur: atque vt tam arx,
quam vniuersa vrbs perfecte munita sit, adhuc
ingentes sumptus faciendi sunt; opima
scilicet iis, ad quos ea cura pertinet, imposterum
praeda.
XXIV. In arenam vnde aestus maris discesserat,
descendj: haesique meditabundus,

p.16
ac pene stupens, cum cogitarem ab altero littore
jacere Americam, hominibus nostris incognitam
per tot annos, cuius vicissim incolae de
nobis Europaeis audierant nunquam. Iucundum
mihi erat eodem fluctu pedem mihi blande
contingi, qui alium orbem tetigerat, ac
dum ille leniter accederet, recederetque, mucrone
ensis metam illi suam circumscribere,
quatenus perueniret. Tum vero deflectenti
paulisper oculos in Angliam, abruptos illos aggeres
lubebat intueri, ad quos etiamnum videbatur
mihi Iulius Caesar, cum sua classe niti,
et adrepere, tum ab his cogitationibus animum
reuocans, omnis generis, et coloris cochleas
et animalcula maritima rimabar et
palpabam, stellas nimirum, et cancros aliaque
huiusmodi ludibria et crepundia Naturae. Cum
redirem Risbanum versus ostendi veteranum
militem, qui exonerandis vehiculis, quibus
arena e fossa Risbani effodiebatur, praeerat:
quem cum ego super sua sorte interrogarem,
dicebat, se sub Arquiano meruisse, quem ego
fortissimum Ducem quia familiariter noui, eius
hic laudandi occasionem libentissime arripio
Vixit ille ad summam senectutem animo semper
vegeto, ac militari: ensem latere dimittebat
numquam, siue ambularet, siue mensae
discumberet, nec sinebat iuniores nobiles ire
discinctos. Audiui illum saepe iactantem, se si
in praefectura Calesij mansisset, passurum fuisse
numquam, vt amplius Philippi, quod vocat,
Fortalitium muniretur: satisque, vt id impediret,

p.17
suos praesidiarios milites futuros. Fuit ille cum
fratre Mareschallo Montinio e fidissimis Henrici
IV. cujus partes, vniversa rebellante Gallia,
in Aurelianensi, ac Bituricensi Provincia tenuerunt,
celebremque illic nominuis sui famam et
recordationem reliquerunt. Huic ego Clarissimo
Viro, cui plurimum pro sua beneuolentia
debebam, haec paucula pro sua summa virtute
libens impendo.
XXVI. Legatus Ecclesiam parochalem, ac
deinde Parochi domum, et pusillam bibliothecam
adiit, inciditque in chorum Senecae: "Audax
ninimum qui freta primus rate tam fragili
perfida rupit," etc. gratumque illi fuit audire
Parochum cum Vicario suo de Itio portu disputantes,
cui alter de Calesio, alter de Bononia
intelligi debere affirmaret: nam ista contentio
per totum prandium, quo eos Legatus excepit,
protacta est: at illam interrupit derepente
nuntius, quo significatum est Legato nihil tunc
tale expectanti, per tempestatem vtcumque licere,
vt nauim conscenderet. nulla mora relicto
Itio portu semesisque dapibus, crudi ad mare
cucurrimus, ne forte nos aestus deficeret, aut
mutaretur quiqui erat, ille ventus. ingens statim
populi multitudo se nobis circumfundens,
ad portum usque comitata est: nam quia per
hos dies magna tempestas mari incubuerat,
necdum undae resederant, pemulti Legatum
a profectione tam incommoda dehortabantur:
ominosumque erat, tres Sacerdotes duosque
Monachos nobiscum permixtos esse, quasi ad

p.18
mortem damnatos deducerent: ipse enim
nauta qui dromonem suum, quem bilandrum
vocant, nobis locauerat, quo ad nauim nostram
bellicam perueniemus, vndis se committere
formidabat, seque abdiderat, causatus per id
periculum nauigare non posse. oportuit vt praefectus
arcis patibulum ni id faceret, illi minaretur.
At Legatus spretis fortiter tutioribus
consiliis, nauiculam prior ingressus, meque respiciens
antiquo illo tam generoso apophthegmate
vsus est, opus esse vt iremus porro, non
vt viueremus. Sani omnes atque alacres desilieramus
in nauiculam, necdum illa remi longitudine
a terra aberat, media pars vectorum languebamus
nausea, pars alios irridebat, pars solabatur,
ii nimirum qui languori propiores se sentiebant,
at non aberamus littore duorum
lapidum iactu, cum et ipsi vegetiores prostrati
sunt, tametsi plures ex illis saepius iam
mare experti essent. Constantem ubique se
gessit Legatus animumque despondit numquam;
et ipse tamen Neptuno vectigal suum
dependit, rogabatque deinde quemadmodum
singuli haberent. Duo ex omni turba
incolumes perstiterunt, Varennus scilicet, atque
Bardonus, quorum alter iam mare expertus
fuerat, alter ne attigerat quidem. Tandem
post horam in illo tam laborioso traiectu insumptam,
ad nauim quae nos ad vadum expectabat,
appulimus. Nauis illa siue potius
oppidum natans, stupendae magnitudinis anchoris,
cum ingentium funium vinculis, retinebatur,

p.19
fluctuabat tamen, alternisque prora
et puppis efferebantur: imminebat illa nauigio
nostro ruiturae, atque oppressurae similis,
timebantque in tanta praesertim iactatione
ipsi remiges, qui nos vexerant, ne allidi et
euerti possent: qui timor, quae perturbatio,
vectoribus jam ex stomachi eversione afflictis
utque perculsis, qui clamor hinc remigum,
inde nautarum, vix fando explicari potest.
Demittuntur interea funes ex altissima navi,
quorum ope niti ad superiores foros possimus,
auxiliantibus nautis. Legatus ipse succollantium
et impellentium remigum auxilio piceum funem
prehendens, funambuli in morem sublatus est.
Expugnationem vrbis dixisses, adeo strenue adrepimus
et ascendimus, confertimque Legati
cubiculum intrantes, alius scamno, alius humi
incubuit, ebriis similes, cum alii male concoctos
cibos, foetidamque crapulam, quidam
etiam cruorem evomerent. Diversa deinde
nobis nautarum cubilia conduximus. Credi
non potest, quam multae, et pro loci conditione
commodae, ibi sint, condendis hominibus
apothecae, quae in arculae aut armarii similitudinem
clauduntur. Quotiescumque in has ego
me angustias coniiciebam, videbar mihi induere
sarcophagum adeo iusta illic erat corporis
humani mensura. Mihi ac Theologo nostro,
in puppis castello mansio fuit, vbi duorum rectorum
lectos conduximus, in quibus summo
mane, olido hospitum nostrorum jentaculo,
quod ex butyro, salpa, et halece muriatica

p.20
constabat, perfundebamur, tota vero nocte,
continuo tabaci suffitu. Alius alium nidum sibi
delegit; plures in sanctae Barbarae cubiculo
sic armamentarium vocant, se receperunt.
Rhedam Legati Alegotius occupavit, rhedaque
per medium mare in Daniam vsque gestatus
est. Catinae fundum, vbi minima iactatio
est, Molano subire placuit. Molanum per
tres dies non vidimus, nec quo diuertisset, potuimus
addiscere. Quid ergo vescebatur, dicet
quispiam? non edebat, nec bibebat quicquam, ac
vix etiam aerem per apothecae suae rimam respirabat.
noctem quae secuta est, siue is torpor, siue
somnus fuit, non adeo infeliciter transegimus.
XXVII. In nauseam atque in vertiginem
euigilauimus. Per duos, aut tres primos dies
exiguum iter fecimus, reflante scilicet vento:
nec nisi cum recedente maris aestu vehi licebat,
qui cum rediret, anchora iaciebatur. Interim haerebamus
in conspectu Grauelingae et Dunkerquii,
considerantes ingentes naues Batauas quae
exitum Hispanarum, vt eas aggrederentur, expectabant.
Gestiebat auebatque mirum in modum
Nauarchus noster si forte in Hispanos
pugnandi occasio daretur: iactabatque gloriosus
miles vel vnius brachii amputatione
atque iactura hanc gloriam se cupere mercari:
ego vero, inquibam apud me tacitus, ne pilo
quidem vni mihi honorem illum participari velim.
satis est nunc nobis negotii cum Neptuno,
quondam etiam cum Marte depugnabimus
seorsim, si fors tulerit.

p.21
XXVIII. et sequenti exiguum iter confecimus,
proximeque ad Hollandiam accessimus, ac Rheni
ostia praeteruecti, duo castra, quorum alterum
Geere, alterum Briel nominatur, conspeximus.
his diebus cum per languorum remissionem
licebat, vespertinarum precum cantu nos solabamur.
Nam et ipsi nautae ac milites, qui Calviniani
erant, mane et vesperi suas precationes
ac psalmos lingua vulgari sedulo concinebant,
quorum aemulatione ad pietatem inflammabamur
vehementius.
XXX. quae Dominica fuit, ingens ventus
in puppim adspirans, tam nos succussit, vt
patientiam pene excuteret. Incusabamus Eolum
atque Oceanum novitii navigatores, rudes
adhuc tempestatum ac periculorum; neque
enim ad eas incitas deueneramus, in quibus
Horatianus mercator exclamabat, "Militis
est potior." Experiemur istud ad 19. Novembris.
Biduo postea quietis lati sumus, vltima nimirum
Iulii et prima Augusti.
II. die Augusti ad Chersonesum Cimbricam,
quae nunc Iutlandia vocatur, accessimus, terrae
aspectu vehementer laetati praesertimque
tuguriorum, vbi plagae illius pastores, et piscatores
habitant. Ad hanc diem in Boream
recta cursum direxeramus, fleximus ibi in
Orientem vsque ad Promontorium Scagen,
Norvegiamque a sinistris habuimus: atque ab
illo promontorio mare Danicum ingressi, in
meridiem tetendimus. Mira nautarum sive ars
sive experientia, qui media et intempesta nocte

p.22
cursus suos teneant ac flectant tam certo atque
constanter, vt quid cavere, quid sequi debeant,
quasi meridie cognoscant: Illum praesertim qui
clavum tenet, si consideres, indutum oblonga
penula, acus maritimae, quam prae se habet,
motus et circuitus rimantem, excipientemque
ventos, interdumque obluctantem gubernaculi
conversione atque impulsu; Magum credas,
qui tempestatibus tam potenter imperet.
III. Augusti de nocte paulo ante diem praetervecti
sumus periculosissimam rupem, qua
mari eminet, atque per hunc totum fere diem
vehementer quassati fuimus.
IV. Tandem dies laetissima nobis illuxit: sub
Auroram Promontorium Collense, quod e
Scandinaviae parte est, et conspeximus et rasimus:
tum vero displosum est e navi tormentum
bellicum, exortus nautarum plausus, cui
nos e lecto erumpentes cuncti acclamavimus.
Est hoc in more positum, eoque ludicro atque
lucroso, vt hoc freto primum praetervecti, cum
ad hoc Promontorium acceditur, mari debeant
immergi, quod "baptisari" vocant: vel pretio se
ab hac fortuna redimere. Nullum hoc remigibus
ac nautis operae pretium, quibus tam intrepide
Oceanus, quam solida tellus initur:
Itaque tyrones, tam nautas, quam milites,
implicato sub brachiis et pectore fune ad antennam
attollunt, laxatoque fune, in mare labi
sinunt, retrahuntque statim ad tres vsque vices:
tum vero Connestabilis, qui bellicis machinis
praeest, comiter ad Legatum accedens

p.23
solennemque ipsi morem denuntians, stipem honestissimam
impetravit: nos item singuli qui in comitatu
eramus, thalerum Imperialem dedimus.
Interim sese conspiciendam dabat vrbs Elsingora,
vulgo Elseneur-fr , frequentissimo navium
appulsu portus insignis, praecipuum Regni
Danici vectigal, nimirum quod singulis annis
duos librarum milliones, per id temporis reddebat.
Regnum Daniae in plures provincias et
insulas, quas mare interluit, dissipatum est.
Praestat inter caeteras Insula Zelandia, in medio
freti Codani sita, in qua est totius Regni
Metropolis, Hafnia, sive Codania, vulgo
Coppenhaven-dk , vel Coppenhagen-dk . Secunda Insula
Fionia est, vulgo Fiunen-dk . Sunt aliae deinde
permultae, quarum nonnullas inter navigandum
postea notabimus. Ad Daniae Regnum
pertinet vniversa Cimbrica Chersonesus, vulgo
Iutlandt et pars Holsatiae, cuius alteram
partem Dux singularis, et cognominis obtinet,
coheretque illa provincia Continenti Germaniae:
at longe maxima prouincia est Noruegia,
vniuersusque ille tractus qui partem Lapponiae
continet, et ad Moschouiticum vsque
imperium pertingit. Helsingoram redeo, ad
cuius conspectum vt venimus, iacta anchora
Navarchus noster ad Praefectum oppidi scapham
dimisit, neque enim eius iniussu propius
licet accedere. audito ille Legati Gallici aduentu
visaque procul vexillorum nostrorum ab omnibus
malis dependentium ac per aerem late
fluctuantium pompa, iussit et ipse statim in arce

p.24
summa insigne rubrum apponi: quo conspecto
et appellendi potestate facta, statim Nauarchus
noster bellica tormenta displodi iussit.
Continuo ingenti fulgure ac tonitru triginta
majores machinae sonuerunt, quibus exhaustis,
ab arce vicissim reboatum est. Interea Legatus
donativum tam militibus, quam nautis ducentos
thaleros Imperiales sparsit: Nauarcho vero,
viro strenuo pariter ac comi, torquem aureum,
a quo Christianissimi Regis imago dependebat:
At ille pompaticas vestes induens, nauticasque
deponens, torquem collo circumdedit,
naviculamque instruxit tapetibus Turcicis, qua
Legatum ad littus appelleret. Sed alia navicula
ab arcis Praefecto missa est, in quam honoris
gratia ingredi Legatus voluit aliamque
comitatui ac necessariae supellectili conuehendae
permisit. Prorae insistebat insignis noster
tubicen, quem Rex ipse Legato proficiscenti
dederat, ouantique ille classico Danicum fretum
personas paeana Gallicum, hinc Cimbricae,
hinc Scandinauiae diuidebat. Sex proceri ac
praestantes remiges tunicis rubris pariter induti
tranquillo mari in portum nos vexerunt
Cum primum in nauiculam descendimus,
omnes rursus machinae bellicae displosae sunt,
militumque sclopeti. Continuo plebs vniuersa
portum praetexuit visendi studio. Hospitium
quod non longe aberat, intravimus, praeeunte
illo, quem ad id munus Praefectus deputaverat,
qui, quod ipse podagra laboraret, Legato,
vt par erat desse non potuit. Ascendimus

p.25
in aulam, ex regionis more nitidissimam,
quinque in mare fenestris apertam, picturis ad
contignationem pertinentibus, vndique ornatam.
longisque sedilibus ligneis parieti laqueato
annexis, ac praetensis, stratis plumeis
culcitris, ac desuper stromatis: quae tam accurate
ideo describo, quia sic vniuersae domus instructae
sunt. Duabus mensis mappae extensae erant
ex tenuissimo vndulato lino, alteri peluis
ad lauandum cum vasculo, alteri duo canthari
argentei impositi, vbi ceruisia, et vinum
erant. Aderat illic paruus pocillator, cuius comitatem
praeterire non debeo, quem quia taedebat,
quod Legatus non biberet, sumpto ipse
cantharo, Legatumque nutu compellans, familiariter
illi propinavit, ac toto se proluit argento.
Non sum ego exiis, vt mature moneam, qui
mores exteros repente improbem, quique orbem
terrarum ad ciuitatis meae normam exigi
et corrigi velim: animus mihi tantum fuit animaduertere
quae vidi; liberum sit per me vnicuique
suum de vnaquaque re iudicium: Nam
quae aliquando probauimus, et ipsi postea interdum
ex variis causarum figuris, damnauimus.
Esto haec ergo fixa, et perpetua nostra
sententia, nos in diem viuimus, quodcumque
animos nostros probabilitate percussit, id
dicimus: itaque soli sumus liberi. Reliquum
diem lustrandae vrbi insumpsi. Est illa inter mediocres,
et vt verius dicam, parua: viae satis rectae,
satis etiam latae: domus interius exteriusque
nitidae: ac fere omnes latere rubro fabricatae.

p.26
Fenestris e clarissimo vitro, quod singulis
hebdomadis abstergunt, illustratae: vestibulis,
siue prothyraeis, quae in viam excurrunt,
praemunitae, vbi et statuae et sedilia sunt:
itaque chartaceas domos diceres. Homines
proceri, et grandes: mulieres nitidissimae, formosae,
caesiis oculis, flauo crine, colore candido,
atque infantili, statura recta et alta, et,
quia lino pectus obuoluunt ac celant, virorumque
aspectum defugiunt, monialibus nostris
non absimiles. Ex holoserico illis est plerumque
tegmen capitis, in Lunae cornu figuram,
qualiter apud nostrates Meldenses. Sericae sunt
illis vestes, de honestioribus loquor: et cum
in publicum exeunt, pallio se tegunt, quod
virili non multum differt. Cum transeuntes salutant,
quod satis raro faciunt, genua non plicant,
nec se demittunt, sed interdum manus
osculo, vel exiguo labiorum motu respondent.
Cohaeret oppido arx munitissima, et satis
splendide extructa, nuncupata Cronembourg,
credo quod ibi corona regia asseruatur.
Opposita est illi e Scandinauiae parte
arx altera nomine Elzenbourg-dk , atque inter
duas iacet fretum illud, tam angustum, ac tam
celebre, vulgo Sond, quo ex Oceano ad mare
Balticum necessarius est aditus, reditusque,
quem Rex Daniae pro libito intercludere, aut
recludere potest, vnde illi tantus quotannis reditus.
Verumtamen illum intercipiunt ac disturbant
illae naues, quae per Albim Hamburgum
feruntur, mercesque ibi deponunt, quae

p.27
terra deinde Lubecam vectae deluso vectigali
Danico mare Balticum permeant. Cui iacturae,
vt mederetur Rex Daniae, Gluxstadij (quod
oppidum est prope Albis ostium) nouum vectigal
constituere tantopere hactenus contendit.
Caeterum, vt hunce diem finiam, et coenatum
mature et cubitum iuimus, atque in nostro
cubiculo tres ordine lecti in longo veluti
armario instructi sunt linteis candidissimis, ac
densissima pluma, ita vt prae nimia mollitie dormiri
non possit, importunaque titillatio, atque
pruritus cutem sollicitet: adde quod pro stragulo,
ac tegmine culcitram desuper plumeam
sternunt, etiam aestate, qua me profecto suffocari
timui: alterum est huiusmodi lectorum
incommodum, quod nimis breues sint, ita vt
sedendum in illis potius sit, quam iacendum.
Ancillae vero, quae ad lectisternia deputantur,
longo amictu lineo vestitae sunt, quales sunt
fere famulantium Chartusianorum vestes: vnde
satis apparet, Diuum Brunonem natione Germanum,
et lectos, et vestes, et aliqua etiam
in vescendi ratione ex patrio more, familiae
suae tradidisse. haec eo nunc scribo, quod tunc
temporis ea cogitatio mihi venit in mentem.
V. Quod mihi valde erat in votis, Lutheranorum
ecclesias adiui, ac per totum peregrinationis
meae tempus, quid in illis gereretur
curiose rimatus sum: tametsi Legatus, qua
summa in Deum pietate, singularique amore in
me erat, ab istiusmodi hominum conuentibus
me vehementer dehortaretur. Possim tamen

p.28
vere affirmare, nihil mihi vnquam ab illorum:
dogmatis, aut moribus iniectum esse scrupuli.
Tota Dania (vt semel dicam) totaque Suecia,
Lutherana est, ab eo tempore quo Christiernus
secundus vtroque regno excussus est, e
Danico quidem per Fridericum, Suecico per
Gustauum; quorum vterque solerti, at impio
consilio, nouo dominatui stabiliendo nouam
vtique, ac in dies crescentem, religionem
adiunxit, scilicet vt Carolo Quinto Imperatori,
cuius sororem Christiernus in matrimonio
habebat, ista coniuratione et sacramento
resisterent. Templa illa, quae Catholicorum
olim fuerunt, a nostris nihil prorsus distant,
nisi quod aliquibus in locis minores Aras
diruerunt, maiores reliquerunt. At plerisque
in locis in Suecia atque Germania minimae
etiam arae supersunt, tapetibus, et mappis
instratae, quasi celebraretur ibi missa quotidie:
imo etiam labra illa lapidea, vbi aqua lustralis
deponebatur, adhuc extant in vestibulis templorum,
relictaeque sunt omnium Sanctorum
imagines, siue signa siue tabulae. in omnibus
vrbibus Daniae, de maioribus intelligo, praeter
ecclesias Danicas, vbi officium celebratur lingua
vulgari, est item ecclesia Germanica, vbi
celebratur Germanica; idem obtinet in Suecia.
Ego vero, ne plurium ## linguarum minus nobilium
vsu confunderer, Germanicas magis frequentabam
ecclesias. quam vidi tamen primam,
Danica fuit, vbi statim me notata est, (credo
in epitaphio, certi annui reditus constitutio,

p.29
vt scholastici singulis diebus, mane, et vespere
in ecclesiam conueniant ad preces et psalmos
recitandos. Hoc profecto Catholismum
subolet, et quicquid reluctatus sit impius Lutherus,
ex hominum animis inueteratum illum
ac penitus insitum sensum euellere non potuit,
pertinere ad mortuorum commoda quae isti
in terris, illorum nomine et gratia aguntur,
nec enim illas sportulas siue praebendas, quas
tam sollicite atque caute in aeternos annos
constituunt, tam viuorum esse, quos numquam
nouerint, solatia, quam sua ipsorum esse voluere.
Nam et ipsi sapientissimi ethnici seruerunt
arbores, quae alteri saeculo prodessent,
existimantes nimirum ex gratulatione posterorum,
aliquid vel laudis ad famam, vel subsidii
ad felicitatem animis suis immortalibus adiici
posse. hinc etiam illae inferorum et elysiorum
conualles, vbi scelera expiari, animos defaecari,
deorumque societate dignos reddi crediderunt.
At nolim hic Theologum agere, volui tantum
animduertere, quae sit omnium gentium
atque aetatum in hac parte sententia. coemeteria,
quae ecclesias ambiunt, prorsus ad nostrorum
morem sunt, tumulisque passim cruces praefixae.
VI. Quae dominica fuit, Legatus in aula sua
altare instrui iussit, missamque celebrari, quae a
centum annis Catholico ritu, illic celebrata non
fuerat. nam Lutherani suo more, qui a nostro
parum distat, bis aut ter in hebdomada celebrant.
Aduenit eodem die Petrus Vvibius, quondam
Agens Regis Daniae apud Christianissimum

p.30
Regem, qui Lutetia paulo ante venerat: salutauitque
Legatum Regis sui nomine; illique,
quandiu in Dania fuimus, perpetuo adhaesit
fauitque: hunc ego virum pro sua singulari erga
me beneuolentia, et comitate illaudatum praeterire
non debui, quem hic etiam Parisiis, a mea
peregrinatione reuersus, a multis honestis viris [viri ed.]
diligi intellexi libentissime.
VII. Franciscus de Craco agens Batauorum
apud Regem Daniae, atque ob negotiatorum
opportunitatem Elsingorae residens, audientiam
a Legato postulauit. vir ille per triginta annos
pro sua republica apud varios Principes et ipsum
Hispaniae Regem demoratus fuerat, longum
ideo sermonem cum Legato, qui huiusmodi
hominum aequus aestimator est, conseruit.
VIII. Deambulationis, aerisque delibandi
gratia oppido egressi sumus, domi manente
Legato, collesque ascendimus, qui illi imminent,
qua parte stabulum est regiorum equorum: ibi
iucunde consedimus, dum quidam, nostris
secus mare scloppetis aues peterent, vidimusque
inde duos remiges, credo Batauos, qui cum
in iurgium incidissent, cultellos strinxerunt,
duelloque crudeli, in sociorum, nostroque qui
paululum distabamus, conspectu, inuicem, se
confoderunt, alter in brachi, alter in oculo, nihiloque
segnius ad nauem, quae in vado erat,
perrexerunt, subleuantibus tamen sociis eum,
qui in oculo, lethali fortasse plaga ulneratus
erat. Ite nunc nobiles nostri Galli, et ob gladiatoriam
vestram tam ambitiose gloriamini! en

p.31
apud Barbaros nautae, caupones, stabularii, gloriam
vestram vsurpant, nam et ex subitaneo dissidio,
et ex deliberato odio huiusmodi singularia
certamina aggrediuntur, et condicunt.
IX. In Regis hortum extra oppidum, deambulatum
iuimus. Est ille duorum circiter iugerum,
habetque in cliuo collis aediculam, quam
aquae castello comparo: in ea vnicum est cubiculum,
cuius conspectus amoenus ille quidem,
in mare atque in subditam vrbem protenditur.
Liber ibi manuscriptus, erat historiae Christiani
tertii satis eleganti sermone: erat et illic
eiusdem Christiani tertii imago appensa, forte
quod istius domunculae extructor fuit.
X. Contuli me sub vesperum ad ecclesiam
Germanicam, quae mihi aperiri iussa est pastore
Thoma Lundio Flensburgensi ab Holsatia:
vbi omnia prorsus ecclesiis nostris conformia
vidi, ipsique Trinitatis figuram depictam
a tergo crucifixi, Patrem nimirum senem expansis
brachiis, Sanctum Spiritum in columbae
forma, et Christum patientem ac vinctum. Crucifixo
erant hi versus inscripti litteris aureis
a dicto pastore.
Effigiem Christi spectando memento labores,
Non tamen effigiem, sed quem designat, adores.
Haec ego legens Catholicosque perstringi videns,
quotus quisque est, inquam, inter Catholicos
tam fatuus, vt effigiem adoret? de purgatorio
deinde aliquid adieci, non admodum,
vt opinor, infeliciter, dixique me cum Augustino
sentire, qui purgatorium credat. dixit ille,

p.32
se cum Patribus non sentire, cum a scriptura
dissentiunt. Replicaui non dissentire, quandoquidem
scriptura de purgatorio neque affirmet,
neque neget. imo etiam si bona fide intelligatur,
aliquem expiandi purgandique locum
statuat. Ea die Legatus inuisit Agentem Batauorum,
cuius consuetudine ac colloquio propter
longum aulae Danicae vsum delectabatur.
XI. Ego et Theologus ad vtramque ecclesiam
iuimus, concionantesque verbi ministros audiuimus,
Danum quidem, per transennam tantum,
cuius multo frequentius auditorium erat.
Ad Germanum deinde Thomam Lundium adhaesimus,
hominem satis eloquentem, clarae quippe
vocis atque distinctae, nec parum vehementem.
Concione absoluta tres statim pueri incipiunt
Kyrie eleison, reliqua efferuntur ##lingua
Germanica, sine tamen inuocatione Sanctorum,
musicis, ac simul vniuersa multitudine, respondentibus,
neque illorum cantus ingratus est,
neque discors. Finitis litaniis accedit pedetentim
ad altare idem sacerdos, qui concionatus
est, togam crispans, atque coruscans (talis
est enim apud illos pastoralis incessus) genibusque
flexis canit duos aut tres versus, quibus respondet
vniuersa plebs: tum ille duas aut tres
orationes addit, quibus respondent Amen. Deinde
conuertit se ad populum, stansque aliquam
orationem cantat, in cuius fine signum
crucis populo imponit tribus digitis, concinunt
deinde aliquid pueri, et postea exitur. Aggressus
est verbi Ministrum Theologus noster,

p.33
deque definitione sacramenti verba fecerunt,
cumque Minister responsionem suam paratam
non haberet, ad libros suos prouocauit. Rediimus
itaque post prandium, sedimusque ad
illius mensam, triumque horarum sermonem
contulimus: vbi de scriptura populo permittenda
vel prohibenda verba fecimus, ac Theologicis
ego rationibus addidi, tam periculosum
esse imperito scripturae lectionem permittere,
quam aegroto plebeio, Hippocratem. In illius
diaeta erant imagines beatae Virginis, Angeli
custodis, cum Augustini sententia: erat Christi
vendentes de templo eiicientis, erat Regis
Daniae, erat denique Lutheri et Melanchthonis.
Institutus nobis hic fuerat de scripturae lectione
sermo, eo quod filia sacerdotis illius, nec ea
quidem inuenusta, patri a tergo aderat, illique
libros e musaeo suppeditabat, tam Graecos,
quam Latinos, atque ##vulgares. Poculum ceruisiae
mensae impositum erat, cuius operculo inscriptum:
Providentia Dei maior Fortuna. Summa
nos ille comitate excepit. Eadem die scripsi
litteras Lutetiam, mercatorique Rothomagensi,
qui Dantisco veniebat, ferendas dedi.
XII. Plurimas privatorum domos perlustravi,
easque nitidissimas, et circumquaque picturis
decoratas, nec non scriniis et armariis
politissimis ornatas. Communis ibi est lini tenuissimi
vsus, mirabarque in tonsorum officinis
delicata pretiosaque lintea, quae operariis
ac bajulis serviebant, tametsi ea regio neque lino,
neque cannabe abundet Nusquam ampliora

p.34
et splendidiora linteamina insternendis lecti
obseruaui.
XIII. Quae dies Dominica fuit, variis item
aditionibus a me insumpta fuit. Post coenam
Legatus invisit elegantissimas quinque foeminas.
quae ex inuitatione Vvibii, in domum vicinam
conuenerant, quarum tres filiae erant
Dauidis Lou, qui Regio telonio praeerat, quarta
Vvibii affinis, quinta eximiae pulchritudinis,
nisi quod matura aetate premebatur: erant illae
omnes e plebeiis familiis, at tam elegantes atque
comptae, vt vix elegantiores alibi postea
inuenerimus. Profecto lepidum est videre quasi
mutorum colloquium, qui se nutibus ac signis
explicare nituntur, nec proficiunt quicquam:
talis omnino fuit cum istis mulieribus
noster dialogus, neque enim verbum vllum,
neque syllabam poteramus inuicem intelligere.
Caeterum, non oris osculo, sed manus tantummodo
prehensione salutantur: at cum interest
aliqua, vel sanguinis, vel maioris amicitiae, necessitudo,
tum palpatione repetita salutantes
inuicem se deliniunt, ac quasi titillant, mulierque
viro, ac vicissim vir mulieri, manum secus
brachium ad pectus vsque insinuat, inter-mediis
tamen manicis: nam illae tam angustae sunt,
foeminis praesertim, vt digito cutis illarum attingi
non possit: Caeterum illae sua nimia grauitate
atque modestia omnem amorem, et familiaritatis
spem, et occasionem excludunt. Nullae
ibi praetereuntium oculis insidiae tenduntur:
nullum est incedendi, aut vibrandi sese lenocinium;

p.35
non pectus detegunt, non capillos crispant,
ac ne ostendunt quidem. Mitellas tamen
suas lapillis pretiosis spargunt, habentque zonas
aureas, et argenteas, gemmis vtique ornatas.
In summa, tersissimae sunt. Visuntur
illae domi non in cubiculis, vt nostrates foeminae,
sed in coenaculis; et vbi nostrae hospites
suos a quibus adeuntur. in lectorum angiportis,
et angulis collocant, Danicae, et Germanicae ad
mensam statuunt. Nostrae suos hospites vrbanis
ac festiuis alloquiis demulcent, interdum
cantu, ac lyra, et quae indoctiores sunt, tesseris,
aut chartis lusoriis. Cantharos illae ceruisiae
super nudis mensis imponunt, ac propinant: interea
praesto sunt Danaides ancillae, quae exhausta
pocula identidem compleant. Dicendum
est tamen quod res est. Nullam memini
me videre honestiorem foeminam se nimio potu
proluere: istae vero de quibus loquor, collocato
ad caput mensae nostro Legato, bellaria illi
apponi curauerunt, pateris aureis. Illas vicissim
cantoris voce, et testudine demulsimus.
XIV. Meridie Helsingora profecti sumus terrestri
itinere Hafniam versus ac decurrentes secus
mare, Huenam insulam toto itinere conspeximus,
quae se ob maris flexum ex tribus angulis
videndam nobis permittebat; quatuor enim
constat aequis lateribus, estque perfecte quadrata
in propugnaculi artificiosi formam. Attendite
hic Mathematici omnes, geniumque istius
loci edite: quam multae atque celebres sparsae
sunt in Ionio immenso Insulae, nulla tam solertem

p.36
habitatorem sustinuit, quam haec Huena.
Illa quippe per plures annos mansio fuit magni
illius Tychonis Brahae.
Omnia qui dispexit lumina mundi,
Qui stellarum ortus comperit ac obitus.
Vnde ille assidua ac indefessa contemplatione
obseruauit de Caelo, quae hominibus aperiret,
ac traderet: vbi praeclaram illam arcem, opportunissimam
rimandis astrorum concursibus speculam
exstruxit, Vranoburgum nuncupatam;
vbi duos illos ingentes aereos globos caelestem
terrestremque, fundi ac fabricari iussit: caelauitque
ipse atque distinxit accuratissima opera;
quorum alterum Hafniae vidi, alter in Germaniam
delatus est. De quibus addam etiam aliquid
postea. Huius Tychonis soror, mulier
septuagenaria, quam etiam Mathematices peritissimam
esse aiunt, nos Helsingora exeuntes
conspexit, illamque nos ipsi vicissim. Plurimi,
cum Hafniam propinquaremus, equites ex vrbe
praecurrerunt, vt nos speculatum venirent,
aduentusque nostri tempus renuntiarent. Milliari
ab vrbe distabamus, cum obuiauerunt nobis
trecenti ferme equites, ac deinde rheda Regia,
in qua duo e primaria nobilitate erant,
Christophorus nimirum Vlfeldius Regni Senator,
et Cornificius Vlfeldius, nondum quidem
ille Senator, sed qui pro suis summis ingeni
ac corporis dotibus quicquid in Dania munerum
est, atque dignitatum, sperare legitime
possit; cuius spei satis idoneum iam pignus habebat,
alteram videlicet e filiabus Regiis sibi

p.37
desponsam: non ego vidi alium quenquam, qui
hominem istum oris dignitate, et morum suauitate
superaret. Nullum quod ego existimem,
beneuolentiae erga nos illustrius argumentum
dedit Rex Daniae, quam quod Cornificium istum
Legati nostri ministeriis praefecit, nam illius
Aulae Marescallus erat, perpetuoque illi adhaerebat.
Salutationibus rite factis ascendit in illorum
rhedam Legatus assumpto Noyero. Relictus
sum ego cum Vvibio: in sequentibus rhedis
erant bini aut terni soci nostri, ac deinde
longus pro impedimentis nostris curruum ordo.
Ingens populi multitudo in campos spectandi
causa eruperat, neque enim saepe illuc
Legati Gallici aduentare consueuerunt: cum
vrbis portam intrauimus, displosae sunt statim
tres machinae bellicae, ipsique Regii Filii e propugnaculo
nos spectauerunt. Praetextae ciuibus
armatis erant viae, atque e domorum fenestris,
eque artificum officinis spectabant innumerae
nobiles matronae, honestaeque foeminae. Rex ipse
cum Cancellario coenaculo suo nos spectauit,
ascendimus in supremam Castelli Regii diaetam,
quam sibi ad maiorem quietem Legatus
praeoptauerat. Omnes camerae ornatae peristromatis
praeclaris et vraniscis; coena statim
instructa est. Duodecim nobiles, qui Gallice##
loquebantur ad Legati, ministeria deputati erant,
nudoque isti capite dapes et fercula mensae inferebant:
non enumerabo singulos, dicam
tantum, magni Cancellarii generum Ioachimum
Beccum, praefectum Castri de Beulin, in

p.38
Iutlandia, Legati Pincernam, eumque assiduum
fuisse per tres menses, quibus in Aula Danica
mansimus: Alter nomine Krabbe scipionem
gerens, Pincernae isti apparebat: Sequebatur
tertius qui aquam infunderet, inusitatum hactenus
officii genus in Dania: illi nimirum, vt
Bataui,
Ib mediis versantur aquis, quis credere posset,
Et tamen hic nullae, Douza, bibuntur aquae.
Erat alius, qui cibos praescinderet, ac praegustaret,
cum magna cultrorum, furcillarum,
harpaginum et cochlearum supellectile: Vocabatur
iste Steno Billius. Erat et alter Ioannes
Billius, qui in comitatu Ducis Roannii per
Galliam, atque Italiam multis annis fuerat;
erat Otto Gueux, familiaris quondam Ducis
Niuernensis. Erant duo vel tres Rozenkrantzii:
vnus erat inter omnes, qui quia Gallice##
ignorabat, cum sua fercula intulerat, prae pudore
abibat, quod non posset nobiscum sermonem
conserere. Laudandi sunt hac in parte
nobiles Dani, quod ##linguarum et disciplinarum
scientissimi sint. Testari ego possum, tres
Vlfeldios fratres Canutum, Laurentium, et
Cornificium, vnumquemque eorum sex aut
septem linguas optime loqui, plures etiam intelligere.
Testabitur ipse Theologus noster,
quam multos in Rosenkrantziorum familia inuenerit
Theologos, et quam illis sacrae prophanaeque
litterae erant in promptu: quam vero
multi inter illos summique sint Mathematici,
dubium nemini esse potest, qui Tychonis Brahae

p.39
genium etiamnum illic habitare meminerit.
Quas quidem Daniae dotes eo libentius commemoro,
vt, si forte de soli tenuitate, vel de
sequioribus hominum moribus, vt res feret,
aliquid dicam, fides mihi non abrogetur.
XV. Quae dies apud Catholicos Assumptioni
B. Virginis sacra est, Missa in cubiculo
Legati celebrata. Summo mane Rex cum filiis
et tota Aula, curriculo ad annulum se exercuit.
coenauit priuatim Legatus, deincepsque
hanc methodum, tenuit: tam vt se publico ac
nimis importuno spectaculo subduceret, quam
vt Minstrantium laboribus parceret. Coena
uimus nos vniuersi cum Nobilibus, qui illius
Aulae destinati erant.
XVI. Portum lustraui, vbi plurimas maioris
formae instructissimas naues conspexi. A
prandio deambulaui in foro, quod in duas
porticus diuiditur, bursam vocant, vbi res
quae ad ornatum, et mundum muliebrem aut
virilem pertinent, promercales sunt. Aedificium
est illud recens, ac satis praeclarum: huc
nobiles tam viri, quam matronae conueniunt.
Libri etiam ibi prostant, quos Bataui Lugdunenses
singulis annis apportant.
XVII. Sociorum meorum, quibus diuersa
assignata erant in vrbe, hospitia inuestigaui,
neque enim omnes in Castello Regio habitare
potuerunt.
XVIII. Qui Veneris dies erat, vidimus ante
portam Castelli in medio satellitii regii praedicantem
Ministrum, duobus ante illum impositis

p.40
pro ambone tympanis, dispositisque in
circuitum auditoribus, qui mos satis mihi profanus
visus est: finita oratione in Litanias simul
omnes eruperunt.
XIX. Misit Secretarium Legatus ad Magnum
Cancellarium Christianum Friis, vt salutandi
Regis potestas sibi fieret. Respondit
Cancellarius nihil vrgere, nimirum quia sponsa
principis nondum aduenerat: timebat enim,
si Legatus sua negotia statim cum Rege expediuisset,
eum porro in Suecia profecturum,
neque nuptiis affuturum, quas quidem omnium
Regum qui inuitati fuerant, legatione
cohonestari Rex Daniae summopere cupiebat.
XX. Cornificius Vlfeldius, qui Legati Aulae
Mareschallus erat, Legatum priuatim, me
vno praesente, adire voluit. Fuit colloquium
illud sesquihorae: professus est apud nos deinde
Legatus, se ne in Italia quidem ipsa, vbi tanta
est ingeniorum solertia, atque vis, vidisse
quenquam, qui hominem istum vlla in parte
superaret. Digressus a Legato, abduxit me
Cornificius deambulatum extra vrbem, ascendimus
rhedam apertam, ducebant illam Noruegianae
quadrigae, teretes, agiles, atque
generosae. Huiusmodi currus, vel regunt ipsi,
vel aurigis regendos mandant. Caeterum delibato
aere, lauta deinde coena excepit me aliosque
quatuor e comitatu nostro, quibus sororium
suum Petrum Haltfeldium adiunxit, qui in Batauia
et Hispania functus legatione fuerat, et Ottonem
Gueusum, iucundissimi consortii viros.

p.41
Pigebit profecto illos tanti honoris mihi habiti,
cum ex Fauerelli nostri versibus cognoscent,
me hic inter lixas et calones relinqui in
suburbio sancti Victoris, vbi etiam me infelix
olus prandere queritur apud Nicolaum Borbonium
sua nupera epistola optimus Legatus,
qui mei obliuisci non potest. Ea die Illustris Baro
d'-fr Auauguor-fr , qui ad varios Principes et Ciuitates
Germaniae Christianissimo Rege deputatus
fuerat, ac postremo Hamburgi residebat,
ex Regis mandato Legatum nostrum Hafnia
conuenit, illique postea, et in Suecia et in Polonia
adhaesit, si quid ipsi comitteret, facturus.
XXI. Bibliopolas adii, penes quos litteratorum
fit plerumque concursus.
XXII. Hora nona triginta, aut amplius Aulici
in Legati cubiculum ascenderunt, vt illum
ad Regis audientiam deducerent. Stabat Rex
in ampla Aula, sinistraque manu mensae innitebatur:
aderant illi mediocri interiecto spatio
Christianus Friis, Regis Cancellarius, quae prima
est totius regni dignitas: erant deinde reliqui
Senatores Regni, inter quos et Ioannes
Revvenclavv Germaniae Cancellarius. Sunt enim
tres in illa aula Cancellarii, primus vocatur
Regis: secundus, Regni: tertius, Germaniae.
Post tergum Regis stabant naturales duo
filii Christianus et Ioannes Vldrici, et cum illis
magnus Cubicularius. Ingredienti Legato,
seque ter inclinanti, Rex qui nudo capite stabat,
salutationes suas totidem retulit, pedem

p.42
flectens accedentique Legato quatuor passibus
obuiauit, manumque porrexit. Regem Italico
sermone Legatus affatus est, quo potissimum
delectari illum resciuerat.
Animus mihi fuerat Orationem Legati, quam
auide accurateque exceperam, hic inserere. at
neque ##Italicae linguae, quam ad delicias ipse loquitur
blandimenta assequi, nec tam speciosi
Oratoris veneres depingere mihi est relicta
fiducia. Iussus est Rege Ioannes Revvenclavvius,
qui et ipse vir summae dignitatis est,
Legato respondere, nosque deinde qui in Legati
comitatu eramus, Regis dexteram osculati
sumus.
A prandio spectatum iuimus cohortem Equitum,
quam Rex ipse recensebat: erat illa
Fionia insula. Tenentur nobiles Dani pro
modo reditus sui, alere Regi reique publicae
certum numerum equitum armatorum, qui
ad regni tutelam prompti sint ac parati: equites
illi nulla generis nobilitate clarent, sed nobilibus
praesto sunt, iisque famulantur: nam ibi
nullus nobilis nobili seruit, aut apparet, vti
apud nos atque Polonos. Habent itaque nobiles
in Dania pro modo facultatum plures huiusmodi
asseclas, et pariter equos, fortes quidem
illos ac generosos, quos scilicet assidua exercitatione
seque ipsos edocent, atque
informant.
XXIII. otiosa fere fuit.
XXIV. Ioachimus Beccus coena me excepit,

p.43
ostenditque plures maiores equos, ac deinde
arma, tum elegantem ac pretiosam vestem,
quam in hac nuptiarum pompa induere ac mutare
vellet. Post coenam rediit illius Vxor Roschilda,
vbi vetus est Regum Daniae Mausolaeum,
domumque Regiam quae ibi est, instruxerat
et adornauerat ad excipiendos Legatos
atque Principes, si forte illuc irent. Salutaui
illam, vt moris erat, manus prensatione.
XXV. Legatus primogenitum Regis filium,
Christianum V. Regem designatum, salutatum
iuit. Princeps in eadem aula (vbi et Rex antea)
Legatum expectabat. in propiore tamen
interuallo. Ingredienti Legato obuium se tulit
Princeps, seque ambo inclinauerunt. Dixitque
Legatus, se ex Regis sui praecepto in
Daniam venisse, vt eius nuptiis adesset, quas
illi faustas ac felices esse Rex Christianissimus
optabat. Inter haec dedit illi Litteras Regis, addiditque,
Reginam ipsam, vt illustriorem erga
Principem beneuolentiae suae significationem
ostenderet, voluisse etiam ad illum Litteras dare
(quas item haec dicens tradidit) tametsi id
Galliae Reginis non sit consuetum, vt priores
ad exteros Principes scribant. Ingressus deinde
in breuem et concinnam Principis laudem,
dixit: illum e patria egredi opus non habuisse,
vt exterorum Principum virtutes obseruaret,
habere domesticum absolutissimi Regis exemplum,
quo regnandi artes addisceret, quem
tam perfecte corporis animique dotibus referret,
vt spes certissima esset, eum tanti Patris

p.44
gloriam, vti iam faciebat, quondam etiam magis
ac magis repraesentaturum: prouectusque
inde in Regis laudes, addidit, tam eum esse oris
atque animi decore praestantem, vt vel ex primo
conspectu agnosci possit, eum vnum esse
debere, qui tot prouinciis, tot hominibus imperet.
Et quoniam Princeps digna et legitima
electione quasi in consortium Regni vocatus
esset, habere in mandatis, vt cum illo etiam de
praesenti rerum Germaniae statu communicet,
eumque ad communem tranquillitatem promouendam
adhortetur. His ##Latine et Memmiana
facundia distincte, grauiter ornateque
pronuntiatis, respondit Princeps cum summa
comitate, Regi Christianissimo, Reginaeque
coniugi se maxime deuinctum asserens. Interrogauitque
de valetudine Regis, de exercitiis,
de praesenti mansione. Vicissim illum Legatus
de suis nuptiis rogauit, et cur dies illarum proferretur:
quod Princeps motibus Germaniae
adscripsit, et discedentem Legatum ad ianuam
cubiculi reduxit. Ascendimus deinde in cubiculum
Ducis Friderici, qui item Legato propius
obuiauit, seque mutua parique salutatione
exceperunt: paucisque verbis illi Legatus Regis
Reginaeque nomine salutem impertiit. Respondit
item Gallice Dux Fridericus. Pomeridianis
horis cum propugnaculum vrbis solus
lustrarem, deambulans incidi in Theologum
quendam, qui se non grauate ad religionem
Catholicam accessurum mihi significauit: peragrauerat
enim Galliam, et Italiam, sed quod

p.45
nemo illi suppetias ferret, redierat in patriam,
atque ad sacerdotium Lutheranum aspirabat.
Dolui profecto, cum inclinantem sua sponte ad
sacra maiorum, ab omni humano auxilio destitutum
considerarem. Quaesiui ab illo, cur Rex
suus nullius religionis quam suae exercitium sineret:
Respondit, ne diuersus erga Deum
cultus rempublicam in factiones scinderet.
Hortatus sum illum, quoniam hac propensione
in Ecclesiam Catholicam esset, nec in Galliam
suis sumptibus redire posset, niteretur, vt
ipse intermortuam tam longo interuallo fidem
ingenti zelo, cui Deus non deesset, nouo aliquo
miraculo resuscitaret. Erat ille ex extrema
Noruegia sub ipsa fere poli vertigine.
XXVI. Ingredientem in vrbem Regis Poloniae
Legatum in domo priuata spectauimus,
in qua nos Vvibius collocauerat, leuandoque
expectationis fastidio, venustissimam foeminam,
Burgo magistri vxorem, inuitauerat,
quam nutibus duntaxat, ##infantilique lingua
aggressi sumus. Duo ex nostris Polono obuiam
missi sunt in rheda Legati, illumque extra
vrbem salutauerunt. Statim atque ille in Palatium
aduenit, Generum suum ad Legatum nostrum
resalutandi causa misit. Aliqui ex nostris
postridie cum eum coenantem spectarent, rogati
sunt ab illo, vt biberent, quod fecerunt;
dixit ille palam, se vni Galliae Legato decedere
velle, Legatoque Imperatoris, si quis afforet,
caeteros anteire decreuisse.
XXVII. Quae Dominica fuit, concioni et

p.46
precibus in Regio sacello interfui, vbi permulti
nobiles erant, et satis, meo quidem iudicio,
bona musica, cum organo, fistulis, et aliis instrumentis.
Conspicuae ibi erant in tribunali
alto Regiae filiae, more Gallico indutae et comptae
eximiae pulchritudinis et elegantiae: Rex
item in oratorio alto, vnde conspici non poterat.
Duo Principes in subselliis de plano cum
praecipuis Aulicis.
A prandio vesperis interfui in Ecclesia diuae
Mariae (nam adhuc templa omnia indita Catholicis
nomina retinent) ibi psalmos ##Latine
vidi decantari, lectiones diui Pauli vulgari
idiomate recitari, easque verbi ministro explicari.
Altare ibi est affabre sculptum ac
deauratum.
XXVIII. Cum Cornificio Vlfeldio deambulaui,
coenauique: socii interim mei apud
Christianum Ranzouium, qui in Gallia satis
diu fuerat, ex condicto large epulati sunt.
XXIX. Dux Philippus ab Oldenburgo
cum coniuge et filio Hafniam venit.
XXX. Apud Vvibium condicto conuiuio
cum aliquibus e sociis exceptus sum, vbi aderant
inuitati sex nobiles Dani: initumque inter
partes acre ac pertinax bibendi certamen.
XXXI. Et vltima Augusti Legatus Cancellarium
inuisit in domo, quae e regione Castelli
erat, quae quidem domus Cancellariae vocatur.
Inde deambulatum iuit extra vrbem. Illum
comitatus est Crabus, vir e primaria nobilitate,
qui ex eius ministris erat.

p.47
Prima Septembris Legatus in hortum regium
Cornificio Vlfeldio et Ioane Billio ductus
est, in quo domus elegans a Rege aedificata
est. Est illic praecipua Aula fornicata, vbi
multae insignes tabulae, in quibus omnium hominis
aetatum oblectamenta et occupationes
descriptae sunt, egregio pleraeque opere. Est
item camera pauimento marmoreo, vbi gens
et cognatio Regis picta est. Balnea item nitidissima,
denique omnia summe commoda et lauta.
Peculiare ibi est, quod Rex e cubiculo cathenis
trochleisque quibusdam pontem sublicium,
qui tamen satis distat, attollere ac deprimere
potest. Hortus iste tanti ambitus esse
potest, quam ille Parisinus Regis Christianissimi,
quem Lateranas vocamus; verumtamen
xystos tam latos et magnificos non habet, potiusque
hic Danicus ad frugi cuiusdam patrisfamilias
compendium et vsum spectat, quam
ad regiam, hoc est, superfluam ostentationem.
II. Septembris Legatus Polonus Regem Daniae
salutaturus, Castelli aream pertransiuit. Accurrimus
statim ad illud spectaculum propter
vestium Polonicarum nouitatem, pauci tamen
Poloni indigenae cum illo erant: erat ipse Liuonus,
nomine, ni fallor, Nicolaus Korff, Castellanus
Vvendensis, duxeratque secum filium,
ac generum. Omnes illius comites, Germani
erant, Prussi aut Liuoni, quos in itinere
collegerat, atque adeo more illi fere omnes
Germano induti erant: at ille filiusque Polonico,
nimirum oblonga ille toga holoserica violacei

p.48
coloris zibelinis pellibus farta cum pari pileo,
cui affixae erant plumae ardeaceae; habebat
ensem falcatum, cothurnos ex flauo corio, eoque
tenuissimo, quibus supponitur ferreus talus.
At iucundum est in primis Magnatum Polonorum
incessum obseruare, vt se librant, atque
ostentant. Memini puerum ex Legati Britannici
familia, cum in Prussia, essemus festiue ac
lepide incessus illos Polonicos imitari, ac pro
hominum differentiis diuersos gestus et gressus
formare, nunc Palatini, nunc Starostae Castellani,
nunc alicuius nobilis minorum gentium,
quorum singuli pro sui ordinis dignitate,
diuersas incedendi rationes vsurpant. Quin
etiam cum ad Regem suum salutandum intrant,
vel ad Comitia, vel ad Ecclesiam: vbi aliae nationes
se demittunt, coruscant se illi magis ac
magis, admotisque gloriose ad superiorem
barbam manibus (nam mento sunt plerunque
raso) pilos crispant, ac retorquent, vellunt
etiam quasi indignabundi; et hic est fastus Polonicus.
Sequebantur illum sui famuli, inter
quos erant duo Heyduci e Praetorianis cohortibus
Regis Poloniae: quod genus hominum
seruitiis omnibus idoneum est, atque vt robusto
sunt corpore, maximo sunt dominis suis
subsidio: ac praeterquam ad personas in primis
tuendas habentur, clauasque et malleos, aut
secures gerunt, quas eadem methodo ac palaestra
in homines impingunt, quasi arborem caedant,
praesto vtique sunt peregrinantibus dominis,
vt si illorum rheda titubet, vel inclinet,

p.49
illam protinus sustineant, ac firment: eorum
vestem quae lepida est visu, alibi fortasse describam.
Regem Daniae Legatus iste ##Germanico
sermone allocutus est, cui Rex vicissim Germanico
responderi iussit per Revvenclavvium:
deinde Rex etiam ipse illum allocutus est.
Eadem die Dux Fridericus, alter Regis filius,
qui nunc est Archiepiscopus Bremensis,
Legatum nostrum salutatum venit, et cum illo
Christianus Vldricus, naturalis eius frater.
Ducem Fridericum vsque ad gradus Legatus
reduxit.
III. Quae Dominica erat, interfui precibus
et concioni in Regio Sacello, quo me duxit
Vlfeldius. Aderat Dux Philippus de Oldenburg,
patruelis, ni fallor, Regis Daniae, cum
coniuge more Gallico vestita. Ordo illic sedendi
rite seruatur, nam primo Principes, deinde
Cancellarius et magnus Marescallus, tum
Admiralius, Thesaurarius, caeterique ex antiquitatis
ordine Senatores in subselliis quaterni sedent.
Medius duorum Principum sedebat Dux
Philippus, coniux vero e regione in alio
subsellio.
A prandio noster Legatus Poloniae Legatum
adiit. Obuius factus illi est Polonus in inferioribus
gradibus, praecessitque quasi viam
monstraturus honoris causa, aliquot Nobiles
Dani Legatum nostrum comitati sunt, qui propinationes
Polonorum exceperunt.
Nam quemcumque inuisas, et quicumque
te inuisat, perpetua celebranda est compotatio,

p.50
et quam sitim loquendo, atque interdum
altercando Legati contrahunt, comites eluunt,
et exoluunt; ipsique seorsum famuli ac
pedissequi suos similes, si non Hispano, aut
Rhenano, Gallico certe mero lacessunt. Post
colloquium duarum horarum abiit Legatus
noster, quem item Polonus reduxit ad inferiores
usque gradus.
IV. Legatus pro sua singulari comitate salutatum [sallutatum ed.]
iuit Ducem Philippum, cui hoc obsequium
detulit, non alio nomine, nisi quia Regis
Daniae consanguineus erat, qui cum Legatum
immotus et inflexus ad se accedentem expectasset,
atque inde digressus Legatus hominis
duritiem subrisisset, facete quidam emunctae
naris Danus dixit, indulgendum esse Principi,
alioquin minime malo, a tam multis enim
annis nullos ad eum a Christianissimo Rege
Legatos esse deputatos, vt pro sua dignitate
excipere dedidicisset. Aduenit ea die adolescens
Parisinus N. de Beaulieu, rediens e Moscouia,
qui Legatum nostrum salutauit, eiusque
comitatum auxit. Bibliopolas qui in aede
D. Mariae libros promercales habent, nam huiusmodi
mercimoniis attributa sunt Ecclesiarum
Sacella, perlustraui. Tam sunt festiui ac
ridiculi librorum tituli, qua ##Latine, qua Germanice,
vt qui illorum catalogum faceret, non
iniucundam satyram componeret. Inde ad Diui
Nicolai aedem me contuli, vt egregium Organistam,
qui alternis diebus per horam ludebat [ludedebat ed.],
audirem.

p.51
V. A prandio Poloniae Legatus nostrum inuisit,
cui per multos gradus obuiam noster
iuit. Reduxit illum nostet vsque ad Regis diaetam,
nam in superiore illius parte degebamus.
Illa die allatus est Regi nuntius, Legatum Hispaniae
ad vadum Hafniae stare. Erat ille Dom.
Gaspar de Tebes, et Gusman, Marchio della
Fente, tot praeterea aliis insignitus titulis, vt
iis recensendis ne haec quidem pagina
sufficiat.
VI. Ergo die paratus est Hispaniensi Legato
suus ingressus, maritimus scilicet, nam nos,
Polonique terrestri itinere, Helsingora videlicet
veneramus. Bellicae igitur naues, quae littus
praetexebant suis, vexillis insignitae sunt.
nauium pinnae siue cortinae rubro panno vndiquaque
circumdatae. Expeditus ac missus dromon
cum decem remigibus, qui Legatum Hispanum
e naui sua deducerent. Deductus est, ac dum naues
bellicas praeterueheretur, singulae tormenta
displodebant cum sclopetis. Descendit tandem
in paruam peninsulam, in qua naues Regiae fabricantur,
indeque rheda in Castellum vectus
est. Erat cum: illo Monachus Dominicanus,
caeteri comites mixti nobilibus Danis pedibus
praecedebant. Aliquot e nostris coenaculum illius
intrauimus, vt illius conspectu frueremur,
atque eosdem illi honores, qui Legato nostro
fuerant, deferri obseruauimus. At ille non eadem
grauitate usus est, qua noster, coenauit
enim detecto capite, more Germanico, nec

p.52
seruauit Hispanicum, noster vero edebat tecto,
more Gallico.
VI. Rex Daniae Legato nostro per Vlfeldium
significauit, se in horto post prandium
futurum, si vellet huc Legatus couuenire, itaque
hora secunda, quatuor e nobis assumptis,
in hortum se contulit: ingredientem illum exceperunt
Christianus et Ioannes Vldrici. Regem
qui deambulabat solus, rectaque ad Legatum
pergebat, Legatus cum summa inclinatione
salutans, a Rege vicissim etiam se inclinante
resalutatus est. Operuit se Rex, item
Legatus, nosque accedentes Rex procul etiam
pileo salutauit. Legatus illum sermone Italico
aggressus est, dixitque, laetissimum sibi ac felicissimum
hunc diem esse, quo illi facultas daretur
Regem tam commode alloquendi. Rex
haec verba## Latino sermone excepit, atque inde
Latine perpetuo collocuti sunt. Recessimus
nos: Rexque illum duxit in paruum tabernaculum
vitro septum, vbi aliquot bellaria lapideae
mensae superposita erant, quae Rex illi
obtulit. Illum deinde Rex duxit in atrium quadratum,
picturis ornatum, subter quo Musicos
suos collocare solet: iussitque nos conuocari:
nobisque ingressis, ab eoque rursus pileo salutatis,
cum ipse Legatusque tecti essent, utque
in medio coenaculo starent, vniuersi continuo
Musici, tam instrumentis, quam vocibus cecinerunt.
Hanc tam subitam voluptatem attenti
stupentesque accepimus, cum per diuersa

p.53
spiracula sonitus, nunc propiores, nunc remotiores
ad aures nostras peruenirent. Interea
Legatus Regis industriam, qui huius voluptatis
inuentor fuisset, obsequiose comiterque
laudabat, quod idem nutibus nostris Regi nos
idemtidem respectanti significabamus. Cumque
per interualla Musici quiescerent, Rex Legatusque
deambulantes colloquebantur sermone
indefesso, quasi naturalis ac vernaculus
illis foret, atque a iucundo familiarique sermone
orsi, in res graues ac serias, quae ad Legationem
spectabant delapsi sunt: inter quas
(vti postea ab Legato resciui) dixit Rex, se
Ducis Aurelianensis Rege Christianissimo secessionem
omnino improbare, siue ex animi
sententia, siue quod rebellionem nisi pessimo
praeiudicio etiam in aliorum subditis boni Principes
ferre non possint. Subiunxitque, se scire
quibus beneficiis Rex Christianissimus fratrem
suum affecisset: atque vt dictis etiam experientiae
suae auctoritatem adderet, ait, se inter omnes
Reges regnandi, aetate prouectiorem esse:
nec istud modo, sed in omnibus fere regnis et
dynastiis, tres Principum mutationes vidisse,
quas et ipse recensuit. Per duas horas collocutus
cum Rege Legatus dixit, se metuere ne tam longo
sermone Regiae maiestati molestus esset, quod
negauit Rex saepius, dixitque tandem discedenti,
vt si quam inter negotiandum cum Ministris
regni difficultatem inueniret, ad se recurreret,
atque haec dicens, Legatum ad ianuam vsque
coenaculi reduxit, manum illi idemtidem prensans,

p.54
innitensque. Exeuntes atque in rheda
positos, sub ipso portae vestibulo, non sine
Regi iussu, nos tantisper distinuit subterranea
illa inuisa, at non ingrata, Musica. Hanc pro
sua erga nos humanitate laudem Rex Daniae
meretur, vt profiteamur palam, illum tam ex
propriae personae dignitate, quam ex Regiae dignitatis
Maiestate, superare vniuersos. Procerae
quippe est staturae, quae sua mole non laborat,
formosi vultus, nisi quod illi olim sclopeti ictus
duos dentes excussit, quorum defectus nec illum
deformat, sed viuo perpetuoque monumento
virtutis suae obliuisci non sinit. Caeterum tantae
alacritatis, tametsi quinquagesimum septimum
aetatis annum tunc superaret, vt omnibus quae
corporis exercitatione fiunt, muneribus obeundis,
imprimis idoneus sit, quod etiam quotidiano
experimento quandiu Hafniae fuimus,
nobis exhibuit: nimirum qui hora tertia surgat,
quinta, equitatione et cursibus ad annulum se
quotidie exerceat cum Principibus filiis, qui et
ipsi summae fortitudinis et industriae sunt, ita
vt illi cum Aulicis, depositis pignoribus, certent.
Indeque post prandium vel lanceis cataphracti
inter se concurrunt, vel alio certamine
ad belli artes se instituunt atque indurant.
VIII. Quo diem pie traduceremus, sacra
enim D. Mariae natiuitati erat, Missam audiuimus,
captiuumque Gallum, qui ob delictum in
carcere iacebat, Legatique suffragio a poena liberatus
fuerat, collata stipe liberauimus.
IX. Iterum Dux Fridericus legatum nostrum

p.55
inuisit, quae quidem tam frequens aditio
et comitas satis redolebat, eum Legati solertissimi
suffragio indigere apud Suecos videlicet, vt
dioecesim illi suam Bremensem liberam permitterent,
quod duobus annis effectum est
postea. Interim ego et Theologus e cuiusdam
Burgi-magistri coenaculo pompam spectauimus,
qua Holxi corpus in vrbem ducebatur,
qui in Germania sub Imperatore
meruerat, Comitisque honore insignitus ob virtutem
bellicam, in expeditione agens, morbo
pestilenti occiderat. Corpus illius longissimo
curru efferebatur, pullo integumento holoserico
superiniecto. Subsequebatur in alio curru
duo filii: omnes deinde nobiles Aulici in equis
Matronae in rhedis. Praecedebant multae equitum
turmae, multae item peditum cohortes gestantium
sub brachiis sclopetos. Tuba quae
praecedebat equites, nescio quo obice obturata
rumusculum lugubrem stridebat. Per duas aut
tres horas templorum campanae incessanter
pulsatae.
X. Quae Dominica fuit, post sacra nostra in
diaeta Legati ritu Catholico peracta, ad Lutheranorum
Ecclesias pro mea solita curiositate
transii, tanquam explorator, non vt transfuga:
obseruauique pro vulgari defuncto ciue haberi
orationem funebrem: quod cum initio mirarer,
didici vidique postea, id per Septemtrionem solenne
esse, etiam pro pueris et infantibus ipsis;
vnius aut alterius thaleri, qui verbi ministro datur,
impendio. Epitaphia deinde plurima litteris

p.56
Gotticis exarata decurri.
XI. Vlfeldius argenti massam Legato obtulit,
quae in Noruegiana fodina recens eruta
fuerat, cuius fragmentum illi donauit; tam illud
argentum purum et perfectum erat, vt elaboratum
igne videretur: secunda illa est argenti
vena quae in Noruegia inuenta est.
XII. Aduenit Helsingora nobilis adolescens
Suecus, nuncupatus Skut, deputatus
a Legato Sueciae, vt Legatum nostrum
salutaret, aduentusque sui certiorem faceret.
Locutus ille est sermone ##Latino, tam eleganti,
vt Legatus noster Latinitatis et ipse scientissimus,
ab eo laudando temperare non posset.
Memini, illum ipsum sesqui-anno post in Borussia,
cum articuli pacis concinnarentur, super
aliqua vocabulorum altercatione acutissimam
dixisse sententiam. Obiit ille paulo post in Pomerania
tribunus militum, vbi strenue dimicans,
se tam animis, quam ingenio valere gloriosa
morte probauit: quod ego hic occupaui
dicere, ne eximio adolescenti suum elogium
deesset.
XlII. Legatus Hispanicus ad Regiam audientiam
suo Mareschallo et Admiralio introductus
est. Cumque ##Hispanice coepisset, Cancellarius
Germaniae, qui alias Regis assiduus
Interpres hactenus fuerat, secedere iussus est,
vocatusque a Rege alter Senator N. Iustus Hog,
qui Hispano Hispanice ex Regis mente respondit:
breuis illius fuit oratio vti statura: pauci
comites: adeo sumptibus pepercerant, aut

p.57
Daniam contempserant. Neque ille (nisi nos
ipsi fefellerunt) vel Regi Daniae, vel Aulicis
admodum placuit: nam iste Cancellarius Germaniae,
cum eius ingressum praestolaremur, me
aggrediens, audiemus mox (inquit) egregias
rodomontadas. Rex vero inter coenandum ad
Vlfeldium conuersus, nescio (inquit) an Legatus
Galliae sciat cuius dignitatis sit Hispanicus
iste Legatus; ferunt enim eius fiduciariae
litterae, illum esse Mulorum ad impedimenta
Regia deputatorum praefectum. Quae vox sine
risu a circunstantibus excipi non potuit, siue
quod Muli atque Asini in Dania pro monstris
habeantur, siue quod apud ipsos omnis equorum
vel iumentorum. praefectura ad ignobiles
personas pertineat, ita vt is qui equitio Regio
praesit, e nobilium corpore vel ordine non sit,
quemadmodum nec is qui venationi praeest,
neque item illi qui singulis nauibus praesunt,
quos nauarchos vel capitaneos vocamus. Omnia
illa munera nobiles Dani aspernantur. Obseruaui
interim in atrio Regio tabulam, in qua
pumilionis equi figura depicta erat, quo Rex
iste aduersus nobilem Scotum N. Sinclarum,
qui maximo vteretur, deposito in praemium velocioris
cursus pignore, certauerat, viceratque:
vti ex versibus inscriptis intelligere licet.
Itaque de illo Rege vulgo praedicant, vix esse
quemquam, qui maiore industria ferocientem
equum insiliat ac domet, vel qui pari audacia
in media tempestate nauim conscendat, ventisque
ac mari fidentius se committat.

p.58
Post coenam Legatus noster Ducem Fridericum
adiit, qui illi vsque ad. medium cubiculi
vestibulum obuiam iit, prioremque ingredi
compulit: Reduxitque illum postea summa comitate
ad gradus vsque. Annoto ista, quae Philosophis
videbuntur fortasse leuia; at vnde tamen
illi qui Legationes ambiunt, artis suae rudimenta,
quae in his officiis partim consistit, addiscere
possint. Mane Dux Philippus ab Oldenburgo
cum filio puero Legatum nostrum inuiserat,
cui salutationi non interfui.
XIV. Quinque Primarii Senatores ad Legatum
nostrum venerunt, cum illo deliberaturi
tum de negotiis publicis, tum de sedendi
incedendique inter Legatos ac Principes praerogatiua:
erant illi Cancellarius Regis, Magnus
Mareschallus, Admiralius, Cancellarius Germaniae,
et, ni fallor, Iustus Hog. Summa fuit
inter illos circa postremam quaestionem altercatio,
quae per plures Hebdomadas singulis diebus
renouata, eum tandem exitum habuit, quem
Legatus noster pro Regis sui dignitate intenderat.
Ad Bursam iui cum Vlfeldio, vbi sororem
illius Haltfeldio nuptam manus prensatione, vt
moris est, salutaui: admodum illa formosa est
et modesta; plurimis illa palpationibus manus,
brachia, genas, os, capillosque fratris perfricabat,
illique ipse vicissim, nam osculi nullus est
vsus publicus. Exinde ad Hippodromum diuertimus,
vbi cursus ad capita magno Equitum
concursu celebrabatur: Nobile imprimis
et iucundum est spectantibus istud exercitium:

p.59
proponuntur tria capita ex materia siue chartacea
siue viminea: primum palo praefigitur.
Hermae trunci seu Faquini loco in fine catadromi.
In principio statuitur alterum: tertium humi
iacet. Lex ea est, vt ad haec tria capita eques
equum velocissime, et sine remissione impellat.
Ergo ad primum, quod palo praefixum est, lancea
incurrit. Cum est in extrema meta, continuo
se conuertens, sclopetumque e theca rapiens,
eodem spiritu ad secundum caput, quod est in
principio catadromi, ictum dirigit. Flectit se tertio,
atque ad tertium caput, quod humi est, stricto
ense incumbit. Steno Billius qui Legati nostri
mensae incisor erat, cum sua currendi vicis
fuit, continuo cursu tria capita rite tetigit. Asportauitque
duo, lancea nimirum et ense; nam
secundum quod sclopeto feritur, in terram
ruit, nec ab equite prehendi potest.
Rediimus inde ad Legatum nostrum qui Legatum
Hispaniae salutatum iuit, comitibus Vlfeldio, et
Ioanne Billio. Propinatum nobis est ab Hispanis
valetudini Regis Christianissimi, deinde Regis
Catholici, tum Legati nostri: atque ita comiter
excepti ad Poloniae Legat descendimus, comitantibus
nos Hispanis vsque ad vltimos gradus.
A Polonis rursum nobis oblata sunt pocula.
XV. A prandio Legatus naues Regias, quae
ad vadum erant, perlustrauit. Dromon itaque
stromatis, atque culcitris, duodecimque remigibus
instructus est. Vlfeldius Billius et Vice-Admiralius
aderant, Triginta circiter naues armatas
praeteruecti sumus, singulas praesidiariis

p.60
suis onustas, atque vexillis insignitas. Praetoriam
Legatus ascendit, non scala, sed gradibus
in cochleam factis, quales in domibus sunt: rectius
castrum, aut oppidum diceres. tam vasta
illa est. quinquaginta nimirum et amplius passuum
longitudine: quinquaginta tormenta bellica:
tres fori, superior quidem qui aeri expositus
est: Secundus in quo viginti tormenta.
Tertius in quo caetera. Tresque illi fori nitidi,
et tersi, atque omnibus impedimentis liberi. In
inferioribus supellex ac penus omnis reposita
In puppe quatuor sibi superimpositas diaetas siue
cubicula numeraui, superius Nauclerorum,
secundum Nauarchi, tertium Regis siue Admiralii,
in quo sex lecti, tres hinc inde.
Quarta deinde inferior diaeta, armamentarium
est, vbi omnis generis arma, enses, bombardae,
circuli ignei, granata, lanceae igneae, caeteraque
instrumenta malefica, quae nefarius ac
sacer hominum furor adinuenit. Quae omnis
nobis sigillatim explicata sunt. Praecipuum malum
duoviri simul expansis brachiis complecti
vix poteramus. Funis Anchorarius manuum
mearum complexu contineri non poterat: carinae
latera tres, et quatuor pedes crassa erant.
Cum omnia inuestigasset Legatus, intrauit in
cubiculum, quod Regium nuncupatum est, vbi
exquisita bellaria catillis deauratis mensae imposita
reperit. Attigit nonulla, nobisque item
comedendi potestatem fecit. Propinatum illi est
ab Vlfeldio saluti Regis Daniae: excepit deinde
poculum Legatus, cumque labra prolueret,

p.61
continuo tria sub illo tormenta displosa sunt.
Intrepide ille (tametsi nil tale suspicaretur)
totum calicem exhausit. Placuit admodum mihi
haec tam pompatica comitas: nam hae res, vt
maiestatis plenissimae sunt, ita et beneuolentiae,
quae propinando sancitur, praeclara indicia: A
nobis singulis haec salus rite, atque ex more celebrata
est. Salutem deinde Regis Christianissimi
propinauit Vlfeldio Legatus: subitoque, dum
biberet, tres aliae [aliiae ed.] machinae displosae sunt, quarum
globi (mirum id visu) summo mari pluries
subsiluerunt, quasi laetitiae nostrae Neptunus
ipse colluderet. Sex interim tubicines clangoribus
mare et littora complebant. Exeuntibus
nobis atque in scapham ingressis alia displosa
tormenta, sclopetique militum vniuersi cum
tympanis ac tubis. Praetereuntes singulae aliae
naues pati salutatione nos exceperunt: mirabamur
etiam atque etiam subsilientes globos,
qui ad terram procul excurrentes, horresco referens,
pertranseuntes aurigas cum carpentis
et equis, minimo interuallo perstrinxerunt.
Reuerso in Palatium Legato, domum priuatam
adiuimus, vnde ingredientem Legatum
Sueciae spectauimus; cui tres ex suis Legatus
noster obuiam miserat; quemadmodum Polono:
quod idem Hispano non fecerat, nimirum
quia ille neminem sui aditus significandi ergo
praemiserat, neque enim in huiusmodi officiis
ac ritiuns tantillum peccari impune potest.
XVI. Legatus Principem Daniae inuisit priuatim;
priuatim, dico, quia Princeps in Aula

p.62
quae audientiae Regiae deputata est, solus et sine
pallio erat. Summa illum comitate Princeps
excepit, ac salutatione facta omnes egressi sumus,
solis illis relictis. Per sesquihoram ambulantes
collocuti sunt, semper Gallice, vti ex
Legato didici, qui. mihi in familiari colloquio
post coenam plurima retulit.
XVII. Quae Dominica erat, statim a prandio
duo Cancellari, et Iustus Hog, per tres ipsas
horas cum Legato nostro de rebus ad Legationem
illius pertinentibus egerunt: quibus digressis,
Legatus Hispaniae ipsum adiit, ac per
horam allocutus est. Lauta deinde coena excepti
fuimus apud Ottonem Gueusum, qui decem
nos Gallos cum totidem Danis commisit; socrum
vero suam, vxoremque, vxorisque sororem
in mensae capite collocauit; quod nos summo
gaudio affecit; nam duae illae sorores ##Gallice
loquebantur, quod rarum est, solaeque sunt
illae foeminae cum Regiis filiabus, quae id praestare
possint. Egregie a Danis pariterque a nobis
propinatum, ac bibitum, saluti videlicet
Regum nostrorum, Legatique, tum Eminentissimi
Cardinalis, quem Gueuaus ille rex conuiuii,
in medio diuinae ebrietatis paroxysmo
clara voce, vt omnes exaudirent, vnicum Cardinalem
appellabat. Denique, post innumeros
haustus, post mutatos saepius aureos, argenteos,
vitreosqe crateres, cum madida essent
omnia, exundaretque pauimentum mero, iamque
se subducerent ipsi, emergerentque ex hoc
diluuio paulatim Dani; manente tamen adhuc,

p.63
pedemque firmante rege conuiuii, ego et Auaugurius
illi e regione positi, atque indefessum
aggredientes, excipientesque, vltimi omnium
discessimus. Cumque iam ensibus accinctis,
palliisque sumptis, postremus e nostris coenaculo
egrediens limini adhuc insisterem, pollicererque
Gueuso, me Legato relaturum tam fausta
ac felicia vota pro illius carissimique Parentis
valetudine concepta: tum ille craterem aureum,
qui tripode sustinetur, rapiens, et quasi
sitibundus exhauriens: rursus, inquit, ad perpetuam
dignissimi Legati Parentis salutem tibi
propino. Ego vero, inquam, tametsi rumpi debeam,
non recuso: atque haec dicens toto me
prolui auro: insilientesque continuo in rhedam
incitatissimae quadrigae as [an ed.] Palatium nos auexerunt,
vbi in vltimis gradibus egredientem a
puellis Regiis Principem et Vlfeldium offendimus,
qui admoto ad oculos nostros lumine firmitudinem
nostram experiri voluerunt.
XIII. Nihilo tardius surrexi: At in hoc
bibendi capite, Hispanis etiam superiores fuimus:
nam, tum Legatus Hispanicus a Polonico
rediret, in media Castelli area, post illius tergum,
vnus e famulis foetidissimam crapulam despumauit:
dedecorisque istius duo Cancellarii,
qui a nostro Legato veniebant, testes fuerunt.
Fallor: nullum est istud in toto Septemtrione
dedecus.
XIX. Rex Daniae, cum praecipuis Aulicis,
plures equitum turmas, quarum delectum faciebat,
extra ciuitatem duxit insidens ipse generosissimo

p.64
equo, quem crebris subsultibus impellebat:
illum e Palatii fenestris Legati praetereuntem
spectauerunt: Legatorum vero plerique
comites etiam in campos secuti sunt. Ego
interim cum Theologo nostro in Academiam
me contuli, vbi Olaum Vvormium, Medicinae
Professorem, audiuimus interpretantem Hippocratis
Aphorismos in Auditorio amplo, et
nitido. Disputabat tunc temporis de Haemorrhagia,
allegauitque locum insignem Hollerii,
Doctoris Parisiensis, qui Hippocratem commentatus
est vbi de Viro quinquagenario refert,
qui ad duo vasa aquatia, deux seaux, sanguinem
effuderat: quem tamen opera sua sanatum
fuisse asseuerat: dicebatque Vvormius
hoc in Gallia fieri posse; in Dania, alijsque frigidioribus
partibus non posse: rationesque afferebat,
cur Galli Medici eliciendo sanguine
liberaliores sint, quam Dani aut Germani.
Conuenimus deinde illum domum, ibi nos
ctomiter excepit; ostenditque res satis curiosas,
Libros praesertim, inter quos erat quidam manu-scriptus,
quo priuilegia Franciscanis concessa
a Regibus Daniae continebantur, authentice
a notariis subscripta: Ostendit item quadrum
crystalli semipedis, aut amplius longitudine,
spissum quatuor aut amplius digitis, cauatumque
in crucis formam; vbi plurimae [plurima ed.] sanctorum
reliquiae conditae erant, panniculis sericis
inuolutae, quas euoluimus ac vidimus.
Iuncta erant duo pergamena, vbi depicti erant

p.65
Apostoli omnes terni, Christusque medius, atque
alii sancti, quorum nempe erant istae reliquiae.
Aiebat, haec se dono accepisse a quodam
Regis Sueciae Centurione, qui illa in direptione
cuiusdam vrbis Germanicae abstulerat, quem
a graui morbo curauerat. Quae quidem ideo
accuratius descripsi, vt indicio sint illis, ad quos
pertinuerunt, si forte recuperare ac redimere
volent. Ab aegris et Medicis ad mortuos transire
non incongruum erit: itaque
XX. Holki funus spectauimus. Primo
incedebant cohortes satellitii Regii, ferebantque
sub axillis scloppetos, furcillasque
trahebant per humum. Incedebant inde nobiles
viri, qui vexilla ferebant, quibus erant expressa
insignia varia cognationum, quae ad defunctum
pertinebant: plures inde, a pullatis
famulis, pullati itidem ducebantur equi: sequebatur
eques, qui defuncti armis induebatur,
ensemque nudum gestabat: ibant postea
scholastici magno numero per classes suas distributi
sequentibus Magistris, ac post eos
Lutherani sacerdotes nulla alia veste, quam
sua vulgi. Pullati deinde pauperes, qui cereos
confertim ferebant. Permulti ex inde nobiles,
inter quos naturales Regis Filii, qui nullo
discrimine et ipsi interdum per vices feretro
succedebant, quod plumbeum erat, atque
adeo viginti nobilibus succollabatur, quod
quidem holoserico stragulo, quod crux alba
more nostro intersecabat, instratum erat, superque
impositus defuncti ensis in vagina, cum

p.66
calcaribus. Statim post feretrum sequebantur
in equis duo Principes Regis Filii, pedibus vero
post illos Liberi defuncti, et propinqui: tum
Cancellarius, alijque Proceres, et Senatores:
postea foeminae omnes nobiles atque inter illas
vxor defuncti, quae duobus viris, sustentabatur:
reliquae nullo comitante incedebant, neque
enim mos ibi est, vt foeminae a viris fulciantur,
ne ipsae quidem foeminae Principes,
quod satis incongruum mihi visum est, In Ecclesia
longa oratio funebris inter medias preces
habita est, quam cum intelligere non possem,
fastidium meum hoc Epigrammate leuare
conatus sum.
Illustri fieret sermo cum funebis Holco,
Hunc forte adueniens audiit Ogerius.
Audiit, et sensit, quamquam ignotissimus illi,
Prae cunctis summam pectore tristitiam.
Cur ita? num Danae quia forsan origine gentis
Ogerius Patriis ingemat usque malis?
Aut fuit orantis solertia forte Ministri,
Qui facili affectus exprimat arte pios?
Immo. Sed orantem non percepisse; puellis
Permixtum mediis non potuisse loqui;
Taedia per lentos hac tot patiente quadrantes
Tristior Ogerio, credite, nemo fuit.
Erant enim innumerae nobiles matronae,
quas ob linguae Danicae inscitiam alloqui non
poteram.
XXI. Dum Legatus Poloniae nostrum inuiseret,
adij ego interim Medicum, Wormium,

p.67
qui mihi libros suos de lingua Danica et Gothica
communicauit, exemplumque dedit monumenti
veteris familiae Totticae, vnde illi consilium
sumptum fuerat plura de litteris ac moribus
Gothicis scribendi, et amplius
inquirendi.
XXII. Legatus Sueciae Principes filios salutauit,
cui per Interpretem## princeps Christianus
respondit: non item frater Fridericus.
At vterque Legato nostro in maioris honoris
signum sine interprete responderat. Legatum
Suecum noster inuisit prior: nam qui vltimi aduenerunt,
ab aliis priores salutantur. Alij Legati
propter odia, ac bella Suecum non
viderunt.
XXIII. Ter Cancellarij ad Legatum nostrum
venerunt. Eram interim ego apud Vlfeldium,
qui crure laborabat. insanabiliter, ex
sententia scilicet omnium suae nationis Medicorum,
qui tamen anno postea, cum se ex consilio
Legati nostri Lutetiam cotulisset, ab eximio
Chirurgo P. Iudaeo sanatus est. Alter mihi
videbatur ille Philoctetes, adeo acutis interdum
doloribus cruciabatur: alioquin, cum
per benigniorum temporum interualla, vis
mali paululum resederat, innitebatur baculo.
Caeterum tanta hominis virtus, ac dignitas
fuit, vt dilectissimam illi: Rex Daniae Filiam
Lionoram desponderit: at ille tam eximiae
puellae thalamis crus putridum inferre reueritus,
antequam nuptiae celebrarentur, operaepretium
duxit, si se laboriosae curationis carnificinae,

p.68
ac periculis deuoueret.
XXIV. Celebratus est magno Aulicorum
concursu baptismus infantis, quem Christianus
Princeps de sacro fonte suscepit, non sine
conuiuio, ac tripudio, cui aliqui e nostris
interfuerunt.
XXV. Legatus Sueciae ad nostrum venit
cum praeclaro comitatu. Nimirum propter
perpetuam honoris, et gloriae, inter Danos,
ac Suecos, cuius vicinia causa est, contentionem,
illustrem ideo ad has nuptias Legationem
adornauerant. Erant illi adhuc in pulla veste
ob Regis sui luctum non ita pridem defuncti,
indutique omnes ad Gallicum morem. Legatus
erat e praecipuis Sueciae Senatoribus, N. Petrus
Spare, cuius pater in vniuersa illa Regni
Suecici ad Carolum Gustaui patrem inclinatione,
iniquo, met quidem sententia, iudicio cum
Bielco, et Bannerio, Regni Proceribus, quia
suo legitimo Regi Sigismundo adhaerebant,
capite plexus est. quorum praefixa hastarum
mucronibus capita Stockolmi supra Sudermanicam
portam visuntur, maxima posterorum
inuidia, ac metu, qui nihilo segniorem
reipublicae curam, et operam impendunt.
Quae ideo hic nimis fortasse praemature anteuerti
commemorare, ne quemadmodum iter
nostrum in Suciam caeli procella, ita eiusdem
itineris, aduentuique, et mansionis ibidem factae
historiam noua aliqua veletudine mea
exoriens tempestas interturbet.
XXVI. Cancellarii Legatum nostrum adierunt,

p.69
omnibus technis, et illecebris animum
illius tentaturi. At ille a fixo suo gradu pedem
dimouit numquam, vni Imperatorio Legato
decessurum, caeteros vero se anteire velle. Illi
vero pares Legato Hispanico, ac promiscuos
cum Gallico honores impertiri summo studio
nitebantur. His, digressis aegrotantem Cornificium
Vlfeldium Legatus noster adijt, non sine
aliqua Aulicorum et Procerum inuidentia,
quorum neminem adhuc Legatus domi viderat.
Cum Vlfeldio erant duae sorores, altera
Catharina innupta, altera Anna vidua Colonelli
cuiusdam, qui pro sua virtute Gustauo
Regi Sueciae fidus atque acceptus, ab eo ad
Christianissimum Regem missus cum esset, in
Arduenna silua a latronibus, cum toto suo
comitatu interfectus est: qua tamen a crudelitate
exemptae fuerunt mulieres, quas in Galliam
elabi ac pergere permiserunt, vbi per septem
vel octo menses Anna haec Vlfeldia maritum
duxit, ac deinde in Daniam reuersa
est.
XXVII. Eundem Vlfeldium cum Petro
Vvibio inuisi, qui quidem cum Agens in Gallia
Luetiae resideret, maximo subsidio fuit
desolatae illi viduae. Vnde apparet, quam vtile
sit eorum munus, qui a Regibus et Ciuitatibus
in exteras nationes commorandi ergo deputantur,
quamque magno adiumento suis popularibus,
quos necessitas huc aut illuc impellit,
esse possint: et quam piaculariter ius gentium
illi violent, qui vi vel priuata, vel publica Legatos

p.70
inuadunt, vel insidiis appetunt, vel propositis
praemijs eorum capita deuouent. Libet
vero hic Magistratuum Parisiensium aequitatem
ac fidem appellare, vt patratum nuper in
Vvanderlicjo crudelissimum, post Lutetiam
conditam facinus, inusitato aliquo exemplo
eluant, ne Dantiscani ac Borussi, a quibus tam
comiter excepti fuimus, Gentilis sui sanguinem
ab immerente aliquo Gallo reposcant, vice talionis.
O flagitium atrox! o indelebile aetatis
nostrae dedecus! At quis unquam hospes eo perfidiae
ac vesaniae in hospitem erumperet, nisi
Romae omnia venalia essent, munerumque, ac
deliciarum omnium, effraenisque luxus sequestra
ac parata esset regina pecunia? Ergo ad
pecuniam comparandum nulli sclerei, nulli
perfidiae parcitur. O si quis nouus exoriatur
Legislator aut Censor, qui luxum minuat,
qui impotenti licentiae det fraenos, qui viros
ac foeminas in ordinem redigat, praecidet profecto
scelerum omnium venas atque neruos!
At, o aeui nostri corruptelam! quia id Michael
Marilliacus Galliae Procancellarius intenderat,
omnium muliecularum bilem, omnium assiduorum
ciuium ludibria in se commouit; quin
etiam plerique ex eorum ordine, qui se alijs
hominibus sapientiores dici volunt, tam vtilli
tamque prudenti consilio ineptissime restiterunt.
Nam cur Aleator aliquis aut Citharoedus
homini veteris prosapiae se comparet, nisi
quia illi ex vestium ac famulitij sui pompa, a
plerisque etiam Nobilibus deceditur? At quis

p.71
est in huiusmodi hominibus veri decoris sensus?
Quibus artibus quaestorum famuli, ac
vernae dominorum suorum splendorem aequare,
aut superare nituntur, nisi corradenda depraedandaque
pecunia publica ac priuata, qua
congesta, cum omnia Romae esse venalia didicerint,
omnium protinus bonorum possessionem
se facillime sperant adepturos? Deerat
proculdubio (o mi infelix Borusse) infideli
hospiti tuo aliquid vel ad nequitiam, vel ad
pompam. Erat iam ille fortasse in aere macellariorum,
vnde se expedire, nisi cum tua opportuna
pecunia non poterat; nec tuam, nisi cum tuo
innocentissimo sanguine, pecuniam elicere.
Absit vero, vt me quisquam nimis liberaliter in
patriam meam inuehi putet: debui (quoniam
ita occasio tulit) inusitatum facinus abominari,
et breui querele amici manibus parentare.
XXVIII. Cum super illa tam per hos dies
agitata Legatorum praerogatiua memoriam
meam fatigarem, memini me apud Andream
Alciatum legere, Regem Galliae pari omnino
cum Imperatore dignitate atque ordine censeri:
vtque id mihi certius constaret, adiui cum
Theologo nostro, Claudium Plumbium, Iuris
Ciuilis in Academia Hafniensi Antecessorem,
vt Alciatum suum, quod egebam, exhiberet, vbi
quaesiui, inuenique locum in Libro de singulari
certamine: cumque antequam Alciatum nominassem,
inter varios sermones dixissem, Baldum
hunc honorem Regi Christianissimo tribuere,
vt scribat, ipsum eodem passu cum Caesare

p.72
ambulare, quaesiuit ille a me, an Baldi auctoritas
huic iuri fundando sufficeret? Respondi
ego tanti momenti causam tali fundamento
non niti: verumtamen me ex iis esse, qui mirer,
certe qui suspiciam antiquos, Baldumque qui
inter vetustissimos litteris Interpretes e praecipuis
sit, idoneum sui temporis testimonium
ferre potuisse, hominem praesertim Italum,
nulliusque, erga Regem Galliae beneficij
obligatione deuinctum: Et cum haec sententia
ante tot annos, a viro graui et sapienti prolata
ad nos vsque pertinuerit, atque in hac perpetua
possessione non vi, non clam, non precario
se Christianissimi Reges tutati sint; Et cum in
toto Iure Ciuili nullus sit melior, aut certior
quam vsucapionum titulus, mirari me, cur homini
Iurisconsulto antiqua haec Baldi autoritas
non placeret. Quod si veteres illos barbatos,
ob aetatis barbariem, insuper habere vellet,
nuperos huius aeui scriptores, imprimisque Alciatum
(ne dicam Cujacium, et Molinaeum,
qui Galli sunt,) consuleret: meque, si vellet,
locum illi protinus indicaturum. Quod cum
fecissem, deque summa mecum Alciati scientia,
et auctoitate consentiret, addidi, rem non
igitur nouam a Legato Galliae attentari, si inter
reliquos Principum Legatos, aliquam sibi praerogatiuam
tribui debere contenderet. Conuenimus
tandem, comiterque ab illo accepti, amici
discessimus.
XXIX. Cum Legatus Hispanicus a Cancellariis,
Legati Gallici consilium, certo resciuisset,

p.73
nimirum eum siue in ordine sedendi, siue
incedendi, vbique priorem se esse velle, nec
paritatem pati: Sparso prius rumore, quod ob
vrgentes causas Rege suo reuocaretur, vale
dixit Regi Daniae, Legatoque ipsi Gallico, dissimulato
tamen suae simultatis sensu: praeuenitque
suo discessu diem nuptiarum, conscensa
protinus naui. Strenue omnino, in hac dignitatum
contentione, se gessit Legatus Gallicus,
qui cum videret Danos, contra quam ipsi sentiebant,
pares sibi et promiscuos honores Legato
Hispanico deferre conari, variisque quotidie
propositionibus id tentare, quarum in vltima
inter Gallum et Danicos Senatores deliberatione,
haec tandem fuit, vt in celebratione
nuptiarum ab vna parte statueretur Rex
Daniae, ab altera Imperatorius Legatus: Legato
vero Gallico optio daretur, vtri adhaerere vellet,
liceret deinde Hispanico alteri se adiungere;
petiit Senatoribus Danis Gallicus, vt
optionis huius facultatem scripto sibi darent:
quod cum recusarent illi: tum exurgens e sua
sede Memmius, sumptoque in arena consilio:
Eligat vero (inquit) ipse Legatus Hispanicus
suum sedendi locum: Illum ego inde extrudam,
meumque existimabo, quem ille potiorem iudicauerit.
Video enim vos iuri meo struere laqueos,
quos facilius rumpam, quam soluam.
Ergone (inquiunt illi) ista etiam facies Rege
nostro praesente? quidni? (replicauit Memmius)
si decessores mei illud idem coram Deo
ipso, Romae, nimirum in Ecclesia, alibique praestiterunt,

p.74
Quam illi, egoque praerogatiuam
aduersus omnium Regum Legatos ab omni
aeuo seruauimus, vt in Dania amittam, non est
mihi consilium, Quirites, nec si id committam,
vos mihi eritis apud Regem meum satis idonei
fideiussores ac vades: Quam gloriosam vocem
cum indignabundo ore atque gestu confirmasset,
satis tum demum cognouerunt Senatores
Dani, nullis. rationibus Claudium Memmium
adduci posse, vt muneris sui dignitatem proderet.
Etgo Dani de Christianissimi Regis excellentia
dubitant, dicet quispiam? nullo modo. Sed
gentem Austriacam verentur, aliosque Reges laedere
non audent, tametsi (vt eruditi sunt fere omnes)
omnium historiarum praeiudicio hanc regni
Gallici praerogatiuam esse non ignorent. Hanc
ego quaestionem amplius tractabo, cum de pace
Borussica agam, et quae sit aliarum nationum
super ea re sententia, enarrabo.
XXX. Ad prandium inuitauit me Vlfeldius
cum duabus elegantissimis puellis, quarum
altera pulchritudine praestabat, altera ingenio;
haec vocabatur Anna Susted, e comitatu
filiarum Regis, credo e Fionia insula, illa Isabella
Grebin, e Noruegia, quae formosissimi
vultus, ac morum suauitate Noruegiae famam
purgare possit. Cum illae comas suas compresserant,
enitebat simplex ac modesta facies,
qualis est Vestalium nostrarum; cum sparserant
ac cincinnauerant (quod in hospitum gratiam
fecerunt) continuo emicabant illae veneres,

p.75
quae Gallicas, aut Britannicas foeminas
circumstant.
Prima die Octobris (nam perlustranda ac
vestiganda peregrinantibus sunt omnia) in
hortum quendam iuimus, vbi galeto lusimus.
Est nimirum longissima tabula laeuigata,
super quam aeneus discus fluit et impellitur.
Oblatae ibi sunt nobis ab hospite, vuae, quae tametsi
maturuisse e colore viderentur, nihilominus
gustui acerbae erant. Interea Parisinus
quidam, qui se comitatui nostro adiunxerat,
graui accepta a quodam milite Dano iniuria,
cum eum prius in singulare certamen vocasset, renuisset
Danus, irrupit in domum, vbi Danus
ille prandehat, baculoque percussum, prostratumque
cum assurgere reluctarique vellet, ense
in femora adacto, vulnerauit. Quod cum
Legato renuntiatum esset, iussit, vt Gallus ille
aliique, quos in istius facti societatem vocauerat,
vrbe protinus excederent: quod quidem
ab illo tam seuere statutum est, non ob vulnus merenti
inflictum, sed ob violatam securitatem
publicam, eo quod ciuis domus vi introita
fuerat. Commodauit Vlfeldius abeuntibus
Gallis quadrigam. Erant illi tres egregij milites,
nec improbi moris, quorum consuetudine
ob infelix facinus nobis carere oportuit. Ea
die Filius magni Cancellarii Sueciae Ioannes
Oxenstern, qui e Gallia reuertebatur per Daniam,
Legatum nostrum ex occasione salutatum
venit: Procera statura ac dignitate
oris praestans, pari etiam ingenii, et eruditionis

p.76
praestantia, qui cum secure nimis vel incaute
Palatii Danici aream in equo introiuisset,
occasionem dedit Praetorianarum cohortium
Praefecto, vt equum abigeret, militemque qui
in portae statione erat, nec equitem ingredi
prohibuerat, fuste percuteret.
II. Oxenstiernam resalutatum iuit Legatus
noster, qui die sequenti in Sueciam
perrexit.
III. Ingressus est Hafniam Fridericus Dux
Holsatiae, Imperatorius Legatus, adduxitque
secum Ioannem fratrem, Lubecensem Episcopum:
itemque tres fratres Sonderburgi Principes:
vnumque e Comitibus Mansfeldiae, cum
magno ac splendido comitatu. Auaugurium
et Molanum Legatus noster illi obuiam
misit.
IV. Theologus noster cum Pomerano quodam,
qui se ex doctrina Patrum purgatorii
fidem destructurum iactauerat, per aliquot
horas velitatus est, nec profectum quicquam.
Nam nec ille purgatorium euertit, nec a bona
scientiae suae opinione deperdidit quicquam.
V. Variis aditionibus insumpta est a me,
atque Auaugurio, inuisendis nimrtum aliquot
praecipuis e Nobilitate Danica. Sub vesperum
Bursam decurri euoluendis libris, rebusque
aliis promercalibus dispiciendis, quo se contulerunt
Regiae puellae cum foemineo
comitatu.
VI. Sueciae Legatum noster inuisit. qui quidem
Suecus diarrhoea pridie laborauerat, quo

p.77
morbo Princeps ipse, de cuius nuptiis agebatur,
a sex aut septem diebus non sine febre
distinebatur.
VII. Dum in Bursa Geographicas vniuersi
orbis tabulas apud Ianssonij institorem perlustrarem,
Legatum nostrum Polonus adiit: apud
quem conquestus est, se ab Imperatorio, a quo
redibat, minus honorifice exceptum fuisse.
Hoc in causa fuit, vt Legatus noster, qui de
sua dignitate quicquam deteri non sinit, Auaugurium
miserit ad Imperatorium Legatum, sciscitatum
quomodo se adeuntem susciperet. Cui
interrogationi nihil tunc certi responsum est.
Insinuatum tamen est, Legatum Caesaris Principem
esse Holsatiae, Ducem supremum, atque
adeo ad Regum ipsorum dignitatem, quamuis
longo interuallo, accedere. Ad quae replicabat
Legatus Galliae, se de Duce ac Principe Holsatiae
satis securum, Imperatoris Legatum salutare
velle, atque eum illo eodem more agere
quo cum imperatoriis Legatis Romae ac Venetiis
egisset.
VIII. Quae dies Dominica fuit, contuli me
ad Regium sacellum, vidique Imperatorium
Legatum, sedentem solum in priore subsellio.
Sedebant in aliis Principes Daniae, caeterique
pro sua dignitate. Verbi Minister qui concionem
habebat, toga Damascena indutus erat cum
chirothecis, et nudo capite, quod satis inconcinnum
mihi visum est. Ante concionem hymnus
Latinus musice cum musicis instrumentis
et Organis decantatus est: post concionem vero

p.78
antiphona Germanica ex Euangelio desumpta
videlicet. Cum inuitatus fueris ad nuptias,
ne sedeas in primo loco, quod commodissime
tempori accidebat. Priuatim Legatus noster
pransus est, vt tempus litteris scribendis insumeret;
non item Imperatorius Legatus, apud
quem toto die incessanter bibitum, plurimique
domum ebrij relati sunt. Interim Cancellarius
illus Legato nostro signifcauit, Dominum
suum lecto decumbere, ideoque responsum
super audientia postulata ea die dare non
posse. Litteras nostras Lutetiam ferendas mercatori
cuidam dedimus, qui naue redibat in
Galliam, et in Daniam venerat, vt in Gallia
prohibitas venderet lineas praetextas, points-fr
coupez-fr et-fr passemens-fr .
IX. Celebratum est apud Luthoranos festum
Diui Michelis, eodem cultu et fortasse
maiori, quo dies ipsa Dominca, in honorem
nimirum Angelorum Custodum, quos et ipsi
Lutherani venerantur, hymnumque, qui in
Ecclesia Catholica canitur, cantant, et vocibus,
et organo: campanasque, vti solemus, alternatim
et ad numerum pulsant. A prandio
portis exiuimus, vt dispositas ad Sponsae Principis
ingressun machinas spectaremus.
X. Tandem affulsit dies, qua serenissima
Princeps Magdelena Sibylla, Electoris Saxoniae
filia, maximo apparatu, atque pompa Hafniam
ingressa est. Vniuersae ciuitatis viae, atque
plateae hinc inde longo ciuium armatorum ordine
praetexebantur: fenestrae, tabernae, theatra

p.79
nobilibus Matronis ac praecipuis plebeiis, quae
ex prouinciis atque insulis visendi studio concurrerant,
redundabant, quas omnes pertransiuit
Legatus noster, vt Vlfeldii domum se conferret,
ex qua pompam totam spectare debebat:
Collocauit se ille in suggrunda vitrea, e
qua a nemine conspectus omnia prospexit.
Hora sesqui-tertia ingressae sunt turmae equitum
Danorum, quas sui tubicines atque duces
praecedebant. Postea Regium equitium, cuius
haec incedendi ratio erat. Primo tympanistes
in equo, qui duo tympana hinc et inde ad armos
equi appensa pulsabat, holoserico rubro
indutus: sequebantur tubicines viginti aut
triginta pari habitu cum tubis argenteis. Equitabant
deinde honorarii pueri pari veste, cum
galericulis in galeae formam factis, atque opere
Phrygio auro et margaritis intertextis, manuque
iaculum ferebant. Succedebant maiores
equi regii quos singuli equisones, ipsi vtique
in equis, pretiosissimis ephippiis instructos manu
ducebant: sequebatur equitium Principis,
pari pompa atque impensa, vel etiam maiore.
Tum omnis Daniae Nobilitas, quam quatuor
Aulae Mareschalli ducebat: Postea comitatus
Ducis Holsatiae, Imperatorii Legati. Non aderat
ipse neque Legatorum quisquam, neque
Rex. Caeteri vero omnes Principes Oldenburgi,
Sunderburgi, Frater ipse Ducis Holsatiae,
et Dux. Fridericus, alter Regis Daniae filius,
maximo quam potuerunt, vestium ac gemmarum
apparatu, equorumque delectu. Solus

p.80
ingrediebatur Princeps Daniae, magna pedissequorum
caterua stipatus, quem sequebantur
regni Proceres, at deinde omnes suo quique
ordine Senatores. Comitatus inde Ducum Saxoniae
pergebat: turma in primis equitum cum
erectis sclopetis, quae facies reduxit mihi in
mentem, quae oculis quidem videram numquam,
at quae in historiis legere, quaeque a parentibus
mihi narrari saepe memini, cum istorum
patres a perduellibus Gallis accersiti patrimonia
nostra ad Ligerim diripuerunt, sparsisque
Sanctorum nostrorum reliquiis, earum cistas
ac fercula in lances, scyphos, et cantharos
mutauerunt. Haec me cogitatio, dum illi pertransirent,
incessit. Deduxerant et ipsi numerosum
et magnificum equitium. Apparebat inde
praecipua Saxoniae Nobilitas: tum duo Principes
Sponsae Fratres, quos sequebatur rheda
deaurata, siue potius triumphalis currus in oualem
figuram factus, sex equis tractus. In quo
Princeps Sponsa, Soror, et Mater erant, circaque
illas stipatores Heluetii. Ac pedissequi, nigro
et flauo holoserico induti. Sequebantur
duae aliae rhedae quarum altera Principis erat,
quem Sponsae offerebat: altera Regis, vacuae illae
quidem. Sequebantur deinde aliae plures, in
quibus gynaeceum Sponsae continebatur: omnes
more Gallico comptae, nec fasciis caput inuolutae
vt Danae: verumtamen quae illarum
luminibus non officiebant, nam Danae pulchriores
sunt. Vniuersam pompam reliquae
Equitum Danorum turme claudebant. Dum

p.81
populi turba efflueret, pateretque ad Castellum
redeundi facultas, Legatus intrauit demum
Vvibii, ad quam nondum
diuerterat.
XI. Ego et Theologus et Bracconerius
Metensis, Vlfeldii comes non iniucundus, nec
illiteratus, plures doctorum Hafniensium domos
adiimus, qui iam per proximi festi parasceuem
genio indulgebant. Iuimus inde ad
funambulos, vt si non ventres, qui tot poculis
hauriendis pares non erant, oculos certe ludicro
spectaculo pasceremus: Inde ad eximium
Organisten, qui nobis non aures modo, sed
animum quoque ipsum iucundissimis modulis
impleuit.
XII. Legatus Serenissimam Saxoniae Principem
cum matre Electrice salutauit. Erant illae
sub Vranisco stantes: aliquo interuallo foeminae
ac puellae honorariae longo ordine dispositae
erant ornatae more plane Gallico: at non illa
vetustate et alacritate Gallica. Princeps Sponsa
in veste erat, quam Hungaricam vocamus,
caerulea auroque ac argento intertexta, Mater
in nigra. Demisse illas, ac comiter suo more salutauit
Legatus, salutationes illi suas totidem
genuflexionibus retulerunt, ipseque illis manus
osculatus est, cum prius togam attigisset, deditque
Sponsae Regis Reginaeque Christianissimorum
litteras. Dum loqueretur, Interpres ## adhaesit
Nobilis Saxo, qui Principis Sponsae nomine
respondit. Ad cubiculum inde Principum
Saxoniae fratrum ascendimus, qui Legatum ad

p.82
ianuam exspectabant, quos ambos simul allocutus
est, eodem Nobili Saxone, qui illorum
adolescentiae regendae admotus erat, interprete:
nam illis praeter vernaculam nullus erat
aliarum ## linguarum vsus. A prandio, cum in
Bursa essem in officina Elzevirii, compellauit
me prior Longomontanus, insignis Mathematicus,
discipulus ac familiaris olim Tychonis
Brahae, dixitque, se cupere quaedam scripta
Matheseos in Galliam mittere. Cum aspexissem
virum senem, qualis mihi descriptus fuerat:
Tu-ne es, inquam, Longomontanus: Cum
annuisset, salutaui illum, deque Morino, qui
illius, ac de Bulialdo, qui meus illiusque etiam
amicus erat, locuti sumus. Iuimus deinde vna
ad spectandam aleam mercatoriam (quam
blancam Gallice vocamus.) De Petauio item,
deque illius aduersus Scaligerum scriptis multa
ille mecum.
XIII. Legatus noster Principem conuenit, vt
illi de Sponsae aduentu gratularetur, deque illius
dignitate ac praestantia: quod Princeps laetissimo
vultu excepit. Reuersum Legatum duo
Saxoniae Principes fratres inuiserunt cum amplo,
atque honorifico comitatu. Eos ad suam
diaetam nos reduximus.
Praeterire vltra non debeo (vt rerum Germanicarum
curioso Lectori satisfiat) ab aduentu
Holsatorum et Saxonum tantum ceruisiae
ac vini profusum fuisse, vt per coenacula,
cubicula, atria, ac vestibula vndique redundaret.
Itaque deriuandis et exsiccandis huiusmodi

p.83
paludibus dispositae sunt per gradus Castelli
aequis interuallis cupae, ac labra, vbi a saturis
madidisque compotoribus sua crapula
despumari, suum lotium effundi, et eiici commode
posset: nam non ipsi modo Nobiles, sed
et famuli collocatique ad Legatorum atque Principum
atria satellites, licet pretiosissimis (nam
in hac regione pretiosa sunt omnia) vinis
largissime se proluebant. Tantae quippe celebritatis
aut factae vnquam memoria apud homines
non exstabat, nec repetendae spes vlla
erat: potuitque de his Nuptiis praeco Danicus
idem edicere, quod olim de Saecularibus Ludis
praeco Romanus: Populum eos visurum esse
ludos, quos nemo eius aetatis vmquam vidisset,
aut visurus esset posthac. Neque enim Regibus
alios Reges ad huiusmodi celebritates
conuocare tam est semper opportunum, neque
tantis saepe sumptibus sufficere aut Dania posset,
aut Senatus Populusque Danicus consentiret:
temperatur enim Regnum illud mixta Regum
cum populi commodis charitate, atque
prudentia: merebaturque pro sua pietate in
subditos rectaque ac veteri reipublicae administratione
Rex iste Daniae, vt primogenitum filum,
quem paribus erga populum beneuolentiae
praeceptis atque exemplis instituerat, hac
veluti collatitia propter nuptias donatione populus
honestaret. Rationem certe totius nuptialis
impensae, vt hic subducam, non est necessarium,
dicam id tantum quod ab auctoribus

p.84
idoneis accepi: centum millia Thalerorum
in coemptionem vini fuisse profusa.
XIV. Legatum nostrum (idem aliis Legatis
atque Principibus factum est) duo Primarii
Senatores Regis Daniae nomine ad nuptias Serenissimi
Principis in diem sequentem inuitauerunt,
ac ne quis id paucis et inconditis verbis
actum putet, sciat velim, vel in vulgaribus
ac plebeiis nuptiis huiusmodi inuitationes non
sine meditata et concinna oratione fieri solere.
Libet vero hic ad eorum quae sequuntur, commodiorem
intellectum, Legatorum ac Principum
nomina adscribere.
Christianus IV. Rex Daniae.
Christianus, Princeps Daniae.
Fridericus, eius Frater.
Holsatiae Dux, Imp. Legatus.
Ioannes Dux, eius Frater.
Philippus, Dux in Holsatia.
Ioann. Christianus, Dux Sonderburgensis.
Alexander Henricus.
Ernestus Guntherus.
Philippus Ludouicus, eiusdem gentis
Sonderburg.
Christianus Augustus, Comes Palatinus Rheni,
Dux in Bauaria.
Ioannes, Filius Ducis Philippi Holsati.

p.85
Ioannes Georgius, primo-genitus Ducis et
Electoris Saxoniae.
Augustus Dux, eius Frater.
Princeps Electrix Saxoniae, eorum Mater.
Ducissa Holsatiae. eius Filia.
Altera Holsatiae Ducissa, vxor Philippi.
Comes Mansfeldius, aliique complures
Proceres.
LEGATI.
Caesareus, qui itidem Holsatiae Dux.
Gallicus,
Claudius Memmius, Comes Auauxius.
Polonicus.
Nicolaus Korff Liuonus, Capellanus
Vvendensis
XV. Quae dies Dominica fuit, porta Castelli
arcta custodi seruata est, ac dum officium
Lutheranorum in sacello Regio celebraretur
more solito, nos Catholici cum aliquot
comitatu Polonico, qui ad nos propterea
singulis diebus ventitabant, interfuimus domesticae
nostrae Missae, in qua recitatum est (vt
feliciter dies tulerat) Euangelium, simile est
regnum caelorum homini Regi, qui fecit nuptias
filio suo. Rex Daniae ea ipsa die (credo vt illos
enixius Filio suo obligaret) octo equites sui
Ordinis creauit in publico aulae conspectu: e
quocum numero fuit Cornificius Vlfeldius.

p.86
Institutus est hic Ordo a Christiano I. huius
familiae, quae nunc regnum obtinet, authore,
vtriusque, qui nunc regnat, Christiani IV.
proauo: Vocaturque Ordo diuae Mariae, siue
Elephanti. Spargitur scilicet torquis, quem
collo induunt, Elephantis aureis, in prudentiae
ac virtutis bellicae symbolum, dependetque B.
Virginis imago, a qua nimirum auxilium diuinamque
gratiam poscant, si tamen id per Lutherum
fas est.
Hora post meridiem secunda, maxima quam
potuere, pompa Legati ad aulam siue atrium
Regis se contulerunt, praeeuntibus qui illorum
ministeriis deputati erant, Nobilibus Danis.
Primus deductus est Imperatorius Legatus,
quo in aulam ingrediente innumeri tubicines
in statione collocati tubas suas inflauerunt:
iisdem deinde sonis Gallicum nostrum exceperunt:
paribus itidem Polonicum: aberat Suecus,
et in cubiculo suo remanserat, regni sui luctum
causatus, quo huiusmodi coetibus interesse
prohibebatur. Salutauerunt se tunc primum
Imperatoris et Christianissimi Regis Legati,
meque enim Imperatorium Gallus adire
voluerat, eo quod de honoribus inter eos non
conuenisset.
In altera Palatii Regii parte paratum erat
pridem ad hanc celebritatem, ingens ac vetustum
atrium, tapetibus vndique sursumque ac
deorsum constratum, quo vt perueniretur,
pertranseunda erat Castelli area, quae praecipuis
Hafniae ciuibus, qui illuc confluxerant,

p.87
plena erat. Vniversi Legatorum comites cum
Danica et Germanica Nobilitate priores ingressi
sumus. Dispositi in pergula aerei tympanistae
ac buccinatores totum late atrium et Castellum
personabant, et concutiebant: Iamque
per theatra et orchestras Danicae Matronae pulchro
ordine collocatae fuerant. Incedebat medius
Princeps Dani, inter Regem Patrem et Ducem
Fridericum, pari veste indutos, nimirum
argentea tela flosculis aureis intertexta.
Princeps in veste longe pretiosiori coronam
in capite gestabat adamantibus, et vnionibus
ornatam, capulum ensis aureum densis adamantibus
decoratum, calcaria aurea paribus
gemmis, collare vnionibus aspersum, ita vt
fimbria, quae linea esse solet, vnionibus intertexta,
et compacta esset, quemadmodum et manicellae.
Ingredientem Principem sequebantur tres
Legati, Caesaris, Galliae, et Poloniae, ac deinde
reliqui Principes, et post eos, Proceres ac Senatores
Danici: quibus rite in atrio, suo ordine
dispositis, ingressa est tandem Sponsa, quam
praecedebant ex Nobilitate Danica viginti quatuor
taediferi, quorum mediae taedae religatae
erant fasciis sericis, colore purpureo, et flauo:
pares et ipsi collis suis fascias circundederant,
quae illis super pallia retro dependebant. Lepidum
et iucundum erat selectos Hymenaei
Mystas contemplari; neminem enim illorum
vel pallor, vel macies detriuerat. In atrium
ingressi diuiserunt se in duos hinc inde ordines,
inter quos incessis Princeps Sponsa, quam

p.88
sui fratres deducebant: sequebatur Electrix
mater, et soror, Imperatorii Legati coniux, caeteraeque
foeminae Principes: ac pone illas naturales
Regis filiae, quas legitimarum loco fere
censet. Atque, vt intelligatur quis ordo tandem
post tantas altercationes seruatus fuerit, notandum
est in praecipua aulae parte Principem Daniae
inter Regem ac Fratrem stetisse, atque
dextris Legatum Imperatoris, et Poloniae habuisse.
A sinistris vero stabat Sponsa inter duos
fratres: habebatque a sinistris Legatum Galliae,
et Electricem. Ergo illae decem personae quas
dixi, in eadem linea erant. Principes reliqui,
tum viri quam foeminae, in duos ordines inuicem
e regione positi erant. Proceres vero et
Senatores Danici Sponsis et Legatis oppositi
erant, ita vt spatium magnum quadratum inter
illos relinqueretur, vbi Vraniscus medius
constitutus erat, quem tres Sunderburgi Principes
et Comes Manfeldius sustinebant. Psalmi
interea Dauidici Latine a Symphoniacis decantati
sunt, inter quos Exultate Deo adiutori
nostro, etc.
Accessit deinde sub Vraniscum Lutheranus
sacerdos, qui sponsos eo vtique subire iussit,
longaque oratione Germanica ## illos ad matrimonii
munia obeunda hortatus est, ac tandem
solennia de more verba protulit. Alacrius inde
atque intentius Musici, Auloedi ac Tubicines
cecinerunt. Interea Sponsus et Sponsa super
lecto, qui illic erat hinc inde sederunt. Tum
ver silentio facto prodiit in medium seque ad

p.89
pedes lecti stitit Nobilis Saxo, ad id munus ab
Electore Saxoniae deputatus, qui nuncupatis
rite et ex ordine Domin sui nominibus, atque
titulis, Sponsum ad exhibendam Sponsae fidem,
et beneuolentiam adhortatus est. Ad quam
orationem, Principis Mareschallus pari grauitate,
et ipse sui Principis genus, ac virtutes
praefatus, eiusdem nomine atque mandato postulatam
beneuolentiam, ac fidem, multo etiam
maiorem, si fieri posset, repromisit. Oblata
sunt deinde ex more bellaria, vinumque in pateris
aureis in antecessum proximi conuiuii delibatum.
Tum vero sublato ex arce signo septingentae
maiores bombardae ex ciuitatis moenibus
et classe Regia ter intonuerunt, reboantibus
late Scandinauiae iugis. Exiere interim
omnes diuersi in suas diaetas.
Hora sexta Legati Principesque ad Aulam
conuiuii reuocati sunt, perstrepentibus ad eorum
ingressum Tympanistis et Buccinatoribus.
Longa erat instrata mensa, illatique iam cibi,
quos inter exstabant aequis interuallis tria praecipua
fercula pompatica, quae Schoe-x vocant:
effecta sunt illa ex cera, gypso, vel saccharo variis
coloribus picta, ac deaurata, elegantissimo
opere, quae venationes, triumphos, Dianas,
Veneres, Cupidines, et alia eiuscemodi ad libitum
exhibent. Quod ad cibos veros pertinet (nam
mihi animus est vera narrare) ad palatum, gustumque
Danicum mirifice sapiebant, ad nostrum
nullo modo. Numerum tantum dicam.
Senae disponebantur patinae, siue lances: deinde

p.90
ferculum pictum: tum senae aliae, deinde
ferculum. Aliae itidem senae. Inde tertium ferculum,
et postea etiam sex aliae. Parte alia instructus
erat omnium scyphorum, craterum, et
poculorum genere abacus conclusus, vnde tres
assidui pocillatores tunicis lineis sacrificulorum
in morem induti, omne genus meri postulantibus
fundebant, saccharumque liquabant,
miscentes ex hoc in illud: nam non ipsi modo,
qui mensae assident, bibunt, ac propinant, sed et
ipsi spectatores stantes inuicem se prouocant,
ac lacessunt, magnoque et incondito tumultu,
qui cum tubis, ac tibiis miscetur, obsequia sibi
mutuo pollicentur, ruuntque alii in aliorum beneuolos
amplexus. Defuit vero praecipuum
conuiuium ornamentum Rex scilicet Daniae,
qui ob sedendi dissidia priuatim coenatum iit.
Abluendis manibus Magnus Cancellarius Imperatorio
Legato, magnus Marescallus Gallico,
magnus Admiralius Polonico mappam
praebuerunt, verbi Minister mensae
benedixit.
rdo vero sedendi hic fuit. A capite mense
Sponsus et Sponsa sedebant coronati: capillique
Sponsae a tergo more antiquo dependebant.
Stola illius ex tela argentea floribus intertexta
erat: armillis vero ac pretiosis gemmis
circumquaque decorabatur. Sedebant a dextra
parte mensae, ad dextram manum Principis
Legatus Imperatoris: deinde Poloniae. Erat
post eos interuallum, vbi stabat Incisor. Tum
sedebant duo Saxoniae Principes, inde alius

p.91
praescindens cibos. Tum duo Sunderburgi
Principes, et Comes Mansfeldius. A sinistra
vero Sponsae e regione Imperatorii sedebat Legatus
Gallicus: deinde Princeps Electrix: tum
eius Filia, Ducis Holsatiae coniux, cum Ducis
Philippi vxor: Princeps Fridericus Sponsi frater:
Dux Philippus: Dux Ioannes, frater Ducis
Holsatiae, tertius e Sunderburgi fratribus:
Duo alii pueri Principes consanguinei comitesque
Ducis Holsatiae. Et denique Ducis Philippi
filius.
Per sex circiter horas protractum est epulum:
tres tamen tantum missus illati sunt, quorum
vltimus bellariorum fuit: singulisque missibus
mutata etiam sunt picta fercula. Demulcebant
interim conuiuas sitimque acuebant,
omne genus tibiae, citharae, organa: admotique
cantores singuli, qui res ludicras ad cachinnos
vsque audientium decantabant, quorum
ego sales et acumina ex foeminarum sensu
et verecundia deprehendebam. At nihil tam
rite, tam splendide, atque celebriter peractum,
quam conceptae pro Regum et Principum salute
propinationes, et vota, quae tubae ac tympana
intus adiuuabant, foris vero bombardae
maiores per freta ac maria dissipabant. Audiit
haec Noruegia, audiit Suecia, audiit certe Legatus
Suecus, qui in cubiculo suo remanserat:
Audiit ipse Hispanicus, quem ob reluctantes
ventos in proximis vadis adhuc haerere nonnulli
suspicati sunt.
Coena peracta post semihorae quietem, ad

p.92
maius atrium, vbi choreae celebrari debebant,
vniuersi se contulerunt, praecedentibus Sponsam
suis taediferis. Tum vero omnibus rite in
sua statone positis, quatuor aulae Mareschalli,
et ipsi taedas ferentes, Principem Daniae ad
tripudium inuitauerunt: Sponsam ille protinus
elegit, duxitque. Praeter quatuor Mareschallos
apparuerunt quatuor e Principibus
consanguineis taedas pariter ferentes. Fit illa
solennis saltatio ad tubarum tymbalorumque
sonum, estque Regum ac Principum propria:
fides vero et plectra populo relinquuntur: haec
autem sic initur. Praeeunt quatuor Mareschalli
bini manibus nexis, tripudiumque formant:
bini deinde illi quos apparitores dixi Principes,
tum demum Sponsus cum Sponsa, quos denique
reliqui duo Principes subsequuntur, qui
agmen concludunt. Itaque vniuersi praesultorum
Mareschallorum per strophas et antistrophas [antistrohas ed.]
euntium ac redeuntium vestigia sagaciter
sequuntur, ac relegunt. Tripudiauit secundo
loco Imperatorius Legatus. Tertio Rex Daniae.
Noluit quarto Legatus Gallicus, quia professus
semper fuerat, neminem inter se ac Legatum
Imperatorium interiici oportere. Successit ergo
Polonicus: caeterique deinde suo quisque ordine
Principes cum Principibus foeminis, ac puellis.
Celebrata interim perpetua propinatio:
vnusque e praecipuis, quem nihil attinet nominare,
turbam de repente intersecans, ianuam
satis tempestiue inuenire non potuit, quin crapulam
euomeret. Nouum certe nobis delicatis

p.93
et inexpertis Gallis, ac foetidum facinus videbatur:
at post biennii cum illis gentibus initam
consuetudinem, aequiore animo tulimus.
Choreas Pyrotechnicum spectaculum diremit,
ad quod vniuersi cucurrerunt, vt ludentem,
fulgurantem, fulminantemque flammam intuerentur.
Dilapsis interea Sponsis ad thalamum
Nuptialem,
fussere ignes et conscius aether
Connubii.
XVI. Legatus noster ad cerimontas, conuiuiumque
serotinum a Senatore Vlfeldio Regis
nomine inuitatus est. At ille ob superiorem vigiliam
in lecto totam diem transegit, aut transigere
simulauit, seque ideo a Rege excusari postulauit.
Deputatus est vtique a noua Nupta
Nobilis Saxo, qui compactam ex vnionibus ac
gemmis coronam Legato nostro obtulit, quod
idem reliquis Legatis, Principibusque ab illa de
more factum.
Hora itaque tertia Princeps cum aliis Legatis
Principibusque Aulam magnam ingressus
est. Ingressa deinde noua Nupta inter Regem
Ducemque Fridericum. Princeps a dextra parte
sub vranisco sedit, ac post illum Legati Imperatoris
ac Poloniae: sinistra sub alio vranisco
sedebat Nupta, cui Rex assidebat, Materque
ac Soror. Tum Sacerdos de plano concionari
coepit ad Sponsos nouos conuersus: et cum
perorasset, vterque Sponsus et Sponsa in genua
super culcitris se prouoluerunt, conceptaeque
sunt a Sacerdote preces. Cum surrexissent, atque

p.94
in suas sedes rediissent: prodiit Mareschallus
Principis, qui se Sponsae sistens doarium illi
repromisit. Tum Nobilis Saxo se Sponso stitit,
atque illi Vxoris nomine gratias egit. Rex
deinde per Cancellarium Germaniae suum Principi
Nuptae munus obtulit. Accessit deinde ad
illam Legatus Caesaris cum quodam e praecipuis
ministris, qui suum item munus obtulit. Abfuit
Galliae Legatus, quia suus Rex huius moris nescius,
qui apud Gallos, Italos, atque Anglos, in
plebeiis tantum nuptiis receptus est, donarium
Sponsae non destinauerat. Postea Legatus Poloniae,
qui ipse solus sine comite, vel aduocato
suum obtulit: reliqui deinde Principes, tam
viri, quam foeminae, suo quisque ordine. Inde
coenatum iuerunt eodem ordine, quo superiori
die, nisi quod Legatus Poloniae in loco nostri
absentis erat. Omnes vero illa die melius,
meo quidem iudicio, multoque pretiosius,
quam priori die vestiti, vnionibus quippe novae
Nuptae toga sparsa vbique erat. Inter conuiuium,
omne genus musices, tam instrumentis,
quam vocibus auditum. Admotus etiam est
prope Principes a capite mensae citharoedus.
qui instrumento (quod Sistrum vocamus Galli)
personabat ridiculas cantiones. Itum est
deinde ad tripudium, quemadmodum praecedenti
die, atque in nouae nuptae gratiam, et
exemplar, plusquam quinquaginta puellae Danicae
capillos more Gallico disposuerunt, quem
morem nescio an hactenus retinuerint.
XVII. In conuiuio, quod hora quinta vespertina

p.95
inceptum est, atque ad nonam pertinuit.
Princeps Daniae cum vxore primo loco
mensae cesserunt Caesaris Galliaeque Legatis.
Sedit deinde Princeps a dextris Legati Caesaris,
Polonus sinistris Gallici. Noua Nupta
infra Matrem Sororemque, Ducis Holsatiae
Conjugem: eadem per singulos dies conuiuiorum
ratio atque impensa fuit. Iidem meri fontes,
atque riui profluxerunt. Transitum est
inde ad maius atrium, vbi tripudium laruatum,
le-x balet-x, exhiberi debebat: quod quidem elegantissimum
fuit, duarumque horarum spatium
consumpsit. Vnus ibi erat tantum sedilium
ordo. Prior sedebat Legatus Caesaris., secundo
Gallicus, tertio Polonicus, quarto Rex
Daniae, quinto Electrix, sexto Holsatiae Ducissa,
septimo noua Nupta, postremo Princeps
Daniae. Aderat ipse stans tamen Cancellarius
Magnus Daniae, Christianus Friis, procerae vir
et grauis staturae, et iam provectae aetatis, aliique
e Proceribus et Senatoribus, licet enim
interdum istis hominibus interesse spectaculis.
Matronae Saxonicae, Holsatae, ac Danicae per
orchestras rite dispositae. Quodnam vero fuerit
personatae huius saltatonis argumentum, supersedeo
hic scribere, neque enim hic de [de conieci, deest in ed.] saltatoribus,
vel auloedis scribo quicquam: mores
tantum gentium leniter perstringere animus
mihi fuit. Deposita tandem larua choream duxerunt
more Gallico, quam cum puellae Regiae
iuuenesque Aulici, inter quos Dux Fridericus
eminebat, longius produci gauderent, scilicet

p.96
vt artis industriaeque suae, rectaeque ad id exercitium
collocatae operae laudem mererentur,
Rex Daniae tam longae sessionis et abstinentiae
impatiens, ad cyathos, cantharosque procurrit:
nam ibi abacus instructissimus erat, reliquosque
secum traxit, excepto Legato Gallico,
qui ad choream propius accedens, Regiis filiabus,
dum per strophas et antistrophas irent,
miras blanditias dixit, nam Gallice ## ipsae intelligunt:
finitaque chorea, cum illas alloqui pergeret:
parciusque illae, ac timidius responderent;
interueniens Princeps Daniae, qui et illas vehementer
diligebat. Age, inquit, Sophia, age
Leonora, respondete audacter et eruditionis
vestrae Gallicae specimen date: non erit vobis
deinceps tam commodus collocutor Gallicus.
Cum recessissent illae paulisper ad mutandas vestes,
Legatus qui refugiebat bibendi certamen,
continuo se inde subduxit: at redierunt illae protinus
in caerulea elegantissima veste: Sirenes
profecto mihi videre videbar, cum circa illas
tot corpora in vasto compotationum gurgite
demersa intuebar. Inter haec imperauit Rex,
afferri sibi ingens poculum aureum mero plenum,
quod vix a robustissimo viro duabus ansis
sustineri poterat: Tum illud Rex animose
corripiens (metui ego, ne se illo totum prolueret)
constituit ante se distribuitque in quatuor
cyathos, assumptis totidem secum compotoribus,
Caesarisque Legato propinauit. Satisfecit
illi Legatus. Idem faciendum incumbebat nostro,
nisi mature euasisset. At non euasit Polonicus,

p.97
qui, quoniam paria vnicuique rite, et,
vti inter bonos bene agier et sine fraudatione
oportet, faciebat: ideo Regi Daniae gratissimus
erat hac in parte.
XVIII. Celebratus est in majore atrio, Ducis
Philippi filii Baptismus, cujus vxor paucis
ante diebus pepererat: his cerimoniis ob religionem
Legatus noster interesse noluit: commodo
praetextu, quo sequenti conuiuio se
excusaret: cui adhibita est illa Princeps, et Vlfeldiorum
Mater, duaeque aliae ex Holsatia Nobiles
Matronae. Isti coenae Rex Daniae interfuit.
Legatus Caesaris, itemque Poloniae in capite
mensae fuert. Rex dextris. Electrix a sinistris.
Caeteri suo quisque ordine. Post coenam
in maiore atrio exhibita est Germanica comoedia,##
maximo, quam potuerunt, apparatu.
Prima scena Hymenaei fuit, et duorum Cupidinum.
Felix ille ac faustum matrimonium nouis
coniugibus pollicebatur canens: cui respondebant
idemtidem duo amores, Viua viua
Chrisdtian. viua viua Magdalena Sibylla. Sedit
ibi prior Legatus Caesaris, deinde Rex: tum
Legatus Poloniae.
XIX. Foeminis ad quiescendum concessa.
Nihilo segnius viri orgia sua
celebrauerunt.
XX. Penceus Glukstadii, quod
oppidum ad Albim, in Holsatia situm est, Praefectus,
vir diues Sophiam Elisabetham naturalem
Regis Daniae filiam duxit. In hac celebritate
Sponsum comitabantur Caesaris et

p.98
Galliae Legati, Sponsam vero Rex et Legatus
Poloniae. Sub decimam horam a maiore atrio
vbi tripudiatum fuerat, in cubiculum ducti
sunt Sponsi, ibique etiam ad tubarum sonitum
(qui in paruo loco satis importunus est) saltatum
ac bibitum. Isti vtique connubio pulcherrima
pyrotechnica flamma praefulsit. Efformatum
erat, in exteriore ante Castellum area ligneum
coenaculum, vndique peruium ac patens.
Ibi mensa longa instrata, instructaque
sexdecim discis: totidem sedilia erant totidemque
conuiuae: sub quibus totidem maiores
bombardae terra infossae. Conflagrauit repente
totum coenaculum cum parietibus et tecto; ac
per horam lusit crepitans collucensque ignis,
dum conuiuae fixi immotique sederent: quibus
digressis displosae sunt continuo sua sponte
subterraneae machinae, tanto strepitu, ac
fragore, vt conuelli suis sedibus vniuersa ciuitas
videretur.
XXI. Conuiuium publicum, vti prioribus
diebus a Rege condictum est, cui Legatus noster
interfuit, quemadmodum superiori die,
neque enim quotidie in illis epulis sui copiam
vir grauissimus faciebat: sed se aliqua interdum
praetenta excusatione subtrahebat. Prandium
fuit istnud, non coena: quo absoluto ducta
est elegantissima Sophia noua Nupta in atrium
maius, vbi munera illi nuptialia oblata sunt.
Rex prior dilectissimae filiae supellectilem argenteam
ac deauratam duorum millium aureorum
donauit. Cancellarius deinde prodiit

p.99
suumque munus mensae, quae ibi parata erat.
intulit: tum Mareschallus, ac deinceps caeteri
Matronae deinde Nobiles sua obtulerunt, processeruntque
non e maritorum dignitatis ordine,
sed e matrimonii antiquitate incedentes.
Nam hic Cancellarii vxor, post eam, quae antiquius
nupsit, incedit. Idemque obseruatur
inter viros, nisi quod qui honores gerunt, alios
antecedunt.
XXII. Die et superiori etiam nocte tantus
extitit ventus, vt plurium domorum tegulas
excuteret, nauium malos disrumperet, quasdam
in vada impelleret, quasdam ad scopulos
allideret: qua quidem tam dira tempestate
Hispanicus Legatus antequam, quo intendebat,
appelleret, conflictatus est. Vidimus enim
reuertentem, qua vectus ille fuerat, nauim semirutam,
malis fractis, atque antennis: quae
res cautiores nos efficere debebat, qui mense
postea, atque adeo periculosiore tempore conscendimus.
Sub noctem illius diei exhibita est
alia comoedia, cuius ego vidi tantum catastrophem,
quia me Legatus noster penes se retinuerat,
qui nec ipse vel ludo, vel conuiuio interfuit;
scribebat enim in Galliam litteras, cui
labori etiam sequentis noctis partem
insumpsit
XXIII. Apertus est cursus publicus ad
annulum, in quo Rex et Princeps Filius aduersus
omnes cucurrerunt. Id vero ingenti apparatu,
atque pompa celebratum est. In pulcherrima
vrbis platea, hinc inde elegantissimis

p.100
aedibus ornata, metae positae sunt, impositique
arcus, atque suspensus annulus. Legati, Principesque,
tam viri, quam foeminae, fenestris admoti:
plebs vndique circumfusa: satellites suo
loco dispositi. Rex Princepsque qui cursum
aduersus vniuersos sustinebant, primi prodierunt
in veste antiqua Caesarum, qualis est in
numismatis veteribus, Marcus Aurelius: atque
ante illos Tympanistes equestris tubicinesque incedebant.
Quatuor deinde campi Mareschalli,
inter quos erant duo Sunderburgi Principes.
Tum octo siue equisones, siue honorarii pueri,
qui insignia et emblemata tam in lanceis, quam
in baculis et clypeis gerebant. Plures deinde
currus triumphales, generosissimis vel bigis vel
quadrigis ducti, quarum nonnullae aliarum
belluarum speciem ac pelles induerant. Curribus
istis conuectabantur horti, montes, flumina,
naues, triremes, cum nautis, ac remigibus:
templa, theatra cum Auloedis, ac Citharoedis,
et omni genere cantorum, quod iucundissimum
auditu visuque erat: praesertim
videre ternos, quaternosque vna fronte subiugatos
equos, tam commode flectentes, ac
reflectentes, quam si bini vel singulares tantum
fuissent.
Ergo contra Regem ac Principem Daniae,
qui propugnabant, priores incurrerunt ambo
Duces Saxoniae. Cupidinem illi in suo curru
inter conferta armorum artiumque trophaea
triumphantem vehebant: sequebatur Dux Fridericus,
alter Regis Daniae filius, cuius currus

p.101
Elephante trahebatur, et Bajazethem in cauea
inclusum vehebat. Omnis deinde Danica Nobilitas
per cateruas diuisa, hi in curribus, et hi
in equis cum familiarum suarum insignibus,
emblematis, gnomis, ac prouocatoriis libellis,
quos iactabant in vulgus: quae quidem commemorari
singula prolixius esset. A diluculo
ad seram vsque noctem illa pompa palaestraque
pertinuit: et quia impransi fuerant, egregie in
horto Regio, vbi coena instructa est, epulati
sunt vniuersi.
XXIV. Desiderari vltra Legatus noster
noluit, iuimusque ad spectaculum cum caeteris
Legatis. Ibi tum primum oblata mihi est occasio
alloquendi Regias filias, quod valde cupiueram,
nam illas obseruaueram saepe in templo,
et alibi: sciebantque ab Vlfeldio diligi, qui
Leonorae Sponsus erat. Compellauerunt illae
me priores, vt aggrederer Gallice ## vnam ex suis
comitibus: quod quidem ab illis humanissime
factum est, vt sermonem mecum sererent: nam
nec illa Comes Gallice mihi respondere poterat,
at illae facillime loquuntur cum accentu
quodam lepido, ac venusto, qui decet illas mirum
in modum. Vxor vtique Ducis Philippi
interrogabat me per Interpretem, ## an ipsa ad
morem Gallicum recte induta esset. Asserebam
ego, tametsi elegantias illas, ac delicias satis exacte
non nouissem. Nunquid rite (inquiebat
illa) mea coma depexa est? Est-ne iste nunc
collatium modus? an est tempestiua haec toga?
an conuenientes sunt oculis vestris isti colores?

p.102
auertebat interea a cursoribus oculos,
dum vniuersam vestem mihi probaret. Ego vero
omnibus assentiebam. Subiunxit Vlfeldius
Interpres ## noster, illam habere pulcherrimam
tota Germania filiam, quam domi propter aetatem
reliquerat.
Iterum illa die Saxoniae Duces in curriculum
intrauerunt metallariorum, qui in fodinis operantur
habitu personati. Nihil meo quidem
iudicio, quod viderim, aut iucundius, aut elegantius
exhibitum fuit. Impellebatur mons
metallicus: Sequebantur subinde operae ruta
caesaque conuectantes, iidemque cateruatim
incedentes musice cum instrumentis canebant:
quod laetissimum visu, audituque erat. Sequebantur
in equis post suos equisones, et armigeros
duo Saxoniae Duces gerebantque paruas
secures: equos deinde magnificos, quibus currere,
et quos mutare possent, manu duci iubebant.
Argumentum siue libellum equestris suae
comoediae edi in vulgus, Principibusque foeminis
offerri iusserunt: quod nobis elegantissima
Sophia interpretabatur. ## Tota dies huiusmodi
ludis ad noctem vsque transacta est. In illo coenaculo.
vnde spectabant. Legatis, et Principibus
foeminis prandium instructum est: Legatusque
noster comitate Gallica inter Regias filias
in ima parte mensae sedere voluit, minstrantibus
nobis ac Vvibio, deincepsque per reliquum
diem cum illis familiariter loquens
spectauit.
XXV. Nuptiae Todt, vnici Regis

p.103
Camerarii, congrua pompa, cui non interfui,
celebratae sunt.
XXVI. Iterum ad meridiem vsque in stadio
cucurrerunt, finitusque est ludus: sub noctem
in maiore atrio choreae repetitae sunt, atque
in maximo Aulicorum et Nobilium matronarum
conuentu, optimis cursoribus sua praemia
donata sunt. Magna id celebritate peragitur.
Quatuor Aulae Mareschalli cum baculis
praeeunt, sequuntur tympanistes atque tubicines.
Magnus Mareschallus taedam coronamque
lapillis ornatam, quae victori destinata erat,
manu dextra ferebat, altera manu Ioannem
Reueinclau, Cancellarium Germaniae tenebat.
taedam pariter sinistra manu gestantem. Erat
iste pro sua facundia, et oris dignitate Aulae
Danicae perpetuus Interpres, atque Mercurius.
Ter illi duo vniuersum atrium saltantes
ambierunt, quasi illam quae dignissima eo munere
esset, perquirerent: Stiterunt se tandem
coram elegantissima Leonora, secunda Regis
Daniae filia, cui coronam suam tradiderunt,
quam victori donaret; Illam deinde vtrimque
prehendunt atque ad victorem, cuius locum
notauerunt, deducunt. Tum Cancellarius sermonem
suum ad victorem dirigens, illi ob
suam virtutem facunda, et compta oratione
adblanditus est, cuius haec conclusio tandem
fuit, Regis ac Nobilium Matronarum iudicio
hoc illi praemium deberi, donarique. Continuo
ipse vel proprio ore, vel per aduocatum amicum,
Regi, Matronisque se gratias agere significauit.

p.104
Saltauit deinde cum virgine, quae illi
munus obtulit, praeeuntibus duobus illis Senatoribus
taedamque ferentibus.
Primum praemium datum est illi, qui rectius
in annulum lanceam immisit: is fuit armiger
Dueum Saxoniae N. Carleuis. Secundum datum
fuit Augusto Principi Saxoniae, secundo
genito, quod omnium magis decore cucurrisset,
de-x la-c meilleure-x grace-x. Tertium quatuor Nobilibus
Danis adiudicatum est, qui ingeniosius
inuentum in suis emblematis, et curribus exhibuissent,
inter quos fuit Otto Gueux nationi
nostrae addictissimus. Quartum praemium dominarum
fauor vocatur, la-x faueur-x des-x Dames-x ,
datumque est primogenito Ducum Saxoniae,
digno alioquin fortasse Principi, sed cuius vultus
ad demerendam fastidiosissimi sexus gratiam
parum conducebat. Large inter haec ac
profuse ab otiosis bibitum.
Successit, licet per medias noctis tenebras,
aliud bellicosissimum spectaculum. Praetensa
est in media Castelli area meta lignea trium pedum
altitudine, super quam viginti Nobiles
cataphracti pedites lanceis concurrerunt, singuli
in singulos. Quorum primum par fuit
Ducis Friderici cum Christiano Vldrico, fratre
naturali. Caeteri deinde suo ordine, quos Campi
Mareschalli hinc inde ducebant. Lancea
primum, deinde ense pugnauerunt. Post singularia
certamina vniuersi eodem impetu in aduersarios
incurrerunt, intercedente tamen semper
meta. Inter haec displosi sunt innumeri sclopeti

p.105
militibus, qui per aream dispositi erant.
Iusti illa praelii imago ac species fuit, nam et
metae ipsi inditus erat puluis tormentarius maximo
artificio, qui in subitas coruscationes,
eruptiones, ac fulmina dissipatus est. Dux interim
Fridericus intrepide atque in mediis ignibus
vltimus adhaerens metae, victor adeo, omnium
iudicio, declaratus est. Non impune tamen,
namque illi suae caligae incensae: atque ingens
coma reluxit.
XXVII. Rex Principesque aliique praecipui
Nobiles Cataphracti in equis, lanceis concurrerunt.
Sustinuit Rex cum quinque aliis
omnium incurrentium impetum: Rexque idem
omnium fortissime aptissimeque se gessit. Isti
spectaculo Legati, Principesque, tota Aula totaque
ciuitas circumfusa interfuerunt. Post celebratum
de more conuiuium in maius atrium
itum est, vt sua praemia victoribus darentur.
Primo quidem de certamine superioris diei
peditibus Cataphractis in area Castelli facto, decretum
est. Ergo idem duo Senatores, Mareschallus
nimirum et Cancellarius Germanicus
eodem ritu, quem ante declaraui, Leonoram
Duci Friderico stiterunt, quae illi pretiosum
annulum in suae fortitudinis praemium obtulit,
duobusque item aliis, qui proxime ad illum accesserant,
ventum est deinde ad certaminis
equestris praemia, quae quidem communi iudicum
et spectatorum omnium calculo Regi adiudicata
fuerant. Verumtamen illa ipse Principi
filio, qui post illum fortius depugnauerat.

p.106
deferri voluit. Inter praecipuos victores extitit
Canutus Vlfeldius, nouem dignissimorum
fratrum primogenitus, qui Cancellario Germanico
Germanice illi, vt et aliis, loquuto, Gallice ##
respondit; hoc praetextu quod post vernacnlam
linguam Danicam, quam vnam in Dania
regnare debere asserebat, Gallica sibi omnibus
aliis antiquior esset: quod quidem, nescio an
Gallorum amore diceret, an Germanorum contemptu:
vtrumuis illi consilium fuerit, profecto
generosissimum fuit: pauci enim ibi erant
Galli, at permulti Germani. Saltatum deinde
est, primo ad tubarum, deinde ad fistularum
Germanicarum sonum, sed potissimum ad cantum
musicum metallariorum Ducum Saxoniae,
quod satis iucundum fuit atque festiuum. Interea
Rege ac circunstantibus, tam Legatis,
quam Principibus, bibitum mutuis impetitionibus,
ac responsionibus: quibus etiam parem
se ostendit Legatus Galliae. Rex denique, qui
se tantum mediocriter imbutum sentiebat,
quo se hospitesque abundantiis prolueret,
iussit, grande vas aureum afferri plenum mero,
quod non nisi duobus robustis viris sustineri
posset, illudque super sedile ligneum, mantili
strato imponi: Sacrificulum dixisses, qui lustralem
aquam conficeret, cum eo munere fungebatur.
Nouem ille sibi crateres aureos dari
curauit, quorum vnusquisque maximae siti sedandae,
si semel hauriretur, sufficiens erat. Octo
deinde adsciuit compotores, quibus singulis
suum craterem distribuebat, hauriens ipse e

p.107
vase capaci, digitosque immergens. Cum vniuersi
biberant, crateres resumebat, replebatque
nulla intermissione. Illo denique exsiccato
poculo, idem praestitit Imperatorius Legatus,
quem Rex prouocauerat, idem Gallicus ab Imperatorio
prouocatus, et Polonicus Gallico;
caeterique deinceps.
XXVIII. Legatus Caesaris, cum coniuge ac
Fratre Hafnia profectus est. Cum prius per
Nobilem Virum e suo comitatu, Legatum nostrum
salutatum misisset, qui illi vicissim Baronem
Auaugurium ad idem referendum officium
misit. Magno ille comitatu egressus est,
longoque rhedarum et curruum ordine. Ego
et Theologus Longomontanum inuisimus, a
quo humaniter et amice suscepti sumus: Vidimusque
illius libros, non admodum multos:
Neque enim doctissimi quique, libris vt plurimum
abundant: sed ijs quos habent, sedulo, ac
recte vtuntur.
XXIX. Ego et Theologus ad Longomontanum
rediimus, inde ad Mathiam Thomae,
qui in Collegio Regio habitat, in quo centum
studiosi aluntur Regio sumptu. Magister
ille est in scholis triuialibus, vt vocant, in quas
conueniunt adolescentuli.
XXX. Plurimi Nobiles Dani in capita incurrerunt,
quod genus ludi supra expositum
fuit.
XXXI. Legatus noster expeditis demum,
et satis quidem ex animi sententia, negotiis, quae
cum Rege Daniae peragenda supererant, ab eo

p.108
veniam abeundi petiit. Rex illi, quam humanissime,
et cum magna beneuolentiae significatione
respondit, discedentemque ad ianuam cubiculi
honorifice admodum prosecutus est, mirantibus
nobis vniuersis, qui Regem Legato
minus aequum et fauentem suspicabamur, quod
illi ipsi saepius, licet iustas ob causas, restitisset.
At in eo vis elucet virtutis, quae sui tandem
amorem in iis ipsis excitat, quibus inuitis sese
exercuit. Salutauimus Regem omnes manus
osculo. Ille deinde per Vlfeldium tam Legato,
quam nobis singulis, misit annulos. Non fui
ego ex illis qui munus vllum sperauerim, itaque
quantulum istud fuit, acceptissimum mihi
fuit. Eadem ipsa die Legatus Poloniae, nostro
vale dixit.
Prima die Nouembris festum omnium Sanctorum
nobis priuatim celebratum est communicatione
corporis Christi, viaticique loco
sumpsimus, nauim enim conscensuri eramus,
et intempestiuo tempore infame periculis mare
adituri: a quo tamen consilio nos dehortabatur
Rex ipse Daniae nauigandi peritissimus.
Verumtamen ita Legato nostro placuit, nam
poteramus in Sueciam terrestri itinere peruenire
traiecto facile Elsingorensi freto. Ista die
pransi sunt cum Legato nostro, N. Rozencrantzius,
Aulae Mareschallus, vir multis Legationibus
functus, satisque sua sponte in Galliam
propensus, et cum illo Christianus Ranzouius,
ad quem mihi litteras dederat Marchio Roulkacus,
qui totum hunc tractum non peragrauit

p.109
modo, sed cum Optimatibus quibusque hospitii,
et amicitiae foedera contraxit, plurimosque
in Gallia iuuit, vti ab Illustrissimo Abbate Conopasxio
in Polonia didici. Legatus noster Polonum
proficiscentem resalutatum iuit, ac deinde
Serenissimam Electricem Saxoniae, duosque
illius filios.
Iui ego postea cum Theologo nostro ad Longomontanum,
qui nos ad Gymnasium publicum
duxit, in quo asseruatur alter e Globis aeneis
Tychonis Brahae, ingens et exactum opus.
Caelestis est iste globus (nam terrestris nondum
recuperari potuit) vbi omnes asterismi
insculpti sunt, gradus, atque minuta: habet ille
circuitum octodecim pedum, diametrum sex.
Super horizonte illius haec verba inscripta sunt.
"Anno a Christo nato, 1584, regente in Dania
Friderico II. Hunc caelesti machinae conformem
globum, in quo affixa octauae spherae sydera caelitus
organis deprehensa, suis quaeque locis ad
amussim repraesentare, errantijmque stellarum
per haec apparentias peruestigare decreuit, Caelo
terrigenis qui rationem eam capiunt, mechanico
opere patefacto, Tycho Brahe, Othonis filius,
sibi et posteris fecit fieri."
Qua ratione vero vel fato factum sit, vt Tycho
Brahe e Dania migrauerit geminosque globos secum
exportauerit, alius erit dicendi locus. Caeterum
quomodo iste, quem vidi, in Daniam reportatus
sit, disco ex inscriptione, quae ad parietem,
vbi seruatur, affixa est, quam sic
descripsi.

p.110
"Siue hospes, siue inquilinus es, bene adsis: hoc
aeneum Caeli simulacrum, quod vides, ingenio, et
impendio Tychonis Brahae ad Astronomicas obseruationes,
in insula Huena fabricatum est. Nihil
ad artis perfectionem aetas nostra illustrius vidit;
nomen Vraniburgo dedit, Daniae famam: Cum
plusculos annos caeli motum felici apud nos successu
monstrasset, moueri coepit, et exteris cessit, primo
Benaticam, mox Pragam, inde Nyessam defertur:
ita quas in caelo vices designat, in terra
patitur: tandem capta Nyessa virtute, ductu, et
auspicio aeternae memoriae Principis D. Vldarici
patriae velut trophaeum ex peregrino marte vindicatur,
et restituitur. Anno 1632. Cal.
Decembris."
Vidimus item sextantem circuli, organum
ingeniosissimum, a Longomontano, vt ipse ait,
inuentum, cuius ope stellae deprehendi, eorumque
motus, ortus, ac interitus obseruari commodissime
possunt. Vidimus et aliud instrumentum
automaton, siue horologium, egregii
artificii, in quo omnia, quae in caelis aguntur,
repraesentantur oculis. Sed prae omnibus organis,
aestimanda est optimi Senis scientia, humanitas,
atque virtus: neque enim in hac tanta aetate
laborandi finem vllum facit, perpetuumque
cum doctissimis quibuscumque Mathematicis
litterarum commercium obseruat.
II. Serenissimo Principi Daniae, vxorique illius,
itemque Duci Friderico Legatus noster
ad profectionem se accingens, salutationes suas
detulit, et nos pariter vniuersi. Praecipuos item

p.111
Danicorum Procerum conuenire et salutare
domi voluit: at pauci illum expectauerunt, ob
eam, credo, rationem, quod minus splendide
et ornate habitarent: quos quidem ego dicere
ausim, parum in virtute profecisse, qui non audeant
frugalitatem palam ferre. Nam, cur pudeat
illos deliciis, et luxu carere, quibus deliciarum
adminicula natura denegauit? Inuenit
ergo tantum istos domi, Christianum Thomasin,
Regni Cancellarium; Christophorum Vlfeldium,
Senatorem, a quo primum exceptus,
et in vrbem inductus fuerat; Rozenkrantzium,
Aulae Mareschallum: et deinde sub noctem Regias
filias, quarum natu maior, quae Penceo
nupserat, postridie Glucstadium profecta
est.
III. Vlfeldiorum domum me contuli, atque
vt illis aliquod nostri monumentum relinqueretur,
dedi Canuto Vlfeldio, quem in Gallicum
nomen tam pronum esse supra notaui, egregium
Poema Iacobi Fauerelli, Ludouici XIII.
Iconem nuncupatum. Dici non potest, quam humaniter,
quamque ex animo id munus excepit.
Dedi Laurentio fratri elegiacos versus, quibus
aduentum nostrum in Daniam describo,
ac, ne quis eximiam Fauerelli, tenuemque
meam Latinitatem perperam collocatam putet,
sciat velim, huiusmodi Nobiles, neque aspernari,
neque nescire (quod Neronis votum fuit) litteras:
imo eruditissimos esse linguis ac disciplinis
vniuersos, et vix in Nobilium gradu consistere
posse, qui literatissimus non sit. Sed et nonnulli

p.112
sunt etiam insignes, demiratusque sum ego
senem Rozenkrantium, amplissimae familiae
patrem, quam pro sua summa prudentia atque
virtute ad mores suos exigi instituique voluit.
Deductus sum ad illum ea ipsa die a Theologo
nostro. Vir ille est ingentis doctrinae, quique se
Theologiae, ac praesertim Bibliorum lectioni
penitus addixit, Graecae ac Hebraicae linguae
scientissimus. Caeterum integerrimi moris.
Porro, vt aliquod amicitiae symbolum hospitibus
suis Legatus relinqueret, duodecim illos
Nobiles Danos, quos in assiduo comitatu ac
ministeriis habuerat, torquibus aureis, aliisque
huiuscemodi elegantissimis muneribus donauit.
Inferioribus vero Palatii Officialibus sexcentos
Imperiales thaleros.
IV. denique, tametsi aduersus esset ventus,
nauim conscendimus, plurimaque Daniae Nobilitas
nos ad dromonem vsque, quo in nauim
transportari debebamus, comitata est, dromonemque
ipsum conscenderant Rozenkrantzius,
Cornificius Vlfeldius, Ioannes Vldricus,
Petrus Vvibius, et ex Saxoniae Ducum comitatu
elegantissimus adolescens Vvardreus, quicum
ego recentem amicitiam inieram.
Postquam tres dies vento semper aduersante
ad vadum haesimus, allatus est ab vrbe nuntius,
expedire, vt ad commodiorem breuioremque
nauim transiremus, ingruere nimirum hyemem,
quae maioribus praesertim nauibus periculosa
esset, quod etiam ex naue, quae Legatum
Hispaniae deduxerat, obis patefactum est;

p.113
Illa enim fractis duobus malis reuersa est septima
Nouembris. Haec mutatio non placuit Legato
nostro, qui super hac re a Legato Poloniae
consultus est, qui quidem et ipse tres aut
quatuor dies ante nos in vado haerebat.
VIII. Rozenkrantzius inuisit Legatum nostrum
Legatumque Poloniae, illisque qua fide,
et comitate est, commodius iter per minores
naues pollicitus est.
IX. Placuit Legato, qui cubiculi taedio tentabatur,
in ripa maris, quae proxima erat, deambulare:
descendimus itaque decem cum illo
cum sclopetis volantesque aues appetizae sunt.
Cum rediret, nuntiatum illi est, Cancellarium
Friis illum voluisse conuenire, indeque ad Poloni
nauim transiisse. Iussit itaque se illuc duci
Legatus, fueruntque per semi-horam simul, illisque
Legatus Galliae litteras, quas in naui super
Ducis Aurelianensis in Galliam reditu acceperat,
aperuit: quae res mirum in modum
attonitos illos reddidit, induxitque vt de coniugio
Ducis Aurel. cum Margareta Lotharena
acriter disputarent, quod idem comitibus
Poloni contra nos factum est, qui in alio cubiculo
sedebamus: adeo Gallorum concordia
exteris suspecta, atque inuisa est, qua nos ad
totius Orbis imperium niti posse, non sine ratione
formidant. Egredientibus e Poloni naue atque
ad nostram redeuntibus, duodecim ex vtraque
ingentes machinae displosae sunt.
X. Plures nostris in terram ad venatum
transducti. A prandio Cancellarius Friis cum

p.114
Becco genero, Rozenkrantzio, Vvibio et aliis
Legatum nostrum dromone adiit. Aduenerunt
etiam Legatus Poloniae cum Residente Batauorum.
Iterumque lis super Ducis Aurelian.
matrimonio, me etiam patrocinante, disceptata
est. Neque vllae tamen hactenus sportulae
allatae sunt.
XI. Qui D. Martini fuit, in apotheca mea
rhythmos Gallicos super praesenti sorte scriptitaui,
quibus Legati nostri animus, qui capitis
dolore laborabat, non iniucunde recreatus est.
Ille vtique prae frigore coactus est, me non dissuadente,
inter medios cleros sedere, in imo
carinae fundo, vbi nos aquae superficies sex, aut
septem pedibus exuperabat, hausitque oculis,
atque naribus coquinariae nauticae sordes, atque
foetorem.
XII. Auaugurius plures e nostris in suburbium
Hafniae ad conuiuandum duxit. A prandio
Cancellarius Friis, pluuio, intempestoque
aere, Legatum nostrum ad vadum adbuc haerentem
adiit, illumque hortatus est, vt per Noruegiam
iter Stocholmi peteret, atque iterum
secus Helsingoram ac Scagen versus rediret,
quod ille non probauit responditque, se velle
per mare Balthicum nauigare. Tum vero dixit
mihi Vvibius, se in Germaniam, vel Sueciam
missum iri pro rebus Ducis Friderici, qui in Episcopum
Bremensem fuerat electus, seque vix
deinceps in Galliam rediturum, opusque Regi
Daniae esse, vt alium in rebus suis, agentem
deputaret.

p.115
XIII. Nauim mutauimus, atque in commodiorem
descendimus, in qua tamen 14. tormenta
erant maiora bellica. Idem fecit Legatus
Poloniae, qui sesquihora ante nos soluit, vt
Dantiscum peteret. Secus littus Scaniae illa
die nauigauimus, sexque milliaria
confecimus.
XIV. Qua in mare Balthicum intrauimus,
oborta est per noctem ingens tempestas, quae
nos vehementer succussit.
XV. Continuauit illa tempestas, ita vt sex
milliaria retrogredi nobis fuerit necesse, Bornholmiam
insulam versus, vbi prope castrum
iacta est anchora. Pertinet illa ad Regem Daniae,
eique vnus e Rozenkrantziorum familia
praefectus est. Plurimi e nostris terrae appulerunt
castroque successerunt. Aegre a nobis, qui
remansimus in naui, dies illa transacta: mihi,
qui tota die in nauseantem stomachum reluctatus
fueram, succumbendum tandem fuit, exoluendumque
suum Neptuno tributum.
XVI. Nostri ad Castrum redierunt ad conuiuium
pridie condictum, qua de re Legatus,
qui in naui remanserat, iis succensuit; nimirum
quia uentus, interea dum abessent, secundior
euaserat: sed et ipse Nauarchus caute a nostris
deductus fuerat, mentitus Legato se illuc
proficisci oportere ad coemendas candelas;
vnde poste a a quibusdam haec insula Candelarum
nuncupata est. Reuersi sunt tandem illi
egregie pasti, atque poti, hora post meridiem
tertia, ita vt diei fere integrae dispendium factum

p.116
sit. Soluimus inde displosis rite tam a naui,
quam a Castro bombardis. Ibi duos salmones
a piscatoribus sesqui-thalero noster Oeconomus
emit, quorum quisque si in macello
Parisiensi fuisset, quindecim aureis aestimatus
est. Empti vtique semithalero 70. mediocres
aselli, 70. ventribus famelicis suffecturi,
moruaux-x.
XVII. A sinistris Christianopolim vidimus,
quae Christian. hoc IIII. aedificata est.
Limitanea est illa inter Blekingiam, quae Daniae
est, et Smalandiam, quae Sueciae; constat paucis
aedificiis. A dextris paulo post Oeylandiam
inuenimus insulam satis, vt aiunt, fertilem,
quae ad Regnum Sueciae pertinet: est illa octodecim
milliarium longitudinis, duorum latitudinis:
conspicuumque est castrum Borcolmium,
quod quatuor milliaribus Calmaria
distat.
XVIII. Calmariam appulimus, primam in
hac plaga Sueciae vrbem, est ibi arx rite, atque
ex arte aedificata, quae mari imminet, cuique
transeuntium naues vexilla submittunt. E regione
illius modicoque interuallo extat propugnaculum
quadratum, quod mari cingitur.
Salutauimus arcem tribus tormentorum ictibus:
duobus illa nobis respondit. Descendimus
in terram, misitque Legatus ad Praefectum
arcis quasdam e nostris, qui suum aduentum
nuntiarent, peterentque ab illo nauclerum, qui
nauim nostram Stocholmum vsque, vel saltem
Elsniapium regeret, propter difficultatem breuium

p.117
et scopulorum in hoc mari sparsorum, qui
ab exteris nautis hac praesertim anni tempestate
tentari sine summo discrimine non poterant.
Datus itaque nobis est gubernator, quem
ex vultu peritum in re imperitissimum, certe
infelicissimum agnouimus. Interim vero dum
iste nobis rector conquireretur, ingressus
sum cum Legato incognito in Ecclesiam, vbi
funus peragebatur, adhaerebatque altari Sacerdos
cum pallio, et chirothecis canens, interdumque
ad populum se conuertens. Iussit me
istum postea affari Legatus. Erat vero ipse
Prouinciae Episcopus, vt didicimus, ex quo
cum nonnulla, super praesenti rerum statu, sciscitarer;
vicissim ille me interrogauit, militesne
essemus, an mercatores? Vtrumque sumus
(respondi) atque fortuna factum est, vt sic
vna conuenerimus. Atque ibi Legatus, quasi
qui frumentariam ageret ipse, petiit ab homine
glorioso pariter, ac paupere, num bonae essent
in Suecia segetes. Meliores (inquit ille)
quam vos ipsi habeatis, vndecumque vos sitis.
Commouit nos vehementer ista responsio, aliosque
indignatio, alios cachinnus cepit, videre
hominem Suecum, cui secale, vel hordeum
panis primarius sit, cum Rossiaci Domino, vbi
optima totius orbis terrarum seges metitur, de
possessione melioris tritici contendere. At dicendum
est tamen, quod res est: et ipsi quoque
aliquod tenue frumentum habent: verumtamen
suum panem tam ingrate ceruisia, et foeniculo
condiunt, vt illum omnes auersaremur.

p.118
In Germania etiam idem est pinsendi condiendique
panis modus: at longe alia est tritici
bonitas, atque copia.
XX. Quae Dominica fuit, Calmaria post
solis ortum soluimus; habuimus, a sinistris Sueciam
praetensam, a dextris Oelandiam insulam,
sex confectis per propitium mare, milliaribus,
rasimus promontorium, siue rupem Innfravv-x
nuncupatam, quam mare vndequaque alluit.
Aiunt in eius summitate lacum esse aquae nigrae,
nigrorumque pariter piscium, quos nemo degustauit
impune. Credo ego id ea ratione dici,
quod nemo illuc ascenderit, tam est ardua, praerupta,
et inaccessa haec rupes, vnde illi Iunfravv-x ,
hoc est, virginis nomen inditum est.
Fabula vero vetus pernulgara est, violatam a
latronibus virginem, cum vltra hominum conspectum
pati non posset, ad rupem illam, ad
quam nemo accederet, nauigio transfretari
voluisse, relictamqe ibi solam, cum in aridissimo
scopulo neque herbam, neque radicem
qua se aleret, inueniret, in lacum se praecipitasse,
qui deinde atro colore ad contestandam
crudelissimae desperationis memoriam infectus
sit. O saeclum insipiens (dicet quispiam!) et
quam rarae sunt nunc puellae, quae vel prostitutae,
vel ereptae virginitatis maculam huiusmodi
eluuione expiare velint. Tota haec nobis dies
gratissima, ac laetissima fuit: serenissimus aer,
fecundissimus ventus: gestiebam ego super foris
cum Molano deambulans, reputansque apud
animum meum, sequenti die, forensem palaestram

p.119
Parisiis aperiri debere; ipsi dicebam,
plures Causidicos aequales meos, cum ad statiuam
in basilica Parisiensi columnam conuenirent,
de incolumitate mea procul dubio sollicitos
fore, quaesiturosque inter se, vbi gentium,
vbi terrarum tunc temporis consisterem, nec
diuinaturos in mari Balthico tam nauigare feliciter.
Quam est illa (inquiebam) otiosa atque
vmbratilis vita vrbana! Quam est degener et
forti indigna viro, qui ad vniuersi orbis possessionem
vsurpandam natus est! quantae vero sunt,
et quam variae peregrinantium voluptates!
quam commodum est illis, atque opportunum
mare! En quot quantique hic sumus, et nos,
et impedimenta nostra sine vllo detrimento
conuehuntur! quam est haec nauis agilis, ac bene
instructa! profecto, si hic ventus adspiret,
crastina die Stokholmum appellemus. Haec ego
imprudens assentienti sodali ingerebam. Sub
noctem paulo vehementior ventus euasit, succussaque
aliquantum nauis, ita vt plurimi cubitum
maturius irent. Coenaui solus cum Legato,
qui me fere semper priuatae mensae adhibebat:
circa horam octauam Varennus, qui mare
alias licet iuuenis tentauerat, Legati cubiculum
intrauit, prudenterque (si mens non laeua fuisset)
admonuit, nobis decem duntaxat milliaria
superesse maris liberi, quibus confectis ad
sinistram Elsnapium versus, inter rupes, flectendum
nobis esset, quod non nisi claro die
fieri commode posset: proinde hoc nimis propitio,
vehementique vento, abiicienda, cite

p.120
contrahenda maiora vela, ne diuertigium praeteriremus;
quidam, qui sibi magis sciolis esse
videbantur, restiterunt. Itaque increscente
vento, obortaque in intempesta nocte ingenti
tempestate, ita agitati succussique fuimus,
vt circa mediam noctem, concitatissimo impetu
decumanus fluctus foros supergressus sit, continuoque
lecti nostri vndique perpluerint. Ad
hanc vndam excitati repente omnes, Tubicen
noster terribili, ac luctuosa voce nos vniuersos
periisse exclamauit. Consequuti illico aliorum
eiulatus, ac gemitus, Deum Diuosque inuocantium,
se suamque sortem incusantium.
Exiit e strato Sacerdos noster, atque ad Legatum
se contulit, eoque rite absoluto, se nobis
omnibus constantissime praebuit, singulique
peccata confessi, nosque inuicem amplexati sumus,
Veniam iniuriarum mutuo petentes. Eodem
impetu quo peccata, stomachi etiam nauseam
euomuimus ad cruorem vsque, prostrati
omnes quadrupedum more, nam ne ipsi quidem
nautae propter nimiam quassationem consistere
poterant, adeo perculsi, et attoniti, vt
quo se verterent, plane nescirent, nec quo
dirigerent cursum. Nauis ipsa, morientum in
morem, differri spasmatis, conuellique videbatur:
nam praeterquam quod prora, et puppis,
quasi subsilientis equi caput, et clunes alternis
efferebantur, qui naturalis est nauigandi
modus: alius suberat a duobus lateribus motus,
qui cum hinc et inde hanc, et illam partem sustulisset,
ac successiua libratione inclinati pars

p.121
sublata deberet, suboriebatur tertius veluti
trepidationis motus, quo totius nauigii compages
credebatur dissolui. Concursabant interea
remiges pro suo quisque munere, alii ad vela
contrahenda, alii ad tormenta strictius colliganda,
alii ad rimas inspiciendas obturandasque;
illi inter se arietare, prosterni, stratisque
nostris cum vectibus, machinisque ruere, nosque
barbaris, inusitatisque clamoribus terrere
magis ac magis. Redintegrabatur interea tempestas,
stridebant rudentes, exurgebat indignabundum
mare, fluctusque ad proram allidentes,
in densissima illunique nocte fulgorem
(quis credat) et coruscationem emittebant,
quasi silices inter se colliderentur: vndae
idemtidem in summos foros excurrebant,
renitentibus semper tamen, ac reluctantitibus
nautis, qui nihil nobis spei relinquebant,
nisi cum dies illucesceret. Nullus inter
nos fuit, quin precibus, votis, pectorisque
planctu, saluti communi adlaboraret. Diuae
ego Genouefae voui me stiturum, quam primum
Lutetiam rediissem, atque in illius fano
(quod Parisiensium Asylum est) D. Opt. Max.
gratias celebratione Missae redditurum: aditurum
etiam D. Francisci de Paula, cui quondam
Deus Omnipotens mare impune pedibus terere,
ac transire concessisset. Haec idemtidem verba
repetens, "Qui imperas ventis et mari, miserere
nobis.
XX. Nihilo clementior fuit, subobscura
quippe, ita vt ne medii quidem milliaris spatium

p.122
conspicere possemus. Itaque sub meridiem
nos octodecim milliaria praeter flexum,
quo Stocholmum itur, delatos esse nautae renuntiarunt,
dubitatumque est, num Dantiscum
versus, cursum dirigerent, adeo nos Suecia
venti arcebant. Creditum est, nos per hanc
tempestatem centum milliaria Germanica confecisse
penetrasseque vsque ad Finlandicum
sinum. Teterrimam hanc diem nox similis, nec
priori dispar consecuta est. Nemo per diem
cibo, nemo per noctem somno indulsit. Ferreus
nos sine sopor, siue potius stupor in stramentis
abiecerat inter coenum, vomitum, omnis denique
generis sordes volutatos. Quis terrores
illius superiorisque noctis, quis funesta somnia
fando explicet, dum ad minimam claui commotionem
identidem excitabamur? Horarum
interea segnes moras incusabamus, lucem, diemque
suspirantes: nam per hoc scopulosum mare
debile est ambiguumque in acu maritima
subsidium.
XXI. Illuxerat, nec tamen resederat tempestas.
Mane deprehensa est a nautis insula
Gothlandia, ad quam dubitatum est, an appelleremus.
Est illa Regis Daniae, sed quia integra
dies supererat, reuertendi versus Oelandiam
consilium placuit, vento nimirum huc
impellente. Tantus tamen terror animis nautarum
insederat, vt circa meridiem se a cursu
aberrasse omnino crederent, quod nos, quibus
spes salutis aliqua obiecta fuerat, vehementissme
torquere coepit. Intraui hora tertia in Legati

p.123
cubiculum, quem a duobus diebus non videram.
Offendi illum fatigatum quidem, et ex stomacho
laborantem, sed intrepidum et qui me
fausta omnia sperare iubebat. Existimans tamen
sequenti etiam nocte in alto mari nos decurrere
oportere: nam a scopulis recedendum est, dum
dies sit. Cum haec ita reputaremus, aliquis e gregariis
nautis, dum ad suppara ascenderet, terram
deprehendit: continuo ad illum rectores, nautaeque
Primarii, et ipse Nauarchus aduolarunt
iudicaruntque a sinistris Oelandiam, a dextris
Promontorium Iunfrauu-x, sibi videri. Sesquihora
diei tantum supererat: terrae vero illae
tribus milliaribus aberant: quadrans nobis
venti Sueciae parte adspirabat nauigandumque
recta erat inter Iunfrauu-x, et Oelandiam,
quod fretum angustissimum est: Itaque ne hinc
in rupem offenderemus, inde in breuia secus
insulam impelleremur, intentissimis oculis nautae,
vectoresque e prora intuebamur. Opportunum
nobis admodum fuit, ac salutare, quod
tergo promontorii virginei Sol occideret, vnde
longa satis coruscatio illud e mari eminere
aspicique faciebat: hora itaque circiter septima,
inoffenso cursu Promontorium, allidentibus
alioquin infame, nobis vero opportunissimum,
et felicissimum praeteriuimus: laetique
inde per tranquillitatem coenatum, dormitumque
iuimus, et circa mediam noctem iacta est
anchora prope Oelandiam e regione Borkholmii
Castri.

p.124
CAROLI OGERII
ITER SVECICVM
XXII. Seu periculum, seu terror fuit, in
mediis scopulis nos quieuisse nocte
illa deprehendimus: Id tamen ab aliquibus e
primariis nautis negatum est. Verum perculsis
semel mentibus vel pericula, vel periculorum
imagines sese continuo offerebant. Meridie
Calmariam appulimus. Remansit in naui
Legatus, in qua illi pro sua dignitate commodior
habitatio erat. Plures in terram statim
descendimus, quibus solum terere incredibile
solatium fuit. Per ego octodecim dies vestes
non exueram: per tres, aut quatuor dies
aliqui cibum non viderant, adeo in tantis periculis
despondetur animus, adeo per tantas
concussiones nauseat stomachus. Itaque dignas
Mahometis paradiso epulas, dignos somnos
experti sumus, in tepidissimo hypocausto
coenauimus, ac dormiuimus: vbi et hospes, et
coniux, serui, ancillaeque, infansque in cunis
tota nocte vagiens, quatuorque milites ceruisiam,
ac fumos alternis ad diluculum vsque exhaurientes,
nihilo mihi inquietiorem somnum
reddiderunt.

p.125
XXIII. Pilos, qui mihi prae terrore horruerant,
incanuerantque, apud tonsorem deposui.
Meridie vrbem Legatus intrauit, aliquo
etiam popelli concursu, ad tormentorum aeneorum
sonitum excitati: nam non aliter vel nauim
conscendebat, vel descendebat. Prandimus
omnes cum illo, admissisque illius mensae Nauarchus,
cui pateram argenteam donauit, nautisque
reliquis centum thaleros. Atque in fine
conuiuii, rite ac more regionis, propinauit saluti
Regis Daniae: quod vniuersi stantes, nudoque
capite peregimus.
XXIV. In hospitio Legati sacrum Missae
sacrificium celebratum est, quod a Sigismundi
discessu factum fortasse in Suecia non fuerat:
constans enim est in illo regno, omni alia opinione
exclusa, Lutheranismus: plurimi e nostris
votorum, quae pro sua communique incolumitate
fecerant, rei, Dominicum corpus communicauerunt,
quod idem sequenti die praestitit
Legatus. Ad Praefectum arcis, qui morbo
laborabat, nomina omnium nostrum scripto,
quoniam id postulauerat, transmissa sunt: nimirum,
vt commearui nostro consuleretur, et
fortasse etiam ob alias causas, ne quis scilicet
impostor ex Gallici legati comitatu mentiri se
posset. At isti arcium Praefecti, tam in Dania,
quam in Suecia, adueniente Legato nostro aegroti
fuerunt semper. Cur ita? credo quia tenuitatis
suae pudebat eos, vel ne castrorum suorum
ac etiam militum defectus notaretur.
XXV. Ephippia habenasque, et reliqua

p.126
itineri instituendo necessaria nobis comparauimus:
nam nudi equi nobis e publico commodabantur.
Hae sunt enim oppidanorum, et rusticorum
angariae, vt equos suos ad necessitates
publicas praebere teneantur: Itaque breui
obtento diplomate Regio, quilibet potest vniuersam
Sueciam quam longa, quamque lata est,
nullo sumptu, peragrare. Pumiliones sunt illi
equi, at viuidi, alacresque, sine soleis, sine sellis,
et habenis: habenas itaque, ephippiaque
Calmariae nobis confici quatuor thalerorum
pretio prouide curauimus: qui huic sumptui
pepercerant, nudis equis, vel certe clitellis, non
sine aliorum risu, toto itinere insederunt. Singulis
diebus quinque circiter milliaria conficiebamus,
semelque, aut iterum equos nulla mora
mutabamus, mane et vespere tantum comedentes,
interceptoque a breuitate diei prandio.
Praecurrebant interim qui vsibus nostris
necessaria per mansiones prouideri curabant:
neque enim magno comitatu suscipiendo idonea
sunt diuersoria Suecica, nec vlli peregrino,
qui paulo maiorem familiam secum trahat,
in Sueciam iter instituere auctor sim, quin mature
Reginam et Rempublicam Suecicam de
aduentu suo praemonuerit: ut illi sua summa
prouidentia, ac cura, proque regionis opibus
commeatui nostro consuluerant, vinumque
Hispanicum, Gallicum, et Rhenanum conuehebatur:
nam ceruisiae per oppida passim, et
pagos inueniri potest. Itaque quotidie ad nostros
vfus, et impedimenta nostra plusquam

p.127
ducenti equi necessarii erant: comitabantur illos
pueri puellaeque rusticae, quos pari passu, licet
incitatissimos, adaequabant: nec tamen inuiti
haec seruitia exhibent: credo quod aliunde
tributis vexati non sunt. Caeterum plebs illa rusticana
nec incommode, nec misere vestita est:
nec me in tota Suecia quemquam nudum aut
lacerum videre memini: atque vti deliciis diuites
non affluunt nec etiam pauperes miseriis
interficiuntur: rusticique infimi non ex tela et
cannabe, vt sunt fere nostri sed ex lana nigra
induti sunt, talis enim est ouium Suecarum color.
Calceos habent ex corio non ex ligno; in
capite pileos nocturnos: laneas in manibus chirothecas:
sicque in vehementissima frigora,
quibus regio infestatur, probe muniti sunt: adde
quod immensae syluae, quibus tota fere Suecia
tegitur, ingens illis est ad haec mala depellenda
subsidium. Circa pagos, qui rari sunt,
exigua sunt spatia, in quibus triticum seritur:
dubitarem admodum an illae messes suis agricolis
sufficere possint, adeo pauca sunt iugera,
adeoque rupibus, ac sentibus interrupta ac
nisi Sueci Regnum suum antiquissimum assererent,
videretur a paucis annis illa instituta esse
cultura: existunt enim adhuc incensarum, atque
erutarum arborum stirpes: verumtamen annotanda
est hominum industria, ingeniumque soli:
incendunt quippe arbores syluarum, et super
cinerem terrae admixtum granum spargunt;
sine aratione sine occatone, et stercoratione
vlla nascitur seges, non quidem proximo sequenti

p.128
anno, sed biennio postea,
Illa seges demum votis respondet auari
Agricolae, bis quae Solem, bis frigora sensit.
At quis crederet ex sterili et arido cinere creari
quicquam posse, nisi id iam peritissimus Georgicon
Autor a magistra ipse experientia edoctus
nos docuisset: sed idipsum sine aratri, aut
ligonis opera effici posse, somniauit nunquam.
Exeuntibus Calmaria infelix se nobis terra
obtulit, saxis dumisque referta. Post tria milliaria
equos mutauimus, et sub occasum diei ad
pagum, siue parochiam, quae Ohlem vocatur,
aduenimus. Obuius venit Legato loci sacerdos,
apud quem diuersati sumus. Sacerdotum
rusticorum aedes, publica diuersoria sunt, illaeque
ipsis ea conditione a Regibus concessae
sunt: at vero ante hanc tam salutarem reformationem
plane illae iuris Ecclesiastici erant: Verumtamen
frugi ac prouidi Censores nuperi
istius euangelii, compendia ac fructus inter se
partiti sunt, vt Principes ac Reges Ecclesiae patrimonia
ac fundos, presbyteri personas, hoc
est, moniales, viduas, ac virgines sibi haberent
optimo iure: Laicis vero pro sua portione, confessionarii
tormenti, ieiuniorumque omnium
indulgentia facta est. Redeo ad sacerdotes, quos
inter neminem inuenias caelibem, vel orbum,
adeo illorum interest, vt numerosa prole beneficia
illa, ac veluti feuda, recte administrari et
excoli prouideant. Rex ipse Reginaque. cum
iter faciunt, illic morantur. Ex abietibus longis
compacta sunt aedificia, parietes, sola, et

p.129
tecta, quae quidem graminea terra superinducuntur
ad arcendas niues: Humilia illa sunt,
diceresque foris anserum, porcorumve stabula:
verumtamen intus non ingratae mansiones nobis
fuere, parietesque et laquearia picturis vndique
(non sunt illae Belgicae aut Italicae) variegantur.
Lauta ibi parata nobis fuit coena, nec
opimi anseres defuerunt; abieruntque nobis in
prouerbium Ministeriales anseres: Nihil enim
nobis lautioris gulae appositum est. Habitat in
illo vico N. Skut, Liber Baro et Senator
Regni Sueciae, de cuius filio, strenuo pariter,
ac erudito adolescente, supra mentionem
fecimus.
XXVII. Alia quinque milliaria confecimus,
atque in pago N. Hogsby, mansimus apud
alium sacerdotem cauponem.
XXVIII. Ad pagum N. Aby, venimus,
quinque pariter milliaribus confectis, vbi nihilo
meliores lectos, quam in nauibus inuenimus,
nisi quod securi pelagi, atque ventorum
eramus.
XXIX. Quinque itidem milliaria confecimus
inter arbores proceras, viridesque: neque
enim vel ventus, vel hyems frondes illis decutit:
abietes sunt atque pinus rectae ipsae, et decorae
ad miraculum vsque, vt mirum mihi deinceps
non sit, Xerxem dilexisse platanos. Caeterum
tametsi in media Suecia sub ipsa fere
Arcto peregrinaremur, mitissima ad hunc diem
tempestate sine frigore, puluere, pluuia, vsi
sumus: ita vt in itinere ludentes plurimi e nostris,

p.130
perticis velut lanceis, inter se concurrerent.
Venimus illa die ad oppidum N.
Vvimerby.
XXX. Quae dies D. Andreae fuit, morati
sumus in dicto oppido: vbi, quia Missae in diuersorio
Legati celebratae non interfueram,
damnaui me epigrammate, quod Legato statim
misi.
Vt nugas iuuenum, famulorum vt ludicra verva
Effugerem, iussis malui abesse sacris.
Quique hominum timeo, ne morsibus apptar,
idem
Non vereor magbi temnere iussa Dei.
Quae sit tanta meae damnatio congrua culpae,
Arbitrii, Memmi, res erit illa tui.
Namque ego nec Dano statui me subdere Regi,
Regibus aut Suecae, Sarmaticaeque plagae.
Et memini me, Parisiae sub limine Portae,
Carmine te Regem saepe vocare meum.
Ne me tam iusti capiant obliuiua voti,
Ista tibi obsequii signa recentis erunt.
Oro vnum, tua ne deinceps plebecula laedat,
Quos tua Maiestas censet honore patrum.
Nemo tamen, vt verum fatear, me perstrinxerat:
Verum aliquid excusationis fingendum
erat, quod versificandi argumentum esset: reliquum
diem in syluis auiis aliqui deambulantes
consumpsimus, parumque abfuit quin errabundi
nocte interciperemur. At Legatus
quem grauioribus rebus distentum putabam,

p.131
antequam se somno traderet, sequentes versus
mihi per vnum e cubiculariis misit.
Parcum diuini cultorem numinis, ipsis
Qui Missa Festis saepe diebus abes.
Obsequio erga homines non tam decet esse
profundo,
Me miserum, vt Regem, de nihilo facias.
Nam si Terrarum Dominis admisceor, et iam
A multo Regem tempore iussus ago.
Non ideo in tanti titulos consentio fastus:
Nec poenae, vt speras, arbiter esse queo.
Hoc nihil ad Reges, talique absoluere culpa
Ipsemet haud nescis, non opis esse meae.
Mox ergo ad Regum supplex conuertere Regem,
Et bene si facias, Rex eris ipse mihi.
Nec mihi Rex vni, sed et omnibus his quoque,
qurum
Nunc tuus incauto laeditur ore pudor.
Tota pium domus haec, quae doctum tota fatetur,
Te colet, exemplo facta modesta tuo.
Hanc, Ogere, tuis animis si dotibus addes,
Tum quoque quem prensas, sponte sequetur
honor.
Admodum mihi, vt verum fatear, placuerunt
isti versus, praesertim ab homine, qui a
tot annis grauioribus negotiis districtus, otiosa
ista Musarum auocamenta impune obliuisci ne
dicam contemnere, poterat.
Prima die Decembris per inchoantem niuem
oppidulo illo profecti sumus, reliquimusque
Smalandiam, quod verbum pusillam terram

p.132
significat, nam fere tota syluis contegitur, exiguumque
spatium agriculturae patet. Ingressi
inde sumus in Ostrogothiam, quae regio paulo
fertilior est: mansimusque in pago N. Guiza,
vbi Rex diuersorium habet ventis peruium.
Itaque potiores nobis fuerunt rusticorum
domus.
II. E media culina, in qua cum centum agasonibus
humi iacentibus magna praerogatiua
dormieram, antequam dies illucesceret, sequentes
Legato misi versus.
Orator Gallos inter suauissimus omnes,
Qui passim ad Reges munera Regis obis,
Tune etiam mecum certes de iure Poetae,
Nec mihi praecipuum munis id esse sinas?
At non ista tuis obiecta est gloria votis,
Carminis vt nobis praemia praeripias.
Ergo tuis vltro monitis parere paratus,
Culpae iterum fateor probra pudenda meae.
Rite Deum lacrymis prius obtestatus amaris,
Vt veniam offensae quam tulit, ipse daret.
Numine placato: si me vel conspuat orbis,
Laudibus aut vanum sydera ad vsque fera.
Vnum te spectem, tuae me correctio, Memmi,
Torqueat, inque tua stet mea laude quies.
Inde per Castellum N. Broquin, quod aquis
cingitur, ter mutatis equis, Lincopiam
venimus.
III. Quae Dominica erat, Lincopiae mansimus,
vbi Academia est litterarum, at exiguo

p.133
Scholasticorum numero. Insignis item
ibi est pro regione Ecclesia longa, lataque. in
qua sacella hinc etinde plurima sunt, quorum
aras diruerunt, sepulcra ac tumulos substituerunt.
Praefulget inter alia Bielcorum familiare
sepulcrum, quae familia est inter Regni
praecipuas. Concionantem vidimus pastorem
in veste linea, quam albam vulgo vocamus.
Sunt ibi duo organa separara. Est crucifixus,
sunt imagines Sanctorum. Triste ibi disciplinae
Suecicae exemplum vidimus, infelicem nimirum
puellam, quae in corpus suum peccauerat,
quam ideo, vt illius pudor omnium
oculorum conspectu suffunderetur, ad ingressum
templi in conspicua catasta genibus flexis
toto mane ad meridiem vsque collocauerant.
Legatus qui hereticorum templa aspernabatur,
ne nihil ageret, adiit domum Regiam,
aedificatam ad morem deliciasque regionis.
Post coenam Scholastici sub frigidissimo
Ioue musice ad Legati fenestras cecinerunt,
quibus aliquot thaleros aspergi
iussit.
IV. Ter mutatis equis Norcopiam
deuenimus.
V. Propter illius vrbis dignitatem, quae
inter Regni primarias censetur, Legatus per vnum
ibi diem demorari voluit. Enimvero res
consideratione dignas, inter peregrinandum
incuriose praeterire, si id e contemptu fiat,
superbiae tribuitur, si ex incuria, stupori. Quod
quidem Legatis, cum iter faciunt, negligendum

p.134
non est: nulla quippe res est, qua opportunius,
et facilius Principibus ac Ciuitatibus
gratificari possint, quam si illorum possessiones,
ac dominia magni faciant, subditorumque ingenia,
artificia, atque virtutes mirentur. Vnicumque
est istud, meo quidem indicio, honestum
recte peregrinandi compendium, vt omnia
quae oculis occurrunt, vndique delibentur;
vnde illis qui ad res gerendas vocantur, sapientiae,
et exemplorum promptuarium sit, aliis vero,
quos sua sors ad ignobile otium damnat,
exstet aliquod in sua recordatione, et commemoratione
solatium. Norcopia igitur vrbs est
inter praecipuas Sueciae, tam ob numerum,
quam ob industriam ciuium, qui varias artes
exercent. Influit in illam rapidissimum flumen,
quod a lacu non admodum remoto originem
ducit, seque tortuoso salebrosoque alueo, magno
murmure per saxa ex alto praecipitat. Vnde
Norcopienses plurium molendinorum exstruendorum
occasionem sumpserunt. Visenda
praesertim ibi est cupri, siue aeris officina, vbi
et fornacibus funditur, et defaecatur, et in laminas
typosque varii generis formatur, expoliturque.
Ibi Brontes, ibi Steropes, et nudus
membra Pyragmon. Horrendum est videre
malleos, molendinorum ope laminas aereas terentes,
tenuantesque, tam ingenti strepitu, vt
ipse tonans Caelo Iupiter exaudii non possit,
videre pueros qui laminas illas incudibus malleisque
supponant, alios qui forficibus chalybeis
illas in longum secant, deferuntur illae deinde

p.135
virgulae ad aliam officinam, vbi citissimarum
rotarum conuersione, impulsioneque
ab aliis artificibus torqueri repente videas in
fila, quae vulgo d'Archal-fr , ou-fr , de-fr richal-fr vocamus:
hoc vero tam praecipiti, tam celeri, tamque
acuta ac ingenti collisione fit, vt ipsae surdorum
aures, si huc se sistant, aperiri possint
audientium, nisi protinus abeant, obtundantur.
Vidimus inde quemadmodum sclopeti, fistulaeque
ferreae perforentur, ac poliantur exterius,
interiusque: vidimus tenuissimas bracteas,
quas ex auro diceres expoliri, conuoluique,
ex quibus ligulae laqueique aptantur.
Horridum erat imprimis intueri in ingressu omnium
ergastulorum perpluentia vndique tecta,
guttasque aquae in crystalla, glaciesque indurescere:
Praecipitantemque desuper spumantemque
inter saxa et rotas fluuium, commatibus
et repagulis, quibus hinc et illinc cohibetur,
indignantem. Iucundum contemplari Neptuni
Vulcanique iras, hominum industria domitas,
et coercitas, imo etiam ad eorum vsus
et commoda transductas. Charta ibidem, aliaque
plurima fabricantur. Multique passim in
variis officinis operarii laborant, quorum plerique
Belgae, Batauique, qui Gallice loquuntur.
Inuestigauit haec omnia Legatus comitante
vrbis Praefecto. Deambulauit inde secus fluminis
ripam, ibi naues aedificantur, vbi permultae
maiores bombardae ferreae iacent, quas
ad Batauos conuectant. Est illic cuniculorum
nigrorum maxima copia, qui accedi se, ac ferme

p.136
contingi patiuntur: Nondum didici an et
ipsi per hyemem, colorem mutent, candidique
fant. Scio quidem manifestumque est, lepores
omnes hyeme prorsus canescere, fierique
albos, ac deinde adueniente vere colorem
resumere pristinum, atque leporinum. Pridie
mihi Legatus versus miserat, quos ideo edo in
vulgus, tum vt summae eruditionis laus illi constet,
tum, vt plerisque diuitibus illiberaliter natis,
et institutis palam sit, solam (vt ipsi aiunt)
negotiorum trituram, ac veteratoriam, ad res
bene gerendas non sufficere, falsumque esse,
quod asserunt: nihil esse tam facile, quam obire
Legationes, suamque Legatis methodum
in mandatis esse perscriptam, nae vehementer
falsi sunt illi. Nam nisi sapientissimus pariter,
ac doctissimus fuisset noster Memmius
(ausim istud affirmare quod ipsum verissimum
est) nihil apud tam sapientes eruditos, callidosque
Reges, tam fortes Populos, tam prudentes
Ciuitates, quae ab Optimatibus, hoc est,
sapientioribus reguntur, efficere potuisset: aditum
illi sua scientia, atque facundia; gratiam
comitas: auctoritatem sapientia, atque virtus
comparauit. Deputetur vero in Germaniam
homo nullius prosapiae, contemnetur. Qui
Gallice ## tantum sciat non intelligetur. Qui historiae
profanae ignarus sit, irridebitur a plurimis:
qui sacrae, etiam ab omnibus. Sed adscribendi
sunt tandem Legati nostri versus.
Nec me hodie effugiet, aut indonatus abibis:
Nam quid ego in vatis longius aere morer,

p.137
Quam serilem accusas, tibi fert haec carmina
tellus:
Heu possint genium non retinere loci.
Vasta pererrantem regi deserta Sueci,
Lenire hac tardos me iuuat arte dies.
Per glaciem, atque niues dudum et contraria
iactor
Aequora, qua peragam non bene certus iter.
Interea et versus, et caetera ludicra fingo,
Vt fallam ingratae taedia longa viae.
Ac medium in Boream penetrans, mediumque
Decembrem,
Quo caleam, Phoebum mens agitanda vocat.
Sed mihi surdescis, Phoebe, atque facillima
vestrum
Virgo mihi (o Musae) nil paritura manet.
Non inuita tamen te commendare Minerua
Spernet, amatoris laudibus aequa sui.
Nec quia securus vulgo, suffragia tantum
Nostra ambis, faciles in tua vota sumus.
Sed quae fama tui nostrum pellexit amorem,
Nostrum eadem adiungit cognita iudicium.
Macte igitur meritis quaesitum, Ogerie, nomen
Externae haudquaquam laudis egenus, habes.
Quod mea si porro tibi sit sententia tanti,
Malim ego quam iudex, aemulus esse tuus.
VI. Ad pagum Ostrohutzby nuncupatum
deuenimus, vbi lectorum penuria in densa palea
humi iacuimus.
VII. Satis mane decem praecurrimus, vt
fretum. maris in quod flumen Norcopiae influit,
transiremus, quia nauigia vniuerso comitatui

p.138
nostro capiendo idonea non erant. Fretum
illud Bravvic appellatur, separatque Ostrogothiam
vnde exibamus, a Sudermania,
quam ingrediebamur: est illud latum medio
milliari: postremique e nostris, qui illud sub
meridiem transfretarunt, aliquo periculo, plurima
certe formidine, vt ipsi fassi sunt, non caruerunt.
Pusilla est ibi a Sudermaniae parte affixa
radici montis, quasi ostreum scopulo, Ecclesia;
dignusque hic esset tam Poeta, quam
pictore locus. Venimus inde ad pagum N. Thuna,
diuertimusque apud loci Sacerdotem.
VII. Propter festum Concept. B. Virginis
ibidem mansimus; atque in domo Lutherani
sacerdotis, quod illi vehementer graue fuisse
dubium non est, Missa Catholica a sacerdote
nostro celebrata est. Huic duae mulieres interfuerunt,
non sine magno pietatis sensu: quarum
vna tribus ante annis Amsterodamum se
contulisse religionis causa dicebat, nec ab eo
tempore Catholica sacra participasse. Vtile esset
ad occultorum Catholicorum solatium, pios
illuc sacerdotes submitti, quod modico pro
tantis opibus, quibus pacata apud nos redundat
Ecclesia, sumptu fieret, fructu vero non
modico: Credo ego quod nec Constantini, nec
nostrates Caroli, ac Ludouici, quos sua pridem
pietas ad Caelos euexit, dicatos a se Ecclesiis
reditus, ad illos vsus non quererentur
intercipi, atque diuerti. Neque hic temere ac
ficte religiosum ago: subiit me saepe iste sensus;
subiret omnes viros bonos, si illuc penetrarent

p.139
Transiit summo mane per hunc pagum cursor
publicus, qui magnum litterarum fasciculum
Legato attulit, in quo septem ad me scriptae erant,
quarum recentiores dabantur 7. Sept.
effluxerantque tres menses. Septenarius iste
numerus testatissimae necessariorum meorum
amicitiae symbolum fuit. Eo ipso mane dedi Legato
sequentes versus, vt Poetices curriculum
quod aperueram, clauderem
Memmi, fortunae donis qui diues abundas,
Fortunam meritis anteuenisque tuam.
Qua rerum vice continget debere Poetae
Tam misero, vt quicquam tante Poeta velis.
Hanc animo curam procul abiice, scilice isto
Libero te, si sim creditor aere lubens.
Me tam fortis in hanc ne perge lacessere pugnam:
Non ego sum tanto dignus Achille pugil.
Vincor ab ingenti (si qua est ea gloria) vate,
Seruaque victori praebeo colla meo.
Forte mihi tamen hoc tango tribuatur honori,
Quod me perpetuo carmine sollicites.
At non ulla meam pertentet gloria mentem,
Quam potiore meae parte quietis emam.
Nolim Tarpeiae sortem subiisse puellae,
Quae fuit acceptis obruta muneribus.
Desine meque tuis compellere, teque loquelis:
Ingenii est acies quippe retusa mei.
Me labor exhaurit, mihi mentem pectore in
imo
Concutit incessus succutientis equi.
Adde quo infausti sydus glaciale Bootae
Constingit nimio pectora nostra gelu.

p.140
Quo magis admirer sub tali sydere, Memmi,
Te tanta venae commoditate frui.
Hic ubi concreto canescunt frigore mentes,
Nascentesque suo fonte gelantur aquae:
Hic ubi nitentes pinus ad sydera possunt
Depressum multa vix niue ferre caput.
Hic communis vbi quondam consortia regni,
Frigida cum caeca nocte locauit hyems.
Et quisquam his regnis Phoebeum numen adorans,
De tam longinquo lumine speret opem?
Phoebum ego cum Musis, iubeo castamque
Mineruam,
Dum redeo ad nostros, res sibi habere suas.
Si quis forte sinu deinceps ebulliat ardor,
Ad numeros, si quae verba diserta loquor:
Hunc mihi subiicient hypocausta Sueca calorem;
Hic, tu Bacche, mihi garrule, Numen eris.
Desine te porro nobis committere Memmi,
Putida cui capiti vina vaporque nocent.
Nam metuo, ne quam statuis mihi carmine
laudem,
Prodat diffuso libera lingua mero.
Visenda est iuxta illum pagum fornax, in qua
maiores bombardae ferreae fabricantur, conflarique
vidimus maiores globos ferreos: vidimus
et machinam quibus illae perforantur.
Cum hic essemus, aduenerunt duo a Regina
missi, Franciscus nimirum Krutzius, et Laurentius
Vanderlinus, vt Legatum Reginae nomine
salutarent, ac Stolcholmum deducerent.
IX. Nicopiam venimus.
X. Quae Dominica fuit, Nicopiae Missam

p.141
celebrari iussit Legatus in hospitio suo, vbi
Aula erat magnae alicuius celebritatis capax.
Castellum ibi est non contemnendum. Est monetae
officina. Dimidia pars vrbis paucis ante
annis flammis absumpta fuerat, quod mirandum
non est; nam omnia fere aedificia lignea
sunt, ita vt magis mirandum sit, quod quotidie
incendia non accidant, cum passim ex caminis,
qui non satis excelsi sunt, scintillae a vento
spargantur.
XI. Post meridiem in itinere offendimus
Baronem Skutzium, patrem illius adolescentis,
de quo supra, Regni Suecici Senatorem, virum
doctum, ac prudentem, multisque antea grauibus
negotiis et legationibus functum, qui
tunc etiam Legatus in Daniam mittebatur, pro
negotio Episcopatus Bremensis, praetereaque in
Angliam. Cum illo Legatus noster, per sesquihorae
spatium, seorsim loquutus est, emunxitque,
quod potuit: erat enim iste, vt iam dixi,
e praecipuis Reipublicae geniis. Nec parum est
in illis Regnis (de Dania, Suecia, et Polonia
intelligo) esse Senatorem: cognoscunt enim
illi, deliberant, ac definiunt de summa rerum.
Peruenimus ad pagum nomine Oby, diuersati
apud Landtzmannum, hoc est, vici, siue municipii
iudicem. Landtzmanni enim, et sacerdotes
hospitia inter se partiti sunt, atque cauponas:
Vnde maior peregrinantibus securitas
constat, cum apud optimos quosque
habitant.
XII. Ad oppidum venimus N. Telga, vulgo

p.142
Tellier, quod tribus ante annis, incendio
penitus absumptum fuerat, tametsi aqua non
egeat; est enim inter medias lacunas, quae ad
mare vsque, plurima tamen scopulorum, breuiumque
isthmorum interruptione, atque obiectu,
pertinent: quod idem contingit aliis oppidis
in illo tractu sitis.
XIII. Ibidem mansimus; dumque pranderem,
obortum est mihi frigus in humero,
brachioque sinistro, quod me a mensa ad lectum
adegit; vbi post aliquot horarum febriculam
conualui. Legeram quippe pridie nimis
otiose in coemeterio quaedam epitaphia litteris
Gotticis perscripta, vbi id forte incommodum
contraxeram. Dies hic pluuius fuit. Legatus in
domo Regia habitauit, non paucis cubiculis
constante, at ligneis ac sine ornatu vllo
XIV. Cum tandem Metropolim Sueciae
Stocholmum appropinquaremus, obuii Legato
venerunt Axelius Banner, strenui huius Mareschalli
Bannerii frater, et Gustauus Horne, Mareschalli
Horni, fortissimi Ducis agnatus, qui
inter medias niues properantem Legatum non
admodum breui oratione morati sunt: Loquebatur
Suecice ## pro sua dignitate Bannerius, Aulae
Mareschallus: interpretabatur Gallice pro
sua comitate Hornus, qui nobis sempet per
mansionem nostram familiaris, et humanus
fuit. Nouem nos rhedis in vrbem inuexerunt,
iisque praeclaris, atque ad morem Gallicum,
credo etiam in Gallia factis: nam Ioannes Oxenstierna
in sua Gallica, Anglicaque legatione,

p.143
Anglicas, et Gallicas pompas, atque delicias
delibauerat, ac pro suae aetatis, paternarumque
opum captu, vt earum aliquas in Sueciam traduceret,
curauerat: At dubitauerim profecto
nec iniuria, num illae antiquis austerisque Suecorum
moribus conuenire possint. Ille certe
Stokholmi situs, inaequalesque viae non admodum
facilem triumphalibus rhedis decursum
permittunt: Est enim illa vrbs inter scopulos,
ac salebras aedificata, quod, vt ipsimet
narrant, non ex hominum delectu, qui hunc
locum optauerint, sed ex fortunae casu, cui se
permiserant, factum est. Aiunt enim, cum sua
Metropolis, vel incendio, vel aliis casibus saepius
diruta, ac instaurata fuisset, consilium cepisse
maiores suos, vt aliam, vbicunque sors
ferret, aedificarent, baculumque in profluentem
icisse, vt quocumque in loco adhaeresceret,
ibi se sisterent. Cumque ille tandem baculus
his scopulis, inter maris anfractus substitisset,
vrbem ibi suam statuisse, infelicemque
vrbis situm hac excusatione defendunt: Verumtamen
quaae terrae commoditas deest, tanta
maris opportunitate, et vtilitate compensatur,
vt nullibi fortasse securior sit, ac tranquillior
portus: Maximae enim, et onustissimae naues
tam adhaerescunt vrbi, vt domos ipsas contingant,
ac sine anchoris, et funibus in portu
quietissimae sint. Quod quidem ea ratione fit,
quia Stokholmum ab alto mari duodecim aut
amplius milliaribus abest: tortuosisque fretis,
ac diuertigiis, quae a variis insulis ac promontoriis

p.144
teguntur, ad illud naues appellunt: quarum
beneficio per aestatem omnia illis ad victum
necessaria importantur, vicissimque illi
terrae suae dotes exteris communicant, atque
commutant. Ampla satis est illa vrbs, nec paucis
habitatoribus constat, quorum tamen per
plateas, ac vias frequentiam vidi nunquam,
adeo frigora per quae ibi morabamur, vniuersos
in hypocaustis concluserant: Neque enim tam
sunt imprudentes opifices vlli, aut venalitiarii,
vt per hyemem in patentibus officinis. ac tabernis
laborent. Rarus vero est foeminarum in publicum
egressus, vixque illae comparent, nisi cum ad
templum se conferunt. Adscribo ego importunissimae
anni tempestati, quod tam rarum fuerit nobis
cum ciuibus illis commercium: per enim quinque
ipsos menses viguit intensissimum frigus,
indurati lacus, solidata flumina, constrictum
mare: impalluerant omnia niue, torpebantque
quasi in profundo naturae veterno: Et vero statim
atque intepuit, necdum bene liquatis niuibus
profecti sumus in Borussiam. Parum commodum
Legaro hospitium assignatum est, at
melius tota vrbe non fuit: nos in separatas domos
commodius quam ille, distributi fuimus,
nec vlla humanitatis officia hospites nostri se
desiderari passi sunt: nusquam vero tam mitem
hyemem expertus sum, nisi cum mea sponte,
sine necessitate vlla cum sociis peregrinari
placuit. Caeterum tanta nobis ligni copia suppetebat,
vt perfacile esset regionis frigora eluctari.
Memini, Auaugurium, qua liberali est

p.145
indole, numquam ad coenaculum vbi comedebamus,
ingredi, quin accenso iam foco integram
ligni vehem ingereret.
XV. Dux Bipontinus, idemque Comes Palatinus
Rheni, qui Gustaui Adolphi sororem
duxit, moraturque Stokholmi, Legatum nostrum
prior salutatum venit, cui Legatus ingressum
cubiculi detulit, dextramque manum,
eumque postea egredientem ad rhedam vsque
comitatus est: de illius hominis ingenio. atque
virtute non disputo. At profecto, parum dignitatis
externae seruant Principes. quos fortuna
deseruit: magnumque est ad elationem animi,
maiestatemque personae, in vestibus, in comitatu,
in aliis denique opibus praesidium:
dubitaremque ego, in illis, quorum ignota est
origo, quique se alterius orbis Principes faciunt,
qualis erat nuper iste Aethiopiae, an superbus
incessus, atque vultus, gloriosusque
sermo, ad fidem magis valeant, quam ad imposturam.
Caeterum qua natalium dignitate
quaque est cum Regina necessitudine, ille Dux
Bipontinus nullae sunt eius in Suecico Consilio
partes: Est illi tamen filius, filiaque, duo istius
Aulae ornamenta, qui Nobilitatis suae indolem
praeclare vterque repraesentant: et filia quidem
venusta, ac plenis nubilis annis, Reginae matri
in deliciis est. Iunior est filius, iunioremque Reginam
paucis annis excedit. Neque vero hic me
Suecici Regni Proceres maiestatis reum faciant,
qui huiusmodi aetatum comparatione,
de illis matrimonio copulandis aliquid praeiudicare

p.146
velim: quod vidimus, testamur: quod e
Republica sua sit, ac suis singulorum vsibus, ipsi
viderint. Ea ipsa die Mathias Soope et Petrus
Spare, qui Hafniae ad Nuptias Danicas Legatus
fuerat, Regni Senatores, Legatum nostrum domi
salutauerunt.
XVI. Iterum Legatum inuiserunt idem Petrus
Spare, et Ioannes Saluius, Cancellarius
Aulicus, qui tamen Regni Senator non est, licet
praecipuis Regni negotiis adhibeatur, vir omnium
linguarum, omnium scientiarum peritus,
qui Regi Gustauo ab Epistolis fuit. Nunc grauissima
per Germaniam Legatione praeclare
fungitur.
XVII. Quae Dominica fuit, Missa celebrata
est in cubiculo Legati: idem enim illi locus,
et cubiculum, et coenaculum, et sacellum fuit:
adeo incommode habitabat: erat tamen atrium
superius satis amplum, vndecim maioribus fenestris
in mare patens, vbi nos comedebamus,
et vbi ipsi Legato, cum palam, et ad pompam
epularetur, instruebatur mensa: Verumtamen
ille, cui alioquin condimenta extera non sapiebant,
mature et suis ipsius commodis, et Reipublicae
vtilitati cauit, professus, quandoquidem
sibi diutius in vrbe morandum esset, nolle
se tanta celebritate, ac sumptu vesci: habebat
enim quindecim aut viginti Nobiles Suecos ministeriis
suis deputatos, quibus laute, et magnifice,
vt publica illa conuiuia postulabant, alendis
maxima esset impendenda pecunia: Idcirco
non inuiti Proceres Legati consilium exceperunt,

p.147
vt priuatim comederet, quod etiam honestissimo
colore praetexuit, nimirum se commodius
ac salubrius habiturum, si a suis famulis
suae dapes pararentur more Gallico. Primis
vero aliquot diebus, ne se publico spectaculo
inuideret, palam epulatus est: Istaque die Ioannes
Oxenstierna, magni Cancellarii filius, cum
eo pransus est, illique in fine conuiuii mantile
ad abstergendas manus praebuit, nec cum eo in
ingressu abluere voluit, adeo ibi magnus honos
Legatis exhibetur.
XVII. Cum Lutzauio, adolescente Germano,
qui Principis Daniae puer honorarius
fuerat, Legatoque nostro commendatus, Germanice ###
studui, vicissimque illum docui Gallice.
XIX. Duo Senatores legatum nostrum domum
conuenerunt, et ad Reginae virginis audientiam
deduxerunt, comitantibus multis
aliis Nobilibus Suecis,: quorum magna pars
pedibus rhedas nostras praecedebat: quod et
ipsum in Polonia fieri assolet, vt cum gestatur
ex Magnatibus quispiam, comites illius tametsi
Nobiles, vel lecticam, vel rhedam pedibus
antecedant:, famuli vero subsequantur. Palatium
Reginae maiestate sua non caret, vetusque
est aedificium satis capax, pluribusque diaetis
constans: obliti isti non erant pretiosissima quaeque
peristromata sternere, quacumque transire
debebat legatus. Intrauit ille tandem in
Reginae cubiculum, vbi illa in editiore loco,
sola sub Vranisco sedebat, quae nobis, qui Legatum
praecedebamus, ingredientibus assurrexit,

p.148
nosque singulos genuflexione salutauit.
A dextris illi adstabant Regni Tutores, ac Senatores:
a sinistris suae Matronae, ac puellae:
proxima illi erat filia Comitis Palatini Ducis
Bipontini, eius consobrina. Ascendit, tribus
rite factis inclinationibus, in hunc thronum Legatus:
et cum Reginae manum deosculatus esset,
Latino sermone ## haec fere dixit. Nisi Reges
qua ingenti sunt potestate, ita ingentibus
erga populos suos officiis tenerentur, quae illos
ditionibus suis excedere non sinunt, Serenissimam
Sueciae Reginam non conspecturam
tunc Regis Christianissimi, in Legati persona,
adumbratam imaginem, at illum ipsum cum
omni maiestate, et splendore, quo circumfunditur,
intuituram fore. Nihil enim Christianissimum
Regem tam in votis habere, quam vt
beneuolentiam suam dilectissimae magni Gustaui
filiae coram contestari posset. Verumtamen
quod per suae conditionis sortem liceret, istud
nunc praestare, misisseque Legatum, qui amicitiam,
auxilium, subsidium denique omne illi
offerret: velle Christianissimum Regem in eodem
foedere, quod cum felicis memoriae Gustauo
percussisset, manere: hanc autem Legationem
non e suis vsibus, quod plerunque a caeteris
Regibus fit, sed ex Reginae commodis adornasse:
proinde sub tempus quo Regni Sueci
negotia postularent, huc Legatum extra ordinem
deputasse, qui serio illorum vtilitatibus
promouendis incumberet. Id debere Iustissimum
Regem antiquae vtriusque Coronae foederationi,

p.149
quae et historiae testimoniis manifesta
et nouissimorum temporum, Caroli nimirum
noni, exemplo confirmata sit. Debere praeterea
magni Gustaui memoriae, qui, si oculis
nostris praematuro fato exemptus sit, animis
certe adhuc penitus haereat. At debere id denique
infanti Reginae, quae paternorum amicorum
officia ipsa, vel sexus, vel aetatulae conditione
imploret: Regem itaque suum semper
praesto futurum, vt Serenissimae Reginae, totique
Reipublicae Suecae opituletur, communi
videlicet Europae bono, cui procurando, Gustauus
tam feliciter hactenus adlaborauerat: vnum
illum fuisse his saeculis, qui se veterum
Gothorum haeredem reminiscens, quemadmodum
illi Imperii quondam Romani potentiam,
et finitimis grauem, et reliquis mortalibus exosam
retuderant: sic ille ad impotentem dominandi
libidinem, quae aliquos incesserat, qui
iisdem artibus ad idem Imperium nitebantur,
quique Ciuitatibus liberis imminerent, coercendam
sese deuouisset. Quae cum in vota,
consiliaque iampridem cum Gustauo Ludouicus
Rex Christianissimus consensisset, ea cum
Serenissima Regina eius filia continuare velle,
neque id modo, sed in aliis omnibus, quae ad
vtilitatem eius pertinerent, Regem Christianissimum
se libentissime offerre, ac praesertim
in his quae inter Sueciam Poloniamque sunt,
iurgiis disceptandis: qua in re quicquid sui arbitrii
esset, iuste, constanterque collaturum.
Haec in summa esse, quae Serenissimae Reginae

p.150
Rex Christianissimus si coram fuisset, dicere
ipse voluisset, quem putaabat desideraturum, vt
Reginam, quam adeo diligeret, praesens ipse
alloqui posset, ob eamque causam, illum in sui
Legati locum libenter intraturum: quem quidem
honorem soli etiam suo Regi concedere
vellet, frui nimirum tantae Reginae praesentis,
atque colloquio. Itaque ingenue fateri, se suum
infortunium, cum nuper naufragium pati crederet,
non nisi media ex parte agnouisse, per
quod tam elegantis, tamque praestantis Reginae
conspectu sibi carendum fuisset.
Dum haec incredibili grauitate, ac gratia Legatus
pronuntiaret, octennis Regina constantissime
illum intuebatur, intelligenti similis. Petrus
Saluius ad solium eius proxime accedens,
ex consilii Sueci mente, quam praeceperat, respondit:
Summas gratias suam Serenissimam
Reginam Christianissimo Regi habere, quod
tanto illam amore prosequeretur, resque Suecas
tam libenter promoueret: hanc veterem esse
inter vtramque Coronam confoederationem,
quae variis temporibus renouata fuerat, multisque,
ac grauibus testimoniis confirmata, ac
sancita. Qua in re non degener maioribus suis
Ludouicus, et induciarum inter Sueciam, Poloniamque
sequester fuerat, et in bellis, quae
pro bono publico felicis mem. Gustauus susceperat,
suppetias fidelissime tulerat. At quandoquidem
inchoatum, affectumque a Gustauo
opus mors praematura diremisset, superesse, vt
illud idem Rex Christianissimus, qua potens est

p.151
armis, et consiliis perficeret, Germaniamque
communi hoste liberaret: Eum honorem imprimis
Regi Christianissimo haberi debere, quod
in publico Sueciae luctu, atque infortunio amicitiam,
quam viuo Gustauo vouisset, haeredi
eius infantulae filiae tam religiose persolueret.
Hoc porro magnanimitatis Regis Christianissimi
illustre testimonium esse, quod non suis
ipsius commodis, sed amicorum vtilitatibus agat,
afflictorumque calamitati subleuandae,
tam promptus accedat: in illius praecipue amicitia,
ac beneuolentia vniuersam Sueciam, Reginasque
ipsas solatia ingentis luctus, si quae sperare
possent, constituisse: nec se esse falsos, qui
tam praesens Regis Christianissimi auxilium foris,
experti domique essent: Quibus tamen efficacibus
benefactis non contentus Rex generosissimus,
vt id etiam vniuerso Orbi patefaceret,
hanc tam celebrem Legationem instruxisse,
hominemque eximiis virtutibus praeditum,
aliisque magnis Legationibus perfunctum, in
Sueciam misisse, vt post rite factas salutationes
continuo in Prussiam ad disceptandam grauem
illam inter Suecos Polonosque litem se conferret,
arbitrioque, quod Rex Christianissimus
in se receperat, fungeretur. Habere itaque Reginam,
Remque publicam Suecam Legato magnam
gratiam, quod in tam difficili tempestate,
hoc tum longinquum, durumque iter
suscepisset.
His dictis Legatus Regis sui litteras Reginae
porrexit, postulauitque, vt comitibus suis illam

p.152
salutare liceret. Illique manum ordine deosculati
sumus. Legatum reduxerunt iidem,
qui deduxerant, et cum illo pranderunt.
XX. Ad Reginae matris audientiam iuit Legatus.
Comitati sunt illum Mathias Soope, et
Ioannes de la Garde, regni Senatores, itemque
Benedictus Oxenstern, vir multis Legationibus
perfunctus, nimirum qui pridem in Aula Regis
Persarum cum dignitate versatus, ante paucos
annos, ad Regem Christianissimum Legatus
fuerat: vir ille est summae modestiae, atque
dignitatis, et linguae Italicae ## apprime sciens,
quod in homine Sueco satis rarum est. Aderat
etiam Ioannes Oxenstern, Cancellarii filius, et
Gustauus Horne. Ascendimus in amplum atrium,
in quo Regni Comitia haberi solent:
vbi ad lacunar insignia depicta sunt omnium
Regni Prouinciarum. Satis multi Nobiles nobiscum
aderant, at pauci in cubiculum Reginae
admissi, quippe quae ab excessu desideratissimi
coniugis omnium virorum alloquium, atque
conspectum hactenus aspernata fuerat, sibique
a solis suis foeminis ministrari permiserat,
et se huius Solis lumine orbatam, tristi, ac
maligna funerearum facum luce in atro conclusoque
cubiculo damnauerat: quas quidem
tenebras paucis ante diebus aliquatenus discusserat.
Itaque nobis, qui desolatam deformemque
luctu viduam cogitatione praeceperamus,
cum sese pulcherrima, ac venustissima Princeps
obtulit, oculi animique nostri mire praestricti
sunt; nam vix alibi, vel oris suauitate, vel staturae

p.153
dignitate praestantiorem intueri liceat.
Stabat illa in quadrato, eoque amplo cubiculo
(nullo tamen lecto, nam vbi lectus est. nullos
admittunt viros) in quo parietes, lacunar, et
solum atro panno constrati erant; dextris
matronas, sinistris aliquot Regni Senatores
habebat. Ingredientes nos singulos salutantesque
resalutauit. Legato vero, qui et ipse inexspectato
splendore perculsus fuerat, suas totidem
salutationes genuflexione reddidit. Cumque
illi manum deosculatus esset, humanissima
illam dignissimaque oratione ## Gallice allocutus
est: ad quam, quia Reginae contemplandae cuncti
attentiores eramus, non satis aduertimus.
Illud tantum notauerim, de Rege defuncto ne
verbum quidem factum a Legato: ne intempestiue
suos luctus piissimae Principi renouaret.
Pro Regina Saluius Latine ## respondit, cum illi
suam ipsa mentem in aurem insinuasset: cumque
Reginae Christianissimi Regis litteras dedisset
Legatus, excepissetque ipsa illas humanissime,
iussit Legato dici, se admodum dolere,
quod illum Gallice alloqui non posset, cupere
enim multa de Rege, Reginaque Galliae
sciscitari. Replicauit continuo Legatus, se a
Serenissima Regina fuisse praeuentum, seque
illud idem dicere voluisse: nimirum vehementer
angi, quod Germanice ## loqui non posset,
optareque omnes linguas, quas studendo, et
peregrinando didicisset in vnam Germanicam
commutare posse, vt tantae Reginae colloquio
frueretur. Rogauit deinde, vt illius manum

p.154
oscularemur, quod et fecimus. Ductus inde
est Legatus ad aliam Palatii partem, vbi Senatus
Regni illum expectabat. Vniuersi illi occurrerunt
ad Aulae portam, nosque cum eo ingressi
sumus, deinde statim regressi, eumque
sub conopoeo medium sedentem, habentemque
hinc inde Senatores dispositos reliquimus.
Primi sunt inter illos, quos Regentes, siue Regni
Tutores vocant, quos summae rerum Gustauus
in expeditionem Germanicam proficiscens
praefecit, quorumque potestas, atque auctoritas
Regni Comitiis post Regis excessum
confirmata est. Primus est Gabriel Oxenstierna,
Regni Dapifer, qui consilio ac iuri dicundo
praeest. Secundus est Iacob Pontus de la
Garde, Magnus Regni Mareschallus, siue Generalis
armorum Praefectus. Tertius, Carolus
Caroli filius, Carle Carlesohn, Magnus Admiralius,
siue Thalassiarcha. Quartus, Axelius
Oxenstierna, Magnus Cancellarius. Quintus,
alius Oxenstierna, Magnus Thesaurarius: alii
deinde Senatores suo quique antiquitatis ordine,
quibuscum per horam Legatus remansit,
Latineque ## locutus est: aberat vero tunc temporis
Cancellarius, atque in Germania rem
publicam procurabat.
A prandio Iacob Pontus de la Garde, quem
deinceps Generalem appellabo, Legatum salutatum
venit. Illum Excellentiae nomine Legatus
nuncupauit, perque plures horas cum
illo fuit, Galliceque ## locuti sunt.
XXI. Gabriel Oxenstierna, Archidapifer,

p.155
vel, vt vulgo dicunt, Drostus, Legatum conuenit,
salutandi causa cui Legatus in antecubiculo
obuiauit, illique ingressum obtulit,
quem pertinaciter recusauit Dapifer. Itaque in
Suecia, ac Dania eum honoris gradum seruauit
Legatus, vt in sua etiam domo prior incederet,
ac sederet. Pluribus horis Latine inter
se collocuti sunt neque enim iste Gallice intelligit.
Eodem die sero celebrata sunt magna
celebritate sponsalia inter Ioannem Oxenstiernam,
Cancellarii filium, et filiam Comitissae
de Stour, quae Reginam proxima cognatione
pertingit. Inuitatus ad hanc celebritatem Legatus,
primum locum tenuit, omnique honorum,
et officiorum genere exceptus est. Dum
interponuntur, pronuntianturque stipulationes
nuptiarum, viri ex vna parte, foeminae ex
alia stant inuicem se respectantes, habenturque
orationes a praecipuis cognatis, et propinquis,
qui sponso sponsam, qui sponsae sponsum commendent;
quemadmodum Hafniae factum supra
memini. Offertur deinde sponsae ab sponso
armilla, vel torquis, vel quidpiam huiusmodi,
aliudque vicissim ab sponsa offertur sponso;
Tum demum inuitati mutuis sese percussionibus,
per iocum, impetunt. In tres ipsas horas
conuiuium productum est: interimque musica
instrumentorum non iniucundum concentum
efficiebat. Regi Christianissimo, Reginisque
Sueciae rite per omnia triclinia propinatum a
stantibus, nudoque capite, idque per sesquihorae
spatium: nam vnicuique compotori licet,

p.156
antequam bibat, longis ambagibus amici
sui beneuolentiam demereri, hasque praefationes
historiarum longa, altaque repetitione amplificare:
tum demum calefactis, incensisque
a vino animis in Imperatorem Regemque Hispani
inuehi, eosque super mensa debellare.
Armamentarium vnde haec tela promebantur,
erat ingens abacus poculis capacissimis, ac praealtis
crateribus onustus, in medioque aulae constitutus,
infinita famulorum multitudine septus,
qui suae vel dominorum siti indefessum
postulabant, ne quis calones, atque lixas militibus
ipsis, atque ducibus segniores putet Post
sublatas dapes choreae ductae sunt, quas cum
contemplari cuperem, propinatum mihi iam
satis superque madido poculum occasionem exeundi
fecit. Legatus pro dignitate sua ad horam
quintam matutinam fastidioso spectaculo
se satiauit.
XXII. Scripsi in Daniam litteras ad Cornificium
Vlfeldium, et ad Petrum Vvibium.
XXIII. Cum Theologo nostro aliquas Ecclesias
perlustraui, vidimusque Lutheranum sacerdotem
in habitu, vesteque vulgari, cum ocreis,
et calcaribus, duodecim, aut amplius,
tum viris, quam foeminis absolutionem impertientem:
circunstabant illum poenitentes genibus
flexis, quos ille ad virtutem, vt credo, ##
capessendam hortabatur: cumque quaesiuisset
ab illis, nunquid coram Deo peccatores se esse
faterentur? Professi sunt. Nunquid illos peccatorum
suorum poeniteret? Asseruerunt. Num

p.157
etiam crederent, se pastorem ac verbi-ministrum,
potestatem habere dimittendi peccata?
Consenserunt. Tum vero ille pronuntiauit,
declarare se illorum omnium peccata esse dimissa.
Eosque ille, seque illi inuicem amplexati
sunt. At in Ecclesia Germanica, in quam euestigio
nos contulimus, obseruauimus singulos
in aurem ministri confiteri. Qua autoritate
scripturae fundata sit haec diuersitas, penes sit
illos controuersia. Cum redii domum, ad Archidapiferum
misit me Legatus, a quo petebat
excusari, quod eum inuisere non posset propter
Natiuitatis Dominicae festum, quod nobis Catholicis
imminebat; nam illi post decem tantum
dies celebraturi erant: excepit me ille comiter.
Ad Latinos ## delegari, erant meae partes.
XXIV. Quae Dominica, et Dominicae
Natiuitatis vigilia erat, sub noctem vespertinas
preces cuncti recitauimus: Sacerdosque
noster breui oratiuncula nos ad sequentem celebritatem
hortatus est, at deinde cum illo preces
matutinas recitauimus.
XXV. Nascentem Christum Seruatorem
nostrum, qua potuimus pietate, ac reuerentia
prosequuti sumus, omnesque Dominicum corpus
communicauimus. Sub noctem preces iterum
vespertinae a nobis recitatae: Fortasse nec
in ipsis Catholicis vrbibus, tam religiose, modesteque
hanc diem peragere nobis
contigisset.
XXVI. Archidapiferum Legatus inuisit,
qui illum extra suae domus limen excepit. Iuit

p.158
inde ad Generalem de la Gare, apud quos singulos
per sesquihoram mansit. Profectus est
illa die rediitque Calmariam vir bonus.
Claudius, Batauia oriundus, qui Legatum in
itinere comitatus fuerat, commeatusque ac omnium
rerum curam susceperat: quod officium
vulgo Praestauum vocant, fortasse quod praesto
sit. Credo par esse istud munus Chiaussorum
muneri, quos Turcae Legatis adhibent, partim,
vt eos iuuent, partim, vt iuuandi praetextu,
omnia quae vel dicunt, vel faciunt, speculentur,
ac referant. Abeunti Claudio aureum
horologium non exigui pretii Legatus dedit:
Successit illi in Praestaui munere Thuro Lilisparus,
satellitii Regii praefectus, vir satis austerus,
qui nobiscum comedebat, Legatoque cum
egrederetur, semper apparebat.
XXVII. Pietati, ac literis tributa est.
XXVIII. Elegantissimas litteras, quas a
Nicolao Borbonio excellentissimo Oratore Latino
pariter ac Poeta Legatus acceperat, mihi
pro sua humanitate communicauit, et quam
illi pari elegantia responsionem
destinauerat.
XXIX. et XXX. Litteris Lutetiam scribendis
absumptae sunt.
Suprema mensis annique die Ecclesiam, quae
Franciscanorum olim fuit, adiuimus, in qua celeberrimae
memoriae Gustauus Adolphus sepultus
est. Adiunctum est templo, et inaedificatum
recenti opere sacellum, sub quo excauatus est
fornix ibique conditum defuncti corpus: nullae

p.159
adhuc erant imagines, nullae inscriptiones: calcauique
non sine reuerentia, atque luctu tanti
Viri cineres, ac nondum etiam fortasse cineres,
sed foetidum ac deforme cadauer, eius nempe
Herois, qui paucis ante mensibus vniuersae Europae
terror fuerat. Iamque animum meum altius
ista meditantem tristis humanae conditionis
commiseratio angebat, cum vulgare funus,
quod in eandem Ecclesiam ducebatur, abire me
cum sociis compulit, nonnihil elogii epitaphiique
illi destinantem. Foris vero in exteriori illo
sacello secus tecti suggrundam inscripta sunt
capitalibus litteris haec verba. Gloria altissimo
suorum refugio. Et infra. Sepultura potentissimi
Principis Gustaui magni, Dei gratia, Regnorum
Sueciae Regis incomparabilis, qui Regno vndique
hostibus obsesso ad Imperium intrauit, pacatis deinde
Danis Moscoque et Polono mitioribus factis,
regnum ampliauit, summaque prudentia gubernauit,
tandem retruso Caesare, Germanisque a Papae
deformatione liberatis, in pugna Lutcensi victor
Heroice obiit. Octauo Cal. Nouembris. Deinde
infra. In angustiis intrauit, Pietatem amauit, hostes
prostrauit, Regnum dilatauit, Suecos exaltauit,
oppressos liberauit, moriens triumphauit.
Gloriosam hanc et magnificam inscriptionem
cum aliquando legisset Legatus noster,
excanduit ad haec verba (Germanis a deformatione
Papae liberatis:) decreueratque super illa
re apud Reginam Senatumque Sueciae conqueri:
nam acerrimum vbique se gessit tam Ecclesiae,
quam patriae suae defensorem. Et certe, si

p.160
de illa inepta iactatione expostulasset, dubium
non est, quin quicquid est Procerum, et honestiorum
hominum, abiiciendum hunc titulum
censuissent: neque enim Principes. Nobilesque
viri, qui plerumque recte instituti sunt, alios
Principes conuitiis, ac maledictis lacessere solent:
at istae sunt ineptissimorum Ludimagistrorum
elegantiae, quibus popelli gratiam demerentur,
sibique ad famam, et quod fama illis
antiquius est, ad opima sacerdotia viam muniunt:
nam quo quisque Pontifici Romano
infensior, ac maledicentior est, eo diligentius,
ac studiosius suo munere videtur defungi.
Quod ea tamen cautione dico, vt moneam, non
deesse inter diuersarum opinionum professores,
quos vidi plurimos, qui modeste, qui verecunde,
qui grauiter loquantur, et scribant, quorum
laudibus suo tempore non parcam, vt palam
sit me veritatis enarrandae semper studiosissimum
fuisse.
Annum millesimum sexcentesimum trigesimum
quintum Stocholmi feliciter inchoauimus,
sacrorum nostrorum apud Legatum
celebratione, pro cuius praecipua, nostrumque
omnium incolumitate vota suscepimus. Post
meridiem cum Lutzauio Germanicae, Gallicaeque##
linguae commercium exercui ad horam vsque
tertiam, quae quotidianae, per hos dies lectionis
meae terminus fuit: nam quadrante
post, non nisi admota candela, tametsi in clarissimo
cubiculo, vnde mare, et montes prospiciebam,
aut legere, aut scribere poteram

p.161
Itaque hunc calculum pono, hora vna integra
Stocholmi citius, quam Parisiis noctem aduentare.
Diem vero semihora tardius, paulo nimirum
ante octauam, hoc est, sesquiseptima, quod
quemadmodum fiat, aliis iudicandum relinquo.
Interdum tamen ipsa pulsante octaua,
etiam ad fenestram omnino legere non potui.
Crepusculum huius diei cum Molaeo contubernali
meo, circumeundo portui partique vrbis
absumpsi, deindeque ante coenam, quae ad
sextam condicebatur, per duas horas, nonnulla
in libro Groti de iure belli, et pacis,
delibaui.
II. Reginam viduam, per sesquihoram, Legatus
priuatim inuisit sedens. Huius colloquii
interpres## fuit Generalis de la Garde. Interim
ego propter morbum capitis, debilesque, qui
sub axillis mihi per hoc tempus oriebantur sudores,
in lecto decumbebam.
III. Quae Diuae Genouefae sacra erat, mane
antequam domo egrederer, hos illi versus
composui.
Piissimae Parisiorum Patronae,
D. VIRGINI GENOVEFAE,
CAR. OGERIVS, Paris.
In mediis iaceo, Diua o Genouefa, Suecis,
Nullus vbi possit ferre propinquus opem.

p.162
Me capitis dolor infirmat siue haec mea, siue
Praui temporis aeris illa fuit.
Quae iuuet hic, non est Medicorum copiae, et vt
sit,
Qui petat a Suecis Gallicus aeger opem?
Vt tactu possint aegroti corporis, aegra
Certe non possunt noscere mentis opus.
Terra salutares aut hic non educat herbas,
Aut si sint, densa delituere niue.
Diua sagax, aegri quae morbos corporis, aegrae
Intima quae mentis vulnera nosse potes.
Quae nullo emplastri, nullo medicamine potus,
Seu cures corpus, seu mala mentis, eges.
Quamuis Parisia, quam protegis, adbsumus urbe
Mite tuum imploro, Diua Patrocinium.
Exue cor curis, eadem capiti exime morbos:
Mutua se vitiis corque, caputquegrauant.
Si redeo, sacro si possum adrepere cliuo:
Impendo hoc aris corque caputque libent.
A prandio Petrum Vvibium, qui in hanc
Sueciae Aulam a Rege Daniae missus fuerat, inuisi,
qui mihi multas ab honestissimis personis
salutationes attulit, quas quidem summe colo
ac veneror. Pridie ille Legatum nostrum
salutauerat.
IV. Lutherani isti vetus Calendarium obseruantes,
Natiuitatem Dominicam celebrauere:
Itaque, vt illorum cerimonias propius intueremur,
Ecclesiam maiorem Suecicam adiuimus,
vbi post Regni Proceres in subselliis maioribus
sedimus. Duo sacerdotes ad altare accesserunt,

p.163
quorum senior, qui missam celebrabat,
cappa indutus erat, vne chape, alter
qui diaconum agebat capsula, un chasuble,
vtrique erat cum vestibus illis ecclesiasticis
collare rugatum, un fraise, quod satis ineptum
est. Huiusmodi Missae ordo ad nostrum proxime
accedit: nullam tamen confessionem, aut
introitum celebrant. Statimque cantores cum
organo incipiunt Kyrie eleison; quo finito sacerdos
incipit Gloria in excelsis Deo, vulgari idiomate,##
excipiuntque cantores atque vniuersus
populus continuo cantu, non alternanti vt apud
nos. Cantus ille satis musicus est, nec
populus in dissonantias scinditur. Hymno hoc
finito, sacerdos vnam orationem siue collectam
canit. Postea Diaconus ad populum conuersus,
tergoque altari nitens epistolam recitat
a parte, qua Euangelium Catholici. Decantatus
est deinde Musicis tractus Verbum caro
factum, idque Latine, quod postea Suecice##
repetunt. Sequitur Prosa, vbi de Beata Virgine
pia, ac honorifca mentio fit; nam Sanctos
illi non aspernantur: non orant tamen. Recitatur
deinde a Diacono Euangelium, in eodem
situ, quo epistola: tumque se etiam sacerdos
conuertit ad populum, qui post Euangelium
incipit Credo, quod vniuersus populus excipit.
Offertorium deinde personant organa, atque
cantores. Suggestum postea conscendit sacerdos
vniuerso stante populo, atque in eum intuente,
ac post aliquam submissa voce praefationem
factam, non salutationem Angelicam,

p.164
sed alium hymnum inchoat, quem populus
canendo excipit genibus (ni fallor) flexis. Euangelium
postea praelegit, ac deinde explicat.
Tum vero viri hinc ab vna parte, et inde ab
alia foeminae se inuicem salutant, ac deinde sedent.
Cum perorat sacerdos, inclinant sese
mulieres. Ille quae populo tam ab Ecclesiastica,
quam politica potestate indicenda ac publicanda
sunt, significat. Redit deinde ad altare
sacerdos, praefationemque, ac consecrationem
canendo facit, nec hostiam, nec calicem attollens:
Postea vtrumque communicandum populo
praebent, tam sacerdos, quam diaconus.
Miratus sum, id sine vllo cereorum lumine celebrari,
cum ante concionem plurimi in altari
accensi fuissent. Arbitror ego, eos igne vti in
templis ad discutiendas tantum tenebras, non
autem ex veneratione, ac religione. Post
meridiem in Ecclesiam redeunt: Iterumque
habetur concio ab eodem, vel ab alio sacerdote:
vespertinaeque preces cum vocibus, musicis
instrumentis, et organis concinuntur, in
multam vsque noctem. Impositus erat altari
Crucifixus argenteus, faciesque templi vniuersi
prorsus Catholica; de Ecclesia Germanica
loquor, nam mane in Suecica fueramus:
Coenaui deinde cum Legato priuatim, qui haec
omnia ex me intelligere cupiebat: mihique ille
vicissim qua comitate est, quam in Reginae viduae
colloquio humanitate et vrbanitate expertus
fuerat, non iniucunda recordatione retulit.
V. Quae pluuia fuit, in Legati cubiculo totam

p.165
absumpsi, longamque, et grauem epistolam,
quam Vladislao IV. Regi Poloniae per
Henricum Cauasilhes, Dantisci Gallorum Consulem,
Latine, eleganterque scripserat descripsi:
cuius sententiam quoniam obliuisci me iussit:
nec memini, nec refero.
VI. Epiphaniae festum celebrauimus, reliquumque
diem cum Legato transegi humanioribus
litteris.
VII. Legatus euoluendis perscrutandisque
Geographicis tabulis operam, me adlaborante,
posuit: Incertus enim per hos dies rumor
increbuerat, Christianissimum Regem quatuor
munitissima oppida ab Hollandis emisse, quibus
Hispano Belgas vndique cingere posset,
Mastricum videlicet, Ruremundam, Venlo, et
Rhimbergam: quod quidem quam a veritate
alienum sit, patet: at ego huiusmodi fabularum,
nec autor fui vnquam, nec esse velim:
sed quod fama tunc ferebat, tantum refero. At
Regina graui eodemque vero perculsa nuntio,
quod Augusta Vindelicorum. quam Sueci obtinebant,
a Caesarianis capta fuerat, id Legato
significari statim iussit, vt cum illo hunc dolorem
diuideret: certe, vt illius suo nomine salutandi
occasionem arriperet.
VIII. Ego et Molanus domum Capitanei
Huberti, Galli, ex vrbe Meldensi, adiui, in
quam senex Hubertus, istius pater, nos duxit:
aberat filius profectus in Galliam in comitatu
Baronis Skut. Miser iste senex euitandi carceris
causa in Sueciam se receperat, habitabatque

p.166
cum nuru, quicum nullius omnino verbi commercium
habebat, nutibusque tantum intelligere
sese inuicem poterant. Suasi illi saepe. vt
statim atque mare liberum esset, rediret in Galliam,
vbi et homines alloqui, et Deum suo
more venerari posset.
IX. Henricus Cauasilhes terrestri itinere
Calmariam profectus est, vt inde Dantiscum
peteret, ac deinde Varsauiam ad Regem Poloniae
Legati literas, ac mandata perferret.
X. In cubiculo, scribendo, et legendo transacta
est. Rerum quippe, ac linguarum ignoratio,##
foris aeris rigor, domi hypocaustorum
temperies, satis causarum, et opportunitatis
mihi erant ad bene beateque studendum.
XI. Qua Lutherani annum suum orsi sunt,
in Ecclesiam Germanicam me contuli. Latine
isti cecinerunt Gloria in excelsis Deo, reliqua
omnia Germanice, epistolam et euangelium
conuersus ad populum sacerdos recitationis
tono dixit, non cantus. Exuit deinde sacerdotales
vestes, et suggestum ascendens in toga
nigra perorauit eadem methodo, quam supra
in Ecclesia Suecica obseruaui. Tecto iste capite
concionatus est: at alibi detecto id fieri semper
vidi. Christi sanguinem animorum medicinam
esse dixit: Medicinae autem tres esse praecipuos
effectus, praeseruandi nimirum, curandi, ac
confortandi, quae singula persecutus est, vti
vel intelligere, vel diuinare potui, exiguum enim
in lingua## profectum feceram. Publicauit
deinde, quae publicanda erant, admonuit, quae

p.167
admonenda, signoque Crucis, vt nostri faciunt,
omnia conclusit. Resumptis postea vestibus
ad altare rediit, duosque calices vini plenos,
qui ab Euangelii parte erant, ad epistolae transtulit:
nam liber in medio altari statuitur. Consecrauit
deinde plurimas hostias, quae super patinis
erant, manus desuper imponens et extendens.
Laici communicant tam corpus, quam
sanguinem genibus flexis, et se strophio quo
se emungunt, abstergunt, quod satis incongruum
mihi visum est. Missae finem pauci
expectant.
XII. Vtramque Reginam Legatus priuatim
allocutus est, quas eadem die Petrus Vvibius,
Agens Regis Daniae salutauerat.
XIIl. Dedi litteras Lutetiam.
XIV. Tres extra ciuitatem per intensissimum
frigus deambulatum iuimus. Nullibi quis
credat tam planae, tamque aequabiles ambulationes
inueniri possunt, qum in Suecia: quid
enim solidis lacubus, et glacie constrictis aequabilius,
et planius esse potest: non ipsae speculorum
planicies laeuigatiores sunt, ac politiores.
Nam et in ipsis cultissimorum hortorum
apud nos xystis sentiuntur, inter ambulandum,
scrupi, et calculi, quibus delicatiorum
plantae laeduntur, in ista glacie nihil neque ardui,
neque asperi inuenitur, ibique nix sicut
lana, ingredientium passus emollit.
XV. Cum circa horam decimam nocturnam
vna cum Laurentio Vanderlino, Sueco,
domum redirem, obseruauimus in aere fulgores

p.168
pererrantes, nubes videlicet lucidas, quas
nimio frigore inflammari per antiperistasin,
aiunt.
XVI. Qua suam Epiphaniam Lutherani celebrabant,
praedicationi Germanicae interfui.
XVIl. Legatus Archidapiferum inuisit, a
quo plurimas res, quae ad Rempublicam Suecicam
pertinent didicit, quarum plerasque inter
coenandum pro sua humanitate mihi retulit.
Inter quas haec imprimis scitu digna est.
Statim atque allatus est de Regis morte nuntius,
Regni Comitia Stocholmi indicta et habita
fuisse: quae quidem ex quatuor Ordinibus
constant, Nobilium, Ecclesiasticorum, Oppidanorum,
ac denique Rusticorum. Cuius erant
in hoc coetu praecipuae dicendi partes (an Cancellarius,
vel ipse Dapifer fuerit: non satis
scio: cum sic incepisset, Rex mortuus est; ab
omni statim multitudine eiulatus et clamores
facti sunt, qui, cum aliquo interiecto spatio
resedissent, ac pergeret Orator loqui, iterum
redintegrata sunt suspiria, atque lamenta: silentio
demum facto, cum res gestas iste narrasset,
quid-que facto opus esset, proposuisset:
nimirum nihil Reipublicae conducibilius, quam
si defuncti Regis, quem tantopere desiderabant
filiam in Reginam eligerent, vti Patri
in expeditionem proficiscenti spoponderant,
si quid illi humanitus contingeret. Tum continuo
et ex abrupto vnus ex Ordine Rusticorum,
N. Laurentius. At quaenam est illa, inquit,
Regis filia? eam non nouimus, nec vidimus

p.169
vsquam. Exorto sub haec murmure. Ego
vero (inquit Archidapifer) vobis illam protinus
adducam. Cumque puellam nulla mora
adduxisset, populoque, Laurentioque praesertim
illi, exhibuisset: intuitus in puellam
rusticus, verum est (inquit ille) En nasus, en
oculi, en frons Regis Gustaui. Regina nostra
fit. Continuoque omnium Ordinum conclamatione,
atque suffragio renuntiata est Regina,
atque in solium sublata. Optimates deinde,
quos Gustauus summis rebus praefecerat,
confirmarunt, vtique Reginae, Regnique Tutores
essent, sua auctoritate sanxerunt. Horum
munus est inter alia, vt singulis annis Regni
Prouincias perlustrent, ne quid detrimenti Respublica
capiat, diuersi in diuersas partes abeuntes,
populi querelas audiunt, siue in Nobiles,
fiue in Magistratus, nullaque dilatione
ius dicunt, exequunturque. Rex ipse id munus
obire tenetur, obibatque Gustauus, populoque
suo, cum aliquod bellum parabat, vel rem
alicuius maioris momenti gesturus erat, consilia
sua communicabat, causasque proponebat,
vel conscribendi militis, vel imponendi, augendique
vectigalis. Denique quod Regum
praecipuum munus, vt iustitiam subditis administrent,
id agebat. Aiebat praeterea Archidapifer,
liberam semper fuisse apud Suecos infimis
etiam personis Reges adeundi facultatem,
neque quemquam, qui quid expostulare vellet,
Regio conspectu impune excludi: quod si feret,

p.170
statim in Prouincia vnde ille esset, tumultus
oriretur.
Ista die tantum frigus inualuit, vt, cum spatiandi
causa in suburbium cum Lutzauio exiissem,
nobis regrediendum fuerit, adeo non ille
quidem violentus, sed perstringens tamen
vigebat ventus: venitque mihi in mentem
quod apud Barclaium scriptum est, per has
tempestates nasum, auresque interdum stupefieri,
et excidere. Redii itaque domum, vbi
nos Vvibius inuisit. Ipsa die Magni Marescalli
vxor ad Legatum misit egregiam Reginae matris
imaginem, quam Rex ipse sexto postquam
illam duxisset, mense, illiusque pulchritudinem
adhuc deperiret, pingi curauerat, quam pro sua
comitate, atque in Reginam obsequio, humanissimus
Legatus libentissime accepit.
XVIII. Historiam tempestatis nostrae Balthicae
a Canasilho, Dantisci Consule, descriptam,
contuli cum mea, nam erat illa longior,
metuebamque ne mihi nimis vanos terrores
finxissem.
XIX. Iuimus cum Legato ad Generalem, siue
Magnum Mareschallum, qui ex muneris
sui debito certas Regni Prouincias obire debebat,
quemadmodum et alii Regni Tutores, vnusquisque
ad sibi commissas: Quorsum vero
hyeme potis, quam aestate labores illos suscipiant,
et qua ratione tanta spatia obeant tam
cito, dicam statim postea. Habebat in comitatu
suo Gallum quendam, Pictauum. N. des Ousches,

p.171
exigui corporis virum, at non exigui animi, qui
post aliquot annos in exercitu Vvrangelii Praetorianae
illius cohortis Praefectus fuit.
XX. Dedi litteras Vvibio ad Cornificium
Vlfeldium.
XXII. Carle Carles sohn, naturalis filius Caroli
Regis, atque adeo Gustaui Magni frater,
cum Legato pransus est. Est iste vir valde bonus
et comis, qui per duodecim annos in Polonia
captiuus, catenisque oneratus fuit, eo quod
semel e custodia euasisset. Redditus deinde et
commutatus in cuiusdam Lithuani Principis
vicem, quem Sueciae Rex in bello ceperat. Eo
digresso adiit Legatum Henricus Larsonus
Vanderlinus, vir multae negotiationis, qui-que
Gustauo multis muneribus deputatus fuerat,
opulentamque pecunia, ac praeclara supellectile
instructam domum constituerat. Inuisi deinde
cum Auaugurio Vvibium, qui quidem Auaugurius
litteras nobis exhibuit Hamburgi datas,
quibus nuntiabatur, Ducem Fridericum, alterum
Regis Daniae filium, Visurgim transiuisse,
vt possessionem Episcopatus Bremensis caperet,
ad quem bis electus fuerat, primum quidem
viuo, ac cooptante Episcopo, qui familia
Holsatiae erat, quique Fridericum gentilem
suum ex consensu, et suffragio sui Capituli (ad
quod haec potestas pertinet) in Adiurorem, atque
adeo in Successorem elegerat. Cui tamen
inuestituram suam, aut certe auctoritatem, praestare
Imperator recusauerat, imo praecipuas vrbes
Episcopatus Bremensis, cum in Iutiam aduersus

p.172
Regem Daniae irrupit, inuaserat, ac pace
postmodum cum Rege Daniae inita, praesidia
sua ex illis vrbibus abducere noluerat, sperans
nimirum illic Episcopum Catholicum instituere.
At contigit secus; nam, cum Imperator
suas copias in Italiam ad opprimendum
Ducem Mantuae reuocasset, pauloque post
Sueci in Germaniam erupissent, eos euocauit
Episcopus Bremensis, vt Caesaris praesidia ex
ditione sua abigerent, quod libenter fecerunt,
suaque ipsi in iisdem vrbibus collocarunt: vrbes
illae fuere Stada, et Boxtehuda, quae Albi
non procul distant. Domicilium Episcopi est
Vvorda. Brema vero vnde Prouinciae nomen
est, ad Visurgim est sita: atque Imperialium
Hanseaticarumque numero censetur, vt Lubeca
et Hamburgum. Vniuersa ferme haec dioecesis
Prouinciis quae ad Regis Daniae gentiles
ac propinquos spectant, cincta est, atque adeo
Duci Friderico commodissima. Quamobrem
mortuo demum Episcopo iidem ipsi Canonici
iterum Ducem Fridericum elegerunt.
XXII. Legatus Reginam viduam priuatim
inuisit. Ego interim ad balnea iui cum Ioanne
Grossio, quae alibi commodius describam: ea
vulgo Badstube vocant.
XXIII. Litteris Lutetiam mittendis absumpta
est partim: partim etiam examinandis
Geographicis tabulis, quibus perfectius intelligendis
praesto mihi fuit Petrus Vvibius, qui Prouincias
ipsas peragrauerat.
XXIV. Vidi apud Henricum Larsonum

p.173
Vanderlinum plurimas optimorum pictorum
tabulas e Germanicis spoliis, neque enim ab
antiquo, huiusmodi supellectile abundauit
Suecia.
XXV. Inuisit Legatum Admiralius, indeque
exiit Ciuitate ad Prouinciam suam obeundam,
vt supra de aliis Regni Curatoribus
annotaui.
XXVI. Cum Thurone Liliosparo, ego et
Molanus post meridiem ad primum ab vrbe
lapidem deambulatum iuimus: ad villam quam
Thesaurarius Schatzmeister, ad totius vrbis
inuidiam excitabat, illucque super glacialem
fluuium perreximus: quasi qui Lutetia Confluentum
per adstrictum Sequanam se conferret:
vt verbo dicam, tam distant illae Suecicae
Parisiensibus villis, quam Lutetia Stocholmum.
Et illis tamen deliciis sunt qui inuideant,
vti apud nos Quaestorum et Publicanorum
magnificis substructionibus inuidetur: at
non sunt tam patientes Sueci, vt eas populorum
sanguine condi, et coagulari sinant. Iste
vero, de quo mihi sermo nunc est, frugi est, ac
prudens paterfamilies: enimuero ingentem
conficiendae ceruisiae officinam aedificari curauit,
pluribus superstructis horreis, vbi lupuli,
atque hordei maxima copia condi, asseruarique
possit; vbi capacissimae cupae, et furni aliaque
ad hanc fabricam pertinentia. Parte alia
fornaces varios struxit, et longa vastaque tecta,
vbi lateres coctiles tam ad aedificandas,
qum ad tegendas domos conficiuntur. Eodem

p.174
itinere obseruauimus piscatores, qui acutis mucronibus
ferreis glaciem maris perforant, sub
qua retia sua abdunt, singulisque diebus eadem
loca terebrant, si quos forte pisces captos inueniant,
manusque, brachiaque inter medias glacies
immergunt. Ea praesertim die experti sumus,
quantum esset caeli Suecici cum nostro discrimen;
nam licet a matutino tempore frigus
resedisset, tantum tamen fuit, vt in medio itinere
dubitauerimus, num Stocholmum regredi,
an ad propositam villam pergere deberemus,
parumque abfuit, quin ibi in illa haesitatione
rigidi, ac recti super medio lacu
defigeremur.
XXVII. Litteras Parisios scripsi.
XXVIII. Quae Dominica fuit, post meridiem
in summo, quo abundabam, otio ad concionem
Germanicam me contuli, periculum facturus,
si quid in illius linguae cognitione profecissem.##
Audiui loquentem in veste vulgari
Ministerii candidatum, qui nuper defuncti sacerdotis
locum ambibat: cuius vniuersae, ac
singulae periodi in allegatione alicuius scripturae
loci desinebant. His nimirum Apostolis omni
sanctimoniae, ac Theologiae commendatione
destitutis, non nisi sub idonea cautione a
populo fluctuante crederetur.
XXIX. Ad balnea experiundi caloris ergo
iui, inde secus flumen ad delibandum frigus
deambulaui: plerumque enim gratae non
modo diuitibus, sed etiam pauperibus
vices.

p.175
XXX. Legatus mane Bened. Oxenstiernam
inuisit, qui ad regendam Liuoniam proficiscebatur,
qui-que itineri quingentorum milliarium
se, vxoremque accingebat, erat nempe
illi fere tota pertranseunda Lapponia. At vehemens,
et continuum, quod per eos dies inualuit,
frigus, sinus Botnici, et Finnici fauces constrinxit
ac solidauit, quod illi maximo tam sumptus,
quam laboris compendio fuit, breui enim
trajectu penetrauit in Prouinciam.
XXXI. Egi Medicum, persuasique Legato,
ne nimis assidua sessione ingrauesceret,
vt in sphaeristerii palaestram semel saltem descenderet.
Consensit, depositisque sub fune
pignoribus, assumptoque ludi socio cum Auaugurio,
cui socius itidem erat, decertauit, vicitque
magno nostrum omnium applausu, qui studia
nostra in illius partes contuleramus. Excepit
me deinde priuato conuiuio, scilicet, ne suus
sibi pro tanta victoria encomiastes deesset.
Prima Februarii die (qui mensis olim Diis
manibus sacer erat) tenebricoso caelo, non sine
morbo capitis, et aliqua mentis caligine, diem
legendo scriptitandoque transegi, Poesimque
Gallicam, quae mentis amaritudinem saperet,
in Acrisiarios quosdam satellites effudi.
II. Qui Purificationis B. Mariae dies fuit, benedictio
cereorum priuatim apud nos pro Ecclesiae
Catholicae more celebrata est, singulique
nostrum tulimus. Pomeridiano tempore cum
Huberto Sene duos pictores inuisi, et eos quidem
satis mediocres.

p.176
III. Funesta me, ac tristis incessit curiositas
consequendi tres miseros, qui ad supplicium
extra ciuitatem ducebantur. Inter illos mulier
erat, quae partum suum necauerat. Cum ad
supplicii locum ventum est, vbi mulier decollari
debebat, satellites se in circulum ordinant,
protensisque in longum hastis populum arcent,
mediosque includunt miseros, quibus suus vnicuique
Minister siue Sacerdos adsistit, factisque
precibus tam submissa voce, quam cantu,
iussa fuit mulier misera humi in genua procumbere,
atque trunco ligneo caput imponere,
quod illi a carnifice ictu securis amputatum est.
Feretro statim imponitur cadauer, quod suis
vestibus non exuitur; nefas quippe huiusmodi
vestes a quoquam tangi. Rapti sunt deinde duo
viri ad patibulum, quod monti praealto impositum
a tota vrbe conspici potest. Magno id populi
concursu, at nulla cuiusquam miseratione,
peractum est, quod regionis duritiem mirum
quantum arguit. Imo etiam a famulis nostris,
qui propius tristi spectaculo interfuerunt,
relatum nobis est, cum vnus ex illis suspendiosis
carnifci reluctaretur, nec se colligari patienter
sineret, circunstantes quasi lepidum aliquid
ac scurrile illis fuisset obiectum, in risum
saepius erupisse. At vero, cum de huiusmodi
rebus vti ex occasione plerumque fit inter otiosos,
disputaremus, rem nobis stupendam, ac
pene incredibilem enarrauit Theodoricus, Legati
Oeconomus, cuius se testem fuisse
asseuerauit.

p.177
Aiebat enim duobus mensibus post Rhimbergae
expugnationem anno circiter 1604 cum
exercitus Batauorum Mursiae esset, in quo ipse
militabat tres milites Anglos, qui ob graue facinus
morti adiudicati fuerant, ita tamen, vt
vnus pro aliis plecti deberet, coactos esse (vt
plerunque fit) aleae iactu de infelici sorte decernere.
Factum esse, vt qui ditior illorum esset
idemque nobili prosapia ortus, sic ferente
fortuna, pro tribus luere deberet. Cumque se
impotentissime animi angeret, excruciaretque,
alter eorum quibus sors pepercerat, obtulit, si
quo idoneo pretio infortunatus ille vitam redimere
vellet, paratum se, vt vicem eius subiret,
dummodo haec pecunia ad haeredes suos peruenire
posset: pacti sunt itaque trecentis quinquaginta
thaleris, quorum quinquaginta debitor
statim soluit, reliquorum syngrapham
dedit. Renuntiatum est Principi Arausicano
horribile commercium, qui monstrum hominis
ad se duci iussit, continuoque, cum nefastum
caput conspexisset. Oportet (inquit) vt conscientia
scelerum tuorum te vehementer exagitet,
qui, ipsum tam lubens ignominiosae
morti addicas, a qua benignior fortuna exemerat!
At doce nos, quaeso, quae te ratio, vel quae
potius furiae, ad id impulerint: Intuitus intrepide
suum Imperatorem miles, Mihi vero, inquit,
in promptu est, vt te mei consilii certiorem
faciam. A quindecim amplius annis, quibus
mereor, ne vllo quidem nummulo hactenus
inopem vxorem, et quatuor liberos iuuare

p.178
potui: prope autem est, qui quotidie in belli
periculis versor, vt me breui vel pestis, vel ensis
absumat. Itaque deputaui lucro, si infelices
dies, qui seni militi pauci admodum superesse
possunt, oblata hac repentina morte minuerem,
et pecuniam quam a commilitone stipulatus
sum, egentissimae familiae relinquerem. Permotus
hominis siue calamitate, siue audacia
optimus Princeps vincula statim illi laxari iussit,
vitamque, quam tam parui pendebat,
vltro condonauit, subministratoque aliquo
donatiuo in patriam redire iussit. Stupendi
post homines natos, commercii spectatorem
se fuisse Theodoricus, vir valde bonus,
nobis iterum, atque iterum affirmauit. Atque
vt Respublica sine iustitia non consistit, ita nec
oeconomica: Ideoque Legatus noster duos ex
famulorum grege, quorum alter ensem in socium
nudauerat, alter ictu calcis prouocauerat;
alium carcere includi iussit, alium relegauit
ad tempus, vt caeteris modestiae, reuerentiaeque
exemplum foret.
IV. Allatum est de victoria Mareschalli
Fortii in Caesareos, quos Heidelberga expulerat
numero sex mille. Vrbs illa Carolo Duce
Lotharingi, qui Caesareorum ductor est,
capta fuerat, atque in ea sex militum millia collocata,
qui arcem oppugnabant. Egregii huius
facti historia typis impressa est.
V. Inceptum est inter me, et Vvibium Epistolarum
commercium. Latine ille ad me,
ego ad illum Germanice scripsi, vicissimque

p.179
praeceptores ac discipuli fuimus. At vero ille
in Latinitate valde prouectus, ego in Germanica
lingua totus infans ac balbutiens.
VI. Ad euitandum inertis otii fastidium, artusque
soluendos, pila lusimus bini in binos.
VII. Pomeridianas horas serotinasque et
cum Legato, et cum Vvibio Germanicis studiis
insumpsi: nam, cum interdum a negotiis respirabat
Legatus, aut grauioribus studiis, ne nihil
ageret, Grammaticam etiam nobiscum
euoluebat.
VIII. Cum inuiserem paedagogum quendam
Graece et Hebraice scientem, (nam honestiorum
ciuium propter linguam rara mihi
consuetudo erat, foeminarum vero prorsus
nulla) deprehendi octennem puellam apertis bibliis
incubantem, indormientemque; credo,
quia ceruisiam virguncula hauserat: nam perpetua
haec est inter discipulos, magistrosque
tessera, et alibi passim apud doctos, et indoctos,
Nobiles ac plebeios, hinc pocula, hinc
biblia mensis imposita videas. Is itaque est vniuersi
Lutheranismi genius, vt nullo neque sexus,
neque aetatis, neque conditionis habito discrimine
corruptam scripturam, vapidamque
ceruisiam alumnis suis perpetuo infundant.
IX. Allatum est Legato, Regem Poloniae
esse Dantisci, reuertique Vvarsouiam ad
Comitia.
X. Misi Lutetiam Elegiacos versus, quos
Sueciae Reginae composueram, quae enim regio
nostri non plena laboris: hos itidem Legatus

p.180
Illustrissimo Patri suo misit, cui Latina valde
sapiunt. Litteras accepit Hamburgo Auaugurius,
quibus illi nuntiabatur, creditum
esse Amsterodami, nos in mari Balthico periisse.
Hoc nos induxit, vt crederemus, hanc esse causam
cur Parisiis nullae litterae ad nos mitterentur,
quod nimirum illic etiam naufragii nostri
fama increbuerat; Deus meliora. Allatae sunt
illa die litterae Henrici Canasilhis, quibus se adhuc
Hafniae esse scribebat, tentasseqe omnes
portus siue Calmariae, siue alios, vt Dantiscum
se conferret. Multas illa die siue epistolas, siue
relationes Legato perlegendas misit Salulus, inter
quas mirati sumus, quod in Vrbe Gandensi
XVI. Decembris contigerat, nimirum quod, tum
vniuersa regio densissima niue tegeretur, ciuitas
illa ingenti tonitru, et calore afflata ac perculsa
est. Allatum item est tam epistolis, quam
constanti fama, exercitum Cardinalis Infantis,
quem Comiti Mansfeldio commiserat, ad octo
millia hominum peste, et fame esse redactum,
cum longe plurimorum esset. Scriptum est in
relationibus Germanicis, Mareschallum Brezaeum
exeuntibus Heidelberga dixisse, qui
Caesarei forent, eos se iure belli incolumes sinere,
quandoquidem ita pactum fuerat: at qui
Lothareni essent, eos se e mandato Regis
Christianissimi interfici iussurum, quod ad metum
illis iniiciendum, vt sibi cauerent, interminatus
est.
XI. Quae Dominica fuit, Legatus prandio
Petrum Spare, et Mathiam Soope Regni Senatores

p.181
inuisit, honestos, ac frugi viros, quippe
in coenaculo, quo excepti fuimus, nulla parietibus
stromata; Vraniscus duntaxat caeruleus
mensam obumbrabat ad defendendas araneas.
Sic Curius, sic Fabricius habitabant: sic carne
rancida, rapisque, ac radicibus vescebantur.
Coenaui ego paulo lautius, vt fere quotidie
cum Legato, cuius tametsi mores, nec insuaues,
nec horridi sint, nihilo tamen, neque veteribus
Romanis, neque his Suecis virtute inferior
est.
XII. Celebrauerunt Lutherani festum Purificationis,
adiique illorum Ecclesiam Germanicam,
tum vt concionem, tum vt organum audirem.
Inuisi inde Vvibium.
XIII. Totum diem consumpsi cum Legato,
quem quia dolore dentium laborabat, Ouidii
lectione oblectaui, legimusque fabulas: quae in
illius cubiculi Aulaeis descriptae erant.
XIV. Februarii cum Auaugurio, Gernando,
Bardono, et Nicolao Valentino, adolescente
Stocholmensi, difficile, ac longum iter
suscepi ad Aeris fodinas, vulgo Coperbergam.
Vnde ducitur maximus, et certissimus Regni
Suecici reditus: operaepretium enim iudicauimus,
si montes illos, quos e solido aere praedicant,
propius intueremur. Gratum fuit vtrique
Reginae, Regnique Proceribus consilium
nostrum: se quippe despici, ac contemni putant,
cum ea quae maximi faciunt, ab aduenis insuper
habentur, praesertimque beatioribus populis,
quos caeteris rebus, quae ad vitam necessariae

p.182
sunt, abundare sciunt, quibus suam semper
inopiam, et infelicitatem exprobrari suspicantur.
Ergo ex mandato Reginae imperatum
est Prouinciarum Praefectis, qua iter nobis instituendum
erat, vt omnia ad vsus nostros praesto
essent, vtque id opportunius fieret, deputatus
est e satellitio Regio, qui praeiret, admoneretque
Landzmannos, hoc est, Vicorum, siue
Parochiarum Praefectos, vt suos rusticos tali
die, atque hora ad prestolandum transitum
nostrum compellerent, equosque ac vehicula
praeberent, nosque per mansiones epulis, atque
lectis, omni denique rerum necessariarum
largitione exciperent. Hae sunt rusticorum in
Suecia angariae, quas tam diligenter prestant,
vt id etiam sponte, et cum alacritate facere videantur,
quamlibet iniqua sit, et rigida anni
tempestas. Profecto, cum pueros, puellasque
totos dies, totasque noctes videbam in triuiis,
mediisque in campis aduentum nostrum pede
fixo opperientes, pigebat me pro nostra libidine
tot animas frigore, fame, ac taedio enecari.
Genus illud vehiculorum, quod trahas vocant,
hyeme commodissimum est, aestate vero
prorsus inutile: est quippe sine rotis labiturque
super niues, ac glacies, etiam ad voluptatem: amant
illis vehiculis foeminae, ac virgines interdiu
ad vicinas villas, noctu vero per vrbium
plateas, et compita cum suis amasiis
circumferri.
Omnium eiusmodi vehiculorum eadem est
in infimo figura, qua videlicet terram attingunt,

p.183
nec distant ab illis trahis, quibus grauiores sarcinae
apud nos trahuntur portubus maritimis,
ad mercatorum horrea, vel officinas. Caeterum,
in superiori parte illae quibus Proceres, ac praesertim
Nobiliores foeminae vtuntur, tectae sunt,
veluti thedae, aut lecticae nostrae, claudunturque
vndique ab iniuria aeris; aliae sunt in scamni
formam, quibus viri inequitant, pedibus
hinc inde dispositis, aliquando bini aut terni,
quasi in eodem equo insiderent. Communior
vero figura est veluti sarcophagi, aut cymbae,
eaeque sunt vulgares, et quae nobis rusticis ministrabantur,
quarum aliae aliis ornatiores sunt,
instratae videlicet pluma, puluinaribus, ac culcitris,
pellibusque vrsorum, aut luporum, interdum
foeno, ita vt commode ibi liceat iacere,
ac dormite: nam alte niues scopulorum et lapidum
offendicula emolliunt. Traharum dorso,
siue stiuae, innituntur pueri habenas tenentes,
ac pedibus hinc inde infima trahae tigilla insistentes;
imminentesque capiti sui vectoris per valles,
camposque, et abrupta montium equos
suos citatissime impellunt. Euertitur interdum
vehiculum, at id nullo fere periculo contingit,
imo risum excitat, cum in niuis cumulos aliqui
deuoluuntur, quod vix tamen accidit, nisi
cm inexperti se ipsos sine rectore agere volunt:
nam, cum adest auriga, titubantem inclinantemque
currum corrigit, ac firmat.
Prima die, qua Stocholmo profecti sumus, ad
Pagum Ereby deuenimus: at cum ineredibili

p.184
solicitudine, atque molestia fuit mihi sociisque
meis, prima nox illa transacta. Contigit enim
sub noctem, vt, cum alii praeirent, ego sequerer,
ac prae asperitate frigoris caput mihi cucullo
obuoluissem, imprudenter confisus aurigae
mei, qui puer e Finlandia erat, industriae, non
aduerti quorsum properarent, vel flecterent
socii. Vt vidi me desertum, iussi, vt potui, puero
equum impellere; impulit. Appulimus domum
Sacerdotis cuiusdam, quae e regione Ecclesiae
erat, quam cum vndique per fenestras et
caminos flammis, fauillisque collucentem viderem,
putaui illuc penetrasse, ac consedisse socios,
parataeque iam coenae nidorem mihi subodorari
videbar. Sed cum illos alta voce inclamarem,
nec responderent, vlterius perrexi,
dubitans apud me, num ductor meus sciret,
quo diuertere deberemus: at neque ille regionem
satis nouerat: Itaque dimisso me inter medias
niues, atque tenebras, ad tugurium se contulit,
vt viam peteret. Exiit tandem subterraneo
specu mulier attonita, quasi homines vidisset
nunquam, quae digito nobis viam monstraret,
ac per illunem noctem in auiam syluam
ingrediendum esse significaret. Cohorrui ego,
maluique ad Ecclesiam, quam tergo reliqueram,
regredi. At quo idiomate, quo indicio id
Finnoni meo praeciperem, hoc opus, hic labor
fuit: dum id quod volo, eloqui non possum,
neque se ille explicare ab his anfractibus potest,
trahamque huc et illuc allidimus, deuoluor

p.185
idemtidem in niues hinc ego, inde sarcinae.
Hic mihi, fatendum est enim, excutitur patientia,
et qui homines alioquin interficere non soleo,
stringo ensem in Finnonem meum, quasi
percussurus, quod ille ad has angustias me redegisset.
Eiulat miser adolescens veniamque deprecatur
flexis genibus, regredimurque Ecclesiam
illam versus, quam dixi. Domum sacerdotis
adeo, fores pulso, certus ibi noctem transigere
potius, quam inter vrsorum luporumque
saltus. Clamo ergo, appelloque inquilinos,
intensissima quam possum voce: at vox illa meticulosae
sacerdoti barbara visa est, vetuitque
fores aperiri: exeo aliorsum, si quam aliam domum
reperirem: at alia non erat. Redeo iterum,
atque tertio: cumque ad portam semipatentem
accessissem, tres continuo famuli
magno impetu illam mihi in os impulerunt.
Subit animum meum Iouis opt. maximi consilium,
aurum videlicet per medios ire satellites,
saxaque, et adamantinas, aereasue portas perrumpere
potentius ictu fulmineo. Clamo itaque
Germanice ich gib euch vil reichsdal, dabo
vobis plures thaleros. In hoc verbo patefacta
est mihi amplissima porta. Succedo statim,
rectaque ad atrium domus pergo, vbi erant
plures foeminae, tam filiae familias, quam ancillae,
ae verae, ditis examen domus: inuolutusque
cucullo, ac penula ad focum accedo anhelus,
ac prope enectus labore, frigore, et fame.
Obstupescebant illae monstrum admirantes, neque
enim loquebar quicquam: sed pectore ab

p.186
imo suspirans, oculosque huc et illuc conuertens,
globulos, quibus penula iungebatur, distringebam.
Viderunt tandem illae mihi baltheum
et capulum ensis deauratos esse, conieceruntque
hominem alicuius dignitatis, quod
cum renuntiatum esset Reuerendo sacerdoti,
qui in alio conclaui cum Medico Vpsaliensi
coenabat: venit ad me tandem graui vultu, atque
incessu, digitisque post tergum nexis ambulauit
iterum, atque iterum in atrio, toruum me
intuitus. Ego vero deposito istius vel superbiae,
vel rusticitatis sensu, salutaui, compellauique
illum, prior sciscitatus, an Latine sciret.## Quidni?
respondit ille. Iucundius profecto verbum
fateor audisse me nunquam, tametsi horrida
voce, ac indignabunda prolatum fuisset: respiraui
tum demum, salutisque meae spem aliquam
coepi concipere, risique tacitus apud me, sperans
feram belluam cicurare quam primum, atque
ad vsus meos conuertere. Affertur interim
mihi vinum combustum, quod inter cardiacas
potiones principatum, meo quidem iudicio, obtinet:
huius beneficio recreatus recitaui illi
meum infortunium: cum adhuc loquerer, Ebrius
fortasse eras, (subiunxit ille) qui sic sociis
aberrasti. Pupugit me, vt verum fatear,
acriter hoc verbum: at animaduerti, me in loco
esse, vbi id vitio verti non solet: Itaque dissimulaui
iniuriam, et quia de Legatione nostra
iampridem audierat, interrogauit ille me de toto
negotio, ac de nostro itinere, multa super
Legato rogitans, super Rege Galliae multa: ad

p.187
quae ego pro rei praesentis necessitate humanissime
respondi. Quid multa? amici euasimus.
Ampla mihi carnium, ac piscium coena instrata
est. Inductusque postea in cubiculum Medici
Vpsasiensis, cum eo in multam noctem Latine##
collocutus sum. Spes interim mihi a sacerdote
meo facta est, antequam sequenti die euigilarem,
daturum se operam, vt sociis meis, quorum
anxietatem satis coniiciebam, de incolumitate
mea constaret.
XV. Summo diluculo, intelligo socios meos
non procul abesse, eosque de me factos certiores.
Sacerdos interea meus, qui me tam superbe
pridie, ac insuauiter exceperat, nulli Suecicae
comitatis officio pepercit, quin eo me cumularet.
Ergo ex armamentario suo pulcherrimam
traham eligi iubet. Erat illa in antica posticaque
parte, ex ebeno, certe ex pruno, vel
pyro politissima: insternitur tapete Turcico:
credo qui concionanti sacerdoti seruiebat interdum:
aptatur equus toto equitio praestantissimus,
qui arrecta ceruice, acutoque hinnitu
satis se muneribus seruitiisque publicis liberum
esse testabatur: adduntur duo comites, illi.
ipsi qui mihi auxilium poscenti, superiore
die illuserant. Properabam exire: at propinatione
vini combusti ab hospite meo distineor.
Bibitur Legato, bibitur Reginis: iterant illi,
reposcuntque, vt paria faciam: excuso me: insistunt:
orat Sacerdos, vrget Medicus, sic frigora
prohiberi, sic caliginosum aerem depelli, sic
aegrimoniam procurari, et laetas cogitationes

p.188
excitari. Thalerum interim pro hospitio
matrifamilias offero, abnuit. Do filiae, cui dextram
palpo (est ille mos gentis) rogoque, vt
dum viuet, Gallicae Legationis recordetur.
Haec dicens currum inscendo, ceruicique focale
lupinum circumdo, ac demum socios orta
iam luce reuiso, qui milliaris quadrante aberant,
quibuscum terrores meos communicaui,
et illi mihi vicissim suos. Profecti hinc sumus,
mutatisque ter aut quater vehiculis, ad pagum
aduenimus, N. Ruclin, mansimusque apud
Lantzmannum. Priusquam illuc perueniremus
sub vesperum prope diuersorium quoddam inuenimus
Colonellum N. Ioannem Vxellum,
qui inter medias niues nos salutauit, longoque
sermone distinuit, reduxitque ad diuersorium:
vnde ille exibat, inuitos, et nocte oppressos, et
vltra properantes, nam est ille mos gentis, ut
te non ad tuum arbitrium, atque votum, sed
ad suum libitum suscipiant. Ergo Auaugurium
per laciniam pallii in cauponam rapit: sequimur
nos: pocula obtruduntur: Reginarum saluti
bibitur genibus flexis, istique cerimoniae vxor
hospitis vetula interesse iussa est, eodemque
cantharo putidum os proluit. Indeque Ruclinum
perreximus.
XVI. Cum laeti, alacresque per montes, ac
lacus gelu constrictos cucurrissemus, factum
est, vt post meridiem, cum vltimus e diuersorio
exiissem, socii aliquo me interuallo praecederent,
quos cum assequi non potuissem, per
totas quatuor, aut quinque horas solus syluas,

p.189
et lacus praeteruectus sum. Tandem cum illos
contingere posse desperarem, singulisque momentis
a via aberrauisse metuerem, et nox ingrueret,
recepi me in quandam domum, vbi
ex fumo aliquos habitatores esse conieci. Cum
inclamarem, vt auxiliando mihi adessent, ingressus
sum domus aream, respexique grandem
hominem, prolixo crine, barbaque, qui mihi
Suecice respondit;## vicissimque nos interrogabamus,
nec alter alterum omnino intelligere
poterat, nisi quod ex hora et dimissione vehiculi,
et aliis quae, mutorum in morem, edebam
signis, coniecit, me istic pernoctare velle,
dum aliquis Deus, vel Genius erueret, atque
ad socios reduceret. Intraui in illius conclaue,
vbi vxorem infantesque ad ignem otiantes conspexi.
Conuertebant in me oculos admirabundi,
mihique statim lac serum pro potu, cum nec
vinum, nec ceruisiam, nec aquam haberent,
obtulerunt: Cibus potum adaequauit, halec
nimirum salsa, quam mulier squalida, quae scabiosum
infantem depectebat (horresco referens)
identidem craticula versabat, digitosque
sugebat. Appositus est mihi pro coena ille pisciculus,
quem, tametsi nauseam mihi maiorem,
quam mare Balthicum commoueret, comedi
tamen, ne se hospites mei me sperni putarent.
Assedit mihi e regione Barbatus ille, qui me ad
bibendum edendumqne inuitaret, quem ego
respectans saepius, cogitabam apud me num
meam ille necem in sequentem noctem forte
destinaret. In extrema parte mensae, vbi coenabamus,

p.190
extensum erat stragulum, sub quo panes
delitescere ac foueri credebam: at ibi iacebat
vir aegrotus, qui suae febris trepidatione,
atque halitu nos concutiebat, atque afflabat,
Quis mihi tunc esset cernenti talia sensus, satis
explicare non possum. Post deuoratum, nec bene
concoctum istud taedium, deducor ab hospite
meo in remotum tota area cubiculum, ad
quod per parietum rimas, omnibus ventis, ac
tempestatibus aditus patuit. Potueram in illius
hypocausto quiescere, at me illae sordes atque
miseriae affecerant, expulerantque: Caeterum
bonus vir omnia, quae suae potestatis erant, mihi
congerebat, offerebatque, sed obruebat suo
ignoto sermone: Itaque, vt solum relinqueret,
contuli me statim in lectum: cum exiisset fausta
omnia apprecatus, proripio me e strato, procumbensque
in genua Deum Opt. Max. obtestor,
eripiat me quamprimum aliquo miraculo
ex iis angustiis: sin haec peregrinationum mearum
columna, ac meta esse debebat, animum vt
obfirmet ad mortem fortiter obeundam, delictorumque
veniam, faciat. Fuit illa e feruentissimis,
quas vspiam conceperi, oratio. Potueram
ianuae, fenestrarumque repagula, ac seras
interius munire, sed quid tandem effecissem
in domo solitaria, atque inuia? ergo fortunae
caetera mando, repetoque lectum: at ille tam
breuis erat, vt mediis eruribus superarem: ibi
tamen, per intolerabile frigus, mihi nox octodecim
horarum erat transigenda. Dici non potest,
quam diuersae cogitationes, quam varii terrores,

p.191
quam amarae recordationes animum subierint.
Socii interea mei, qui apud regionis
Landzmannum erant, plures huc et illuc rusticos
speculatum miserant, si quid de me audirent.
Noster ipse adolescens Stocholmensis,
itinerum, et pagorum sciens, recepit in se hanc
operam, ac pluribus locis perlustratis, deuenit
tandem ad istum, in quem diuerteram, et procul,
cum illic me esse intellexisset, magno clamore
edito, ingentique postea ad ostium cubiculi
strepitu facto, e lecto surgere compulit,
atque ad alios in proximo pago expectantes migrare.
Nullus mihi vnquam, quod sciam, praecordia
nuntius penitius demulsit: neque enim
recreatus modo, sed rediuiuus plane factus
sum: finxi tunc ego primum, me tam commoda
mansione diuelli non posse, deinde vero
inuectus in eos, qui me tam imprudenter deseruissent,
crudelissimam vindictam minitatus
sum. Quid multa? induor protinus: cumque
hospiti meo aliquot asses spargere vellem, vetuit
id Stocholmensis noster, asserens, nos vbique
gratis diuersari debere. Ascendimus parata
vehicula, et ad socios citatissime delati sumus,
qui me, conuersa in laetitiam anxietate sua,
pilis niueis aduenientem exceperunt. Erat tum
hora decima nocturna: inde tamen Hemoram,
quae duobus milliaribus aberat, profecti sumus,
vbi a Primario Burgi magistro expectabamur.
Contigit vero, vt ex Landzmanni mandato,
ille ipse hospes meus penes quem coenaueram,
suam vtique traham ad commeatum

p.192
nostrum adducere deberet, quam et ipse incunctanter
adduxit, ac me in ea Hemoram vsque
vexit ac rexit, et quem domi quietum reliquisse
existimabam, capiti meo cucullis, ac focalibus
inuoluto imminentem per duas horas
habui, perpetuoque sermone me, qui alia meditabar,
compellantem, scilicet vt mihi viae taedium,
et asperitatem frigoris deliniret: miratus
sum, cum ad appositum tandem lumen agnoscendum
se mihi ille praestitit. Proieci illi
aliquot denarios Suecicos, vinique potu, quem
delibare non solebat, hilariorem meique memorem
reddidi. Iucundum interim fuit, dum
super lacus planissimos citatissime laberemur,
stellatum vndique intueri caelum, rectaque ad
stellam polarem [polorem ed.] tendere, sperantibus intra
paucos dies sub ipsa Poli vertigine habitare.
Ergo Hemoram media nocte aduenimus, mansimusque
apud oppidi Consulem siue Burgi-magistrum,
coenauimusque amplissime.
XVII. Cum per duas aut tres horas, in
lecto iacuissemus, nec dum esset superior coena
bene concocta, en summo mane, primo diluculo
hospes noster, assumpto Exconsule, viro
grandi, ac seniore, qui Gustauum Gustauique
Patrem saepius viderat, saepius exceperat, cum
in Dalecarliam venirent, nam istic incipit Dalecarlia,
desinit Vplandia, nos mane salutatum
isti duo veniunt: illatis poculis ad bibendum
somno excitant. Nihil fingo, euigilamus, surgimus,
in genua adhuc nuda procumbimus.
O pios viros, (dicet aliquis) qui tam sedulo

p.193
tamque mature Deum orant. Non est ita: Reginarum
Sueciae, Optimatumque saluti mero
facimus, ac libamus: tum etiam pro Christianissimo
Rege, et Illustrissimo Legato nostro vota
nuncupantur proque nostra ipsorum incolumitate,
vt instituta feliciter nostra Legatio feliciter
desinat, vt inita inter vtramque Coronam,
pro communi vtilitate foedera, fideliter
et sancte obseruentur, et quasi reipublicae salus
his poculis ac pharmacis firmius constitui posset,
certatim ex vtraque parte rite, et sine fraudatione
exsiccauimus calices: ac veluti in communem
Hispanorum, et Austriacorum despectum,
vinum Hispanicum large ac perperam
effudimus. Credebamus obsequiosa illa compotatione
hospitibus nostris satisfecisse: At
continuo mensae dapibus onerantur, sedendumque
nobis fuit: Ingeruntur vina Francica
ac Rhenana, tam mera, quam mille modis condita,
ac medicata, non ad stomachi modo, sed
ad narium et oculorum fastidium. Neque hoc
nobis semel, aut iterum contigit, sed in quotidiano
conuictu: Enimvero non propinant tantum,
sed vrgent, vt cyathos ad faecem vsque
exhaurias; quod si defugias, saturoque conuiuae
fucum facere coneris, te a tergo famuli, ipsaeque
mulieres ad siccandum poculum adigunt:
huius laboris indulgentiam ne ipsi sacerdotes
apud quos diuersoria sunt, tibi
fecerint.
Hemorae ergo incipit post Vplandiam Dalecarlia,
estque illa prouincia populosior, meo

p.194
quidem iudicio, omnibus quas in Suecia hactenus
videram. Homines ibi grandes sunt ac plerumque
bellaces, cuius rei fiducia nonnisi aequis
moderatoribus libenter subsunt, nec ipsi
rustici sibi vel Regibus superbe imperari sinunt.
Itaque a paucis annis in aliqua prouincialis
comitij contentione Gustauo magno a
quodam rustico in os dictum est, si mea vxor
(inquit ille) tam splendide induta esset, ac tua
induta est, o Rex, tam esset illa speciosa, ac
pulchra, quam est tua Regina. Nihilo demissiores
illi sunt erga suos magistratus Ecclesiasticos,
nam eo ipso die, quo illic eramus, cum
Episcopus prouinciae equos sibi concedi peteret
ad obeundum munus, adhaeserunt nobis
Burgi-magistri, Episcopumque subsistere coegerunt.
Nomina nostra Illustrissimique praesertim
Legati illis dedimus, quod amicitiae
monumentum ibi, et in Germania familiariter
vsurpant.
Hemora satis tarde profecti ad pagum Setram,
qui omni aeris fabricandi opere celebris
est, pransum venimus: exceptique laute humaniterque
fuimus a nobili matrona, Petri Krutzii,
qui prouinciae praefectus est, vxore. Indeque
ipsa die ad pagum Vvticam perreximus, atque
in diuitis sacerdotis domo mansimus, apud
quem nec combustum, nec Hispanicum vinum
nobis defuit: et dum ille ad habendas sequenti
die plures conciones se pararet, vxor illius,
quae ad vsus nostros necessaria erant, sedulo
comiterque curauit.

p.195
XVIII. Quae Dominica fuit, e cubiculo
nostro, cuius satis liber prospectus erat, circumiectas
enim syluas fodinarum vicinia depopulata
est, conuenientem vndique ad Ecclesiam
populum diuersis vndique pagis conspeximus.
Viri vxores infantesque suos in trahis
agunt, truduntque. In centro vici in plures
pagos et villas distributi, situm est templum, ad
quod per impressas in densa niue semitas. rect
linea confluunt, ita vt circa templum magnus
sit equorum et impedimentorum cumulus, atque
numerus. Caeterum plebs illa rusticana,
neque lacera, neque ieiuna est, vt apud nos. An
ergo est clementiore ac beatiore situ Suecia,
quam nostra Gallia?
Hora decima matutina Falhonium, siue Coperbergam
attigimus. Falhonium oppidi nomen
est: Coperberga, fodinae. Praeparata a
praecursore nobis est mansio apud oppidi Praefectum,
quem Probst vocant: non est ille iudex,
sed iuris executor, atque apud illum querelae
litigantium, libellique deponuntur. Obuiam
deinde iuimus Petro Krutzio, prouinciae Praesidi,
qui nondum a templo redierat. At ille quos
nunquam viderat, nunquam videre sperauerat,
arctissime, et libentissime amplexatus est: pranditque
nobiscum apud hospitem. Cum per tres
horas perseueratum esset in conuiuio, omniumque
Regum, et omnium amicorum Populorum
saluti inchoata esset propinatio, praeuideremque
tantum opus non nisi de multa nocte absolui
posse, vt abeundi occasionem alicunde

p.196
raperem, quaesiui ab illis qua ratione officium
diuinum ibi perageretur: rectissime (inquiunt
illi) et more a vobis Catholicis, vt credimus,
non improbando; vtimur enim et musicis cantibus
et organo. Tum vero ego occasionem
nactus, quaeso (inquam) Clarissime Praeses,
quia organi amantissimus sum, videamus quomodo
preces illae vestrae peragantur. Idem statim
vna voce socii mei rogauerunt: at isti vero,
qui se arbitrati sunt obsequium magnum
praestare Deo, illico nos a mensa surgentes in
templum deduxerunt, ingredientesque iam absolutis
precibus praemonitus Organistes laetissima
modulatione excepit. Eo statim accurrit
ingens populi multitudo, vt homines nouos intueretur,
nam rari huc vsque peruenerunt
Galli. Vnum e verbi Ministris Auaugurius agnouit,
quem in Gustaui castris viderat. Ascendimus
deinde in colles vicinos, vbi foueas captandis
lupis fodiunt, nam ibi multi sunt ingentesque
lupi, quos tamen in vsus suos traducunt,
eorumque pellem tribus thaleris vendunt.
Diem bibendo absoluimus.
XIX. Ipse prouinciae Praefectus, et praecipui
municipes ad fodinam nos duxerunt. Obstupuimus
profecto, statim atque ad os praecipitii
appulimus. O qualis facies, et quali digna
tabella. Patet ingens terrae hiatus latissimus,
profundissimus, quem in circuitum repagula
lignea ambiunt, ne temere quisquam ad marginem
fossae accedat, aspectuque profunditatis
tantae terreatur, ac corruat. Licet tamen his repagulis

p.197
innitaris, si oculos in imum demittas,
continuo caligant, turbanturque: si illos tandem
intenderis, videbis homines euntes redeuntesque
ima in fossa, at illi auium, aut potius
formicarum speciem referunt, adeo pusilli apparent.
Quocunque conuertas oculos, contemplaris
res tam miras ex sese, quam inter se comparatas,
ignes, glacies, splendorem, tenebras,
permixta omma vetus illud esse chaos diceres,
adeo moles illa indigesta est, ac indiscreta: si
curiosius aduertas, deprehendes illic omnis generis
colores aeris, ferri, chalcanthi, siue vitrioli,
sulphuris; pallet hoc, viret illud, rubescit
aliud, flauet alterum: et vt alia Deorum arma,
aut insignia in Aeolia insula conflata et procusa
sint, hic certe fabricatus est, asseruaturque
Iridis arcus. Satiabantur auide hoc spectaculo
animi, oculique nostri; cum ecce tibi de repente
quidam ex his operariis demittit se per
funem, quo lapides metallici trochleis, rotisque
ab ima fossa in altum trahuntur: labi illum
tam intrepide, non sine horrore conspeximus:
Cumque illi inter labendum pileus excuteretur
e capite, cubito illum retinuit, adeo id secure
agunt.
Ergo descendimus in fossam per excisos, abruptosque
in rupe gradus, habebatque vnusquisque
nostrum suum ductorem, qui gressus
nostros regeret, nosque in arduis lubricisque
locis, qui plurimi sunt, gestaret: pallia, collaria,
balteos abiecimus, ne malignis vaporibus
inficerentur. Postquam ad ducentos profunditatis

p.198
passus descendimus, putauimusque in
imo esse, sustulimus in altum oculos, eosque
qui superius in margine fossae erant, quia homines
esse sciebamus, homines credidimus: caeterum
coruorum, aut cornicum specie nobis videbantur.
Parum fuit istuc peruenisse: penetrauimus
inferius alios fere ducentos passus, atque
in hoc tanto locorum spatio inuenimus,
subiuimusque fornices qua glacie, qua crystallo,
ac vitriolo factos, excauatosque, quorum
frigora tam sua sponte, quam ob admoti ignis
ab artificibus viciniam per interualla soluuntur,
superque transeuntes pluunt. Caeterum cauernas
illas, flammarum, qua saxa emolliunt, et
exedunt, splendore ac coruscatione fulgere,
res est tam mira, quam horrenda uisu. Rotae
alibi variaeque machinae sunt, quibus e fossae
profundo eruuntur inexhaustae aquae, quae nisi
continuo attrahantur, fossoribus incommodant.
Accidit vero ante aliquot annos, referente ipso
Prouinciae Praeside, qui se praesentem fuisse dicebat,
vt ex illa infima lacuna extractum sit corpus
humanum, tam recens, tamque integrum,
quam si illa ipsa die tantum submersum fuisset,
et tamen ex nummis, qui in eius crumena inuenti
sunt, atque ex vestium modo, coniectum
est, ante ducentos annos ibi submersum fuisse, et
ex chalcanthi, seu vitrioli virtute eatenus mansisse
incorruptum. Linteum si ista aqua tantisper
intingas, rubiginem statim contrahit, quae
non nisi difficulter, ac longo temporis spatio
elui, abstergerique potest. Vapor ille nedum liquor

p.199
aureas, aut argenteas vestes penitus maculat,
ac deterit: In his subterraneis porro cuniculis
haesimus per duas horas, nec vllum locum
visu dignum intentatum reliquimus: imo
et loca quae penetrari non erat tutum, etiam adiimus.
Pridie enim, quam huc venimus, duo
fossores ruina montis oppressi sunt, quorum alter
illa prima vice in fodinam intrauerat. Idem
potuit nobis casus contingere, qui eundem locxum
semel subiimus. At penetranda hominibus
curiosis fuerant haec Naturae arcana, et qui tot
terrarum superficiem transieramus, etiam ad illa
inferorum suburbia penetrare voluimus.
Profecto Virgiliani inferi speciem nihil oculis
magis exhibere potest: ibi Sisyphos, ibi Ixionas,
alios saxa trudere, alios rotas torquere,
alios in varios labores, ac poenas, quasi pro suorum
scelerum expiatione, distributos videas.
Sunt reuera inter illos quidam scelestissimi homines,
inter quos paucis annis duo notantur
insignes, quorum vnus, cum socium qui se innocenter
per funem illum quem diximus, demittebat,
deicere, ac praecipitare vellet, ac
propterea se per eundem funem, magno impetu
in illum demitteret: Prior animaduertens
inimicum super se ruere, fortiter ac tenaciter
funem prehendens, seque sistens in medio lapsu
effecit, vt ille qui desuper ruebat, hoc obice
tam constanti, contra quam expectabat, inuento,
ipsemet casum quem alteri procurabat,
subierit. Alterum prodigiosi facinoris exemplum
est, quod quidam ex illis fossoribus, qui in

p.200
socium infenso animo erat, cum illi duo simul
in corbe, quo lapides attolluntur, se efferendos
collocassent, iamque ad summum peruenissent,
alter e corbe egrediens cum calce inimicum in
foueam praecipitare vellet, nec attigisset, ipsemet
praecipitatus est; cadendoque (horrendum
dictu) auditus est clamans. Aperi os tuum, o
diabole, en tibi assum paratur. Alii de seipso,
alii de inimico quem impellere volebat, intellexisse,
existimant. At alius, et is quidem peruicacissimae
audaciae, cum forte, credo noctu, in
plumbi fodinas incidisset, nec se admodum laesisset,
iratus tamen et quasi dolens, quod vltra
in profundiorem fossam non incidisset, quin
tu (inquit) o diabole, quandoquidem tot itineris
confeceram, ad infernum vsque me compulisti?
Hunc tam praefractae audaciae hominem
cum Rex Gustauus ob ingens miraculum cernere
voluisset, dixissetque, illum Deo valde deuinctum
ob hunc euitatum tam periculosum
casum, agereque debere magnas gratias. Quid,
inquit ille, gratias agam; eo quod me Deus in
praecipitium labi permisit! Gustauus, qui alioquin
viros intrepidos, qualis hic erat, magni
faciebat, illum a conspectu suo abegit, supplicium
illi interminatus, si deinceps in Deum impius
esse perseueraret. Et vero descensus ille
funium multis capitalis fuit, nam et nobis narratum
in argenti fodina ad Salebergam, duos
nuper e fossoribus se imposuisse corbi quo metallum
attrahitur, incolumesque cum metallo
in altum peruenisse: at cum alius se eidem vacuo

p.201
corbi statim postea imposuisset, funem qui
alioquin crassus erat, abruptum esse, miserumque
hominem in frusta discerptum: Ergo nos
temerarios nimis, ne dicam amentes, qui etiam
corbis periculum tentauimus.
XX. Quae Bacchanalium dies fuit, quaeque
apud hos populos nullo discrimine ab aliis diebus
censetur, nam perpetua Bacchanalia sunt,
iuimus cum Ioanne Trosto, qui bombardis
conflandis praeest, in varios fornaces, vbi cuprum
coquitur, ac liquatur. Res est digna visu,
ac scitu, quam ille nobis pro nostro captu studiosissime
explicuit. Primum enim, vt lapis metallicus,
qui durissimus est, a rupe abradi et
euelli possit, admota accensaque lignorum strue
emolliendus est. Cum est e fodina erutus, secundo
igne coquitur, ac sub dio stratis incensisque
lignis imponitur, ibique per plures dies relinquitur,
ac fimo, ni fallor, aut terra tegitur: si
ad hos cumulos accedas sulphureus odor, ac
fumus tibi continuo asperrimam tussim et sternutamenta
prouocat. Post hanc coctionem lapis
ille metallicus in fornacem coniicitur, vbi
liquatur: liquor ille cum refriguit, in massam
coalescit, quae quidem massa deinde in frusta
frangitur, septiesque in illis stratis pyris per
certa dierum spatia recoquitur. Haec denique
frusta et ramenta, quae per tam multas calefactiones
splendorem aureum, quem in fodina
habebant, amiserunt, iterum, et postremo in
fornacem coniiciuntur, liquanturque, ac tum
demum cuprum perfectum est: Ceterum in spumam,

p.202
atque in fumum qualitas lapidea, et terrestris
exit, metallumque remanet purum, et
defaecatum. Harum rerum experimenta fieri
vidimus, ac tandem cum totum fere diem his
arcanis perscrutandis posuissemus, sub noctem
bombardam maiorem conflare vidimus, cum
prius illius typum, in quem metallum funditur,
curiose, diligenterque essemus intuiti.
Inter haec belli instrumenta rimanda excurri
ego cum Francisco Gernando ad locum, in quo
solennis quaedam iurisdictio exercebatur, quod
bis, vel ter in anno accidit. Praesidebat ibi in
capite mensae Praeses Prouinciae, malleum ligneum
tenens, quo ad imperandum silentium
mensam feriebat. A dextra illi erat iudex idemque
scriba: sinistra oppidi Praefectus, quem
iuris executorem dixi. Assident ordine hinc et
inde viri tam statura et barba, quam natu
grandes, periti consuetudinum, ac legum patriarum,
quarum tamen liber, ne aberrent,
mense impositus est. Cum lis aliqua agitata est,
quam quidem iudex scripto excipit, tum ille legem,
quae pro diiudicanda lite facit, alta voce
recitat. Assessores deinde sententiam submissa
voce in aurem dicunt, quam senior demum
iudici in aurem insinuat, atque ille continuo
pronuntiat. Qui damnatus est, debet illico
soluere, vel fideiussorem dare, vel carcerem
subire. Mihi certe hic iudicandi, cognoscendique
modus non displicuit.
XXI. Quae dies Cinerum apud hos erat,
et quadragesimalis ieiunii initium, summo mane

p.203
properabamus Falhonio oppido proficisci
Stocholmum versus; at longo jentaculo impediti
fuimus, cui Praeses Prouinciae et Ecclesiae
Pastores interfuerunt. A carnibus quidem nos
Catholici illic et vbique per haec tempora abstinuimus,
a vino non item: alioquin deserenda
nobis fuisset ac prodenda gentis nostrae dignitas,
et foederum communium fides abiicienda,
Dicunturt Reges multis vrgere culullis [!?]
Et torquere mero, quem perspexisse laborant,
An sit amicitia dignus.
At in Suecia ac Germania rustici ipsi hominesque
nihili, etiam clarissimos Viros ad bibendum
adigunt, ac torquent. Itaque in hoc potissimum
discessu nos, per omnes Deos Deasque,
ad bibendum adegerunt. Nam nec necessaria
sitis, nec voluptas ipsa, arbitrium est bibendi, id
ex conuiuantium vel comitate vel pertinacia
pendet, qui tum demum se magnifice fecisse
putant, si te dolo an virtute, vino immerserint.
Pastorem ego Ecclesiae N. Laurentium Blaxstadium
ad colloquendum selegeram, virum alicuius
dignitatis, cumque ille me tam inciuiliter
ad compotandum vrgere nollet, id gratiose
obtinere voluit. Habes (inquit mihi ille) adhuc
vtrumque parentem? Respondi, me non habere:
At habes fortasse fratres ac sorores: Habeo
(inquam) quos summe diligo. Nesciebam
quorsum haec interrogatio pertineret. At (inquit
ille) saluti illorum, vbicumque sint, tibi
propino. Itaque praebitus ac praebibitus a Sacerdote
calix, exsiccandus fuit. Denique, pro

p.204
amicitiae tessera, dedit mihi veterem baculum,
quo rustici Sueciae olim suum Calendarium inscripserant,
quem accepi lubens, hodieque asseruo
adhuc. Dedi vicissim illi Elegiam meam
de aduentu nostro in Daniam, subscripsique nomina
nostra, ac imprimis Legati, pro cuius incolumitate
ac gloria plurima vota concepta
sunt, quae nos rebibendo rata habuimus.
Insiluimus inde in vehicula nostra, cumque
oppidum Setram, quod tribus milliaribus Coperberga
distat, mature venire cogitaremus,
tres e conuiuis nostris, qui nos comitari voluerunt,
in villam, quae iactu tantum lapidis, a loco
vnde exibamus, aberat, nos inuitos, ac serio
repugnantes abduxerunt, madidique ipsi madidis
nobis vinum infuderunt, ac nisi post horam
ab illis diuelli potuimus. Hoc fuit causae, cur
ego et Gernandus a via aberrauerimus, coacti
in Sacerdotis cuiusdam aedes diuertere, qui famulum
nobis commodauit, a quo per niues et
abrupta viarum, in densissimis tenebris, Setram
vsque directi fuimus. Socios nostros iam mensae
accumbentes inuenimus, in domo Petri
Krutzii, quem Falhonii reliqueramust: aderat
vero illius honestissima vxor, aderant liberi, praesertimque
natu maior, Franciscus Krutzius, interuenerat
Franciscus Mazaretus, Vasco, rei
metallicae peritus, quique adeo se Reipublicae
Suecicae vtilem praebuit. Cum eos ego adueniens
iam in bibendi procinctu deprehendissem,
vt me superiorum dierum laboribus confectum
perculosae aleae subducerem, finxi dolorem stomachi,

p.205
atque in lectum me conieci. Tum illi
continuo a mensa surgentes, alii mihi discos
ligneos feruentes ventri imponebant, alii calidum
merum saccharo, et cinnamomo conditi,
combustum alii ori infundebant. Quodque
pro deliciis aspernabar, pro medicina mihi ingerebant,
adeo medicinae proprium est, vt illius
remedia, cum adhibentur, iniucunda et fastidiosa
sint.
XXII. Cum Fr. Krutzio omnes omnium
generum fornaces, quibus aes in opus redigitur,
ac formatur, lustrauimus, omnisque generis
officinas, in quibus pelues, lebetes, sartagines,
et alia huiuscemodi vasa fabricantur, vidimus
thoraces, et galeas cudi, vidimus monetam
fabricari, aliaque plurima, quae per fornaces,
Vulcani, ac per molendina, Neptuni ope
conflantur: inde post lautum prandium
exiuimus.
XXIII. Ad villam Husbyberg, quae ad
Fr. Krutzium pertinet, ipso comitante venimus.
Domus illa Ecclesia olim fuit, vti vel ex
aspectu coniecimus, sancto Illiano vel Iuliano
sacra, ibi etiam fons est eiusdem nominis, credo,
qui olim aliquibus morbis salutaris fuerat. Acerrimum
frigus experti illic fuimus.
XXIV. Vpsaliam venimus.
XXV. Insignem tam aedificio, quam sepulcris,
et aliis vetustatis monumentis Ecclesiam
Vpsaliensem lustraui. Haec est totius Sueciae
metropolis: litteras Gothicas tumulis insculptas,
curiosissme perlegi. Demoliti sunt, vt

p.206
iam alibi notaui minores aras, ibique sepulcra
struxerunt siue Regibus, qui plures sepulti sunt,
siue etiam aliis Regni primoribus: vbi et epitaphia
sunt notatu digna, quippe ab eruditis viris,
quibus haec ciuitas celebris fuit, composita,
ac plerique tumuli sunt, pro regione, non
contemnendi operis.
Inter hos eximius est Regis Erici cippus, qui
sinistra parte magni altaris est, longitudine
quinque aut sex circiter pedum, estque argenteus,
cui corona supereminet a pariete dependens.
primus ille Suecorum Regum Christianam
fidem professus est, auditque apud illos vicinosque
populos sanctimoniae nomine: ideoque,
quia pretiosa in conspectu Domini mors Sanctorum
eius, reliquias illius tam pretiose condiderunt,
quas quidem ego non vidi; at nonnulli e
sociis meis postea viderunt. Est item ibi fons in
loco concluso, quem e Sancti Viri, cum mactatus
est, sanguine exiliisse ferunt, piisque Catholicis,
antequam Lutherana Vesania perculsi
essent, plurium morborum medela fuit, ac salus.
Neque tamen hactenus huic religioni palam
derogare audent ipsi omnium irrisores Ministri,
siue hunc honorem Sancto, siue Regi habere
velint. Est a postica parte magni altaris
horologium ingeniosissimum, vbi vniuersi dies
anni cum Festis notati sunt, item Lunae incrementa,
ac decrementa.
Haec omnia pro temporis breuitate satis
commode inuestigare non potui. Post meridiem
arcem lustrauimus in colle sitam, vnde

p.207
vrbs atque circumfusi late campi conspiciuntur.
Si tamen campi sunt, nam suspicor fuisse
lacus glacie constrictos et niuibus contectos.
Aedificata est illa ab Rege Ioanne ante non
multos annos. At quia fundamenta perperam
iacta fuerunt, idcirco ruinae proxima est. Ibi
est sacellum satis elegans, cuius muri tectorio
gypseo incrustati sunt, vt et omnia fere cubiculorum
lacunaria, in quibus permultae historiae
ac fabulae descriptae sunt. Inuisimus inde
Gabrielis et Axelii Oxenstiernarum liberos,
qui illic studiorum causa commorantur. Nam Vpsaliae
ab antiquo, Septentrionis Athenae fuerunt.
XXVI. Ad Academiam excurri, audiuique
Professorem, qui D. Pauli Epistolas
Graece praelegebat. Centum ibi scholastici stipendiis
Regis aluntur. Omnis generis scientiarum
ac linguarum Doctores ibi sunt: quam
boni sint, et quo praesertim Catechismo pueros
informent, alius mihi erit dicendi locus.
Contuli me postea ad Archiepiscopi Vpsaliensis
aedes, qui totius Sueciae Metropolitanus
est, vt qua dignitate esset, viderem: erat is,
tunc temporis Petrus Kemnitius, vir octogenarius,
tenuis staturae, hebetiorisque, propter
aetatem, ingenii. In illius cubiculo nullus alius
erat ornatus, quam stanneae lances, ac patinae
super asseribus circumquaque dispositae. Affecit
me mirum in modum haec supellex, comparauique apud
me cum plerisque nostratibus hunc Archiepiscopum,
non quod eos, qui diuitiis ac deliciis affluunt,
de eo melius sentire existimem, sed vt, quod

p.208
animaduerti, patefaciam: miseros istos, qui tam
clamose in Pontificios quondam inuecti sunt,
dolere admodum, quod erepta illis Sacerdotia
cum vniuersis reditibus, et omni dignitate non
retinuerint.
Vpsaliam accuratius peruidere cupieram, et
litteratorum alloquio frui. Verumtamen sociis
meis obsequendum fuit, qui ad argenti fodinas
properabant, quae ad oppidum Salebergam iacent.
Cum illuc tenderemus, incidimus in Sacerdotis
cuiusdam diuersorium, vbi, cum equos
tantum mutare vellemus, ac pergere, bonus ille
Pastor, qui de aduentu nostro audierat, nosque
affari peroptabat, atque in lecto propter
valetudinem distinebatur, nos non inciuili dolo
moratus est. petiit enim, vt aliquis e nobis saltem
momento illum inuiseret. Deputatus est
statim Gernandus: cui dixit pastor, se dolere
admodum, quod nos coram alloqui ipse non
posset; habere enim rem magni momenti, quam
nobis communicare vellet. Nimirum se librum
edere velle in lucem, quem Regibus Galliae, ac
Angliaedicare decreueratque at dubitare, vter
duorum Regum, alteri praeferendus, ac praenominandus
esset. Retulit haec ad nos Gernandus,
statimque nos qui praeterire alioquin auebamus,
in pastoris cubiculum intrauimus. Vidimus
ibi senem inter libros decumbentem, qui
nos comiter excepit, ac omnibus illetebris, Vt
maneremus, compulit. Quid milta remansimus,
et tametsi meridies tantum esset, exeurdi
consiliumspro hae die abiecimus. Surreiit

p.209
interim ille lecto, seque in hypocaustum nostrum
duci iussit, vbi reliquum diem ad multam
vsque noctem canendo bibendoque transegimus:
habebat enim filiam, quae et testudine
ludebat, et Latine loquebatur: ille autem
ceruisiae cantharos eosque argenteos capacesque,
nobis identidem propinabat. At illius interfuerat,
nos tamdiu non retinere: tandem
enim deprehendimus huiusmodi homines, tametsi
litteratos, et senes, et in oculis omnium
positos, cum siue vino, siue ceruisia incaluerunt,
non in ineptas tantum voces, sed in turpes
etiam atque incestas efferri. Circunferatur
(inquiebat ille) cantharus: adducatur virgo
nuda. Atque hoc carmen canens repetebat,
addebatque, en inquit cantilena quam
iuuenes personabamus. Didicimus postea,
illum hac etiam aetate petulco more in oues
suas insilire. At enim vxorem habebat,
in quam libidinem istam despumare poterat.
I nunc, et Luthero crede, nefandorum
sacerdotum lasciuiam matrimonio compesci
posse.
Mirum est quantum haec tam potus, quam
concubitus libido in plerisque his hominibus
ardeat. De potu manifestum est. De altero vero
obseruaui, nihil magis castissimis Theologis
inculcari, quam hanc matrimonii necessitatem
omnibus, qui caste, ac pie viuere cupiant, esse
subeundam. Hanc doctrinam adolescentulis
ipsis, qui nondum puberes sunt, et nondum

p.210
de Venere cogitant, in infimis scholis insinuat
Id cum saepe alias tum Vpsaliae praesertim animaduerti;
sic enim audiui philosophantem
Iesperum Krutzium, filium eius qui Cuprimontanis
praeest, quem ausim affirmare, qua
aetate, quaque constitutione erat, nullas adhuc
Veneris illecebras expertum fuisse. Eo denique
amentiae ac impudentiae deuenerunt peruersissimi
Doctores, vt apid populum rumores
spargant, Vrbanum hunc VIII. Pontificem Romanum
de vxore ducenda cogitare, idemque
consilium omnium Cardinalium animos subiisse:
quam stolidissimam fabulam non in hac
modo Suecia, quae longius ab hominibus abest,
sed iam in ipsa Dania audieramus. Memini,
alium Pastorem, cuius nomini parco, excusare
se, quod nos vti cuperet, in domo sua satis
commode excipere non posset, suas quippe
fortunas pene esse subuersas, vitamque sibi inuisam:
cum rogarem, quid rei esset: vxorem,
inquit, non habeo amplius. Fortasse (inquam)
secundam aliam ducere non potes? Putabam
enim ob honorem Sacerdotii, quod Laici continentiores
forent. Possum quidem certe replicauit
ille gemens) sed non nisi post annum luctus.
Ingemui hominis infortunio, et admiratus
apud me Ecclesiae reformatae genium, finxi,
me sortem illius admodum misereri. Itaque, vt
de his quae vidi quaeque perpendi, fideliter tester,
crediderim ego, hunce solum matrimonii
et concubii obicem eos nostra communione
diuidere. Plura possem, quae mihi occurrunt, in

p.211
hanc materiam congerere, nisi ad alia
properarem.
XXVII. Cum hospiti nostro vale-diceremus,
inuenimus illum oculis non lippis modo,
sed pene caecis ob superiorem compotationem,
quae etiam illi crus, quod igne sacro tentabatur,
acrius inflammauerat. Solatus sum ego illum
comparatione Philosophi Posidonii, qui in mediis
et acutissimis podagrae doloribus, tam comiter
Pompeium exceperat. Dicet quispiam,
nos non fuisse Pompeios: neque etiam ille erat
Posidonius. Respondit, se quaecumque nobis
officia exhibuerat, ex debito persoluisse, seque
hoc pingui Sacerdotio ea lege et conditione
frui, vt honestos viros illac transeuntes hospitio
susciperet; caeterum, homines Gallos huc
aduenire non solere: gaudere itaque de aduentu
nostro, seque tam diligere Galliam, vt cum
vxore, et liberis, in eam migrare destinauisset:
quod quo consilio diceret, hac praesertim aetate,
atque valetudine, non videbam: verumtamen
postea hominis ingenium, ac mores
didici.
Oppidum Salebergam post meridiem aduenimus.
Sic vocatur a Sala fluuio, quo
alluitur.
XXVIII. A Ioanne Krisbach, Regni fodinarum
Praefecto, in argenti fodinam ducti fuimus:
nec fuit vel angulus, vel arduus ac profundus
locus, in quem non penetrauerimus.
In illam fossam descenditur per ligneas scalas.
quae ad perpendiculum rectae sunt. Datus iraque

p.212
est nobis singulis suus ductor, quo innitebamur,
quique penes nostros in scalarum gradibus
tegeret, nos in salebrosis locis gestaret,
ac veheret. Ne vllum defugeremus periculum,
per funem in corbe ad infimam fossam demissi
sumus, ac deinde abstracti: quod qua prudentia
tentatum nobis sit, vix. dum recordor, satis
admirari possum. Nam praeter eos, qui his
ergastulis se deuouent, vix est, vt alii sanae mentis
homines eatenus penetrent. Quod si damnandum
hoc consilium fuit, certe quod hinc
inoffensi exiuimus, Deum veneror, laetorque
Naturae adyta, vbi thesauros suos condidit,
curiose peruidisse, argentique fontes, quorum
riuos, atque guttas tam auide, atque improbe
mortales bibunt, penitus deprehendisse. At
istic argentum non est tam densum, neque copiosum,
quam in aliis fodinis est cuprum; sed
per venas tantum, et rara interualla inuenitur,
ac eruitur: caeterum eadem methodo, qua cuprum,
perficitur, nisi quod cuprum duodecies
aut amplius calefit; Argentum quater tantum,
aut quinquies. Vidimus molendina, in quibus
lapides metallici teruntur, aquai que purgantur,
ita vt impurior terra effluat, relinquaturque
purior, in qua argentum delitescit. Est et
illic ingeniosissima, ac prae sua longitudine stupenda
machina, qua aquae ex ima fossa attrahuntur.
Ruinam ante paucos annos minabatur
fodina, at suppositis longis arboribus, ad sex
vsque millia, sustentata est. Aiunt, illam viginti
quinque millia Thalerorum quotannis Regi

p.213
producere. Lustrauimus deinde fornaces, vbi
argentum liquatur, diuersique generis folles
obseruauimus, quorum quidam aqua et rotis,
quidam impulsu hominum agitantur quod satis
iucundum est visu; nam duae vel puellae, vel
pueri ligno mobili impositi, impellentes sese, ac
vicissim librantes, folles illos tollunt, ac deprimunt.
Post totum diem his spectaculis insumptum,
apud fodinarum Praefectum laute coenauimus,
bibimus, cecinimus, ac deinde vehiculis
in diuersorium nostrum relati sumus.
Prima die Martii post prandium Saleberga
Arausiam iuimus, quae vrbs est inter antiquas
ac praecipuas totius Sueciae.
II. Ecclesiam vidimus, quae nulla re prorsus
Catholicis differt. Ibi residet Episcopus,
euius domum adiimus: at ille aberat, aut se abesse
fingebat: nam pudet illos in tam tenui supellectile,
inter vxorem, liberos, ancillas, nutrices
ab hominibus Catholicis, quos honestius
viuere non nesciunt, deprehendi. Adiuimus
deinde oppidi Ptaefectum Thuronem Sparum,
fratrem eius, qui Hafniae Legatus fuerat, qui in
arce degebat, a quo stantes ceruisia, ac vino excepti
fuimus. Sub noctem, ita volente Auaugurio,
iter Stocholmum versus corripuimus in
miserrimis trahis, cuiusmodi fere sunt illae,
quibus interfectorum cadauera raptantur, qui
sibi mortem consciuerunt: errauimusque per
niues, perque acutissimos ventos, ad insequentis
prope diei diluculum. Quis labores illius noctis,
quis frigora fando explicet? piget me illorum

p.214
reminisci, ne me tot malorum species sola
recordatione interficiat.
III. Iuxta vrbem Nicopiam summo mane
transiuimus, indeque saepius mutatis vehiculis,
cum magnis molestiis, milliari a Stocholmo pernoctauimus,
ac in stramine decubuimus. Eclipsim
Lunae, quae hora septima incoepit, et ad
sesqui octauam ac fere nonam perfecta est, atque
inde paulatim decrescere coepit, ita vt hora
vndecima suae pristinae integritati ac luci
prorsus esset Luna restituta, otiose e vehiculis
nostris obseruauimus: cumque interim lacum
glacie constrictum sesquimilliaris longitudine
decurreremus, audiuimus non sine horrore glacies
subter, se impellentes, collidentesque, edentesque
sonos maioribus bombardis prorsus
similes, cum ex aliquo interuallo
audiuntur.
IV. Quae Dominica fuit, vt Stocholmum
mature perueniremus, et summo mane surreximus,
et per constrictos lacus, equos nostros
citatissime admisimus. Purissimus, ac serenissimus
fuit ille dies, itaque ab Oriente Sole, in
quem recta tendebamus, exoriens ventus vultus
nostros ita afflauit atque perstrinxit, vt qui
hactenus incolumes, et integri aduersus caeli
iniurias extiteramus, eo demum die mihi, et
Auaugurio extima nasi, ac genarum cutis penetrabili
frigore adusta sit. Socios nostros adhuc
in lectis iacentes iucunde nostro aduentu excitauimus,
qui canitiem, quam barba, et crinibus
prae frigore ferebamus, venerati sunt. Mutatis

p.215
vestibus Legatum salutatum iuimus, qui Auaugurium
prandio, me coena humanissime excepit,
deduxitque post coenam ad elegantissimas
sorores Vandeliam, et Eliabetham, Gallice
indutas, Galliceque loquentes##, ac denique
omnia Gallice, ita vt me in Gallia esse somniarem;
nam me somnus ex praecedentibus vigiliis,
tametsi inter speciosissimas puellas,
obruebat.
V. Et sequentibus ad nonam vsque Martii
diem, legendis, quae Lutetia ad me allatae erant
per absentiam meam litteris, rescribendoque,
operam dedi, partim: etiam curandae, reparandaeque
cuti.
X. Allatum est de Philippiburgi a Caesarianis
interceptione, quod Legatum nostrum vehementer
anxit.
XI. Inuiserunt Legatum Petrus Flaminius
Vice-Admiralius et Petrus Sparus, qui dixerunt,
duas naues in duobus diuersis portubus
nos expectare, alteram Barsundiae in Ostrogothia,
alteram in insula Oelandia Dantiscum
versus, cum primum discedere vellet ac
posset.
XII. Kalendarici baculi vsum ab adolescente
Sueco didici.
XIII. Diem cum Vvibio, vesperum cum
Legato transegi.
XIV. Tres e sociis nostris Vpsaliam profecti
sunt.
XV. Andream Duben, Lipsiensem, insignem
Orgisten, qui in Sudermaniae suburbio habitat,

p.216
inuIsi. Stipendium illi est a Regina Matre
trecentorum Imperialium thalerorum: habet
ille tabulas satis curiosas, praesertimque Sacrosanctae
Trinitatis imaginem, quam Angelicae facies
vndique ambiunt, et circumuolant: est illa
exemplum vel exemplar similis alterius imaginis,
quam apud pictorem quemdam Silesium,
Gedani vidi, quam pictor iste Alberti Dureri
esse asserebat. Inscripsi me in illius amicorum
catalogo, cum hae, ni fallor, sententia: Proprium
hoc statuo esse Virtutis, conciliare sibi animos
hominum, et ad vsus suos adiungere. Vel
cum ista, nam duabus vtebar: Beata sors est
omnia aequanimitate tolerantis. Erat idem ipse
Germanicae Ecclesiae Organistes, vbi, cum me
ille inter auditores suos deprehendebat interdum,
vt mihi gratularetur, vespertinas preces
producebat in noctem.
XVI. Allatae sunt ad nos per Petri Vvibii
cursorem, plures e Dania litterae. Allatae vtique
sunt e Germania relationes, quibus inter reliqua
quae ad rerum Politicarum statum pertinebant,
narrabatur de sex stupendis lupis, qui vrbem
Vvolffenbutel, in Ducatu Brunsuicensi plurimorum
hominum caede ac strage, terruerunt,
quos cum armati repente equites persecuti essent,
ex oculis suis euanuisse mirati sunt: vnde
dlubitatum est, an isti veri lupi, an etiam arte
Magica personati fuissent. Vvolffenbutel luporum
collem signifcat. Commode hic referre
possum, quod a nobili viro Sthenone Botto audiui
saepius. Aiebat enim, quemdam Rusticum

p.217
fuisse patris sui villicum, qui suo, an alieno maleficio,
lupi formam induerat, ac gesserat per
tres ipsos annos, et quemadmodum alii lupi,
carniuorus, ac caedis amans: ac dum curreret,
manducaret, aliaque similia, quae lupi faciunt,
faceret: ingenio plane lupino erat. Si quando
pedibus postremis insideret, ac paulisper capite
recto et quieto erat, hominem se esse aut recordabatur,
aut suspicabatur, nec tamen humani
quicquam ob organorum inopiam praestare poterat.
Tandem, post tres annos in pristinam humanam
speciem fuit restitutus, excepto, quod
in vna manu lupi vngulam, in postica parte caudam
retinuit. Petii Botto, et eo quidem viro
erudito, ac prudente, an eum hominem vidisset?
negauit. An pater vidisset? asseruit. An
etiam aliquis, qui nunc viueret? Promisit, se
virum mihi hic Stocholmi exhibiturum, qui
prodigiosi hominis spectator saepius fuisset.
XVII. Allatae sunt Parisiis literae, inter quas
vna erat Stephani du Chemin, Causidici, viri
optimi, ac familiaris mei, plena illa quidem vrbanitatis,
et loci, quam sibi bis perlegi Legatus
voluit.
XVIII. Frigus aliquantulum resedit ex
nouilunio.
Neque et XIX. perperam transacta est, nulla
enim abiit dies, quin linea saltem aliqua ducta
superesset, pigebat enim meam peregrinationem
tam inutilem esse, quam fuerat mea plerumque
in Gallia mansio: neque tamen istius
sedulitatis, atque diligentiae vberior mihi ad

p.218
lucrum fructus fuit, ad pascendum certe erudiendumque
animum aliquis: ad valetudinem,
Prorsus non fuit.
Legatus, vt decurrendi per niues constrictosque
lacus voluptatem experiretur, ad
villam quandam, quae milliari ab vrbe abest, in
traha Reginae Virginis se contulit, tecta illa
quidem, et holoserico caeruleo farta; meque
sibi comitem sumpsit. In alio vehiculo erant
Auaugurius, et Laurentius Vanderlinus. Erat
illa domus non contemnendis tabulis ornata,
quarum pleraeque sunt ex Germanicis spoliis:
nitidissima ibi supellex, sed non pretiosa: aedificium
ligneum, vt sunt omnes domus rusticae,
etiam illae, quae a praecipuis Nobilibus habitantur:
at speciosissimae, quae ibi commorabantur,
Sorores, nihil rustici, neque in moribus,
neque in vultu praeferebant: obseruauimus
in itinere, Reginae matris villam lapide
structam inter montes, et lacus: crediderim aestiuo
tempore locorum faciem fortasse non
iniucundam.
XXI. Aduenit Stocholmum Agens Magni
Ducis Moscouiae, qui per vndecim hebdomadas
in itinere fuerat, Lapponiamque pertransierat,
qui quidem erat Liuonus, et non Moscus.
Habet vicissim Sueciae Regina suum Agentem
in aula Ducis Moscouiae, cui septuaginta
thaleros Imperiales singulis mensibus
Moscus tribuit, totidemque stipendii Agenti
Mosco Regina Sueciae dependit.
XXII. Legatus Gabrielem Oxenstiernam,

p.219
Archidapiferum, qui ex Prouincialibus Circulis
redierat, inuisit, viditque duos illius filios,
qui e Gallia tum primim reuertebantur.
XIII. Scripsi litteras Parisios ad Stephanum
du Chemin, et Petrum Bonartium, familiares
meos, tam vorsa, quam prorsa.
XXIV. Scripsi item ad Fratrem, eumque
modestiae commonui, cum mira afferrentur
de concionibus quas habebat in Aede
D. Benedicti.
XxV. Olai magni siue historias, siue fabulas
decurri, quas sero Legato enarraui, amplificauique,
vt illum a morbo capitis oculorumque,
quo propter nimis assiduas scriptiones, lectionesque
tentabatur, recrearem.
XXVI. Annunciationem Beatae Virginis
celebrauimus. Sub noctem iui vna cum Molano
ad Pictorem quendam, qui in Sudermaniae
suburbio habitat, apud quem vidimus atramento
exaratam picturam, quam Regina mater
ipsa die delineauerat, sepulcrum nimirum
desideratissimi Gustaui coniugis, cui illa duos
versus inscribendos composuerat, vt dilecto
cineri animi sui monumentum ac votum aere
perennius ac firmius adhaereret. Sunt autem illi
versus.
" Sein tugent vnd ehr, vnd dapffer vnsterblich that
" Im leben und todt, mit trimph obsiget hat.
Eos ego sic verti de verbo ad verbum.
Illius virtuus, et honos, et fortia facta,
In vita, ac in morte suum retulere triumphum.

p.220
Dici satis non potest, quanto ingenio, quanta
comitate sit Serenissima illa Regina, quamque
acerbo praerepti Inuictissimi Coniugis casu
indigna
XXVII. Inuisi Ioannem Lehoutz, qui Gustaui
Secretarius fuerat, et quem istius, qui
nunc ardet in Germania belli facem, certe taediferum
appellare ausim, vti declarabo postea.
Habet ille multos libros nec inconcinnos, inter
quos vidi Ciceronis epistolas ad Atticum ex
editione Aldi, quem librum Franciscus Hotomanus
Iosepho Scaligero donauerat, in cuius
margine erant nonnullae Scaligeri correctiones
et annotationes pulchro charactere rubro scriptae,
quas ego descripsi vniversas, poteramque
librum ab eo fortasse impetrare, ni meus me pudor
cohibuisset.
XXVIII. Legatum, qui se per hunc ac superiorem
diem Medico suo permiserat, tam alloquii
a quo non abhorrebat, mei, quam iucundae
lectionis auocamentis oblectaui.
XXIX. Ioannes Bardonus in Hollandiam
emigrauit.
XXX. Agens Ducis Moscouiae ad Reginae
audientiam venit, quem illa per duas fere horas
in solio prestolata est. Istius morae causa fuit,
quod ille plura sibi vehicula ad imponendum
suum comitatum sibi dari cuperet, quod noluerunt
Suecici Proceres, ea ratione, quia in
Moscouia nuper Agenti Sueciae vnicus tantum
equus datus fuisset. Coactus est itaque ille venire
in vnica traha, eaque detecta, substrato tapete

p.221
Turcico: comitabatur illum sedebatque in anteriori
parte vehiculi Nobilis Suecus, Petrus Krutzius,
cuius frater in Moscouis Agens erat, atque
iste interpretis munere fungebatur. Habebat
Moscus duos ex suis comitibus, qui recti hinc
inde lateribus vehiculi erant, ac stiuae innitebantur.
Tres equi traham ducebant, quorum
priori Moscouita, posteriori auriga Reginae insidebat:
ante omnes praecedebat in equo Secretarius
Moscouita, qui dextra manu litteras Principis
sui fascia serica inuolutas praeferebat, ventilabatque.
Aderant et nonnulli pedissequi. Ingressus
Reginae cubiculum, post salutationem, quam
illi se inclinando, terramque vtraque manu tangendo
peragunt, statim fari coepit: titulosque sui
Ducis longa enumeratione, sigillatim extulit legens,
quae subinde post decem circiter verba Interpres
Suecice reddebat: tum ille loqui pergebat, ac
postquam omnes titulos absoluit, ter se inclinauit,
propiusque ad Reginam accedens, litteras ei suas apertas
tradidit: celeriter deinde ac fere per saltum,
quasi Elephanto stipem porrexisset, rediit vnde
abierat: cotinuauitque sermonem per interualla,
ac periodos, quas Interpres identidem reddebat.
Cum perorauit, nulla deliberatione habita, respondit
illi Procancellarius Saluius Suecice per
interualla: ita vt idem Interpres singula Moscouitice
traduceret. Reginae tandem manus osculatus
est, quod item qui eum comitabantur, fecere.
Abiit eodem ordine, atque ab quibusdam
Nobilibus Suecis iuuenibus ad vehiculum vsque
reductus est. Longa toga indutus erat Agens

p.222
(quemadmodum et caeteri) fibulisque et globulis
togae sparsi intertextique plurimi vniones;
Collare thoracis, quod rectum, ac praealtum
est, ac togae supereminet, vnionibus item
praetextum est. Barba sunt rasa in genis atque
mento, at vtrinque in superiori labello pilos
alunt. Reginae aderant sex Regni Senatores,
nulli ex Tutoribus, iique dextra parte: a sinistra
paruus Princeps Palatinus, Reginae cognatus,
itemque illius soror viginti circiter annorum,
decem deinde foeminae; quinque mulieres,
quinque virgines. Regina toga serica alba
auro intertexta vestiebatur: et cum vel Senatores,
vel alii Nobiles eam salutant, eos comiter
resalutat, suasque etiam foeminas; quae et illae
(nescio quo more) coram sua Regina non viros
modo illustriores, sed etiam mediocres
nobiles salutant: quod nobis incongruum visum
est, praesertim apud eos populos qui Diuino
honori detrahi existiment, si sanctis aliquid
tribuatur: cum tamen Deo Opt. Max. sanctis
suis nihil omnino, at Regibus a suis subditis
iure metui possit, ne suus honor communicetur.
Verumtamen huiusmodi Regibus haec est fortasse
imposita comitatis necessitas erga eos a quorum
electione plerumque pendent, vt ex historia
cognosci potest. Interim a Saluio Procancellario
didici, summos caerimoniarum obseruatores
hos Moscouitas esse, ac nisi alia ratione, dolo
certe venerationem ab exteris, qui illos adeunt,
extorquere, nimirum id accidisse Hayo-curmemino,
Regis Christianissmi Agenti, qui cum ad

p.223
Regiam Ducis Moscouiae in equo adueniret,
aiunt, eum, qui ex Ducis mandato, ei obuiam
ibat, qui itidem in equo erat, cum appropinquauit
ad Agentem Gallum, finxisse se ex equo
descendere velle, quem cum descendere crederet
Gallus, statim ipse ex suo descendit. At
non descendit Moscouita: Imo aliquos adhuc
gradus progressus est, vt hunc honorem suo
Duci astrueret, quasi Legatus Galli, lubens illi
detulisset. Aiebat etiam Saluius, vera esse, quae
de clauo Legati Itali capiti affixo refert Olaus
magnus, itemque Crantzius. Caeterum non apud
Moscos modo, sed et apud alios Principes,
caute a Ministris attenditur, ne aliquid
peccent in his congressibus. Dicebat idem Saluius,
cum Ministri Sueciae cum Ministris Daniae
congrediuntur, id plerumqne fieri in ponte,
qui vtrumque Regnum diuidit, atque e medio
pontis tabulas auferri, ita vt spatium inter eos
vacuum relinquatur. Factumque esse ante non
multos annos, vt Cancellarius Friis a parte Regis
Daniae, cum ad pontem accederet, quo suum
Regem superiorem significaret, prior inclamauerit
ad Suecos, qui ex altera parte erant, Rex
meus vestrum salutat. At id Sueci pro Regis sui
honore interpretati sunt, quasi alter ei venerationem
deferret. Dicebat etiam, moris esse in
colloquiis, quae inter Suecos, ac Polonos intercedebant
in Borussia, vt in tabernaculo in quo
conueniebant, duae mensae apponerentur, quas
tapes aliquis siue velum interiectu diuideret, atque
hinc Suecos suae mensae, Polonos item suae condere,

p.224
ac deinde velum trahi, ita vt e regione
se inuicem intuerentur, manusque pileis eodem
momento adhiberent. Verum iste mos in eo foedere
ineundo, cui interfuimus, vsurpatus non
est. At non inurbanus plane fuit superioribus
annis Polonorum cum Suecis congressus in paciscendis
sexennalibus induciis: Nam, cum vtrinque
Commissarii aequo numeratoque passu alii
ad alios accessissent, ac pro sua quique grauitate
coram defixi et mutuo se respectantes, altum
silerent: tandem Poloniae Cancellarius Christophorus
Zadzick, qui pro sua valetudine diutius
in pedes existere non poterat, composito
rumpens vocem: Vt a nobis, inquit ille, incipiat
humanitas, precamur vobis, Illustrissimi
Domini Sueci, bonum diem. Tum vero Cancellarius
Sueciae, Axelius Oxenstierna, qui suae
gentis superbiam perstrictam sentiret, extemplo
respondit. Ne simus ingrati, Illustrissimi
Domini Poloni, precamur vobis bonam mentem.
Exindeque de negotiis communibus inter
se collocuti sunt. Hunc vero sermonem ab vtrisque
seorsim accepimus, cum alii suam inde
summam humanitatem, alii suam eximiam dignitatem
nobis probatam vellent.
Vltima die Martii, ad Illustrem Daniae foeminam
Germanice# primum scripsi.
Prima die Aprilis aer intepuit, qui per totam
hebdomadam admodum frigidus fuerat, coeperuntque
niues liquefieri. Quia Dominica Palmarum
erat, haec caerimonia rite a Pastore nostro

p.225
celebrata est, tulimusque per Missam pineos
ramusculos.
II. Emi epistolas Busbequii, ad cuius exemplum
stylum hunc meum, si possem, exigerem.
Vvibius me inuisit.
III. Legatus ad curiam, in qua Regni Comitia
habebantur, introductus ibi per tres horae
quadrantes, oratione Latina locutus est, vt eos
ad pacem, ad inducias certe cum Rege Poloni;
prorogandas, hortaretur. At illos animo a Rege
Poloniae alienatissimo reperit, ob eam praecipue
causam, quod ille in instrumento procuratorio,
quod suis Commissariis dederat, Christinae,
titulum Reginae Sueciae non dabat, sibi vero
sumebat: quod quidem isti impatientissime
ferebant, praesertim cum Sigismundus, pater
huiusce Vladislai, Gustauo titulum Regis Sueciae
non denegauerit, et tamen Sigismundus
potiori iure esset, quam Filius. Petierunt ab
Legato, vt suae Orationis exemplum illis traderet,
quod annuit; mihique iussit, vt illam
describerem: Profecto vix alius in tota Gallia
non inter Principes modo viros, sed nec inter
eos, qui litteras profitentur, magis Latine, certe
ad audientium approbationem, atque iudicium
magis apposite loqui potuit. Ad ianuam atrii, in
quo Comitia habebantur, Proceres illum
susceperunt.
A prandio cum Theologo nostro Pastorem
Ecclesiae Germanicae inuisi, vidimusque Museum
nec inuenustum, nec librorum egens. Tam
isti homines prolis amantes sunt, vt infantes in

p.226
cunis mortuos sibi pingi curent, fasciis, redimiculis,
sertis, ac corollis ornatos.
IV. Post Missam rite auditam, quae quotidie
per hos dies celebrabatur, hora quinta serotina
matutinas preces, quae in Hebdomada Sancta
recitantur, recitauimus; ac lamentationes, homilias,
et epistolas cecinimus, praeeunte Pastore
nostro, modulante Varenno, eximio Musico,
nobisque reliquis accinentibus. Sicque hos dies
pie transegimus.
V. Eadem pietatis exercitia continuauimus,
ac sub noctem plures litterae Parisiis nobis allatae
sunt, in quibus de Puylaurentii prehensione referebatur.
At mihi imprimis pergratae fuere illae
quibus me Frater de suis concionibus certiorem
faciebat.
VI. Dominicae Passionis meoriam
celebrauimus.
VII. Sabbati Sancti officium peractum est.
Litteras ad vtrumque Fratrem, atque ad Sororem
dedi.
VIII. Quam quidem diem Dominum fecisse
Christiani praedicamus, et canimus, Dominicum
Corpus vniuersi communicauimus,
quod plerique e famulis diebus superioribus
fecerant, itemque aliquot pedissequi, qui apud
Nobiles Suecos degunt, quique omnes Galli
erant. At nullus e ciuibus, tametsi aliqui Galli
essent, ausus est interesse sacris, nam id illis ex
Magistratuum mandato priuatim vetitum fuit,
cum tamen aliqui ex iis Sacerdoti nostro, se sacris
nostris communicare velle, antea significassent.

p.227
Timent nimirum Sueci Catholicos, cum
ob alias rationes, tum ne illi Regem Poloniae
adsciscant, aut saltem desiderent. Vidimus
rem, quae omnium nostrum animos vehementer
pupugit: nam cum post coenam hymnos solennes
in nostro Sacello decantaremus, quidam
senex Polonus e Reginae famulitio, ministeriis
nostris deputatus, cum se in vestibulo, quo ad
Sacellum intrabatur, concludi permisisset vt
nos vidit, audiuitque, continuo in lacrymas ac
suspiria effusus est, ita vt singultientem illum
exaudiremus: Quem cum interrogasset Oeconomus
noster, si religionis Catholicae amore
adhuc distineretur, quin ergo in Poloniam reuertebatur?
Respondit, se ante quadraginta annos
in hanc Sueciam delatum, ibi habere vxorem,
et liberos, quos quemadmodum abduceret,
ac deinde aleret, penitus ignorabat, ac subinde
obortae sunt simplici viro lacrymae: Caeterum
per totam Hebdomadam Sanctam vinum
delibare noluerat, quod plerique Poloni
faciunt.
Interea Ioannes Baptista Grossius, alter e
Legati Amanuensibus, vehementer aegrotauit,
illique Sacrosactum Christi Corpus Sacerdos
noster veste Laica indutus, nobis comitantibus,
portauit. Habita est in cubiculo Legati ab eodem
Sacerdote nostro pia et erudita concio,
qua diei illius sanctimoniam nobis commendauit.
Quid vero per hos dies Lutherani egerint,
coram non vidimus: noluimus enim illorum
Ecclesias intrare, ne contaminaremur: didici

p.228
ego, illos ad sui paschatis celebrationem sic se
comparare solere. Per quadragesimam non ludunt
Organo. Feria quarta et sexta Christi
passionem praedicant. In die denique Veneris
sancta ieunant. Ac tum demum quasi Chartusianorum
abstinentiam adaequassent, maximum
se Deo obsequium praestitisse arbitrantur.
IX. Post Missam mane rite celebratam,
prandio in montes Septentionem versus
iuimus.
X. Ad Iacobi Ponthi de la Garde, magni
Sueciae Mareschalli, villam iuimus per lacus
glacie constrictos, verumtamen qui tunc ob
aeris teporem, saltem in superficie, liquefiebant,
ita vt restagnarent et diffluerent aquae vndequaque,
et ad equorum nostrorum genua rotarumque
fere axes peruenirent. At aurigae nostri
ductoresque qui tempus nouerant, quo tam
solida lacuum fluuiorumque compages, ac veluti
contignatio disrumpi, ac dissolui soleat, secure
nos et intrepide ductabant. Nullum tamen
operaepretium erat, vt domus illa per tam
ingens periculum adiretur, neque enim splendidior
est domunculis illis, quae in Parisiensi
agro a mercatoribus minorum gentium, vel ab
artificibus exstruuntur, quo diebus festis excurrere,
otiarique solent. Non horti, non areae;
nihil plani, nihil aequi, aut recti, vbi deambules:
non arua, non vineae, non frugiferae arbores:
At scopuli, salebrae, saxa praerupta, quibus turbidae
aquae a liquefactis niuibus praecipitantur:
Verumtamen ingeniosi homines has nouercantis

p.229
Naturae iras ad suos vsus flectunt, et his aquarum
praecipitiis molendina subiiciunt. Caeterum
in Procerum istorum atriis, vel cubiculis
nulla peristromata, nulla nisi ex puro ligno sedilia:
nihil denique splendidum, nihil ornatum
praeter ipsos. Parieti albo appensae erant aliquot
tabulae, quarum vna erat Stanislai Koniecpolski,
magni Poloniae Mareschalli, cum quo decertaturum
se esse propediem iste Suecicus gloriabatur;
cuius et ipse virtutem, (vti virum bonum
ac fortem decet) clare, et ingenui praedicabat.
Narrabat ille, se, quando cum Moschis aduersus
Polonos pugnaret, ab illorum manibus triginta
Nobiles Polonos eripuisse, quos sequenti
nocte mactare destinauerant: sicque barbaros
illos erga suos captiuos gerere se solere. Vnde
sors mihi Polonorum infelicissima visa est, quibus
cum Moschis, Tartaris, et Turcis perpetua
lis est finium regundorum, cuius disceptandae
Mars solus est arbiter. Coniugem ac Filiolam
Mareschalli cum alloqui Suecice# Legatus non
posset, Varenni lyra ac voce per semi-horam
oblectauit. Imposita sunt mensae sine linteis bellaria
in Faensibus patellis: propinatum vinum
tam merum, quam saccharo, et aliis, vti solent,
pharmacis conditum. Vt concludam: Sub tenui
modicoque tecto ingentis animi, maximaeque
virtutis, et comitatis virum conspeximus,
et cui olim in historiae monumentis nihil inferior
tribuetur locus, quam iis qui marmoreas,
aureasque villas condiderunt.
Vndecimam Sueci feriati sunt, vnum

p.230
enim praeter nos festum Paschati, ac Pentecosti
itemque Natalitio Dominico addunt, in expiationem
pestis antiquae, quae per Sueciam aliquando
grassata est. Post meridiem, vt se Legatus
a grauioribus studiis recrearet, iussit, me sibi
Senecae Thebaidem. ac Troadem legere, scilicet,
vt iusti Lipsii de his tragoediis iudicium
experiremur.
XII. Ad montes Orientem versus ascendimus,
vnde ciuitatem cernens miratus sum, quod
amplissimi Regni metropolis, tot atque tantarum
Prouinciarum Princeps, infelicibus scopulis
alligata sit.
XIII Regina Mater ad magni Mareschalli
villam, deambulandi causa se contulit. Decem
Equitibus, inter quos ipse Mareschallus et Admiralius
erant, rheda eius praecedebatur, quam
ducebant Sex, instrati phaleris atris ad terram
pertingentibus, equi. Sequebatur alia rheda,
atra illa quidem; at duo aurigae flauo (qui Reginae
regnantis color est) induti erant: quod
quidem eo dico, vt quae sit illius aulae pompa
atque impensa, intelligatur. Nam et didici ab
iis qui istud obseruauerant, Reginae, dum apud
Mareschallum coenaret, quatuor aut quinque
viros assedisse, quos inter erat Ericus Larsonus,
qui ante paucos annos a Gustauo inter nobiles
relatus fuerat. Fuit et illa tanta humanissimae
Reginae comitas, vt, cum Legati nostri domum
eundo, ac redeundo praeteriret, stantes ibi ante
portam famulos etiam assurgendo salutauerit.
Quod vnum potuimus, tubicini nostro, vt praetereunti

p.231
Reginae laetum aliquid personaret, imperauimus,
quo illi obsequia applaususque nostros
significaremus.
XIV. Litterae Parisiis allatae sunt Legato, quibus
de Illustrissimi illius Patris morbo, ac recepta
valetudine pariter nuntiabatur. At ille quasi
cum fortuna summo iure decertare velle videretur,
nec vllius officii, quod virum bonum deceat,
esse debitor, et pii Parentis aegrotationi
lacrymis, et pro restituta salute laetitiam, et sequenti
die Deo Opt. Max. summam gratulationem,
Dominicum corpus communicando,
testatus est.
XV. Gynaeceum Regium duabus elegantissimis
rhedis extra vrbis portas gestatum est:
credo vt hac alacritate Reginam virginem, quae
per hos dies aegrotauerat, conualescere significarent.
Dictum est, incerto tamen rumore, Regem
Angliae ex equo inter venandum cecidisse,
et post quatuor horas fato functum; Exercitum
Comitis Mansfeldii Duce BernardoVveimario
caesum: Exercitum Ducis Lotharingiae a
Mareschallo Fortio fugatum, rhedamque illius
et alia impedimenta capta. An vera illa fuerint,
tempus docuit.
XVI. Secus portum deambulauimus, vt de
opportunitate maris aliquid possemus addiscere,
an peruium, ac tutum esset, et proficisci
liceret.
XVII. Aliqui ad Mazaraei portum deambulauimus,
sic nuncupauimus locum in quem
Mazaraeus Vasco comportari curauerat tigna, et

p.232
longas arbores, vt nauim bellicam, quae in
medio ad portum aditu absorpta, ac demersa
fuerat, cuiusque malus adhuc extabat, extraheret,
quod quidem se facturum, certo constituto
pretio, Proceribus Suecis spoponderat.
XVII. Ad Regium Palatium me contuli, vbi
ingredientes Regni Senatores satis otiose consideraui,
et quaenam istius Aulae facies, ratioque
esset. Obseruaui Aerarij praefectum, vti alibi fit,
maximo omnium comitatu incedere, plurimumque
coli. Inde cum Stenone Botto ad Hippodromum
deambulaui, vbi vidimus aliquot varii
generis machinas bellicas tentari: circulos nimirum
igneos, ac granata, quae vel manu artificis
iaciuntur, vel impulsu machinae, quam
mortarium vocant. Haec mala circulique, cum
in terram deciderunt, disrumpuntur, ac dissipantur
in varia frusta, ignemque vndequaque
spargunt. Inseruntur ac veluti infarciuntur in
illis tubuli breues pice illiti, quasi ferramenta
illa quae ensium vaginis praefiguntur, quibus inditur
puluis, globulique plumbei intruduntur,
qui vi ignis huc et illuc diffunduntur, atque
dissiliunt.
Cum hinc redii, Missae interfui, postquam iterum
Dominicum corpus Ioanni Grossio a viginti
diebus aegrotanti communicatum est, coram
piissimo Legato, qui ad eum se contulit, et hanc
supremam adolescenti minime malo beneuolentiam,
in antiqui fidique ministerii praemium
testari voluit. At iste quasi impetrata commeatus
sui venia circa decimam nocturnam transiit

p.233
ad meliorem vitam, et ad meliorem patriam,
quam sit neque haec vita, neque haec Suecia, nec
ipsa felicissima Lutetia, quam non sine laeuo
Puellae vaticinantis omine moerens reliquerat.
XIX. Ego et Theologus ad Petrum Saluium
Aulae Procancellarium iuimus, vt quid pro socii
nostri sepultura facto opus esset, deliberaremus;
neque enim illum in Lutheranorum Ecclesiis,
aut coemeteriis humandum esse censebamus.
Consuluimus Reginae virginis praeceptorem
illiusque libros, ac deinde Ecclesiae
Germanicae Ministrum: discussaque illius bibliotheca,
decursisque tam nostris, quam aduersariorum
libris, omniumque apud Legatum relatione
facta conclusimus tandem, nec in morte
cum haereticis communicare nobis licere. Itaque
tametsi Regina Senatusque Sueciae, eligendi
ad illam sepulturam loci, in quacunque liberet
Ecclesia, facultatem daret, optauit Legatus
locum in extremo Sudermaniae suburbio,
vbi colliculus erat, quem Caluariae nunc etiam
vocant, in quo ad hunc diem extat Crux lapidea,
anno millesimo nonagesimo sexto erecta;
iuxta quam effossa est fouea, quae propter loci
duritiem, non nisi multo labore perfici potuit,
plures enim tentati fuerant ligone, ac bidente
loci, antequam satis pulueris atque arenae ad
condendum cadauer humanum inueniri posset.
Itaque, post vndecimam nocturnam, stipantibus
satellitibus Regiis, quorum alii hastas, alii
faces gestabant, comitantibusque omnibus
Gallis, qui hic eramus, nonnullisque aulicis,

p.234
mortuum nostrum in loeum concessum intulimus.
Ante ostium domus, vnde elatus est defunctus,
Sacerdos noster Psalmum De profundis,
nobis respondentibus, recitauit, indutus
sultana ac longo pallio, impositaque collo
stola, aspersitque aquam lustralem; omnia denique
super fossa defuncti, quae apud Catholicos
fieri assolent, rite perfecimus recitantes, non
canentes. Milites caeterique, qui illuc conuenerant,
modestissime se gesserunt. Commodissime
ingens qui illic iacebat lapis, vbi Christi
Domini Crucem gestantis pompa insculpta erat,
fossae superpositus est, ac paulo post Regina
suis sumptibus tumulum, lapideo septo in fornicem
facto, concludi iussit, cui praefixa est aerea
tabula insculptumque hoc a me dictatum
Epitaphium.
Mons isto, in quo Dominicae Passionis monumentum
extat, a veteribus Suecis Caluariae nuncupatus,
Piorum Christianorum qui suo sanguine
fidem sparserunt, fidem aluerunt, supplicationibus
frequens fuit.
Regnante Serenissima Christina, Gustaui Magni,
et Mariae Eleonorae filia, cum Illustrissimus
Claudius Memmius, Comes d'Auaux, ad disceptanda
Suecorum, ac Polonorum dissidia a Ludouico
Rege Christianissimo extra ordinem Legatus
per durissimam hyemem Stocholmi distineretur.
Ioannes Baptista Grossius, Parisinus, alter ex
illius Secretariis, obiit xviii. Aprilis, MDCXXXV.
hic illi locus a Legato pie optatus, a Regina,
atque a Quintum-viris pie concessus est, ingensque

p.235
lapis, vbi Iesu Christi Crucem gestantis
signum ab antiquo insculptum erat, corpori contegendo
aduolutus est. Hunc insuper lapideum ambitum
Serenissima Regina, quo suum in Catholicos
Gallos amorem testaretur, religiose extrui
curauit. R. I. P.
XX. Celebrauimus pro defuncto priuatim
officium defunctorum, et sacrosanctum Missae
sacrificium a Sacerdote nostro, eodem fine rite
peractum est.
XXI. Lutetiam litteras dedimus.
XXII. Ad insulam, quam Palatio exstruendo
Regina Mater optauerat, ego et Gernandus,
cuius consuetudine pro sua virtute plurimum
delectabar, deambulatum iui.
XXIII. Didici a Legato nostro egregium
Legati cuiusdam Polonici facinus, quod illi pridie
a Generali de la Garde narratum fuerat; nimirum
per hos dies Legatum e Polonia in Moscouiam
aduenisse, maximo (vt solent) comitatu,
quadringentorum videlicet hominum,
quique Imperatori Moscho plurima eaque pretiosa
munera Regis sui nomine obtulerat, rhedam
nimirum holosericam, auro ac vnionibus
intertextam, sex equos nigros, sex itidem candidos,
peluim auream cum aquali aureo. Admissum
hunc Legatum in magni Ducis curiam, vbi
ille in solio sublimis sedebat, in medio Procerum
ac Senatorum. Tum demum silentio facto,
Legatum Regis sui titulos, ac Prouinciarum
quibus imperat, nomina longo ordine (vti
assolent appellauisse, nudo illa capite: tum se

p.236
contexisse: Deinde cum, se ad Imperatorem
Moscouiae missum diceret, eius item titulos detecto
iterum capite nuncupasse, ac postea tecto
iterum capite perorasse. Eum vero qui Imperatoris
Moschi nomine responderet, illius quidem titulos
nudo capite recitauisse. At cum ad Regis
Poloni titulos item sigillatim appellandos ventum
esset, id illum tecto capite incepisse. Quam
cum inurbanitatem, siue contemptum Legatus
Polonus ferre non potuisset, superbo illi ac rustico
auersa manu pileum excussit, genasque strinxit,
Regisque sui contumeliam, magnificentissimo
Principe spectante, nec prohibente, strenue
vltus est. Incredibilis viri audacia fuit, id attentasse
facinus in eodem atrio, in quo, Legato
cuidam Italo, quia capiti pileum admouisset, capiti
pileus clauo affixus est.
Ista die iui ad balnea, experiundae scilicet vtilitatis
causa. Ibi ex ingenti aestu, qui ad varios
gradus ex libito suscipitur, manat ab vniuerso
corpore sudor, qui nisi satis copiose diffunditur,
virgarum flagellatione prouocatur: istique,
quod mireris, ministerio ancillae inseruiunt solis
suis interulis tectae, quae nulla verecundia,
nullo etiam fortasse flagitio, homines nudos
contrectant, et vnguibus fricant, paedoremque
corporis, ac capitis distringunt, ac smegmate linunt,
poliunt, atque dealbant, aquam vndequaque
iniicientes: Conueniunt illuc promiscue
cum viris foeminae, puellaeque, singulis hebdomadis:
habent illae interulas, viri pudenda sua
virgularum fasciculis contegunt: mos illis ac

p.237
vtilitas hunc pudorem excussit, nec ipsae castissimae
mulieres haec loca aspernari solent, illuc
cum maritis, et liberis eunt. Plerique ibidem se
cucurbitulis fere totos contegi iubent, vt sanguinem,
quem ex nimio potu contrahunt exsudent,
totique cruenti sunt: spectacula visu horrenda.
Qui ditiores sunt, habent sibi balnea domi
priuatim. Ibi, cum frigidam, quae mihi
socio iniiciebatur, declinare vellem, lubricatione
pedis in sinistram capitis partem lapsus sum,
perque vnum aut alterum diem dolui. Cataplasmate
rosarum vino calenti illitarum dolorem
hunc sedaui.
XXIV. Valetudini indulsi, non quia multum
Reipublicae, sed mea plurimum
intererat.
XXV. Totus tetricus et aeger ex meo lapsu
ad Ioannem Lehoutzium, qui inter Regis Gustaui
Amanuenses fuerat, me contuli, quem audiui
libentissime principia et causas belli Germanici
a Gustauo suscepti enarrantem. Vtilissimum
profecto esset historiam illius temporis
perscribentibus hominem illum consulere, cuius
ego personam in ista rerum scena non exigui
momenti fuisse existimauerim. Aiebat enim, eo
tempore, quo Lubecae Imperatoris Commissarii cum
Daniae Commissariis de pace, rebusque communibus
inter se tractarent, deputatos fuisse a Gustauo
quosdam Sueciae Proceres, quos ad illum
Tractatum destinabat: qui quidem antequam
Lubecam aduenirent, litteras Lehoutzio dederant
ad Imperatoris Commissarios, a quibus ad

p.238
hunc conuentum admitti postulabant: quas cum
ipse litteras Imperatorio Secretario obtulisset,
noluisse Secretarium illas accipere, tametsi interpellatus
saepius fuisset: Itaque cum se longius
deludi pati non posset Lehoutzius, venisse ad eum
locum in quem Commissarii conueniebant, ac
duce puero honorario ad ianuam vsque, vbi
Consilium habebatur, penetrasse, vt litteras illis
suas ipsemet offerret: at se ab ingressu cubiculi
prohibitum fuisse, audiuisseque ex illis quendam
qui sexaginta fustium ictus infligendos esse
dicebat: Verumtamen nescire se, an sibi, an
puero, quo ductus fuerat, haec verbera intentarentur.
Quam ob repulsam cum ad Regem
suum, qui Nicopiae in Suecia erat, reuertisset,
et omnia illi fideliter retulisset: iterum Lubecam
Rege remissum protinus fuisse: Vbi cum
ad Baronem Diectrenstin, qui Imp. Comissariorum
Princeps erat, admitti non posset, opertum
fuisse tempus, quo Baro ad venationem
egrederetur, eique in media platea litteras suas
porrigere voluisse. At Baronem respondisse, se
extra Collegarum praesentiam illas accipere non
posse: veniret itaque ipse, si luberet, ad Consilii
locum. Quo cum saepius ipse venisset, nec admitti
posset, tandem assumpto notario cum
duobus Lubecae ciuibus introduxisse se ad Commissarios,
petiisseque, vt aut litteras acciperent,
aut se accipere nolle scripto testarentur; huius
vero postulationis instrumentum sibi confici a
Notario, testibusque requisiuisse, atque impetrasse.
Quo quidem tam audaci facto indignatum

p.239
Baronem, qui Consilio praeerat, Notario,
qui suum contra Imp. ministerium praebuerat,
fustium inflictionem minitatum esse.
Cum ex Lehoutzio quaererem, num aliquid
sibi periculi Commissariis metueret? Respondit,
se, si voluisset, vniuersam plebem Lubecensem
in illos concitare potuisse, si tantum duas
ceruisiae amphoras profudisset: Lutheranos
quippe istos animo ab Imperialibus Officialibus,
qui Catholici sunt, alienissimo esse, ad Gustauum
vero, qui euangelicae veritatis et Germanicae
pariter libertatis propugnatorem se
profitebatur, tunc temporis fuisse propensissimo.
Profecto iste contemptus Gustaui animum
vehementer affecit, atque inter caeteras multas
impressionis in Germaniam faciendae causas, non
mediocre fuit istud incentiuum. Crediderim
ego tamen aetatem Lehoutzii, qui viginti quinque
annorum tantum erat, itemque hominis
conditionem, qui mercatoris filius, Commissariis
magnifice de se sentienibus, despectui fuisse,
toti quippe sunt isti Germani in originibus et
stemmatibus, plebeiosque nihili aestimant. At
peccant in hac plerumque parte; existunt enim
e popularibus familiis clarae per sese indoles,
quae sequenti postea soboli, ac propagini initium
tribuunt, vnde virtutum incrementa nascuntur,
ac pullulant: Strenuum profecto, et industrium
se ille gessit, dignusque fuit, qui a tanto
Principe difficili, ac periculoso muneri destinaretur:
diligentia certe summa vsus est, qui Lubeca
Nicopiam, Nicopia Lubecam octiduo repetiit,

p.240
quae vrbes centum quinquaginta milliaribus
distant, triaque maris Balthici freta, quae
per Daniam transeuntibus enauiganda sunt, iterum
atque iterum pertransiit: ita vt se suo ipse
Regi Imperatoriisque Legatis pro sua incredibili
celeritate admirandum dederit. Cum ex illo
quaererem, quodnam ipsi tanti fuisset pretium
cursus, Sola (inquit ille) qua solari meipsum
soleo, recte facti recordatio. Ergo (inquam)
eiusdem fortunae iniquitatis particeps tecum
ero, quem nulla tot discriminum ac laborum,
quos pro meo Rege ac patria suscipio, manet
merces.
XXVI. Socii nostri defuncti tumulum adiimus,
bene illi precati: indeque ad montes vicinos,
vbi per aliquod spatium sedimus otiosi ac
meditabundi.
XXVII. Intermissum Diui Marci festum
celebrauimus.
XXVIII. Literas a propinquis amicisque
meis accepi, quibus admodum me oblectaui:
dum se vniuersi socii mei Treuirensis cladis
nuncio angerent.
XXIX. Inuitatus fuit ad prandium Legatus
a Mareschallo Generali de e Garde. Aderat Archidapifer,
Admiralius, Ioannes de la Garde,
Axelius Bannier, Aulae Mareschallus, Mathias
Soope, et Petrus Spare, Regni Senatores: aderat
Petrus Vvibius, Agens Regis Daniae; Plures item
Sueciae Colonelli, nosque omnes e Comitatu
Legati. Nobiles viri fercula inferebant: Conuiuium
ad tres aut amplius horas protractum

p.241
est: ad ducentos thaleros vinum aut bibitum,
aut profusum: dapes non admodum delicatae,
neque nobis admodum sapidae, suo quippe more
illas condiunt. At bellaria ex saccharo non
iniucunda fuerunt: Omnium enim minutorum
animalium ac florum species ad Naturae typum
exprimunt. Sublatis mensis ad noctem vsque
tripudiatum est, interimque incessanter
bibitum.
XXX. Partem cum Vvibio, partem cum
Gernando, Germanicis addiscendis transegi.
Prima die Maii, quia Agens Ducis Moscouiae
pro sua vel suae gentis barbarie, a Legato
nostro salutando abstinebat, et nos tamen istiusmodi
homines alloquendi contemplandique libido
incesserat, iui ego cum Theologo nostro,
Molaeo, ac Ioanne Fuskio Polono, in domicilium
Agentis Moscouitici; hoc praetextu, vt
Sacerdotem illius viseremus: nam suspicabamur,
illum, aut Latine, aut Graece, aut Italice
loqui. Deprehendimus vero ipsum Agentem in
sordido cubiculo, cum duobus Scotis bibentem:
propinauit ille statim mihi ingredienti combustum,
ac deinde ceruisiam: at per Polonum nostrum,
cuius sermo a Moscouitico non longe
abhorret, declarauimus, nos illius Sacerdotem
alloqui tantum cupere; erat vero illius Sacerdotis
cubiculum in quo eramus, vbi in angulo
plurimas variorum Sanctorum breues tabulas
affixerat: ligneae erant illae, infuscatae omnes,
ac subnigrae, nescio an vetustate, an arte: eminebant
inter illas, Iesu Christi, B. Virginis, et D.

p.242
Nicolai, quem pari fere cum Christo honore,
et cultu prosequuntur. His imaginibus erant
subterfixa candelabra: erat et inter illas ligneus
Crucifixus, quem cum Theologus noster leuiter
attigisset, exclamauit subito sacerdos Moscus,
quasi grande piaculum admissum fuisset,
dixitque, nefas esse quenquam istud attrectare,
ne, si forte in peccato mortali constitutus esset,
praesenti, ac subitanea poena mulctaretur.
Impositus erat liber pulpito portatili, quem
euangelii librum esse dicebant: mihi statim
primo conspectu characteres illi perpulchri, ac
lectu faciles visi sunt, ad Graecos enim proxime
accedunt, at cum illi ipsi legunt, longe a pronuntiatione
Graeca absonant. Caeterum libros illos
typo impressos credidissem: adeo recte manuscripti
sunt. Sunt illi Sacerdotes ex Monachorum
ordine, vestiti quemadmodum apud nos
Benedictini, nisi quod in capucio vel potius occipitio,
habent veluti dependentem placentam.
Barbam illi alunt, Laici non item, sed radunt.
Indoctus erat ille prorsus, nec vllius linguae vsum,
aut notitiam habebat, quam suae Ruthenicae:
Caeterum suorum rituum apprime tenax. Sub
lecto quodam misero istiusmet cubiculi erant
iacentes sex, aut septem pueri laceri, ac fere
nudi, qui lectionem quisque suam admurmurabant:
quid in comitatu Agentis agere, aut
praestare possint, nescio: nec potuimus interrogare
de omnibus propter linguae difficultatem:
solus ipse Agens loquebatur Germanice.## Laeto
nos alacrique vultu ipsi exceperunt, manusque

p.243
inuicem nobis prensauimus.
II. Legatus noster a magno Sueciae Admiralio
ad armamentarium maritimum ductus est,
vbi iurisdictionem ipse suam exercet, vbi reposita
sunt quaecumque instrumenta et arma ad
rem maritimam pertitent. Ibi etiam oblata
nobis fuerunt bellaria, merumque propinatum
ac diffusum. Vniuersam deinde classem, quae in
quietissima statione haeret, lustrauimus. Praecipuam
inter alias ascendimus nauim, quae sexaginta
passuum longitudinis est, et latitudinis
congruae, altitudinis vero tantae, vt si de summa
puppe in mare despicias, loculi turbentur atque
caligent. Quatuor habet illa foros siue pontes:
cubiculum, praecipuum est vndecim passuum
longitudinis. Quid multa Longe capacior est
illa nauis, quam sit vniuersa domus Admiralii,
et ipsius Archidapiferi, qui Procerum omnium
Princeps est, vnde praedicari facile, ac vere de
his hominibus potest, quod de Romanis alicubi
asserit M. Tullius, eos priuatim parcos, publice
magnificos fuisse.
Ductus est deinde Legatus ad eum lotum, vbi
dispositae sunt, quino aut seno ordine bombardae
bellicae, quas de variis hostibus abduxerunt.
Magnificum profecto, dignumque visu spectaculum,
et quod Suecis longe maximos animos,
ac spiritus efficiat! Hae de Moscis, illae de
Polonis, istae de Caesarianis, ac Bauaris ablatae
sunt. Cumque haec gloriantur et iactant, fides
illis derogari non potest; insignia quippe, emblemata,
ac nomina Regum Imperatorumque

p.244
durissimo aere insculpta sunt. Sunt praesertim
quaedam quas de Polonis tulerunt, quas fractas
iudices, funibusque religatas: at funes illi aerei
sunt, atque ad speciem tanum facti, optimaeque
omnium illae machinae. Transiit postea per
aream Palati Regii Legatus, vt decem alias maiores
bombardas, quas de Moscis Gustauus reportauerat,
propius intueretur: Sunt illae optimi
aeris, eximiique operis, vbi et emblemata, et
litterae Ruthenicae egregia caelatura insculpta
sunt. Praecipuae duae sunt duodecim pedum
longitudinis; congruae crassitudinis, rotis, ac
ferculis impositae, atque ita dispositae, vt inter
illas spatium relictum sit, quo e culina Regiae
dapes afferuntur, quasi odore, ac suffitu pulueris
tormentarii cibos suos condiri, ac inungi
Rex bellicosissimus voluisset; vel etiam, vt sua
Regibus patrimonia, his titulis constare, et amplificari
significaret: a quo quidem sensu non
abludit strepitus ille tympanorum aereorum, ac
tubarum, qui ferendis Regum dapibus, in toto
Septemtrione, adhibetur. Cum haec omnia perlustraret
Legatus, a Gynaeceo Regio conspiciebatur
curiose e fenestris: Vidit etiam Sacellum
Palati satis longum marmoreis columnis, qua
de Finlandia asportantur, sustentatum.
III. Reginam Matrem Legatus inuisit, cuius
praesenti per aliquod tempus caruerat, et
cum illa, ac Principe Palatina, et Auaugurio
chartis lusit, nobis adsistentibus. Profecto tantam
comitatem cum tanta maiestate, ac pulchritudine
alibi visurum me non spero: Nam,

p.245
si peccari nimia comitate potest, peccat ille identidem,
cum omnibus assurgit, omnes vel oculis,
vel gestu, et nutu salutat. Enarrauit illa
Legato consilium de extruenda sibi domo in insula
vrbi obuersa: iussitque afferri suas chartas
quibus aedificium, et hortos, omnemque consilii
sui aream delineauerat. Iucundissimum erat
elegantem feminam audire de omni Architectonices
parte scientissime disserentem, de Dorico,
de Ionico, de Corinthiaco opere: quae materia,
quae caementa, vnde peti, importarique
possent: Vnde conducendi artifices, atque operae,
quo sumptu, quo tempore, omnia denique,
quae frugi paterfamilias prouidere possit,
sapientissima Regina sua sponte destinauerat,
diserteque eloquebatur: quoque fidelius haec
omnia Legato indicare posset, illum ad lustrandam
suam Insulam in sequentem diem
inuitauit.
IV. Sex seiugis rhedis, in Reginae Insulam
profecti sumus, Legatum illa in sua rheda deduxit
cum Principe Palatina, elegantissima puella:
aderat Admiralius, vir senex, attamen nec tetricus,
nec insuauis. In arduam rupem pedibus
ascendit ipsa Regina comite Legato, qui illum
sustentabat: singulas illius virgines, ac feminas
singuli ducebamus: plurimi hinc inde Nobiles
Sueci equis, ac pedibus discurrebant. Didonem
mihi Virgilianam intueri videbar, quae sua
Aeneae consilia, sua opera demonstraret. Per
vniversam insulam inter proceras, viridesque
etiam per hyemem, arbores in rhedis deambulauimus.

p.246
Illa mihi species fuit gestationis illius,
quae in Bononiensi vel in Vicennensi saltu ad
Lutetiam fit.
Post circuitam Insulam deuenimus ad quendam
locum, in quo erigi tabernaculum Regina
iusserat, in plures diaetas diuisum: suum illa
cum feminis ingressa: suum Legato seorsim tributum
est, vbi nitidissimis mensis pulcherrima
pro regione bellaria imposita erant. Vinum illic
large profusum, Regumque ac Reginarum incolumitati
liberaliter propinatum.
Reduxit Serenissimam Reginam in Palatium
Legatus ac cubiculum ingressus sedit cum illa,
reliquis stantibus, assidente tamen Palatina
Principe, Gustaui ex sorore nepte, in cuius gratiam
Legatus Varennum cantare iussit, dum interim
ille Reginam, Gernando Interprete, de Musica
non cogitantem affaretur. Aiunt erim illam ab
excessu Gustaui, nullas vel licitas voluptates degustare
voluisse. Confessus est mihi Gernandus
Legatusque ipse saepissime, cum inter loquendum,
de Gustauo mentio incideret, oboriri piae
Principi lacrymas, dicereque solitam mein gluk
ist gestorben; quod est, felicitas mea periit. Quod
quidem illa vere profiteri potest, tam ob dilectissimi
Coniugis iacturam, quam importunas
quorumdam excubias, qui illam acriter nimis,
ac rigide obseruant; quod et ipsi annotauimus:
nam cum hac ipsa die ab aliquo de hora admoneretur,
continuoque Legatus surrexisset. Credo,
inquit illa, istos horologium praecipitasse:
adeo Illustrissima Princeps familaris honestique

p.247
colloquii indiga, et amans est.
V. Ad Erici Larsoni Vvanderlini villam, ex
illius inuitatione se contulit cum suo vniuerso
comitatu Legatus; et quia per caeli temperiem
peruii amnes erant, atque fluuii, nauigiis iter
istud hilariter a nobis confectum est: domum
nitidissimam inuenimus peristromatis ex deaurato,
pictoque corio, vndique ornatam; non
caro emptis dapibus fuerunt instructae mensae,
at suauissimis ac tersissimis: lances ac disci
argentei: crateres ac scyphi pariter argentei, ac
deaurati: Regi Christianissimo Reginisque Sueciae
bibitum est. Totius conuiuii ac colloquii
ornamenta fuerunt Vvandelia, et Elizabetha
sorores, tam comptae, tam venustae, tamque
Gallicum in morem indutae locutaeque,## vt me
ad sancti Clodoaldi pagum delatum esse suspicarer,
praesertim cum hortulum cultissimum, et
plantis nostratibus, atque arboribus consitum
intuerer: nec deerant aquarum subsilientes tubi,
qui incautos aspergerent. Ibi erant balnea,
ibi alia ad commoditatem atque ad voluptatem
pertinentia. Notauimus ver illorum integro
mense tardius, quam apud nos oriri.
VI. Quae Dominica fuit, a prandio, ne nihil
agerem, ad Ecclesiam Germanicam me contuli,
ac post preces publicas, mei causa, Organistes
omnia instrumenti sui discrimina modulosque
tetigit. Duabus magnis altaris columnis
Petrus cum clauibus, Paulus cum ense affixi
sunt: duobus vero exterioribus lateribus depicti

p.248
sunt ab vna parte Lutherus, cum inscriptione,
Verae religionis propugnator acerrimus,
ac Theologus consummatissimus, Dominus Martinus
Lutherus. Ab alia parte, Melanchthon cum
ista; egkuklopaidiaj-gr Professor, ac sacrae Scripturae
Interpres akurioj-gr, Philipus Melanchthon.
VII. Legatus, quem ad proficiscendum anni
tenpestas inuitabat, Serenissimae Reginae
Puellae, coram Regni Proceribus elegantissimo
sermone Latino vale-dixit: Illa quippe Latine
iam incipiebat intelligere. Responsum est Latine
illi a Procancellario, Petro Saluio, reductusque
est domum Legatus duobus
Senatoribus.
Descendi cum sociis ad portum, vbi merces
Batauicae expositae erant, plurimae enim a paucis
diebus aduenerant: Vina, sacchara, caseos, nuces,
aliaque id genus important, Faensia vasa,
puppas etiam, vultusque gypseos, crepundia, et
ludibria puerorum, subtiliores telas, mala punica,
omnia denique quibus Suecia indiget,
Indi, Indorumque populatores Bataui
abundant.
Defunctus est illa ipsa die Thuro Liliesparus,
vir bonus ac strenuus, qui Legati nostri Aulae
Praefectus erat, quod officium Praestauum vocant:
assidebam ego illi proximus in mensa per
omne tempus, quo Stocholmi fuimus, sinistrumque
latus mihi tegebat: At miser Grossius,
quem ante viginti dies extuleramus, dextrum
mihi plerumque texit, quae cum apud animum

p.249
perpenderem meum, erupi in exclamationem
Dauidicam; Cadent a latere tuo mille, et
decem millia a dextris tuis: ad te autem non appropinquabit!
det illis clementissimus Deus, nobisque
superstitibus, peccatorum veniam.
VIII. Legatus Reginam Matrem adiit, vt
etiam ab illa exeundi potestatem impetraret. Interprete
vsus est Principe Palatino. qui obsequiosa
verba vtrinque excipiebat, vtrinque referebat.
Gallice locutus est Legatus. Postquam
Serenissimae Principi manus osculatus est, nos
idem ordine fecimus. Inde ad Aulam, vhi Senatus
habebatur, Legatus se contulit, Latineque
illis locutus est, tametsi omnes, excepto
Archidapifero, Gallice et loquerentur,### et intelligerent:
stantes collocuti sunt, nobis paululum
remotis. Inde Generalis de la Garde, et
Admiralius cum Legato priuatim pransi sunt.
Post prandium Principem Palatinum inuisit Legatus,
qui illum in imis Palatii Regii gradibus
excepit, tametsi altissime degeret, reduxitque
ad rhedam: Salutauimus illum omnes. Transiuit
deinde Legatus per Vanderlini Domum,
tota vrbe splendidissimam, vbi plurimas praeclarasque
vidimus tabulas atque signa, quorum
habeo Catalogum propter insignium artificum
atque pictorum nomina. Sunt illa Herbipolis,
Monachii, aliarumque captarum a Gustauo
Vrbium spolia, neque enim. veteres Sueci
istis comparandis pecuniam suam
impenderunt:
Cum rediissemus domum, P. Sparus, e Sueciae Senatoribus,

p.250
et Petrus Saluius, cum Secretario
Aulico ad Legatum a Regina missi sunt, qui
illi torquem auream, vnde imago Reginae lapillis [lapipillis ed.]
adamantinis exornata pendebat, obtulerunt:
nobisque singulis item armillas cum aureo
numismate Regina Mater, cuius nullae fere
sunt in administranda Republica partes, quaeque
ab hoc sumptu abstinere honeste potuit,
pro sua tamen comitate, atque elegantia, suae vtique
Legato beneuolentiae pignus extare voluit,
Gustauique imagunculam adamantina pyxide
inclusam donauit, inscriptis duobus Germanicis
versibus, quos antea commemoraui. Istorum
munerum sequestris rependit liberalissimus Legatus
vicissim sua munera.
IX. Proceres Suecicos ex dignitatis ordine
salutatum iuit Legatus.
X. Cum Stenone Botto, et Gustauo Horno,
Mareschalli Cognato, et cognomine, Suecicam
Gazam, siue Thesaurum, vbi pretiosa Regni
supellex recondita est, quod vehementer cupieram,
perlustraui. Profecto (neque id ipsi negaturi
sunt, nisi suae ipsos frugalitatis poeniteat)
ante Gustauum tenues erant ac modestae illae
diuitiae. Nihil neque fingo, neque reticeo.
Quod illic imprimis notatu dignissimum est,
Cornu est quoddam nigrum atque recuruum,
quod Diabolicum vocant, olim ab Equite quodam
Sueco ipsi Diabolo: qui Satyri, ut Hirci,
formam induerat, in singulari certamine auulsum
atque ereptum. Aiunt enim, pium illum
ac generosum Equitem, cum sacro-sancta illa ac

p.251
solenni nocte, qua Natalis Dominicus celebratur,
ad Ecclesiam per lucum transiret, incidisse
in Strigum choream, omnesque protinus ad illius
conspectum euanuisse: vnum relict Daemonem,
cum quo certamen inierit, ac post acerrimam
luctam Cornu illi alterum abstulisse. Vnde postea
Insignibus suis Cornu insculpserit, et a populo [popula ed.]
Diabolus cognominatus fuerit. Ad hunc
vsque diem illius Posteri, qui in Suecia ac Dania
propagati sunt, eo nomine appellantur, vulgo
Trolle. At istud ipsum Cornu in illa pretiosa supellectile
Suecica diligenter hactenus seruatur:
Tetigi ego illud, elaboratumque est ad bibendum,
in cymbae formam, et quatuor pedibus
argenteis sustentatur: bibissemque in illo lubens,
nisi puluere sordidum intus fuisset; nam et inter
bibitorii generis vasa collocatum est, conchas
nimirum, auro argentoque praetextas, aliasque
pateras. Sunt illic praeterea sex ingentes crateres
argentei deaurati, altitudine quatuor, aut
quinque pedum, in quibus infantes toro corpore
mergi possint: vocantur hi calices Germanic
vvilkom, idest, bien-venu, quia suos hospites
aduenientes his poculis excipiunt, eosque mutuis
propinationibus deni vel duodeni exhauriunt,
vt in Nuptiis Danicis supra notaui. Est
et illic ingens peluis argentea, quinque spithamarum
latitudinis, recentis operis, quae Gustaui
aetatem non excedit. Est insignis ensis Damascenae
chalybis, quo Sueci Reges suos Equites,
ab antiquo instituere solent. Est corytus seu
pharetra smaragdis sparsa, Magni Tartarorum

p.252
Chami ad Gustauum munus. Sunt duo illic, terrestris
caelestisque, Globi argentei, quos ciuitas
Norimbergensis eidem Gustauo, eximio opere
caelatos insculptosque obtulit, cum se ab illius
impressione redemerunt. Secti vero sunt illi
Globi horizonte tenus, ita vt superiore parte,
quae operculum est, dempta atque sublata, inferior,
crateris loco, ad bibendum seruiat. Vnde
apparet, multo accuratius, quam Anacreontem
ipsum, Germanos istos in materia bibendi esse
philosophatos: Cum ille Caelum et Terram per
vices bibere, ac sese exhaurire fingat: Isti vero
Caelum et Terram perpetua pocula et crateres
esse voluerint. Animaduerto tamen in Annalibus
nostris, huiusmodi Globum Caelestem ex
auro solido, a Carolo V. Rege Galliae, Imperatori
Carolo IV. cum e Gallia discederet, in amicitiae
tesseram donatum fuisse.
Reliqua omnia quae sigillatim vidi, opima
sunt Herbipolis, ac Monachii, spola a Gustauo
nuper asportata, tabulae praesertim insignes
praestantissimis pictoribus factae: quarum nonnullae
piae, nimirum historiae, ab Alberto Durero,
et vtroqne Luca: aliae, profanae ab H. Schopfer
Resinger, Burgmaiter, Fesele, qui omnes eximii artifices
fuerunt, depictae sunt, ac fere singulae
Bauariae insignibus inscriptae. Habentque suos
cancellos siue margines, purissimo auro illitos,
atque integros, nec viarum offendiculis laesos.
Vt non percenseam vniuersas: est ibi imago B.
Virginis ab hoc vltimo Sigismundo Rege Poloniae,
ante paucos annos facta, atque ad Guillelmum

p.253
Ducem Bauariae ab illo missa, elaboratissimi,
ac perfectissimi operis. Visuntur et hic non
sine acerbo Catholicarum mentium sensu, Cruces
ex auro solido, consecratique calices, lituique
Episcopales, aliaque vasa Ecclesiastica, e Germaniae
templis direpta, quorum pleraque gemmis
et lapillis pretiosissimis sparsa et decorata
sunt. Eminebat inter alias Crux quaedam alta
duorum, aut amplius pedum, pretiosissimi, subtilissimique
pariter operis, in qua inserta erat
non exigua Dominicae Crucis particula, quam
cum ego pronus deoscularem [deoscularet ed.]; deridebant me
isti Sueci, qui mihi paulo ante, Cornu suum
Diabolicum cum summa seu vetustatis, seu daemonis
reuerentia ostenderant, crediderimque, si
hanc sacram particulam, ab aliquo potestatem
habente, mihi donati postulassem, me illam facillime
impetraturum fuisse, At rogandi, flagitandique
partes, pro insito mihi natura nimis
fatuo pudore, indecentissimae semper visae
sunt. Vidi ingentem craterem ex Achate lapide,
cum pari operculo, vnius pedis e diametro
latitudinis, quem circuli aurei circundabant,
gemmis sparsi: quem quidem existimauerim apud
Catholicos condendis sacrosanctis Hostiis
inseruiisse. Vidi vnicornis integrum cornu, hominis
statura altius, coloris leucophaei. Vidi
numismata aurea, et argentea veterum Caesarum
a Iulio ad Adrianum vsque: disposita sunt illa
in scrinio per tabellas, et vniuscuiusquc Caesaris
tabella centum et octo numismata continet.
Sunt et alia permulta minus antiqua, magno

p.254
sumptu diligentique labore ac studio conquisita.
O rerum vices! annos per octingentos, Duces
Bauariae, caeterique Germaniae Principes atque
Ciuitates, congerendis Thesauris; Imperatores,
illeque imprimis Carolus Magnus, ditandis
Ecclesiis, ipsi denique religiosissimi Antistites,
amplificandis, sua summa parsimonia,
patrimoniis collaborarunt, vt illae omnes Gazae
atque diuitiae vno die Suecis cederent:
.. en queis consueuimus agros!
Cum ista omnia curiosissimis oculis vsurpassem,
tedii domum, et cum Legato ad Ioannis
Grossii, socii nostri nuper sepulti, tumulum iuimus,
illique bene precati, aeternum vale diximus:
nulli enim nostris in has terras reuertendi
animus relictus est, tametsi summam Incolarum
humanitatem experti sumus.
XI. Maii, quae veteris Calendarii prima est,
Stocholmo profecti tandem sumus, Vice-admiralio
nos comitante ad dromonem vsque, qui ad
pedem Arcis, vt ab Aulicis exeuntes despiceremur,
paratus fuerat. Praetermitto dicere, quo
populi concursu stipati, quibus amicorum prensationibus
et osculis salutati, quibus votis
Gynaeceo Regio, e summis speculis confertim
prospectante, adiuti fuimus. Post quatuor decursa
secundissimo mari milliaria, ad pagum, qui
vocatur Dale, nauim nostram maiorem conscendimus:
hinc, quia vndique freta angusta
sunt, crebrisque saxis et promontoriis interrupta,
tametsi quinque circiter diei horae superessent,
emigrare noluimus.

p.255
XII. Summo mane nauigauimus, praeteruectique
sumus Elsnapiam, portum illius regionis,
nullo commercio celebrem: ac meridie mare
plenum ingressi sumus.
XIII. Peruenimus ad Insulam Gotlandiae,
quae Regis Daniae ditionis est.
XIV. Conspeximus otiosi propter tranquillitatem
maris, hanc insulam, quae viginti milliarium
longitudinis est, vidimusque procul vrbem
Vispu, aberamusque ab Insula vno circiter
milliari, eratque nobis ad sinistram. A dextra
Insulam Oelandiam, quae Suecicae ditionis est,
septemque milliaribus a Gothlandia distat. conspeximus,
quamuis difficulter tamen. Duabus
horis ante meridiem excitatus est ventus parte
Sud-ouest (nam ad Meridiem a Septemtrione
recta tendebamus) et cum hoc vento, qui quadrans
solum erat, satis properauimus, non sine
commotione stomachi ac nausea, quam quidem
ego abstinentia coenae euitaui. Nox mihi sequens,
si periculi expers, formidinis certe non
fuit, cum in fundo nauis, in lecto Nauarchi decumberem,
fluctuque et exundatione, quae lectum
exuperabat, quasi alliderer, ac obruerer:
nam tametsi Nauarchus, vir strenuus, idemque
maris peritus, me iuberet esse bono animo, idemtidem
tamen me vndarum strepitus, et nauis
concussio commouebat, quatiebatque.
XV. Idem nos impulit ac concussit ventus.
Interea, quo taedia, nauseamque plerique e nostris
fallerent, variis ludis, saltibusque se inuicem
lacessebant. Inter omnes robustissimum se

p.256
exhibuit Gustauus Oxenstierna, filius Magni
Sueciae Archidapiferi, qui cum N. Guldestierna,
et Iacobo Vanderlino Legatum comitatus
est.
XVI. Summo mane Dantiscum vidimus,
atque circa horam nonam anchora iacta est ad
vadum, quod ab vrbe duobus milliaribus abest.
Nauarchus noster in dromone ad vrbem latus
est, per vndas ingentes, vento tamen impellente,
ac secundo: at quia ab vrbe ad nos redire
non potuit, inuitissimi hunc diem in perpetua
iactatione transegimus. Nec se Neptunus modo
cum suis aquis ac tempestatibus incommodum
praebuit, Vulcanus et ipse nos, imo etiam
magis terruit, nimirum ex lixarum incuria subitum
incendium ortum est in culinae camino, quod
statim tamen extinctum est. Ingens discrimen
fuit ex copia pulueris tormentarii, qui in huiusmodi
nauibus armatis seruari solet. Iam Gustauus
Oxenstierna, quam strenuus est, egoque
in puppim celeres ascenderamus, ad euocandos
remiges, qui in aliis nauibus erant, vt ad auxilium
nostrum properarent, quod fortasse tardius
esse poterat ex longinquitate nauium illarum,
ac procellis maris.
XVII. Cum mare paululum resedisset, nec
repugnaret adeo ventus, duobus dromonibus,
quos Henricus Canasilhes, Consul Gallorum, ad
nos adduxit Dantiscum, quod et Gedanum,
petiimus: milliare maris transiuimus inter praesidiarias
Suecorum naues, quae hunc portum
obtinebant, scilicet, vt vectigali exigendo, quod

p.257
ad quatuordecies centena millia Thalerorum
perueniebat, vim suppeditarent. Dum illas
naues praeteruehebamur, crebra machinarum
bellicarum fulmina ad nos salutandos tonuerunt.
Ventum erat ad Vistulam, quo maiores
naues intrare non possunt: at ibi pusilla nauis
San-maclouiensi Galliae vrbe nos transeuntes
duabus displosis machinis, quas solas habebat,
salutauit. Aliquo spatio in Vistula emenso, Reip.
Dantiscanae Secretarius Petrus Remnitius, Legatum
dromone tecto exceptum venit, verbisque
Latinis allocutus est,# deincepsque, ex quo Borussiam
attigimus, quasi Latium vetus vsurparemus,
Latine transacta sunt omnia. Arcem
Vveisselmundam, hoc est, Vistulae ostium, quam
longa illa est, praeteruecti sumus, cuius moenia
ac valla militibus praetexta erant, qui nos tympanorum
strepitu, et sclopetorum repetita displosione
salutauerunt, non sine maiorum machinarum
tonitru. De istius Arcis praesidio, situ,
ac munitionibus, amplis dicam postea: neque
enim illam tunc perlustrauimus.
Terram tandem optatae Borussiae contigimus:
et octo rhedis, quae nos ad littus fluminis prope
Vrbis portam expectabant, excepti fuimus, praeeuntibus
nonnullis equitibus Polonis aut Croatis.
Erat illa felicissima dies, qua in terram descendimus,
Dominicae ad Caelos Ascensioni festa.
A decem mensibus Catholicam Ecclesiam
non videramus, hora erat ante meridiem decima,
recta ideo ad Ecclesiam Dominicanorum
Legatus deferri voluit. Dici satis non potest,

p.258
quam incredibili gaudio tentati fuimus, cum
statim atque ingressi sumus, Processionem Dominici
Corporis vidimus inchoari, organa pulsari,
ingentem populi turbam circa Legatum stipari,
qui cereum gerens, vota pro felici itinere
aduentuque persoluebat, iucundum item nobis
fuit, videre mistos Germanis Polonos, habituque
ac veste plane differentes, in eodem Dei
Opt. Max. cultu conspirare. Inde domum,
quae Legato destinata fuerat, adiuimus, in quam
statim aduenerunt duo Gedanenses Senatores,
qui aduentum Legati gratularentur Latinis verbis,##
quibus ille ex sua summa comitate elegantissime
respondit. Allata est inde ciborum vinique
copia ex liberalitate Reip. At in posterum
suis sumptibus Legatus nos aluit, laute scilicet,
more Gallico, contra quam factum fuerat, ex
quo Daniam ac Sueciam incolueramus, vbi
gentium illarum vt impensa, ita more modoque
viximus, hoc est, profusissimo potu, cibo vero
perperam, certe parum ad nostros gustus condito:
piper enim plurimum, cinnamomum,
crocum, muscadellam, aliaque huiusmodi acria;
tum etiam mel, saccharum, aliaque dulciaria,
confertim ingerunt: at beneuolentia, quam solam
aestimamus, plena vbique reperiuimus

p.259
CAROLI OGERII
ITER POLONICVM
SIVE
BORVSSICVM.
Anno 1635. die 17. Maii,
quae Dominicae Ascensioni
sacra erat, Illustrissimus
Claudius Mmemmius, Regis
Christianissimi Extraordinarius
Legatus, Gedanum
siue Dantiscum ingressus
est. Vrbs illa est
inter Europae praecipuas, certe vniuersae illius
plagae longe Princeps: alluitur et intersecatur
fluuio Vistula, magno quidem illo, sed qui alio
etiam alueo in mare se exonerat ad oppidum
Kobel-grube. Plurimum tritici illo fluuio Gedanum

p.260
vehitur, vnde in Batauiam et alio transportatur:
transportantur etiam ligna, aliaeque
merces, pelles, coria, succinum. Vrbs illa munitissima
est tam fluuiis ac mari, quam propugnaculis
ad normam extructis, lapide nimirum
coctili infra vestitis, ac viridi supra gramine,
etiam ad conspectus oblectationem, decoratis.
Verumtamen mons illi imminet, vnde valde incommodari
illi potest. At eum montem, qui vicinus
est, habitant illi, muniuntque, si bellum
ingruit. In pede montis huius elegans suburbium
est, vbi permulti degunt artifices, mediumque
intersecat ac diducit fluuiolus, qui
crebris vbique pontibus transitur.
Omnes fere illi fabri sunt Anabaptistae, nam
et istud dogma in hac vrbe propagatum est, vti
Lutheri, ac Caluini. Sunt et ibi Catholici ad
septem millia: At plures multo sunt Caluinistae:
Longe plures Lutherani potentioresque. Vrbs
illa quanquam sui iuris sit, habeatque Senatum
ac Consilium, quo sibi prospicit, subest tamen
Regi Poloniae qui illi quotannis Burgrauium
dat, eum tamen e corpore Senatorum eligere
cogitur praesidetque ille Senatui. At, cum solus
sit a parte Regis, et Collegio Senatorum, nihil
Regis commodis addere potest, ita vt dicis tantum
causa, atque ad speciem factus, vere dici
possit. Sciam, notaboque postea quod tributum
Regi Poloni pendant Gedanenses. Certe
grauantur admodum illi, quod portus suus
Suecis ante aliquot annos occupatus sit, exigantque
quotannis a mercatoribus quatuordecim

p.261
centena millia Thalerorum. Id vtique aegre
ferunt vicini Principes ac Reges. Quod quemadmodum
aboleri possit, laborant, eritque inter
praecipua huius arbitrii capita.
Gedanum abundat fontibus pulcherrimis,
quibus plateae decorantur, praesertim illo, qui in
maiore platea est, ante Basilicam in qua habetur
Senatus: In priuatis aedibus etiam sunt fontes
qui diu noctuque fluunt abundantissime. Domus
praecipuae ita factae sunt, vt gradibus ad illas
ascendatur: ibi est prothyraeum sedilibus ac
pauimento ex laeui politoque ad marmoris speciem
lapide; vnde transeuntes spectant: Ianuae
affabre factae sunt ac sculptae, plerisque emblemata
insignia insculpta: Sententiae vel Germanicae,
vel Latinae inscriptae. Intrantibus offert sese
vestibulum magnum, altumque. Parietibus
incrustationes vel picturae vndique impressae,
longa in circuitu scamna, super quibus longi
circumquaque dispositi asseres, quibus crateres
vitrei ac vasa figulina picta ac variegata ordine
imposita sunt: pendent lychni laquearibus altis
ac candelabra, non sine ceruorum cornibus aut
boum, si quae magna comparare sibi possint.
In Suecia, Dania, ac, ni fallor, etiam in nostra
Picardia, hunc cornuum ornatum summe
ambiunt aestimantque. Ex hoc vestibulo intratur
in cubiculum vel aulam, nam profunda sunt
illa aedificia. Aula ab area lumen accipit. Ex vna
tantum parte areae praetensum est angustius aedificium,
vbi penus, culina, aliaque huiusmodi.
In extrema ac postica domus parte stabula

p.262
sunt portaeque curules. Vicina domus est fere
huiusmodi, duaeque muro separantur, quo fit
vt singulae areae tantum lucis admittant, quantum
si vnica esset, ac nullo muro diuisa domus.
Dixi gradibus ascendi ad illas domos editiores,
quae diuitum sunt, At sub illis fornices
sunt, in quibus habitant minores artifices vel
caupones, nec incommode, quippe qui ex latitudine
viarum satis luminis admittunt.
Est in illa Vrbe domus publica, non absimilis
Xenodochio S. Geruasii Parisiis, cuius parietes
optimis, meo quidem iudicio, picturis, at satis
antiquis, decorati sunt, cum multis versibus
Latinis ac Germanicis: Sunt et multa signa
Sanctorum, aliorumque heroum, mixtaeque
historiis fabulae. Hinc Angelum Michaelem,
D. Christophorum, Sebastianum, similesque:
Illinc vel etiam permixtim Mercurium, Bacchi,
Actaeonem, Dianam, cum Nymphis manum pubi
admouentibus intueri licet. Templi certe huius
designatorem fuisse Ariostum, si quando in
Borussiam iuerit, libentissime mihi persuaserim.
At quid ibi totos dies totasque interdum
noctes agant, iucundum est scire. Iugis ibi ac
indefessa sine vllo esu compotatio. Sodalitium
quippe est ab antiquo constitutum, ad quod qui
se aggregari ac censeri cupiunt, pro ingressu ac
initiis thalerum Imperialem pendunt, quo semel
illato vectigali, ius illis est in hanc aedem, si
velint, quotidie ingredi, ac per totum diem
noctemque, si hinc non recedant, ceruisiam bibere,
quam sibi inuicem propinant. Prostant

p.263
illic suique copiam faciunt huius Dionysiaci
templi custodes ac veluti sacristae accincti linteis,
graues illi quidem, liberali fronte, ac lata
barba, qui cantharos argenteos implent Danaidum
more, nam illi continuo exhauriuntur. At
ne sodalitio nimis graues sint sodales, compotationumque
fontes aliquando arescant, cum
exeunt aut cum intrant, tres schelinos in fiscum
suum inferunt. In hac aede libri vendibiles
prostant, qui praetereuntes morantur, occasionemque
contemplandorum sodalium praestant.
At illi nulla verecundia suffunduntur, qui rem
licitissimam ac publica auctoritate sancitam, se
iure facere existimant. Ante hanc aedem latissima
est platea, vbi honestiores viri, tam ciues
quam nobiles, conueniunt magno numero aguntque
de suis negotis ac commerciis, quemadmodum
fit in Cambio Parisiensi vel Lugdunensi.
Ea ipsa die qua aduenimus, ego et Molaeus,
quia per sex ipsos menses terram vix attigeramus,
inter rupes, et niues, ac maria versati,
vtque vertiginem a iactatione nostra maritima
contractam depelleremus, vrbe sumus egressi,
mediisque in hortis, quibus haec ciuitas Lutetiae
in speciem cingitur, ambulauimus.
XVIII. Cum Sigismundus, Electoris Brandeburgici
patruelis, qui Mariaeburgi erat, aduentum
Illustrissimi nostri Legati resciuisset,
misit ad illum vnum e Consiliariis Electoris
cum litteris, quibus de illius aduentu
gratulabatur.
. Illustrissimus Legatus misit duos ex

p.264
suis, alterum ad Commissarios Regis Poloniae
cum litteris Latinis,## alterum ad Commissarios
Reginae Sueci, cum litteris Gallicis, qui itidem
ad illum rescripserunt. Poloni in oppido Mariae
Vverder degebant, Sueci in pago Ionasdorff.
Locus in quem conuenire vtrinque debebant,
vocatur Stummisch dorff. Mariaeburgum
Legatorum mansioni deputatum fuerat, ibique
iam Angliae Legatus aderat.
XX. Quae Dominica fuit Illustrissimus Legatus
in Ecclesia Monialium S. Brigittae Missam
audiit: ab ipsa S. Brigitta hic conuentus fundatus
est: erat quippe illa diues seque e Principe
Nericiae monialem fecit. Eius filia Catharina
aliam Ecclesiam quae vicina est, construxit; Illa
vtique sanctimoniae fama praestans, quam Ecclesiam
obtinent hodie Lutherani. Post Missam
auditam, inuisit Moniales Illustrissimus Legatus
illasque gaudio incredibili affecit. Interpretes
erant duo religiosi Ordinis Cisterciensis, qui
Directores illarum sunt. Conquestae sunt, quod
Sueci duos earum pagos teneant, vnde praecipuus
illarum reditus est interceptus. Inter illas
vna erat ex iis quae ante triginta annos aut amplius,
a Rege Carolo e coenobio Vvasthenensi,
quod prope Nicopiam est in Suecia, expulsae
sunt. Gerunt illae in capite coronam quinque
maculis rubris distinctam, ob vulnera Passionis
Dominicae, quae in S. Brigitta inuenta sunt. Habent
item singulae annulum, qui profitentibus
religionem datur, quoque desponsantur Christo.
Eum habebant quem ipsa S. Brigitta tulerat,

p.265
quem sibi habere Rex Poloniae Sigismundus
pater huius Vladislai voluit, caroque emit. In
illa Ecclesia conciones Germanicae fiunt a duobus
Iesuitis, quorum alter mane, alter a prandio
praedicat; habent illi Collegium in Suburbio
vel pago vrbi proximo: matutinam ego prdicationem
audiueram, in qua contra Iudaeos,
Lutheranos, et Caluinistas disseruit. Eorum concionandi
modus hic est. Legunt Euangelium, ac
post prefationem canitur, vel Hymnus, vel Psalmus
Germanice. Ambulatque aliquis per Ecclesiam,
qui pro concionatore stipem postulet.
dum praedicat.
A prandio ego et Molaeus ad Carmelitas iuimus,
vbi concionem Germanicam audiuimus,
inde vespertinas preces: postea processioni Dominici
corporis adfuimus, primi cereum gestantes,
reliquisque cerimoniis. Matutino tempore
conciones fiunt lingua Polonica.
XXII. lllustrissimus Legatus ad Senatum
Gedanensem se contulit. Duo illum Senatores
deduxerunt, reliqui in summis gradibus eum
expectauerunt. Ingressus est in illud conclaue,
in quo illi Poloniae Legatos excipiunt. Legatus
in maiore subsellio solus sedit: sinistra illius in
alio subsellio sedebant Senatores. Postquam
eloquentissime ac facillime suo more perorauit,
recessere omnes Senatores in aliud conclaue,
deliberaturi quid illi responderent. Reuersis
illis, qui Syndicus est, iunior idem omnium, satis
longam orationem. habuit. Latine### omnia,
omnesque detecto capite, nam cum se Legatus

p.266
tegere vellet, nudi remanserunt, et ille pariter
Parietes et lacunar optimis picturis ac distichis
Latinis, decorati sunt. Camino inscriptum est
Ad Remp. vt ad ignem. Reduxerunt eodem modo
Illustrissimum Legatum, quo duxerant. Adfuit
nobiscum Illustrissimo Legato, Colonellus
Duplessis, Gallus, vir strenuus, ac vulneribus
bellicis insignis, qui contra Moscos ac Suecos
pro Polonis saepius depugnauerat.
XXIII. Legati Bataui tres, qui his controuersiis
disceptandis die Dominica aduenerant,
in Senatum iuerunt, iidemque a prandio Illustrissimum
Legatum nostrum inuiserunt. Interim
ego cum Florido, Molaeo et aliis vidi maiorem
Ecclesiam, amplam illam quidem ac multis
magnisque organis, Epitaphiis ac altaribus decoratam,
praesertimque vno altari, in quo iudicium
vltimum pictum est, clauditurque duabus
valuis. Fama est, Imperatorem Rodolphum
quadraginta mille thaleros pro hac pictura dare
voluisse. Lutherani hanc Ecclesiam obtinent.
Est item ibi baptisterium clathris aeneis clausum,
quod septemdecim millibus thalerorum constitit:
solida enim sunt omnia, tam columnae,
quam statuae.
XXIV. Illustrissimus Legatus noster Legatos
Ordinum Belgii inuisit, eaque ipsa die Mariaeburgum
profectus est; remansi ego cum aliquot
aliis Dantisci.
XXV. Profecti etiam sumus Dantisco Mariaeburgum,
per feracissimos ac laetissimos campos:
Sparsae sunt vndique rusticorum domus

p.267
exiguis interuallis, recte illae ac commode e
latere aedificatae: horti amoeni, cultissima arua,
iugis aquae riuulis septa ac conclusa: pecorum
in pratis infinita multitudo: pagi frequentissimi.
Iucundum est ibi videre Ciconias in fastigiis
domorum aedificantes, plurimaque ligna
nidis suis componendis ingerentes. Solent illae
cum abeunt, pullosque abducunt, vnum in nido
pro hospite relinquere. Cicures sunt illae admodum,
nec hominum aut canum praesenti
terrentur. Pietate sunt maxima tam erga prolem,
quam erga parentes infirmos, eos quippe
secum vehunt aluntque. Tribus milliaribus a
Gedano Vistulam naue transuecti sumus, pari
deinde confecto itinere ingressi sumus
Mariaeburgum.
Alluitur istud oppidum flumine, quod duobus
supra milliaribus Vistula deriuatur, vocaturque
Nagot, scinditurque rursus antequam
influat in mare. Erat olim Equitum Borussorum
siue Crucigerorum sedes. Arcem ibi fortissimam
extruxerunt, quae adhuc extat. Antea
pertinebat ad Polonos, at Gustauus Rex Sueciae,
nuper illud oppidum occupauit. Cum induciae
factae sunt, ex pacto depositum est in manibus
Electoris Brandeburgici, qui illud obtinet,
debetque die x. Iunii proxima Suecis reddere.
Ea die Illustrissimus noster Legatus, Legatus
Angliae, Legati Ordinum Belgii, Legatique
Electoris Brandeburgici, inter quos est Sigismundus,
eius Cognatus, profecti sunt ad locum
tractatui destinatum, Stumischdorff, duobus a

p.268
Mariaeburgo milliaribus. Sueci in pago Ionasdorff,
Poloni in oppido MarienVverder, habitant,
seque diebus conuentis in tentoria diuersa
conferunt, quae hinc inde sunt in extremitate
pagi: ln medio pago tentorium est pro Mediatoribus:
ad singula tentoria milites dispositi
sunt: sunt praeterea Equitum cohortes ex vtraque
parte, Sueci habent Finlandos, Poloni Tartaros
arcubus suis ac pharetris pulchre
instructos.
Polonorum Commissarii sunt Iacobus Zadich,
Episcopus Culmensis et Pomesaniensis,
nominatus Cracouiensis Cancellarius Regni.
Christophorus Radzivvil, Palatinus Vvilnensis,
Magni Ducatus Lithuaniae Generalis. Raphael
de Lesno, Palatinus Belzensis: Ernestus
Doenhoff, Castellanus Pernau. Remigius Zaleski,
Regni Referendarius: Cancellarius, vti nostri
Episcopi indutus est: Ernestus Doenhoff, more
nostro aut Germano. Caeteri tres in veste
Polona.
Suecorum Commissarii sunt, Comes Brahe;
Vrangel, Generalis; Och axel-son, Senator; Ioannes
Oxenstern, Cancellarii filius: Nicodemus.
Statim atque aduenit Legatus noster, Poloni
eum inuiserunt, reddidit illis in illorum tentorio
suas salutationes: Sueci itidem illum inuiserunt,
reuisit illos. Conuenerunt deinde in Mediatorum
tentorium Legati, effeceruntque vt se partes
aduersae salurarent. Illustriss. Legatus noster
cum Hollandiae Legatis ducebat Suecos, quos
sibi elegerat. Legatus Angliae ducebat Polonos. In

p.269
medium, qui interiectus erat inter vtrumque
illorum tentorium, locum aequis passibus incedentes,
seque vicissim magna cautione obseruantes,
cum pedetentim aduenissent, priores Legati
manum pileis admouerunt, quo factum est,
vt hinc inde Partes aduersae se detexerint, manusque
inuicem porrexerint, paucula verba simul
collocuti. Vt hoc tantum opus inchoarent,
totum diem insumpserunt Mediatores, redieruntque
Mariaeburgum ad mediam noctem; ita
vt diei Veneris aduentus scrupulum de comedendis
carnibus quae paratae erant, plerisque
iniecerit.
XXVI. Constituendis domiciliis nostris
transegimus.
XXVII. Legati omnes in Arcem Mariaeburgi,
vbi Sigismundus habitat, conuenerunt,
deliberaturi quid facto opus esset. Conclusum
est tandem ab illis, vt hae duae propositiones
Partibus fierent, in haec fere verba.
Vtrum placeret Vladislao Regi, pro se Fratribusque
suis, iuri quod in Regno Sueciae habet,
renuntiare, his legibus ac conditionibus, vt,
si Christina sine prole moriatur, idem Regnum
Sigisimundus obtineat.
2. Vt ditiones in Liuonia ac Prussia, per
haec bella a Suecis occupata restituantur.
Has propositiones Illustrissimus noster Legatus
sumpsit, earumque exempla caeteris Legatis
describi curauit.
XXVII. Dies Pentecostes fuit, quam pie,
si Deo placuit, transegimus. Ecclesia Mariaeburgi

p.270
Catholicorum semper fuerat. In eam per
haec Suecorum bella ante decem annos se Lutherani
intruserunt: itaque factum est, vt inter
Catholicos ac Lutheranos communis relicta sit.
Habent Catholici duo Altaria: Lutherani vnum.
A summo mane ad horam nonam locum obtinent
Catholici: ab nona ad meridiem Lutherani:
qui quidem sunt multo maiore numero maioribusque
opibus. Sunt quippe tres aut quatuor
tantum in vrbe Catholicorum familiae, reliqui
ex pagis vicinis conueniunt. Vnus Sacerdos illis
omnibus ministrat, nam Officialis idemque
Parochus paralyticus est. Ergo vicarius ille Sacerdos
omnia munera solus obit, auditque in
Paschate septingentos confitentes, et bis in die
festo praedicat. Illustrissimus Legatus cum posset
priuatim Missam audire, vt hanc consolationem
miseris Catholicis daret, maluit ad Ecclesiam
illam se conferre, vbi ille nosque Dominicum
Corpus communicauimus. Audiit deinde
concionem Polonicam: rediimus aliqui statim
post meridiem ad vespertinas preces. Officialem
deinde, virum bonum ac doctum in horto
sedentem inuisimus. Exiguo post tempore in eadem
Ecclesia; cum iisdem Organis Lutheranos
canentes exaudiebamus. Nec istud modo, sed
et Caluinistas ex Arce egredientes intuebamur:
interim dum ille senex, infinitas quas senserat
quasque timebat calamitates, nobis recensendo,
lacrymas ex oculis nostris eliceret.
XXVIII. Legati ad tractatus locum conuenerunt.
Ea die diuersae Partes Procuratoris

p.271
sua ediderunt, eaque in Legatorum manibus
deposita, Polonorum quidem, apud Legatum Galliae,
Suecorum, apud Legatum Angliae. Vtraque
pars protestata est, ne qualitates quas Regi
diuersae partis dabat, sibi vel suo Regi, Reique
publicae nocerent, si forte tractatus ad
optatum finem non peruenirent: quae protestationes
etiam in manibus Legatorum depositae
sunt, et quas se recepisse Legati scripto testati
sunt; In quo scripto siue cautione insertae erant
illae protestationes, descriptae ex authentico
quod in manibus Legatorum manet. Alia item
cautione separata Legati polliciti sunt, se (re infecta)
procuratoria partibus bona fide restituturos.
Scripsi ego cautiones illas, quae ab Legato
nostro ac Legatis Hollandiae subscriptae
sunt.
At magna illa die contentio mota est, eo quod
Poloni in suo Procuratorio serant nuncupare
Christinam, Magnam Principem Finlandiae,
et tantum Princ. Finl. scripserant. Petebant
Sueci, vt nouum Procuratorium a Rege
Poloniae mitteretur, nec se vlterius procedere
posse. Respondere Poloni, id consilio factum
non fuisse, nec istud verbum Magna addere
quicquam vel demere iuri quod habet Christina
in illa prouincia. 2. non agi in hoc tractatu de
Finlandia, nec in eo controuerti: agi de Suecia,
Liuonia, et Prussia. 3. cui bono haec tituli omissio?
Dicebat Legatus noster, nec se etiam percipere
posse, quamobrem pro hac appellatione
Sueci tantopere contenderent, se quidem in

p.272
Italia didicisse, quod M. Hetruriae Dux, Ducis
Sabaudiae litteras accipere recusasset, eo quod
Magni titulum omiserat. At non id sine ratione
factum, quia hic Magni Ducis titulus
erat illi praecipuus, verumtamen quod ad
Christinam, cum Reginae nomine nuncuparetur,
istud. Principis nomen, dignitatem
eius non augere. Nihilominus quandoquidem
id Sueci pertinaciter postulabant, satisfaciendum
illis esse, quod et ipsum Polonis laudi tribuetur,
qui se tam aequos propensosque ad
constituendam pacem exhiberent. At Radziuilius,
praerepta Collegis suis deliberandi facultate,
dixit, se illis arbitrium suum liberum relinquere,
adduci se non posse, vt aliud procuratorium
a Rege petendum existimaret, se suosque
Collegas a Suecis ludificari, qui hos scrupulos
iniicerent. Post infinitos circuitus tota die ob
hanc litterulam factos, deuentum est tandem in
hanc pactione vt Cancellarii Poloni manu
Magnae nomen adscriberetur. Rediimus in multam
noctem.
XXIX. Post egressos ex Ecclesia Lutheranos,
Missam audiuimus. A prandio litteras
scripsi ad Fratrem, ad Sororem, ad D. de San-Germano:
traditae sunt illae Vallaeo Illustrissimi
Legati cubiculario, quem in Galliam mittebat.
XXX. Legati ad Conuentus locum redierunt.
Cum e curru noster descendisset, ad prandium
ab Illustrissimo Poloniae Cancellario inuitatus
est. Omnes Commissarii aderant, excepto
Radziuilio, erant praeterea alii septem nobiles.

p.273
Auaugurius, Theologus noster, egoque assedimus.
Propinatum est Regum Galliae et Poloni,
incolumitati.. Omnes conuiuae Latine, plerique
etiam Italice## ac Gallice loquebantur, vinum
Hungaricum, Rhenanum, Gallicum, album, rubrum
praebitum est, non sine ceruisia. Pisces
magni optimique appositi. Plurima inter conuiuas
amicitiae beneuolentiaeque significatio facta
Iuimus inde in commune Mediatorum
tentorium, ac sibi inuicem Legati ediderunt
cautiones, quas partibus pro receptis earum
procuratoriis ac protestationibus dabant. Cum
Legatus noster Claudii Memmii nomen subscripsisset,
et vulgo nomine Auauxis nuncuparetur,
subueritus est, ne Poloni quibus suam
cautionem dabat, istud ignorarent, nec istud nomen
agnoscerent. Itaque misit me ad eos, vt peterem,
si illa subscriptione essent contenti. Ingredienti
ad illorum tentorium vniuersi mihi
assurrexerunt, cumque mandatum meum exposuissem
cautionemque edidissem, dixissemque,
Legatum nostrum, Cl. Memmium vocari,
esseque Illustrissimae illius familiae nomen,
sic omnia instrumenta subscribere solere, si matrimonii
contractum faceret, si testamentum
conderet, id nomen subscriberet. Vno illi consensu
Cancellarii ore mihi responderunt, se esse
contentos; subiunxit Dux Radziuilius, hos scrupulos
(inquit) faciant Sueci, nos non facimus.
Quaesiuit deinde me Palatinus Belzensis, num
Illustrissimus Legatus e gente Memmia esset, cui
Passeratius opera sua omnia nuncupauit? cum

p.274
annuissem. Non est, inquit, nobis, neque cuiquam
qui litteras amet, ignota gens illa, continuoque
recitauit tria aut quatuor carmina
Passeratii.
Pace tua, Memmi, nihil ignorare videris.
Accepi inde tacitus apud me omen, Memmium
hunc nostrum qua prudentia et felicitate praeditus
est, praecipuum pacis huius conciliatorem
fore, vt vere Poloni ac Sueci in posterum profiteri
possint.
Pace tua, Memmi, fruimur.
Hac die propositiones duae Mariaeburgi, apud
quatuor Legatos 16. Maii factae, partibus oblatae
sunt ab Illustrissimis Legatis. Sueci respuerunt
illas: Hanc autem propositionem fecere,
quam ad Polonos Illustrissimi Legati
tulerunt.
Vt Rex Poloniae haereditario, quod in Sueciam
praetendit, pro se ac suis haeredibus fratrisque,
pure ac simpliciter renuntiaret. Suecos
Borussiam relicturos Polono, dum sumptus belli illis
refunderentur; Liuoniam retenturos.
Lata est haec propositio ad Polonos a Dominis
Mediatoribus. At quia et ardua, et iniqua
illis visa est, nihil omnino responderunt; dilatus
itaque est conuentus ad perendinum. Nos ad
mediam noctem Mariaeburgum rediimus.
Vltima die Mai Lutherani ac Caluinistae ieiunium
sibi, pro obtinenda pace indixerunt.
Ego cum Theologo nostro ac Molaeo ad saltum
siue lucum, vrbi proximum, deambulatum iuimus.
Nondum albae spinae flos patuerat, gemmae

p.275
tantum florum apparebant, at folia erant
explicata. Multi vndique pascuntur equi, armenta,
ac pecora: opimae, ni Deus auertat, belligeraturis
praedae. Inde ad Reuerendum Officialem
iuimus, cordatissimum senem, qui nos
coena excepit.
Prima die Iunii redierunt Partes, Legatique
Illustrissimi, ad Conuentum. A prandio
conuenerunt in tentorium commune Legati.
Noster postea ad Polonos iuit, vt responsum ab
illis quaereret, super propositione a Suecis praecedenti
conuentu facta. Nihil illi certi responderunt,
praesertim cum viderent Suecos pertinaciter
velle, vt antequam in alios controuersiae
articulos descenderetur. primo et quasi Prologi
vice, Rex Poloniae Regno Sueciae renuntiaret.
Huic ego congressui non interfui. At
audiui Illustrissimum nostrum Legatum caeteris
Mediatoribus referentem, spem esse, ut Poloni
regno Sueciae renuntiare velint, sub bonis conditionibus
ac mediis, quae media vel ab illis expectanda,
vel a Suecis, vel certe ab ipsis Mediatoribus
excogitanda. Haec itaque Mediatores
delineauerunt.
1. Abrogentur leges durae latae contra domum
Sigismundi, ita vt liberum sit Suecis ex eadem
Reges sibi sumere.
2. Fiat satisfactio Regi Vladislao, et eius Fratribus
ex terris Lioniae, prout Regi cum Ordinibus
Poloniae conuenerit.
3. Fiat firma amicitia inter vtrumque Regnum.
Et Regina Christina iungatur matrimonio cum

p.276
marito non inimico Regi et Reipublicae Polonae. Idem
faciat Vladislaus vice versa.
4. Liberi nascituri ex Vladislao et coniuge
eius ex van parte, et Christina atque marito eius
ab altera parte, iungantur matrimonio.
5. Vt mutua ferantur auxilia contra vtriusque
partis hostes.
Cum haec in pugillaribus meis descripsissem,
Illustrissimus Legatus noster cum Hollandis ad
Suecos iuit, petiitque ab iis, nunquid propositione
quam Polonis fecerant, discedere vellent,
aut saltem eam mitigare, vt facilior pacis
constituendae via iniretur. Negauerunt; petieruntque
quodnam fuisset Polonorum responsum,
se illud iamdiu expectare, et nunquid Regno
Sueciae renuntiare vellent, antequam vltra
procederetur. Respondit Legatus, non id gratis
neque tam cito facturos Polonos; spem tamen
affulgere, vt id faciant sub bonis mediis ac
conditionibus. Interim iussit me legere quinque
propositiones a Mediatoribus excogitatas,
quas Nicodemus me dictante exscripsit. Ad
primam statim responderunt illi: Agi nunc de
renuntiatione iuris haereditarii, quam volebant
ab Vladislao fieri: de futura electione sermonem
fieri non debere: esse incolumem suam Reginam,
nullum illi neque dandum, neque designandum
successorem. Respondit Legatus, at
delenda est illa nota quae Sigismundi familiae
aspersa est, cum ex illa neminem in posterum ad
Regnum Sueciae eligi posse, sub poena Maiestatis.
decretum est: tollendaque est omnis odii

p.277
praeteriti memoria. Comes Brahe replicauit, id
factum iri per amnistiam, quae constituta pace
vtrique populo iniungetur. At illa amnistia (inquit
Legatus noster) tametsi odia quiescant,
non abolebit hanc maculam, ac nisi abrogetur
istud decretum, Sigismundi familia cum qua deinceps
Sueci amicitiam se inire velle profitentur,
peiore apud illos conditione erit, quam alienissimi [alenissimi ed.]
mortalium, qui in Sueciae Reges eligi non
prohibentur. Restiterunt pertinaciter Sueci,
quod quidem eos iniquissime facere, omnes qui
hic Legatis nostris aderamus, vno consensu
iudicauimus.
Cum in tentorium commune redierunt Legati,
ac dies inclinaretur, concluserunt res proferre
in sequentem conuentum, vt de Principali
negotio, tam de renuntiatione Regni, qum
de Prouinciis tractarent. Itaque me cum Secretariis
Hollandiae ac Brandeburgi, ad Suecos miserunt,
vt hoc illis significarem: responderunt
illi, se expectare responsum Polonorum, rogareque
Mediatores vt illis super hac re satisfieret,
priusquam hinc discederent. Iterum miserunt
Illustrissimi Legati ad Suecos Agentem Regis
Britanniae Gordonum qui eadem quae nos, inculcaret,
nec ille quicquam profecit. Contulit
ergo se ad Polonos Legatus noster, dixitque
Suecorum mentem; eos responsum velle super
renuntiatione Regni pura ac simplici, alioquin
ad congressum non redituros. Responderunt
Poloni, se renuntiationem puram ac simplicem
facturos nunquam, facturos tamen propediem

p.278
sub honestis ac iustis mediis ac conditionibus.
Interim se biduum petere ad concludenda
illa media, quae vel scripto ad Mediatores
mitterent, vel se ad locum conuentus sisterent,
praemonerentque Legatos, vt tam illi, quam
Sueci adessent. Relata sunt illa ad Suecos per
vnum ex Legatis Brandeburgicis. At quae differentia
sit inter hanc responsionem, et praecedentem
Ea nimirum, quod Legatus Galliae sibi
spem affulsisse tantum dicebat, quod Poloni
renuntiaturi forent, nec quicquam tamen certi
responderant: at hac vltima vice Legato eidem
praecise re sponderunt, se renuntiaturos.
Allatum est, incerta tamen fama, Triginta
naues Anglicanas in fretum Daniae, quod Oresunda
vocatur, peruenisse in auxilium
Polonorum.
II. Iunii quieuerunt tam Partes, quam Mediatores.
Auaugurius se Dantiscum contulit. A
prandio cum Theologo nostro, et Varenno vrbis
propugnacula lustraui, hortosque nec florum
nec arborum frugiferarum inopes; pyrorum
pomorumque flores explicatissimi erant.
Lilium conuallium, Muguet, florebat, tulipae
flauae ac rubrae.
III. Quae Dominica erat, ad Ecclesiam nos
contulimus. Vbi nebulones quidam, antequam
hora nona esset, quae est praescriptus inter Catholicos
ac Lutheranos limes, tintinnabula pulsauerunt
vnde factum est, vt Lutherani capite
operto, at in silentio tamen, Ecelesiam implerent,
quam ob rem apud Burgrauium Illustrissimus

p.279
Legatus conquestus est. Adiit vero post Missam
Reuerendum Officialem, apud quem per horam
remansit. A prandio inuisit Illustrissimum
Legatum nostrum, Legatus Illustrissimus
Angliae.
IV. Rediimus ad Conuentum. Conclusum
est in tentorio Mediatorum vt Illustrissimus
Legatus noster ad Polonos se conferret, sciscitaturus
quid respondere vellent ad conditiones
illis propositas. Ederent tandem quid praestarent,
quid a Suecis postularent: fidenter animi
sui vota Mediatoris communicarent.
Sedebat omnium medius Legatus noster, habebatque
dextris Cancellarium Pol. Radziuilium,
Pal. Belensem, D. Denheff a sinistris Legatos
Hollandiae et Referendarium Pol. Vocauit
me Legatus meus, Hollandi suum item Secretarium
vocauerunt, quem comitati sunt Angliae
et Brandeburgi Secretarii. Propositionem suam
disertissime ac grauissime fecit noster Legatus,
quaesiuitque, num Legati Hollandiae aliquid adiungere
vellent; nihil illis subiungentibus, inierunt
inter se consilium Poloni, cumque resedissent,
Cancellarius honesta verba ex more
praefatus, subuereri se dixit, ne, si quid ipsi
priores offerrent, Sueci inde superbiae occasionem
caperent. Deinde se ad Regem scripsisse, a
quo nondum responsum acceperant. Cum Legati
respondissent, se in sinu seruaturos quod ab
illis dictum esset, nec ad Suecos relaturos: Se
tantum id cupere scire, quaenam illorum mens
esse possit. Idem Legatum Angliae et Marchionem

p.280
Brandeburgensem a Suecis exploratum
iuisse, vt deinde Mediatores inter se, de mediis
ad concordiam conducentibus, arbitrari possent.
Subiunxit itaque Cancellarius protestatusque
est, se collegasque suos non Commissariorum
nomine, nec quasi personas publicas,
sed quasi priuatos de negotiis praesentibus sermonem
inire:
Aequum porro se existimare, vt, quandoquidem
id tantopere Sueci contenderent, Rex Vladislaus
iuri haereditario quod in Sueciam habet, renuntiet;
eciu iiem ips Set, dem eoento,
in ee uucioabgabt; sa ut ipse Regmm Saciu
elperst ie pe: icarim udeinirare pi
iite posit.
iCio .g.pneri, Priiiat Flanli;
eru aoruri, vti ei degilut Sueci cat
tul. imu iniito
stimaui tsl de Proici, Lioni,
ea i t itsper seia, ot pft c
geiaqnme igsiii Paetre fii, Pelonit tri
dt..
Resianmor mer tept im dii, tormentas
beiicc isittuea,
pre alibi, s-seeie
ve fiiu pten odum conit, Secj
eceee.: i:
oiuirfrufbr villarum pgor, uor
perrnci irtor erminos inua-
serunt.
esita: r i.Stcim imytyii
exili SHci, yvi ttiilem; iidtrie fit

p.281
o Sigisuno adrint.
Cteri, io Crifiam periet, egem
di, i conmgiie ilsi est, eis sere
ititdee cxrm, prosa pietate,
sscept.
Snbiunxit Dux Radauilius, egitimor Pssdisai
ebac infnt ete, e omier vrbi,
crdeier, egnande aii, eir vit insidien-
tur, innotescere omi ortalis, qoodo al
omi eo erge Regesor ipfsggerint: seei mlor
taser prsmiemyer debere.
Vt verum fatear, dum haec Poloni serio ac
distincte explicabant, interdum meas me aures
fallere, interdum me somniare mihi videbar,
cum illos tam procula mente Suecorum,
atque ab illis quae nobis sperare fecerant, recedereidebam.
Credo equidem, eos sic loqui
voluisse; vt iniquitati Suecorum aliquid reponerent
Certe cum Legatus noste rna cum Hollandis
haee retulit aliis Mediatoribus, stupefacti
sunt ones. Statuerunt itaque, adeundos esse
Suecosi tentandosq, an aliquid de suis proposi-
tionibus remittere vellent, quod si facerent,
idempstea: Polonis proponeretur. Legatus noster
censuit proponSuecis posse, vt preterquam
Borusa, etiamc Eiuonia eederent. Dixit Angliae
Legatus, eos idfacturos nunquam. Sed si
tanta pecunia illis detrinquit LegatusGallie)
vt Sueciae Proceros, quos inter, Liuoniam Gustauus
partitus est, aliunde: patrimonia sibi comparent,
nam si illorum commodis rouideatur,
focib luouiam.Polonis permissuroa quae ad

p.282
Sueciae Regnum olim non pertinuerit. Cm
quaereretur, vnde tanta pecunia corradi posset.
Ex vectigali (inquit Legatus noster) qnod in
Dantisci portu Sueci obtinent, continuetur illud
ad aliquot annos. At istud nonpermittemus
(inquiere Hollandi) neque id permittet Rex
meus (inquit Legatus Angliae.) At permisistis i
tot annis (subiunxit Gallus:) fecimus id quidem,
respondere illi, sed rationes quaenos impulerunt,
nunc cessant. Iuit inde Legatns noster
cum Hollandis ad Suecos: Nec quicquam de
his quae Polonis dicta fuerant, attigerunt,
petierunt tantum, num aliquid de suis proposition:
bus remittere vellent negauerunti dixeruntque,
se nimis iam multa obtulisse. Proposuit
Legatus Galliae, num de Liuonia decedere vellent,
si belli sumptus refunderentur: Responderunt,
se nec velle, nec posse, nec proponi illis
debere. At, inquit Senior ex Legatis Hollandiae,
cur ergo vobis Rex Poloniae Sueciae Regnum
permittet, gratisne faciet istud Qid curamus
(replicauit Comes Brahe) de illa renuntiatione;
numquid vannus Regni tieulus duabus
feracissimis Prouinciis, quas iure: belli possidemus,
compensati debett Vosne Hollandi Hispaniarum
Regi, vt Domini vestri nomen abiiciat,
minimam e prouinciis vestris velletis concedere:
Non istud quidem imprudenter re:
spondit Hollandus) nec de contiguis prouinciis
faceremus. Sed aliquando Gades occupauimus,
pro quarum recuperatione, si Rex. Hispaniaiura
qu in nos praetendit, remittere voluisset,

p.283
libentissime illi suas Gades restituissemus,
quae Hollandiae non cohaerent, vti Liuonia
ac Borussia ad Regnum Sueci non pertinet.
Quid multa: affrmauere Sueci, se Liuoniam
reddituros nunquam, idque mandatis suis expressissime
vetitum. Proximus Conuentus ad
diem, qui Dominici Corporis festum sequitur,
Legato nostro remissus est.
V. Legatus noster Illustrissimus ad Insulam
Marianam, riem Perder, se contulit.vt Polonos
inuiseret, quibuscum pransus est: duos
tantum e nostris secum duxit. Auaugurius Cedano
rediit cum Henrico Cenasiises, Gallorum
Consule.
VIIllustrissimus Legatus, Legatum Angliae
indeque Legatos Hollandiae Mariaeburgi egentes
inuisit. Cum Legato pransus est Baro de
Dona, cuius Patruus anno 1586. cum Duce
Meduennae, in vtriusque exercitus principiis
atque conspectu, pugnauerat. atque Duce in
fronte ense vulneratus fuerat, cum prior ille
Ducem in galea scloppeto minori attigisset.
Refert id etiam Thuanus in historia.
VII. Dominici Corporis festum celebrauimus.
Salutauit in Ecclesia Illustrissimum Legatum
Canonicus quidam Vvarmiensis, natione
Suecus, vir pius grauisque.A prandio Commissarios
Suecos habitantes in lonae pago, Legatus
inuisit.
VIII. Ad locum conuentus Commissarii
Mediatoresque se contulerunt. Pransus est Legatus
noster apud Palatinum Belaensem sub

p.284
tentorio. Interfui ego huic conuiuio, bibitumque
est rite: et quia laute vino Hungarico excepti
fuimus, Palatinusque tametsi senex. laeti ssimum
se, Musarumque ac usices studiosissimum
exhibuit, ego Varennusque in laetitiae cantica
erupimus. Nihilo segnius, ad commune ediatorum
tentorium conuenit Legatus noster,
qui hinc ad Suecos cum Legatis Brandeburgicis
iuit: cum inde Legatus Angliae cum Hollandis
ad Polonos iret. Nihil illo die profectum est.
Legatus noster cum hortaretur Suecos, vt ad
pacem ineundam faciliores se praeberent, illique
se iam toties sententiam explicasse dicerent,
neque Liuoniam se restituere posse affrmarent.
Sit istud ergo fixum (inquit Legatus) ne
restituite nobis Liuoniam, quandoquidem tauto
sanguine, tantisque sumptibus illam comparastis,
ibique constituistis reditus vestros; At
vendite nobis illam, pecuniamque aliis vsibus
vestris tam publicis, quam priuatis collocate:
nunquid istud et pacis perpetuae et xediatorum
Regum gratia facere potestis Cim statim
respondere vellent: Ne properate (inquit Legatus)
nobis responsum dare, scribite ad Ordines
Sueclae, iqui vobis restituere vetuerunt,
non vtique vetuerunt vendere. Cum perseuerarent
in sua sententia, dicerentque, Ordines
non ita commode conuocari posse, rediit in
commune tentorium Legatu, quo etiam renersi
Angliae Hollandiaeque Legati dixernnt,
Polonos duriores etiam quam antea esse factos,
qui dicerent, si sibi Liuonia et Prussia Suecis

p.285
restitueretur, nescire an Rex Vladislaus Regno
Sueciae renuntiare vellet, nam Liuonia ac Prussia
ad Coronam Remque publicam Poloniae
pertinet, Regnum Sueciae pertinet ad Vladislaum
priuato iure, qua de re solus ille statuere
potest: Regem intra paucos dies propius aduenturum,
cuius voluntatem exploraturi sint,
clarius responsum Mediatoribus atque adeo
Suecis edituri, qui se ad Conuentum non redituros,
sed in suo pago remansuros, donec respondeatur,
polliciti sunt. Sub vesperum Commifsarios
Polonos salutauit Illustrissimus Legatus
noster ac Mariaeburgum hora nona regressi
sumus.
IX. Post maximam diei partem studiis Cermanicis
insumptam, inclinato iam die, iuxta fluminis
quod Mariaeburgum alluit, ripam, subobscuro,
at placido tamen, caelo
deambulauimus.
X. Quae Dominica fuit. Ecclesiam adiuimus
satis tarde; vnde factum est, vt preces nostrae
in tempus, quod Lutheranis assignatum est,
txcurrerint: Scilicet, vt superiore Dominica,
se in Catholicos ac praesertim in Legatum. cuius
persona apud omnes gentes sancta esse debet,
peccasse meminissent. Itaque tametsi nona sonuisset,
nonnisi postquam Ecclesiaexcessimus.
campanas pulsauerunt.
A prandio ex postulatione Principis Sigismundi,
Illustrissimus Legatus noster ad lonae
pagum se contult, nonnulla cum Suecis tractaturus
super restitutione Locorum, inter eos et

p.286
archionemBrandeburgensem facienda, vtique
deinccps, neuter ille inter Suecos Polonosque
censeri et esse posset. Nihil, quod acceperim.
hoc colloquio perfectum est, cui non
interfui.
XI. Qae D. Barnabae dies fuit, Missam in
Ecclesia audiuimus. Festus hic dies apud hos
Catholicos non est. Inuisit Officialem Legatus
noster. quem de profectione cogitare audierat.
Monuit illum vt maneret, nihil timenduim dum
adesset Legatus, hoc se facillime Suecis, qui
propediem in vrbem restitui ex pactis debebant,
impetraturum. At persuadeti infirmus
senex non potuit. Petiit deinde Legatus vt saltem
Vicarius maneret, qui valentior erat: Vocatus
est itaque Vicarius, qui nec ipse adduci poterat
vt maneret. Promisit denique post multas
Legati piissimi rationes, cui lacrymae idemtidem
inter loquendum suboriebantur, se cum pusillam
suam supellectilem alio transtulisset, in vrbem
reuersurum, vt Dominica sequenti ofhicium
Diuinum celebraret. Experienta praeteritorum
temporum hos illis metus incutiebat:
nimitum Ofcialis se ab Suecis ante sex annos
fugatum, ac, dum fugeret, in vitae discrimen
ab inseeutonibus adductum, Vicarium vero
suum per nouem hebdomadas in carcere conclusum
suisse asseuerabat. Ac pro sua defensione
allegabant idemtidem verbum Euangeli, Si
perscri ver, erit i v ciitate, fgire i
aliaes. Sub vesperam extra cinitatem
deambulauimus.

p.287
Ipsa die litterae allatae sunt Hamburgoad, llu
strissimum Legatum, quibus narrabatur, vigesima
die Maii, Mareschallum Catillonaeum,
Exercitus Gallici Imperatorem, pugna duarum
horarum inter Namurcum et Leodium, Exerci-
tum Regis Hispaniae, qui quindecim millium erat,
fudisse: septemdecim bellica tormenta capta:
septem millia hominum caesa, ipsumque Marchionem
eyeiona, Hispanici exercitus Ducem,
aliosque permultos insignes viros: multos
itidem esse captiuos factos, inter quos Coloredum,
quem in Italia multa crudelia facta commisisse,
recordatus est Legatus noster.
XII. Legati Hollandiae lllustrissimum Legatum
nostrum inuiserunt.
XIII. Illustrissimum Legatum in Peninsulam
arboribus consitam, vt se ab infirmiori valetudines
qua per hunc diem tentabatur, recrearet,
dednximus. lllico tam florum qui ex albispinis
exeunt, odore atque conspectl quim ex
deambulationis exercitio, recreatus est.
XIV. Illustrissimus Legatus noster ex postulatione
Principis Sigismundi, ad lonae pagum
init, vt Suecis Induciarum prolationem pro
duabus amplius hebdomadis impetraret. Noluerunt:
Vidimus Fortalitium, quod in ripa
fluminis constituerunt, ibique tormenta bellica
militesque collocatos.
XV. Commissarii Sueci lllustrissimum Legatum
ad prandium in diem Dominicam inuitauerunt,
quod me Principi Sigismundo signisicare
iussit, vt illi spes feret, alquid Suecis impo

p.288
trandi. Sub noctem allatae sunt Legato litterae
ab homine Normanno, vetustae illae quidem, nimirum
super rebus Daniae scriptae.
XVI. Legati Angliae Hollandiae que ac Brandeburgi,
Commissarios Polonos conuenerunt
ad Nudorffum, qui se potestatem dixerunt habere,
vt Regno Sueciae renuntiarent, si Borussis
ac Liuonia illis restituerentur. Istud retulerunt
Legato nostro Brandeburgici. Mane Legatus
A ngliae nostrum inuiserat. Toto pomeridiano
tempore ego et Theologus libros Burgrauii
Mariaeburgi euoluimus, vbi Leonardi Marandaei,
amici mei, fabulam. quae rie inscribitur,
deprehendi, permultos in lesuitas libellos,
Thuani vbique historiam in omnibus ferme bibliothecis.
In libro Latino de at Gailie s
Cerolo. e alii,, legi fabulam manu-scriptam,
de quadam tabula, quam Summus Pontifex ad
Cardinalem Lotharingiae mittebat, vbi Michaele
Anglo B. Virginis imago depicta erat,
pro qua imagine alia substituta fuit, dolo Protestantium
scilicet, quaeCardinalem obscoenis amplexibus
implicatum exhibebat etc. n coena
appositus nobis est Carpio ponderis vigintiquat
uor librarum, qui triginta tantum assibus
cmptus fuerat.
XVII. Dum Illustrissimus Legatus apud
Suecos cum Legatis Hollandiae prandio exciperetur,
in lonaedorffioj ego ac Theologus statim
post meridiem Ecclesiam adiimus, vbi Catholis
ci Polonice hymnos cum lacrymis ae suspiriis
cunebant. Facies illa antiquae Christianorum

p.289
persecutionis fuit, videre miseram plebeculam,
quae vndique t pagis conuenerat (nam tres aut
quatuor tantm sunt in vrbe Catholicorum familiae)
humi ante altare prostratam, quasi iam
imminenti carnifici iugulum praeberet, timentemque
hinc Lutheranos. suos ciues, a quorum
impetitione, calumnia, contumelia, vel in ipsa pace
non quiescunt, inde ingruentes ac propediem
ingressuros Suecos, qui haereticae prauitati militarem
crudelitatem ex rapiendi trucidandique
consuetudine, iampridem addiderunt. Ascendit
interim suggestum Sacerdos pauidus,
qui Legati nostri fde ac sponsione remanserat.
quem perorantem, trepideque singula verba
perpendentem, haeretici, quorum hora instat,
toruum intuentur, praesentiaque sua premunt
et abigunt. Notaui ego non sine dolore, dum
ille inelinato in genua populo, confeisionem
generalem dictaret, Lutheranum acolythum.
precationum suarum formulas altari proximo
imponentem, non sine strepitu ac contemptu:
quid nobis absentibus, quos Legati comites siebant,
fieri possit, non debili coniectura aestimabamus.
Sacerdotem post peractum offcium
in hortulum sequuti sumus, vt ei animos, pietate
certe non egebat, adderemus. lpsa die mane
in aree Pastor Caluinista suo item gregi vale-.dixerat.
lacrymasque expresserat. Nam istic, vt
verum fateat, et pace foederum nostrorum dictum
sit, Sueci reliquarum nationum ac religionum
communes hostes ac. contemptores
audiunt.

p.290
Inuisimus posteaChristianumCopium, Ciuem
Mariaeburgensem, qui nec paucos nec inconcinnos
libros habet, multa ac praeclara biblia.
Habet ille librum ligne cera nigra illitum, quales
erant illi antiquorum: Habet item plures legum
Romanarum optimaeque editionis, tam ex
Itallia, quam Gallia Codices, itemque iuris Interpretes.
Praesentes etiam ibi fuerunt duo
Angli et vnus Hollandus ex Legatorum
comitatu.
XVIII. Allatae sunt litterae ad Hollandos
qubus victoria Mareschalli Castilionaei confirmabatur.
Aliae item ad Auaugurium, factum accuratius
explicantes. Illa die tam ex propris
infirmitate, qum ex aeris, qui nubibus et tonitru
implebatur, intemperie, somno taedioque
oppressus per multas horas super lecto iacui,
quod et idem Illustrissimo Legato contigit, qui
lrincipem Sigism. in arcem me inscio
conuenerat.
XIX.Princcps Sigismundus lllustriss. Legatum
vicissim inuisit, antequam ad Polonos profcisceremur
Thorunium. Ea die coenauit cum
Lcgato Callus e Normania, N. Cabry qui
sub variis lmperatoribus in Germania meruerat,
i nempe sub Rege Daniae, et deinde sub Rege
Sueciae. Narrabat ille, ante septem circiter annos,
Gustauum contra Polonos pugnantem,
cohorte quadam Croararum captum fuisse, qui
illum incognitum ad castra sua abducebant.
Cum Suec de illo vehementer anxii essent, dis
cursarentque vndique, vt illum inuenirent, factum

p.291
est, vt in illius pugnae trepidatione atque
tumultu, quidam eques Suecus imprudens, se
in illam Croatarum cohortem contulerit, quasi
socii essent, quod eum tandem animaduertisset
vidissetque Regem suum captuum, deduci:
caute iste, et quasi Croata foret, impunt, ac prohibente
nemine, ad Regem accessit, continuoque
scloppetum illi tradens: En, inquit, Camarade
(verbum istud Regi familiare erat) hoc tibi
do. Arreptum Rex nulla mora, neque deliberatione
in alterum Croatam, qui illum ducebat,
exonerat, alteri inos manubium scloppeti impingit,
correptaque fuga cum suo liberatore
euadit ad suos. Oportuit deinde vt Rex, non
sine solicitudine, hunc suumVindicem, qui se ad
stationem suam receperat, exquiri iuberet, ne
cogitantem quidem de vlla mercede: a quo
cum peteret Rex quid postularet, vt tuasinquit
ille) Maiestas det mihi aliquid ad bibendum
cum sodalibus meis. Digna scilicet Regis recuperati
merces. Contigit id ad milliare prope
Mariaeburgum locusque mihi indicatus
est.
Eodem fere tempore ad Caput Vistulae. vul.
go Hoet, vbi Vistula scinditur prope Dantiscum,
idem Gustanus ictu mosqueti vulneratus
est per armum dextrum, baesitque illi globus
in sinistro nec extrahi potuit, ita vt cruorem ore
naribusque enomeret, vnde transfuga quidam
qui illum sic animam quafi efflantem viderat id
ad Generalem Polonorum Conieposici statim
nuntiauit, qui siue gaudio, siue alia de causa, in

p.292
stuporem incidit. Retulerunt istud Legato nostro
duo Hollandi Legati, qui hic tunc etiam
erant, et cum Oenerali ipsa die coenabant.
Iterumidem Gustauus in Germania, in Croatarum,
credomanus deuenit captiuus, vnde eti
suis recuperatus est. Vt non mirum sit, hominem
(nam et ipsi homines sunt) tam saepe pericula
tentantem, periculis tandem succubuisse.
Nemo se tuto diu periculis offerre tam crebris
potest. Quem saepe transit casus, aliquandoinuenit.
At tanta strenuitate erat Gustauus, vt
vulgo iactaret apud suos, vix esse vt Reges vlli
in praeliis caderent, nec id fieri solere. Vt id factum
esset nunquam, tametsi historia teste frequentissime
accidetit, docuit pugna Lutenensis
Gustauum ipsum, docebitque posteros, eosdem
casus lmperatorem manere, qui gregarium militem
si se Imperatores gregariorum periculis
obiiciant. Pressi ego persaepe Stocholmiae Custaui
tumulum, nec reluctatus est, nec se commouit,
permisitque se impune calcari, is ipse, inquam,
Gustauus, qui propter epistolam ab Imperatoriis
Legatis Lubecae negligentius acceptam,
vt alibi narraui, tantos impetus tamque
cruentos in Germaniam fecerat.
. Legati Hollandi Brandeburgicique
Illustrissimum Legatum nostr conuenerunt, vt
quindecim dies prolatarum induciarum inter
Suecos Polonosque, qui ad a;. Iulii perueniebant,
ad primam vsque Augusti protraherentur.
Iussit me vocari lllustriss. Legatus. meque
omniumMediatorum nomine ad lenaedorffum

p.293
statim ire. Parui, cumqueaduenissem, Secretarius
Commissariorum Suecorum obuius mihi
factus est, dixitque reliquos abesse, vnum superesse
xelsn, qui quidem cum solus esset,
nullam haberet respondendi mihi potestatemi
Volui tamen illum alloqui, et quod mn mandatis
datum mihi erat, exequi. Recepit me ille in Aula
publica, in qua de negotiis agere solebant.
Cum ego illi exposuissem legationem meam,
petere nimirum Dominos Mediatores, vt vellent
inducias ad primam diem Augusti proferre,
id iam consensisse Polonos, id sibi persuasisse
Mediatores, Hollandos praesertim, qui quod
hanc spem animo conceperant, id etiam, vt iam
pactum, ad lllustrissimos Pelgii Ordines, et ad
Ptincipem Arausiae scripserant, qua in re metutbaint,
ne vel mendaces, vel parum prouidi iudicarentur
a suis Secundo, has inducias ob aliam
item rationem esse proferendas, scilicet, quod
Legati alliae et Hollandiae, ad Regem Poloni
proficisci vellent, qui Thorunii erat, quod iiter
inundationeet eremento Vistule incommodum
ac longius erat. Iraque maiore tempore illos
indigere. Subdidi aliamMediatorum petitionem,
nimirum vt Sueci omnes subsignrent
epistolami qua in illas inducias consenserant,
quoniam vnicus Comes Brahe subscripserat.
Respondit mihi comiterxesn ad singula cipita,
cum tamen praefatus esset, se nihil sine
Collegis concltdere posse, et vnum, Collegium
non facere, prim, hos quatuor ut quinque
dies, qui petebanturj magi aesse momenti, nec

p.294
putare consensuros Collegas. Respondi ego,
nihil vrgere, non ingruere exercitum, non comme
atum deduci, non vrbem obsidione premi,
denique modici temporis moram praeiudicium
magnum facere non posse, id demum petere non
Polonos, sed Mediatores, qui tam procul aduenerant,
qui totlabores ad hos tractatus promouendos
susceperant, me affirmare posse (tametsi
idoneus fortasse in rebus tanti momenti
fdeiussor esse non possem,) nullum Polonum
apud Legatum nostrum vidisle, vt credere tandem
desisterent. id Polonis postulari. Replicauit
mihi ad haec Commissarius, se cum sociis
haec quae proponebam, communicaturum.
Ad secundum caput, quod ad subscriptionem
pertinebat, dixit, nescire se an etiam suum
nstrumentum Poloni Commiss.omnes subsignassent,
respondi, id verisimile esse, quandoquidem
id Mediatores vellent, nec eos conditiones
iniquas ab altera parte postulare, abaltera
n exigere; reliqui ergo illi epstolam, vt
illam reformarent tam in additione dierum, qu
in subscriptione. Dedi item dictCommiss. aliam
epistolam, quam priuatim SuecisCommiss.
scribebat Legatus noster, pro Catholicorum
protectione. Redii deinde Mariburgum ac
post relationem Legato meo factum, iui ad
Hollandos. Secretarius Hollandorum, qui a
Mariana insula redierat, attuleratque consensum
Polonorum vsque ad primamugusti, omniumque
subscriptionem inuisitLegatum nostrum.
Obtulitiloegatus. nosteni vysi vellent

p.295
Hollandi, solus ad Suecos redirem, ostensurus
illis Polonorum consensum, si forte ad idem
praestandum moueri se paterentur: petierunt
Hollandi, vt sineret Legatus noster illorum Secretarium
venire mecum, noluit noster, quod
quo animo faciebat, ipsi non cogitabant. Optionem
tamen illi dabant, vt faceret quod vellet,
meque vel solum vel suis stipatum mitteret,
obtuleruntque mihi tradere Epistolam
Polonorum.
Illustrissmus Legatus inuisit Legatum
Angliae. Ac paulo post meridiem profectus est
Thorunium: Vesperi Matianam insulam aduenimus,
vulgo rien erer. Quue statio
Commissi Polonorum erat, reliqui abierant, supecerat
Comes Belsensis. Lectos illic nullos inuenimus,
decubuimus super scamna, nam in
Polonia ac Prussia nulli peregrinantibus lecti
dantur in diuersoriis. Oporter suos ferre vel
humi iacere, nec nisi difficulter palea emi aut
inueniri potest.
lI. ummo mane facillimum fujtmobis
expergisci,. sed quod omnem praeterit, noctis
molestiam abstarsit, transiit secunduim domus
nostrae fenesttas, cohors peditumPalatini Belsensis:
nam isti Palatini cumnncedunt, siue in
pace. siue in bello, paruos quasiexercitus secum
t ralunt. Paulo ante amiserat ille coniugem, ac
duo hominum millia qui illi subsunt, vste nigra
indui suo sumptu curauerat. ld omnibus
huiusmodi Magnatibus in Polonia fieri consueuit.
Itaque cohors illa atra veste pulchiro ordine

p.296
incedebat, ac ante vexilliferum incedebat
tres pari passu tibicines cumtympanista, optime
concordes ita vt sponsae alicuius deductionem
ae pompa potiis. quaim milita agmen transire, si
auribus credas, existimes. Qui post vexillum
incedunt, latiore spatio ambulant, ita vt cunei
figuram tota cohors efsiciat. Praecedebant illi
Palatinum ad mansionem serotinam.
Lustrauimus oppidum ego et Theologus, Ecclesiam
praesertim, quae Cathedralis olim erat,
abLutheranis nunc obtinetur: magna illa est,
et praealta. Super magnum altare suspensa sunt
ingentia organa Pertinet illa vrbs ad Electorem
Brandeburgensem, qui Canonicorum Episcopique
domum obtinet reditusque. A castello
Episcopi ad fluuium vsque porrigitur longa
porticus, altis arcubus lateritiis sustentata,
belli, vt arbitror, vsibus commoda, nam ad extremitatem
foramen ibi est altum, ad quod
ascendi non nisi per funem potest. At fabulam
populares narrant, fuisse quendam Canonicum
istius Eeclesiae, qui mulierem amabat. Is tandem
increpitus ab suo Episcopo Collegisque,
qub remh illicitam faceret, fnit se poenitere
velle dixitque, parumtamen verecunde, quod
amorem incacareproposuerati Igur, cum dii
ues esset, hanc longam porticum arcubus impositam
aedifcauit, et in tius extrema, quae ad
fluuium pertingit, parte, veluti turrim quadratam
ad duorum, aut trium exapodorum latitudinem,
honos sit auribus, latrina fecit, ad quam
quotidie secedebat: Fluuius qui in imo est, turrimque

p.297
subterlabitur, Liebe, h .e. amor, nominatur,
et hoc commento se, cm amorem incacare
deinceps velle promisisset, promissis stetisse
asserebat, nec ab dilectae suae mulieris consuetudine
destitit. Istius vero luculentae historiae,
an Lutherani isti autores idonei sint, Delphi.
credo, adeundi non sunt.
Cum Palatino Belensi pransus est Illustriss.
Legatus, egoque cum Auaugurio et Molaeo.
Filius natu maior Palatini hic remansit per morbum,
quem tamen iucunde ac cum suaui Galli;
recordatione, allocuti sumus. A prandio prior
exiuit Legatus noster, expectauimusque Palatinum
in oppidulo Gardensee. Ibi in illius rhedam
Legatus ingressus est. Habebat centum
circiter Tartaros equites siue Cosacos, arcubus
ac sagittis instructos, huc et illuc citissime dis
cursantes, plures rhedas ac currus, in quibus
nobilitas sedet non paruo numero Totum
illud iter amoenisfimum fuit inter prata, riuos,
nemora, agros frumentarios ac frugiferos, aduenimus
sub vesperam ad Oppidum Graxdente.
Coenauit Illustrissimus Legatus apud
Palatinum, ego item et Auaugurius. llluc conuenit
Castellanus quidam, qui Palatini sororem
duxerat. Magno labore ibi lectum inueni, qui
praecedentis noctis damna resarciit; Socii in
stramine fuere.
XXIII Quae vigilia D. Ioannis Baptistae
fuit, per nemora ac pratatransiuimus (prior
Palatinus excesserat) ac infinitas herbas collegimus,
recordantes, hunc diem tam piis hominibus

p.298
vbique terrarum, quam maleficis reli.
giosum esse. Appensas etiam in domibus rusticorum
herbas intuebamur, apud quos hic etiam
mos, vti apud nos hactenus seruatus est, nisi
quod, vbi abundant Lutherani, ignes solennes
excitari vetant. ln pago N. vbi nos Palatinus
expectabat, pransimus. Deinde postprandium,
cum Thorunium commode peruenire
possemus, sesquimilliari procul substitimus.
Ibi in herba iacens Epigramma composui ad
Palatinum Belsensem, qui ante aliquot dies elegantissimos
versus Legato nostro dederat: Occasionem
arripui, quod inter prandium quaesitum
fuerat, numin Polonia Ouidius
mansisset
Ad Illustrissimum
PALATINVM BELSENSEM,
SVAVISSIMVM POETAM.
Qvis porro dubitet, terris an Naso Polonis,
Exilij tempus triuerit omne sui?
Pt o ii coi mre conem,
Mlis iant amin mit dem.
Pel te ips, Bes, ppsum conincere te,
PelfiSarmarisstimprgexeres piagei
MNm cii tm proprm e Romao fndee
versi,
Crifacilir tanto ss sepere itet.

p.299
Doct er a s ipso sone agistro,
b non potit e sine peti.
Fellor t MVopris m occidit qam,
t in te, Bes, Ms rei xit adhuc.
Ibi cum neque palea, neque stabulum, neque
horreum commodum, vbi dormire possem, in
rheda super veteri stramine dormiui.
XXIV. Ad pagum vicinum se contulit Il.
lustrissimus Legatus, in quo Missam audiuit.Adductae
sunt deinde plures rhedae, quibus Thorunium
hora secunda post meridi ingressi sumus.
Magnus Regni Secretarius cum Denost, fratre
eius, qui inter Compissarios erat, obuius
fuit Legato, non sine oratione Latina, ad quam
ex tempore appositissime respondit. Cum in
vrbem aduent Legatus hospitiumque ingressus
est, ab Mareschalli. Aulae Regiae conuiuio
exceptus est, adfuere illi Auaugurius ac Theologus:
fgo interim lesuitatum Ecclesiam adii
D. Ioanni dicatam, mufica organisque vndique
resonantem. Insignis est illa Ecclesia, ae Parochia
multis altaribus, tabulis, labaris, aliisque
ornamentis decorata. Ibi est Cenotaphium Nicolai
Copernici. qui Ihorunii natus erat, fueratque
Vuarmiae Canonicus, iunctumque est Epitaphio
Alberti Regis, qui annoioi apoplexia
decessit. Nondum didici.quare hic Mathematicus,
cum hoc Reg, -,,
Micolao CopernicoTuernie absstestiiti
tbemtico, pe, piri, au x.eror ceeberrimi,
issptriyeriryt emoriq loc sement

p.300
psstm..Parie i ss Cansicat.
nno sj). die q.; tt..
Mopare Palogratiam vreire,
eniam Perri nee posco, sed um
s circir sino deder troni,
edl oro.
XXV. Ad coenam inuitatus est IlIustris. Legatus
ab Principe Radziuilio, me, Auaugurium,
ac Molaeum secum duit. Inuitati sunt vtique
Legati Hollandiae, qui tribus ante horis aduenerant.
Aderant permulti Nobiles Poloni, v.
g. Palat. elrensis filiusque, filius item Radziuilii,
duo ex fratre nepotes. iam satis aetate prouecti:
Saar, qui apud Hollandos, alibique,
Legatus fuerat: omnesque fere comites Legatorum
Hollandiae. Lautum fuit conuiuium, herbisque
ac atetatiis ornatum. Sedebat in media
fere mensa Legatus noster, praescindensque cibos
ante illum erat, hic est honoratior locus:
dextra Legatos Hollandiae, a sinistra Palatinum
Belensem habebat. Propinatum est de more
incolumitati Regum per quatuor horas. Ill ipsa
die Prineps Casimirus, Regis frater, profectus
est Viennam, vt pro Imperatore exercitum
in Germania regat. Hanc profectionem tam subitam
alli interpretati sumus, quod ille nos
non diligeret admodum. Inter hoc comiuium
musica tam instrumentorum: quam vocum conuiuas
exhilarauit. Eunuchus praesertim Regius,
quem ille ex italia deduxit, nitidissim voce et
altissima, omnem strpittm perrumpebat.

p.301
XXVI. Illustrissimus Legatus ad audientiam
Serenissimi Regis Poloniae ductus est,
MagnoSecretario et Gerardo Doeno Aderant
Regi Magnus Cancellarius, Dux Raduilius,
Conieaepeisxy Generalis armorum Praefectus,
Palatinus Belsensis, et Palat. Cheradiensis,
Regi Sigismundo imprimis gratiosus, aliique
permulti. Stabat Rex inter illos tecto capite,
nullo Vranisco. Ingressus Illustriss. Legatus
solitisque corporis demissionibus rite factis,
propius accedens, cum Rex prior se operuisset,
se vtique ille operuit et quia Regem Italicae
linguae callentissimum esse didicerat, Italice illum
affatus est, dixitque:
Si ad rite obeundum Legati munus, repraesentanda
sibi essetChristianissimi Regis erga Serenissimum
Polon; Regem beneuolenta, se
hoc legationis onus suscepturum fuisse nunquam;
quippe quod illius digne explicandae ac
testificandae omninoimpar esset, tamque se remotum
esse ab illa facultate, quam foret sui ipsius
Interpres, si forte aliquo apud Sereniss.
Regem vti opus haberet, ac superesset aliqua
lingua, tam scienti Principi iucognita. Nondebere
Serenissimum Regem de Christianissimi
Regis amore dubitare, quod paulo tardis ad
illi gratulandum misisset, huius morae causam
non in longinquitate itineris positam, sed qud
Rex Christianis. distentum bellis aduersus Tur.
cas et Moscouitas Vladislaum, interpellare no,
luisset. Deinde quod, ciim praeuideret. tempus
induciarum inter Polonos ac Suecos breui

p.302
transactum fore, tum demum Legatum mittere
destinasset, qui non obsequiosa tantum ac solennia
gratulationum verba, sed vera ac solida,
in procuranda pace, officia Regi Serenissimo
exhibe ret, ac tametsi per alia regna in transitu
fuisset Legatus, ibique per caeli marisque tempestates
longiorem moram fecisset, nihilominus
hoc illi primum ac praecipuum in mandatis fuisse,
vt in Poloniam proficisceretur. Sed in hoc
negotio, vti in aliis omnibus, contigisse, vt quod
in intentione Regis Christianissimi primum fuerat,
id vltimum in exequendo relictum sit.
Regem interim Christianissimum laetissimo animo
accepisse, tot victorias ab Strenuissimo
Vladislao de communibus Ecclesiae hostibus reportatas,
et cum omnes Christiani Principes
tam insignibus et vtilibus triumphis palmas inferre
debuerint, quidni et Rex ipse Christianis.
simus, qui, quod Ecclesiae primogenitus est. iure
quodam praecipui potiorem huius communis
laetitiae partem capere debet. Itaque non poenitere
Regem Christianissimum, neque Legatum
ipsum, quod tunc tantum aduenerit: Nam. si
maturius aduenisset, statim post enectum ad
Regiam dignitatem Vladislaum, quid illi gratius
ac honorificentius facere potuisset, qum
eos illi successus augurari, quorum nune illi acelamationes
ac plausus ingeminat Gaudeat igitur
Se reniss Rex in pectore, glorieturque, quod
habeat Christianiss. Regem gloriae suae suffragatorem,
pergat deinceps, quo pede coeperit:
his artibus ad Heroum famam perueniri, hano

p.303
esse lacteam viam confertissimis virtutum stellis
vndiqu conspersam, quae ducit ad Deorum sedes.
Sed nolle se in hunc Oceanum longius inuehi,
quod nisi materiae maiestate vinceretur,
libentissime faceret, presertim cumex ea stirpe
ipse sit, quae erga Reges Remque Publicam Poloniae
iam pridem bene animata sit: Auum suum
Henricum Memmium, hanccelebertimam Legationem,
quae Henrici II I. causa a Polonis
facta fuerat, Caroli l. nomine excepisse, ac
cum illis pro Rege, pro Regina Matre, proque
ipso Henrico tractasse; vnde non inter Remp.
modo Polonam, sed inter priuatos hos Legatos,
cum Auo beneuolentia contractasit: cuius occasione
et qui Polonis beneuoli fuerint, ad
Memmiorum affnitatem ac necessitudinem
etiam accessisse, Monlucios nimirum, quorum
alter Ioannes Monlucius, Episcopus Valentinus,
qui hanc Henrici IlI. Electionem procurauerat,
ob Politicas artes: Blasius alter Monlucius,
Franciae Mareschallus, ob militares virtutes,
toti etiam Europae notissimus fuit. Has ob
causas, se Rege Christianiss. tanto insignium
Virorum numero, qui illi adsunt, potissimim
delectum, vt priuata etiam necessitudine impulsus,
Regiae Maiestatis votaac mandatalibentiis
exequeretur. Polliceri se itaque, si Regiis mandatis
perficiendis aliquid suae industriae addere
posset, impensissimefacturumi sperare, vt felicissimus
Rex post duas fortissimis populis laras
victorias, geminamque cum illis stabilitam
pacem, tertiam tandem cum his Suecis ineat,

p.304
vt deinceps, ter Maximus Vladislaus, iure ac
merito nuncupetur.
Finita hac Oratione, cum omnium circumstantium
probatione atque plausu, Rex paucula
cum suo Cancellario collocutus est in aurem,
ac tum demum Cancellarius grauiter comiterque
Latine respondit: et post impense laudatum
Christianissimum Regem, et late explicatam
Serenissimi Poloniae Regis erga illum beneuolentiam,
subiunxit in fine nonnulla ue laudibus
Illustris. Legati, tam ipsius priuatis. quam domesticis.
Nos, postquam Legatus litteras Regis
Reginaeque Christianiss Regi Pol. obtulit,
manumque osculatus est, idem omnes ordine
fecimus. Eadem die incogitantes Hollandos
Legatos Rex ad se vocari iussit, qui illum statim
post nos digressos salutauerunt, ac Oratione
Latina affati sunt: Inde illi inuiserunt Legatum
nostrum.
XxVII. Priuatum cum Sereniss. Rege colloquium
habuit statim post meridiem Legatus
noster, fuitque cum illo solus per duas amplius
horas. Sedentes ambo erant tectique.
Mane lllustrifsi Legatum inuiserat Cancellarius
cum Palatino Pomeraniae multisque Nobilibus,
nam praeclarus est Magnatum Polonorum
comitatus, aderat etiam Magnus Secretarius,
cum multis aliis Ecclesiasticis seric veste indutis,
Italicum in morem. Hollandi etiam priuatim
Regem conuenerunt.
XXVi II Post prandium Hollandiae Legatos
inuisit noster, inde Gerardum Do. Ille

p.305
est, qui Thorunium contra Vrangelium defendit,
seruauitque.
XxIX. Coieaepolsy, Generalis armorum
praefectus, Dux Radziuilius, Palatinus Cheradiae,
aliique Primores viri magno comitatu, Legatum
nostrum inuiserunt, cumque his ille de
negotiis praesentibus, magna animi contentione
certauit. A prandio iterum priuato colloquio
Rege exceptus fuit Illustrissimus Legatus,
quo cum rediisset, reliquum diem mecum legendo
colloquendoque transegit: cum socii mei
Vistula transuecti, in ipsam Poloniam, soli illius
vsurpandi terendique causa, se contulissent.
Sub vesperam duo Brandeburgici Electoris
Consiliarii Illustriss. Legatum conuenerunt.
XXX. Postquam Illustrissimum Legatum
de Missa reduximus: ego et Theologus cum
Patribus Iesuitis pransimus qui nos perquam
humaniter exceperunt. Inuisit illa die Illustris
simus Legatus magnum Cancellatium, ac Palat.
Belsensem. Ego qui interim in lecto decumbebam,
vel inuitus a lociis raptus sum ac coniectus
in rhedam, quae nos ad vnum aut alterum
milliare, in villam Colonelli Plessaei vexit. Est
ille strenuus Gallus Normania qui vxorem
duxit e Vienna Austiae oriundam, vnius e
Sparorum Suecorum familia viduam, Catho.
licam ac probam, nec inuenustam foeminam.
Venerat nobiscum alius Gallus item e Normania,
nomine de Cebie vel Clray, vir vtique
strenuus, Equitum cohortis ductor, qui sub
Custauo Rege, ac ptius sub Rege Daniae meruerat,

p.306
Caluinista ille est, vti et Plessaeus, at de
religione non admodum solliciti sunt huiusmodi
homines, nec de pietate erga propinquos, prae
quorum charitate aestimant vel Suecos, vel Po.
lonos, vel ipsos etiam Moscouitas, si qua pinguioris
aut certioris stipendii spes affulgeat.
Prima die lulii, quae Dominica fuit, summo
mane, rediimus Thorunium, vt lllustrissimo Legato
adessemus, qui et ipse supplicationi publicae.
quae circa Ecclesiam feri aslolet, adesset. Illic
etiam erant plures Palatini, ac imprimis Ceneralis
Armorum Praefectus Conieaposy, apud
quem pransus est lllustrissimus Legatus.
II. Festum Visitationis B. Mariae apud Polonos
solenniter celebrabatur. Plures Episcopi in
Ecclesia Iesuitarum Missam dixerunt. Audiui
illam M. Cancellarii, quinque Ecclesinsticis rite
vestitis, ac fere centum cum Nobilibus, tum
famulis stipati. Audiui deinde Polonic. concionem,
quae fit inter Missarum solennia. Germanica
maturius fit hora septima. A prandio adii
Ecclesiam Dominicanorum, vbi magnum sodalitium
Rosarii: post vesperas fit processio, in
qua labara gestant, itemque imaginem pictam
B.Virg. quam quatuor sodales succollant: deinde
etiam VenerabileBacramentum. Aderat
Praelatus, nomine Lipsxi, futurus Episcopus
Culmensis, in veste ordinaria, multique ali
Nobiles. Matronae item Nobiles pancae, quaae
stellas ex vnionibus in capite gerunt, ac desuper
pileos viriles nullius valoris, praealtos ac
breui fimbria, breuissimos item habent palliolos

p.307
rugatos crispantesque, nec est vestis illa admodum
decens. Pleraeque etiam plebei ac rusticae
mulieres imam vultus partemlinteo inuoluunt,
ne infuscentur. Floreis coronis virgines
capita sua integunt vel exornant: quae nuptae
sunt, diadema nigrum in fronte halent. Quaedam
ex ditioribus ciuium foeminis, reticul ex
auro et serico in capite gestant. Priuatim ea die
coenaui cum Illustrissimo Legato, qui a nemine
conspici voluit, ob quaedam expedienda
negotia.
II. Ernestus Deet Castell. Pema. Illustrissimum
Legatum inuisit, deinde Legati Hollandi.
A prandio suasiilli, vt Vistulam transiret;
eransuit, Poloniamque tandem attigimus, nam
Thorunium in Borussia est. At tametsi idem
clum idemque fermi solum conspiciatur, afficiunt
certe oculos animosque noua illa regna et
loca, cum primum pedibus aut oculis vsurpantur.
En hic lagellones imperarunt; en huc venit
regnauitque Henricus IIl. en istic etiam loannes
Monlucius, Pibraccus, aliique viri insignes.
tantum nomen reliquerunt. En hic quondam
etiam ingeniosissimus Pocta Ouidius, si vera est
fama, exulauit. Ingredi voluit Illustrissimus Legatus,
arcem in ripa fluminis fitam, quae Thorunio
imminet, in qua etiam ad perpetuum incolarum
militum monumentum, ceruisiam hausimus.
Rediimus paulo post in scaphulis, quae in
fstulae formam factae sunt, longae nimirum angustaeque,
eoque citius transuehuntur. Pons

p.308
quippe dirutus erat, ex impetu fluminis, cum
glacies soluuntur.
IV. Legatus Angliae, qui tribus ante diebus
aduenerat, priuatimque Rege exceptus (nam
multis antea mensibus in Poloniam aduene rat)
ad Legatum nostrum misit salutandi illius gratia,
ipsoque die profectus est, vti et Hollandi.
Adfuit Missae Illustrissimus Legatus, indeque
SerenissimoRegi valc-dixit prinatim, cm tamen
egregiam illi, quam vidi, Orationem Latinam
publice dicendam composuisset. lntromissi deinde
fuimus, manusque Serenissimo Principi
osculati sumus, die praecedenti imaginem suam,
ad viuum expressam, Illustrissimo Legato
miserat.
V.Vale. dixi Patribus Iesuitis, dedique illis
imaginem Chalcographicam Eminentis. Card.
Richelii cum hac measubscriptione.
Es vvbir, eerei atres, i e, pbiicams
icamsb Chriianissime ege dinirar. Eise
enim inimice estri oderti cir ci pietat,
otti tqe irt, onet,, n nim
omni nostrm erereempe eent, ps
vtie imeginem, si li ens
oxes, Car. Ogeris illri Ci.
emmi, d Auaus, Criinissimo ee
d Sereissimm Peloni egem exrraoriri
Legai comes. horii mese suie, ns
KKK
Hanc imaginem summe venerati sunt illi,
quae sieruntque ex me, cuius aetatis, cuius coloris,

p.309
cuius staturae, quia haec in imagint deprehendi
non poterant, ille vir esset.Dicam ingenuc
quod animaduerti, vel se fingunt illi, vel non
sunt tam aduersi GCallis, quam plerique alii. quos
illic vidimus, Ecelesiastici: nam, cum socii mei,
ipseque praesertim Legatus, plures deprehenderint,
qui maleuolo sunt animo erga Galliam, ego
certe in ipso Regis Poloniae cubiculo, pridie qu
abiremus, cum vno locutus sum; est ipse Coadiutor
Archiepiscopatus Gnesnae, quem pro
huius dignitatis viro, miratus sum, cur suus erga
Austriacos amor tanta perturbatione illum
impleret. Sermo inciderat de re Ducis Aurelianensis,
cum Margareta sorore Ducis Lotharingiae;
quaerebat ille, cur istud matrimonium
dirimere Rex Galliae vellet, et cur licitum Callis
esset, leges Ecclesiasticas insuper habere Respondi
ego, quam potui, modeste Christianis
simum Regem nihil tale aggredi velle vt legibus
Ecclesiae vim faceret: non illum, neque. ludices
eius super lite matrimoniali, sed.summum
Pontificem pronuntiaturum: confrmaret Pontifex,
vel infirmaret, Regem vtique
pariturum.
Deinde non legem Pontifciam modo, sed
Regiam et Politicam considrrari debere: id vel
in ipsa Hispania, quae se tam Catholicam iactat,
solere obseruari, teste Couarruuia, Ant. Augustino,
aliisque. Caeterum, si in huiusiodi matrimonio,
et contra Concilia et contra segias
Calliae constitutiones pecratum esset, c dignitate
Regis esse, vt istud matrimonium dirimi

p.310
curaret. Desinerent itaque se angere exteri homines,
ad quos ea res non pertinet, nam fortasse
etiam ex euentu tale marrimonium, quod ab
initio perperam sit contractum, si Regis consensus
et Ecclesiae ritus accedat, redintegrari posse.
Ad haec nihil ille mihi apposite replicauit,
exiuitque cum aliis Nobilibus, nobis insalutatis,
quo suam auersi animi significationem magis
patefaceret. At de illa re nihil omnino cum
Iesuitis egimus, tametsi illos videremus
quotidie.
Ista eadem die Cansi, magnus Regni Cubicularius.
Regi imprimis gratiosus.Illust. Legatum
inuisit mane. A prandio reuisit illum Legatus
aliosque ex praecipuis aulicis, deinde tribus
aut quatuor rhedis cum aliquot curribus,
vbi impositi erant famuli et impedimenta, profecti
sumus Risemburgnm versus, quo se iam
alii Medratores contulerant. Poenituit nos tam
exiguo tempore in illa vrbe remansisse, propter
multitudinem virorum illustrium, quos nosse
cupiebamus, quique itidem se nostri cupidos
satis ostendebant, neque vrbem etiam satis lustrare
potuimus; nam semper Legato nostro adhaerendum
erat, qui ab omnibusOptimatibus adibatur.
Caeterum, ille cum praesertim ex egregiis
animi dotibus, tum etiam ex vestium ornamentis,
quae plerosque afficiunt, vniuersae Aulae
Regique potissimum ipsi gratissimus fuit: nam
in decem circiter diebus quibus Thorunii versatus
est, quinquies Regem inuisit, quinquies
vtique elegantissimas vestes quas Lutetia Dantiscum

p.311
vehi curauerat, mutauit. Famulos ac pedissequos
nouis etiam vestibus induit: nec isti
pompae, quotquot eramus comites, tametsi res
omnes quae ad vestitum pertinent, duplo magis
quam in Callia vendantur, deesse voluimus.
Discedens Legatus Praestaui sui, h .e. Oeconomi
siue conductoris vxori, horologium argenteum
dedit, aliud item hospitis sui vxori eleganti
honestaeque foeminae, qui et ipse perhumanus
erat, N. Antonins eyseleyer, ac quatuor aut
quinque linguarum sciens.
Profecti Thorunio tria milliaria fecimus, quae
sex et septem Gallica superant, mansimusque in
pago in quo Pomeraniae Palatinus erat, qui duos
Iesuitas, suos Capellanos Legatum nostrum salutatum
misit. Quia apud illum gratia pollebam,
per hos dies iusst mihi thedae suae culcitras ad
dormiendum sterni, alii in palea iacuerunt.
VIVidimus triginta circiter Callos ex regimento
Colonelli D.pieit, Dracones illi vocantur,
qui pagum nostrum pertransierunt: dicebant,
se duubus annis stipendium nullum accepisse,
itaqueo ex rapto cogi plerumque viuere.
Habent pernicisfimos equos mediocres, ensem
ae bombaram, nula arma quibus se contegant.
Habent aliquot currus, mulieresque siue coniuges,
siue concubinas illis impositas. In villa qua
eramus, hortea erant ad condendas messes cer
tum amplius passuum longitudine, in quae sex
portis curricula onusta intrant; est quippe illa
regio tritici ferax, nec frugiferis arboribus eget.
Post prandium profecti sumus hine, transiuimusque

p.312
per oppidum nomine Rasiniam, vulgo
as, Suecis incensum ac deuastatum, in amoeno
tamen situ: inde venimus in oppidum
Lasiniam, Lessen, ab usdem Suecis dirutum.
Nihil est profec o tam miserabile tamque horrendum,
quam illarum ruinarum facies, videre
homines, qui se ante paucos annos, florentis oppidi
ciues fuisse meminerint, in aedifciorum
suorum ruderibus atque speluncis quasi defossos,
et, si quando exteros homines venientes
aspiciant, continuo trepidare ac fugere, seque
in latibula sua recondere, qnasi Suecos semper,
aut lupos videant. Id vero nobis aduenientibus
factum est, sed cum Illustris. Legatus in Pa.
rochum loci incidisset (nam omnes sunt ibi Catholici,
res mirandal) significauit illi, nos ad illos
iuuandos. non etiam fugandos opprimendosque
accessisse, seque pacis Internuntium esse.
Igitur pius Sacerdos domum suam vniuersam
Legato permisit, quatuor nimirum parietes
luteos ac perfossos, cum stramineo tecto,
quod tota illa die perpluerat, nam adhuc restagnabat
conclaue. Cum in illud intraui, subridens
mili Legatus. Potiores (inquit ille) non sumus
antiqua illa Imperatrice, ausi tique, quemadmodum
et illa,
Palatino iegetem preferre cdisi.
At alia res Legatum nostrum admiratione pee
confecit, nam, ciim a lustrandis Ecclesiae ruinis
reuerteretur, conquesti sunt quidam ex nostris,
quod quidam Senex, qui aderat in misera
ac trita veste, illis tectum commodare noluisset:

p.313
Cum super hac lite cognosceret Legatus, seque
excusaret Senex, quaereretque Legatus dicis
causa, quinam ille esset, quid ageret, vnde viueret:
didicit, illi Scotum esse, ante triginta annos
in hoc oppidum venisse, ibique incolis piper. picem,
butyrum, aliaque huiusmodi vendere solere,
illumque etiam, dum adolescens esset in
Gallia, Henrico IV. per annum militasse. Subiunxit
Legato Sacerdos, qui interpres erat, se
semper audiuisse, senem illum ex nobili Scotiae
familia ortum, habereque etiamnum fratrem,
qui alicubi pro Rege Galliae militatet. Petiit
Legatus, qui de gregario tantum milite intelligebat,
quod-nam eius nomen esset Responsum
est, Hailtro vocari, ad hanc appellationem,
nam testis sum, pent conciditLegatus, iussitque
statim omnes e comitatu suo, qui Germanice
loquerentur, vt Senem hunc ampliis interrogarent.
Compertum est denique, hominem
Colonelli Huilron, qui pro Rege Christianissimo
duodecim hominum millia ducit, verum ac
germanum fratrem esse. Illius flio, qui pedibus
ac capite nudis soloque indusio amictus erat, vt
ibi pauperibus moris est, aureum nummum Legatus
donauit, quod idem Legatus Angliae fecerat,
quem pari admiratione spectaculum hoc
distinuit.
At quis istud suspicari possit Miseri illi, qui
vix prae nimiis calamitatibus hominum mores
retinuerunt, quique ferarum in speciem sub antris
degunt, fere omnes Latine loquuntur aut
intelligunt. Commodum id mihi fuit, nam pau-.

p.314
per doliorum artifex, qui Latine sciebat, me in
thalamo suo molli pluma linteisque albis excepit,
dum ille cum coniuge in vestibulo excubias
ageret. cui cum mane sennenti sex grossos, hoc
est, tres, aut paulb amplius, nostrates solidos
dedissem, ad genua mea se prouoluit.nam neque
Poloni, neque Sneci, siue in bello, siue in pace,
quicquam soluere hespitibus solent, quamobrem
nihil illis qum nuda cubicula offeruntur:
ferunt quippe qui illis regionibus peregrinantur,
suos lectos, ac necessariam
supellectilem.
VIIMissam audiuit Illustrissimus Legatus
in sacello suburbano, quod quidem sacellum
Pistore quodam, cum omnia Sueci incenderent,
seruatum fuit, quod diceret bsse Lutheranum,
peteretque, vt suis parcerent. Eleemosynas ibi
plures, tam in Ecclesiam pauperesque, qum
in Pastorem fecit Legatus. Aduenimus hora
quarta post meridiem Risemburgum, quoiam
caeteri Mediatores aduenerant. Mihi Molaeoque
idem domicilium, vt alibi, assignatum
est.
III. Quae dies Dominica fuit, priuatim
apud Illustrissimum Legatum preces fecimus,
tim supellex Ecclesiastica Mariaeburgi relicta
fuisset, nam Ri semburgi nulli Catholici sunt.
At istic mihi magni alicuius morbi metus iniecus
est, cum enim Senicula qudam hospes
nostra mani in cubicnlo nostro flores herbasque
odoriferas sparsisset, quibus tamen non
abhorrui vnquam, tam fortis tamque densus

p.315
inuasit mihi cerebrum vapor, vt per horam ocul
mihi caligauerint; neque id modo, sed. cum
discussa hac nube aliquid vel Germanice vel
Latine legere voluissem, minis intelligerem.
Itaque contuli me in domicilium Legati, aliquo
vel esu vel potu recreaturus vires meas. Tum
vero lingua mihi titubauit, ita vt vnum pro
alio peterem. Post prandium ambulationemque
dissipatus est, quiqui fuit ille morbus. Legatus
Angliae nostr inuisit: Superuenere Hollandici,
deinde aliqui e Brandeburgicis. Oeconomus noster
ad Commissaros Polonos iuerat, vt Legati
nostri nomine moneret illos, num sequenti die in
loco intermedio adefse vellent Promiserunt.
Allatae sunt litterae Lutetia, quibus tandem victoria
de Hispanis Marschallo Castilionaeo
narrabatur, dataeillae erant i.Iunii.
I. Omnes Mediatores venerunt ad villam,
quae inter Risenburgum etnie- erer
media erat, illuc etiam Poloni Commissarii se
contulere. Dixit ad Pol. Illustris. Legatus, caaeterorum
nomine, tempus tandem esse, vt si quid
haberent, quod ad pacem conferre posset, promerent
illud, nam nisi ad Suecos aliquid noui
afferrent, continuo omnem tractatum abrupti
iri: loquerentur itaque, quandoquidem Regis
voluntatem nuper clarius intellexissent, ac cum
aliis Senatoribus consilium cepissent. Recesserunt
Commissi et cum per semihoram deliberassent,
reuersi sunt, ac praefara, vt moris est, venia,
Cancellarius, quaecunque in his tractatibus
facta fuerant, recensuit, vt se faciles ac DD.

p.316
Mediatoribus morigeros praebuerint, Sueci verb
difficiles, morosos ac pertinaces: conclusit
tandem, se voluntatem suam Collegarumque
suorum clarius aperire non posse, quam, si sua
ipsi mandatainstructionemque exhiberent. Hc
dicens, Illustrissimo Legato nostro, caeteris praesentibus,
chartam plicatam dedit, in qua subsequentes
articuli, quos ex illa descripsi, erant hoc
ordine.
Loc i Prssis Lioia orcpat
restituatur.
Leger at conera domm Regiam, abregentur,
iciti erd inte ega frmtr t Vladisaus
dilars ex orem, maritma,
egir inice emic snnt, lieri er
ex iliii progeniti, trioio ingat, et i Seci
edcet.
Sarifactioem Sacr e. sigtati, domi
Reg egni Ordiner ex Sxxci cint.
t cisis protester iicem ex con-
uentione.
lm Sxeciae ex vsrpet vitam.
Exse esittr.
M imscrinatir, doe conditioib, totliter
stifat. Pruincia aliq Rgni Secie in poses
sonem Regir cocedat.
Ex soci dimittet, toret o afevata
reiianttr
Aer accept, tm isari, Pilai,
esint, vresitnrr.
ese i Seci, i orem eterem,
soluantur.

p.317
Restitutio iniuste extortorum teloneorum, praeter
pacta, oderatioi siirissimorem D D. editorm
perittitr, ti erim dm iiri
prixarir illatae.
Cum haec coram aliis Mediatoribus legit Legatus
noster, petiit; num quod de illis articulis
Pol. Commissarii sinterent mutari vel minui?
Dummodo, inquiunt, illi tres primi articuli inconcussi
maneant, ac praecise executioni mandentur,
quantum ad alios spectat, illos vestro,
lllustrissimi Mediatores, arbitrio permittimus.
At vno consensu omnes Mediatores responderunt,
tres illos primos articulos a Suecis ferti
non posse, nec debere illis proponi, atque adeo
nullam sperandam esse pacem.
Post quatuor aut quinque horatum colloquium
discessum est, ac vale dictum Duci Radziuilio,
qui in Lithuaniamtendebat. Narratum
ibi est, Antuerpiam Ptincipe Arausicano obsessam.
inclusumque Card.lnfantem.
X. Transiit summo mane per Risemburgum
Princeps Radziuilius cum magna impedimentorum
multitudine ac setie, pergebat ille in
Liuoniam.
Xl. Qui dies profectionis nostrae e Lutetia
anniuersarius erat, litteras scripsi ad Fratrem et
amicos.
XII. Fest Risemburgi celebrat est ab Lutheranis,
qui hanc vrbe soli obtinent, ad consequendam
pacem. Adii illorum Ecclesiam Germanicam,
audiuique non infacundum Pastorem.
A prandio Mariaeburgum se contulit lllustrissimus

p.318
Legatus, distans quinque milliaribus.
Statim atque aduenimus, misit me Illustris.Legatus
ad Commissarios Suecos, vt audientiam
peteret in crastinum. Nam hinc excesserant
Brandeburgici, vt et Sueci vicissim ex vrbe
emei, secundum pacta conuenta in praecedenti
tractatu.Sub noctem Angliae Legatus. qui
praecedenti die venerat, nostrum inuisit.
XIII. Illustrissimus Legatus maie per tres
horas cum Comnifsariis Suecis fuit, quos ad
pacem atque ad inducias diffcillimos inuenit,
quique dicerent idemtidem. Quandoquidem
Poloni restitutionem Borussiae noluerunt, cum
illam obtulimus: deinceps, si bellum gerimus,
quicquid contingat, non amplis illam restituemus.
A prandio Illustris. Legatum Brandeburgici
inuiserunt, qui et ipsi ad Suecos iuerant.
Post coenam Legatum Angliae noster inuisit.
Rumor per hos dies increbuit, Principem Arausiae
inacie ab Hispanis occisum, cum ad obsidionem
Antuerpiae se accingeret; llatus est hic
nuntius Dantisco,. Iulii sparsusque fuerat
mercatore Lubecensi, qui naue aduenerat.
Quamobrem omnes erant valde attoniti.
XIV. Legatus Angliae, ex nostri consilio profectus
est ad Marianam insulam nuntiaturus
Polonis; Suecos habere octodecim millia peditum,
et quinque millia equitum, quod apopularibus
suis qui sub Suecis merebant, didicerat:
Itemque, vt proponeret illis, Suecos inducias
pro annis quinquaginta facere velle: Interim
Borussiam restituros, Liuoniam retenturos,

p.319
dummodo Rex Poloniae, titulum Regis Sueciae
per has inducias non vsurparet. A qua propositione,
vt postea retulit Legatus Anglus, Poloni
non admodum abhorruere, sed dixerunt, se
facultate, istius propositionis acceptandae, destitui;
nouaque Regni totius Diaeta siue Comitiis
opus esse. Nibhilominus, se Regi nuntiaturos,
Senatoribusque, qui illum comitantur sex
numero, more maiorum.
XV. Quae Dominica fuit, in Ecclesia Marigburgi
Missae adfuit Illustris Legatus. Plurimi
interea milites Sueci, et ipsi Lutherani celebrantem
Sacerdotem intuebantur, cum nostra
incredibili patientia, nam poterat eos Legatus
expelli iubere. A prandio Comes Brabe, qui
pridie aegrotauerat, Legatum nostrum inuisit
solus. De nocte Legatus Angliae rediit e Mariana
insula.
XVI. Summo mane Angliae Legatus nostrum
inuisit, illique quae cum Polonis egerat,
retulit. Legati Hollandici sub vesperam Risemburgo,
vbi manserant, rediere.
IL Illustrissimus Legatus Missae interfuit,
atque inde Legatos Hollandos inuisit. A
prandio iussu Legati saluum-conductum pro
Vicario Ecclesiae Mariaeburg, a Dominis Commissariis
Suecis petii, vt tuto ad Marian insula
vbi suus Episcopus, Cancellarius nempe Polonus,
erat, ite ac redire posset.Id in gratiam Legati
concessere illi, tametsi hominem suspicione
non carere dicerent: quam suspicionem depuli
cgo, quantum potui, asserens, esse virum minimt

p.320
malum, vt res est.
XVIII. Illustrissimus Legatus vnum e nostris
Elbingam misit, ad salutandum siio nomine
Ceneralem de arde, qui oculorum morbo
distinebatur, quo minus Mariaeburgum venire
posset. A prandio inuisit Anglum Legatum, qui
litteras satis frigidas a Polonis acceperat. Post
coenam venit a Generali de ls Gre, Nobilis
Callus N. de Ocler, qui Legatolitteras ac salutationes
attulit.
Xl X. Aliquot paginas historiae Germanicae
Ioannis Sleidani in Latinum verti, vt mei
in ista lingua profectus, periculum facerem. At
tantae est illa difficultatis plena, vt non nisi magno
labore, ac post longam consuetudinem ad.
disci possit.
o. Ego, Auaugurius, et Doctor Theologus,
post tot pluuios dies qui praecesserant.deambulatum
ad pagum iuimus, cumque inolitoris
domo essemus, sex ibi vidimus milites Suecos,
quorum panem degustauimus, qui quidem
ex terra molli cui paleae admixtae sunt, confectus
nobis videbatur: micam eius ad Solemvel
ad ignem siccant, quam alioquin mandere non
possent. Datur illis hic panis ad pondus, quoque
humidior est ac mius coctus.eo magis ponderat.
Habent praeterea tres grossos quotidie,
qui octodecim denariis nostratibu; aequiualent.
I nunc, et mirare cur tanta alaeritate, his
dapibus pasti, in meliores prouincias inuadant:
Cum sero reuerteremur, inuenims militem

p.321
Gallum, N. Doisy, qui nobis fere omnibus litteras
ex Suecia attulerat.
XXI. Cum Legati Hollandiae apud nostrum
essent, allatae sunt Riembargo Principe Sigismundo
litterae per tubicinem, quibus ferebatur,
Legatos Electorales Regem Poloniae adiisse
super conditionibus ex parte Suecbrum propositis,
ipsumque illos nullo alio responso daro,
ad Commissarios suos remisisse, quibusvoluntatem
suam declarauerat. Rogabat interim Legatos
Princeps Sigismundus, vt Suecos spe responsi
cito faciendi sustentarent. Iussit me noster
suo nomine ad Principem Sigismundum rescribere
opemque suam polliceri, ac demde me
ad Commissarios Suecos misit, ad audientiam
in crastinum postulandam. Me Comes Brahe,
Commissariorum princeps, satis longo semone
distinuit, dixitque, Collegas suos idemtidem
discedere velle, eo quod nullum a Polonisresponsum
fieret. Cim illum de litteris Principis
Sigismundi deque earum: tenore monuissem,
respondit: nisi categoricu responsum afferretur
die sequenti, Collegas statim postxisum
Legatum nostrum, Elbingam profecturos. At
consequentur vos Legati, inquam, si quid deinceps
boni a Polonis afferatut. Sed nos, replicauit
ille, propositis conditionibus non stabimus,
quandoquidem intra statutum tempus illas nos
acceptanerunt. Comiter abillo dimissus, fdelier
omnia Legato retuli.
XII. Post auditam Missam, cui magna militum
aliorumque Lutheranorum multitudo

p.322
curios intetfuit. interim dum in domo priuata
Angliae et Hollandiae Legati reliquique vrbis
Caluinistae, post restitutos in arcem Suecos
conueniunt. Ingress sunt Vrbem, longo rhedarum
ordine, tres Electorales Legati, qui statim
ab Illustrissimo Galliae Legato audientiam
petierunt. Misit ad alios Legatus, si in domum
Iuam conuenire vellent, aduenere continuo
Hollandi, excusauit se Anglus, ne forte hune
honorem nobis deferret. Ergo caeteris congregatis,
Electorales retulere cum multis, v ti solent,
praefactionibus ac verbis: Regem Poloniae
ad has denque conditiones deuenisse, i. r iri
po dodeci tnti an pciscj eser.
. t interim itio.egr Sei teretx.. x
e, el rb, e sib vs isii iaii Lioni iisi
resimeretr, ne fe, Lionit feret, ege
Posoniae ior recperindorm ema o abieciss.
Arbitrati sunt inter se Legati, hac methodo,
partes conciliandas esle, si dicerent, imiquum
esse, quod Rex in Luonia sibi quicquam relinqui
vellet. Ex alteraparte, imiquum esse, quod
Sueci vellent, vt, durantibus induciis, titulum
Regis Sueciae suspenderet. Quod ad tertium
spectabat, nempe ad terminum induciarum, debere
Suecos de quinquaginta annis, quos petebant,
demere, et Polonos duodecim, in quos
consenserant, addee.
Itaque post meridiem, Legatus noster solus
Commissi Suecos adiit, fecique ommum relationem,
priuatimque suas ipse rationes addidit,
nec quicquam ab.iis euincere potuit. Rediit itaque

p.323
et ad Angliae Legatum, deinde ad Hollan.
diae, tum etiam ad Elect. Legatos. vt illis, quae
gesserat cum Suecis, referret. Sic factum est, vt
idem dies qui mane expectabundos, ac bonorum
nuntiorum auidos, meridie laetos ac bene
sperantes viderat, vesperi nos desperabundos
reliquerit. Plebs interim vniuersa, quae aduentantem
bonae spei nuntium libentissime excepeat,
compotationibus vbique se tradidit immersitque,
ita vt non nisi sequonti die
emergeret.
I. Summo mane, Hollandi Suecos
Commissiinuiserunt, super tributis maris Baltici,
quae aboleri, vel relaxari certe, contenderunt.
Respondere Sueci, quandoquidem bellum
ingrueret, se istud facere non posse. Deinde, hoc
pendere Marschllo Generali e l Gare, qui
belli, stipendiorumque, ac vectigalium arbiter
esset. Itaque re infecta etiam ab Suecis Hollandi
redietunt. Menidi, ad Hollandos misit me
Illustriss. noster Legatus quibus superiora hc
didici.
Inde Elbingam profecti sumus, atque in itinere
duo fottalitia terrestria a Suecis seruata vidimus.
Elbinga sita est in paludibus mediis:
tamque natura, quam arte munia est.Fluuium
habet quo alluitur, quoque merces nonpaucae
vehuntur. Non illa quidem ampla, sed pulcher.
rima est, latissimis viis atqu; plateis, domos habet
speciosas ac nitidas ad formamTborunii atque
Dantisci Displosione trium tormentorum
be llicorum excepti fuimus. Praefectus bellicarum

p.324
machinarum obuim venit Legato, cum
multis Nobilibus in equis, vbique in portis
plateisque magnusmilitum numerus, tam in ordinem,
quam in cateruas dispositus fuerat.
Conspirabat huie pompae serenus ar, frequensque
populus visendi studio accurrerat.
Cum in hospitium peruenit Legatus, Auaugurium
ad salutandum Mareschallum mifit, qui.
prae morbo oculorum, domo egredi non potuerat.
Interim vrbis Magistratus, Legatum satis
longa oratione salutauerunt, petieruntque ab
illo, quoniam in potestatem Regs Poloniae per
haec pacta recidere debebant, vt pro ipsis intercederet.
Accusabantur illi Custauum aduocasse,
ethi sunt piae, reformatae ac Euangelicae, si Dis
placet. Religionis fructus !
XXIV. Generalem arschalcum inuisit
Illustrissimus Iegatus, pet tres horas integras.
Interim Ecclesiam praecipuam listraui nulla re
Catholicis differentem, A prandio Illustris.
Legatus Epistolam ad Magnu, Cabrielem e
arde scripsit, Marschalli filium. Interim dum
scribebati coram illo, extemporaneum hoc Epigrammafcci
misique.
dt, sgne Cmer, d tans eiola Mem-
mi,
nesst Coiteme, mes ss.iae.
Lecta oci ferirci literadigior r,
fec demm set sscipe vot me.
Si vellum e iter Slecor, inere Pooonor
r i iinass perior Patrs.

p.325
t bem nest Secor tinm te Polono,
Exygnetie tm, emmi, ore Ptrem.
Miserunt suum Secretarium ad Illustris. Legatum
Brandeburgicii paulo post venere ad eum
Commissarii Sueci, fueruntque per duas simul
horas. Sub noctem venit ipse Marschallus Generalis,
cum Campi Marschallo Pcrange, fueruntque
per duas vtique horas: ac denique tam
longis colloquiis factum est, vt Sueci decem annos,
de quinquaginta quos pro induciis stipulabantur,
demerent.
XXV.Mane Elbinga profecti fuimus multique
Nobiles Illustriss Legatum deduxerunt ad
fluuium vsque, extra suburbium qui naui transeundus
est. Inde cohorte velitum ad mediam
Mariaeburgi viam stipati ductique fuimus, alia
nos cohors suscepit successiue, deduxitque Mariaeburgum.
Litteras inuenit Mariaeburgi Legatus,
quibus Commissarii Poloni se discessisse
scribebant rescripsit statim ad illas su manu,
iussitque me alias scribere, priuato suo nomine,
ad Cancellarium Poloniae, qui itidem priuatim
illi scripserat. Scripsit etiam confestim ad Suecos,
misitque ad illos exemplum litterarum quas
a Commissariis Polonis acceperat. Illud idem
iussit per suum Cursorem significari LegatisAngliae
et Hollandiae, quos in vio obuios habuerat,
et quibuscum per horam in nemore collocutus
fuerat. Qui quidem aegre ferebant, quod Legatus
noster prior ad Polonos, se relictis. transiret
negotiumque solus onficeret.

p.326
XXVI. Profecti sumus Mariaeburgo mansimusque
in oppido Greeee, Lutherano toto,
quod est vno vel duobus milliaribus praeter
Marianam Insulam. At hor nona cum Legatum
domum cdeduceremus, superuenit vnus
Drand. Legatis, qui ad mediam noctem et vltra
Legatum distinuit: dum interim cantu, taedium,
noctemque et stellas vigiliarum nostrarum conscias,
falleremus.
XXVII. lllustr. Legatus ad Commissarios
Suecos, sctipsit vt prolongationem induciarum,
pro octo diebus impetraret, id est saluum conductum
pro Brandeburgicis Legatis, qui vel Risemburgi
vel Mariaeverder morari cupiebant.
Perreximus transiuimusque per castra Polonorum,
vbi illorum tabernacula (ftar vocant
Cermani) considerauimus. Res illa valde me
affecit. Transiuimus deinde praeter murosGraudenti,
qua in vrbe plurimi Polonorum milites
sunt. Substitimus inde in pago vbi cohortem
equitum vidimus, qui fexrtr vocantur. Sunt
illi omnes Nobiles, lanceisque vtuntur longis
ac cauatis, cannabique ac colla obfrmatis, illasque
in breui theca ab ephippio pendente figunt,
habent in latere frameam: in ephippio sclopetos,
et aliam frameam siue ensem suspensum.
Caeterum galeas, thoracesque, ac reliqua arma
ex politissimo ferro. Illorum quisque habet viginti
aut triginta equos, quinque praecipuos
quibusque vtuntur ipsi in praelio; alios pro comitibus
proque impedimentis, quoe multa sunt;
nam omnia quae ad victi pertinat, seci trahunt.

p.327
Ad pagum.qui Thorunio milliari abest, aduenimus
vbi PalatinusBelsensis Illustris. l egatum,
quem summe amat, expectauit. Noluit cum illo
coenare Legatus, dedit vero illi Auaugurium et
me, Post lautam coenam remisit nos elegans Palatinus
in rheda, reduxitque nos illius filius
atu maior, ac in tuguiium suum abduxit, vbi
pullum Vrsinum, mirae alacritatis ac ioci plenum,
exhibuit. Postquam magnam noctis partem
hoc spectaculo fefellimus, intrauimus, nescio
an hypocaustum, an stabulum dicam, nam
mixtae ibi hominibus pecudes, de loci possessione
contendebant. Sex inde Palatini satellites.
humi iacebant interfectorum in morem: rusticus
hinc domus inquilinus cum vxore, liheris,
ancillis, palea plumaque inuoluti erant, in scamnis
quae circa parietes disposita sunt, in vno angulo
dormiebat Caluinista Gernandus, Baronis
Anaugurii Secretarius, in alio noster Theologus,
ac ne se forte calcibus impeterent, ambos
diuidebat ingens Centurio Tartarus, recenti
multoque pro sua dignatate, foeno decumbens.
Parte alia ad angulum furni, aegrotabat mulier
puerpera: canes passim, anseres, porculi, pullique
sparsi. Ingressi in hoc cubiculum ego et
Auaugurius, se ille Theologo, qui grabatum
inquilini occupauerat, coniunxit. Relictum
ego scamni spatium, vbi ocreas suas, calcaria ac
sclopettos quidam congesserant, intercepi: ac
per infelicem noctem, quae mihi brumali nocte.
longior visa est, his delitiis incubui. Interea vagiebat
infans, ingemebat mater, altum stertebant

p.328
lassi olidique milites ac lixae. Qui de nocte ac sine
lumine istuc intraueram, miratus sum, cum
illuxit. tamiam hominum pecudumque stragem
ac colluuiem, emersique quam potui mature
acdiligenter.
XXVIII. Euigilaui ante Auroram longeque
per campos cum tubicine nostro spatiatus
sum. Hora deinde octaua lllust. Legatus ascendit
cum Palatino in rhedam magnoque ac longo,
vt Principum illorum mos est, curruum et equitum
ordine, Thorunium venimus.Inter eundum
vidimus transeuntes peditum cohortcs,
quae a Palatino Ruscic, ad hoc bellum mittebantur.
Paribus illi omnes vestibus induti erant paribusque
armis, mosquetis nimirum muniti
Nullibi certt gentium homines magis ad speciem
robustos ac fortes inuenias: nam ore ipso
ac incessu terrorem incutiunt. Caeterum vniuersi
illi Moschis ac Turcis. horrendas visu
cicatrices in capite ferunt, quod quidem rasum
est, ideoque vulnera conspicua sunt. Bis mille
ac quingentos huiusmodi homines Reipublicae
suis iste sumptibus tribuit, nam id Palatinorum
munus est. Illust.Legatus Thorunium ingreslus
est hora decima pransitque apud PalatinumBelsensem,
me et Auaugurio conuiuis sumptis, ihi
et N leter, origine Suecus, at incolatu Polonus,
qui Gallice optime loquitur, adfuit: Ad-.
uenit et post prandium Bergmannus e Brandeburgicis
Legaris.
Ea ipsa die Thorunium venit Rex Serenissimus
Poloniae, Regiomonto. Venerunt etiam

p.329
Legati Angliae et Hollandiae. aanosxi. Regis
Camerarius magnus Legatum inuisit.
, V
XXIX. Quae Dominica fuit, lllustris Legatus
ad priuatam audientiam Regis se contulit,
hora decima matutina, postque meridiem
egressus est, salutauimus vtique nos Regem
manus osculo. Ali deinde Legati priuatim
Reuuscrunt.
. Legati omnes in domo Cancellarii
mane conuenerunt, vbi erant Commissarii Poloni.
Arbitratus fuerat Cancellarius, vt in hoc
congressu omnes starent, propter locorum amhitionem.
Noluit id Legatus noster. Itaque
primus venit: alii deinde. Primam sedem occupauit,
secundam Legato Angliae reliquit, alias
sequentes Legatis Hollandiae. Anglus suam
reliquit vacuam, vltimamque post Hollandos
cepit. Prior deinde Legatus noster egressus
est. Plura illic media ad constituendas inducias
proposita fuere, quae tam Hollandi, quam Legatusalliae
seorsim sctipsere. quaequefortasse deinceps
inseram.
A prandio inuitati sunt Rege Legati omnes,
vt in Palatium eius conuenirent. Prior aduenit
Legatus Galliae in rleda regia, quae deinde ad
Anglum missa fuit, maluitque pedibus ille venire.
Intrauere etiam Hollandi in cubiculum
Regium, vbi Rex erat cum solis Commissariis
et duobus magnis Camerariis. Poloniae scilicet.
qui est Casasosky, et Lithuaniae, qui est Radziuilius
iunior, filius nempe Commissarii. At Rex
Poloniae, qui coram tota Aula saepius professus

p.330
erat se nullam causam inuenire, cur tglus
Legatus Callo non cederet, se prope mensam
dorso innitens consttuit, atque dextris prim
proximumque Galliae Legatum habuit.secundo
Anglum, tertio Hollandos A sinistris habuit
Cancellarium reliquosque Commissarios. Primus
deinde est Callus egressus omnemque fere
secum ulam abduxit. Interea, cum iste congressus
fieret, in antecubiculo Regio permulti
Nobiles ac Illustres viri, tam Antistites, quam
alii, stabant sedebantque, qui inter se ac nobisc
loquebatur. Profecto iucundissimum mihi erat
exaudire illos loquentes variis linguis, Polonic
Italica, Anglica. Cermanica, Gallica, ac denique
quae vulgaris appellari potest, Latina. Nec deerant
qu Danice et Suecice loqui poterant, sed
inter illos Germanica maxime, quae nobilior
est, vti praestat. Si non et Hispanicam loquenres
audias, certe permultos ibil tamen Hispanicae
factionis ministros deprehendas atque
fautores.
Vltim die Iulii, quae D. Ignatio sacra est,
Missam apud lesuitas Illustris. Cancellarius celebranit.
Inuisi ego Ioannem Carolum Conoparxi,
Comitem, virum nobilissimum genere
ac virtute, cuius pater Palaiinus fuerat, ac Episcopus
Culmensis. Dedi illi litteras Marchionis
Rouillaci, Calli, quibus me perhonorifcis
verbis apud illum commendabat, vnde me (qua
comitate ac morum suauitate est) humanissime
excepit. Est ille vir elegantissimus, decorique
imprimis aspectus, qui prosua virtute ac pru

p.331
dentia, regendae Alexandri, Poloniae Principis,
adolescentiae a Serenissimo hoc Rege commissus
fuerat. Nuper ille Rege, Abbatia vigintiquinque
millium florenorum donatus fuit,
seque ideo togae addixit, maximas Ecclesiae dignitates
iure ac merito expectaturus; quippe
qui doctrinam aliis virtutibus coniunxerit plurimarumque
linguarum facultatem sibi comparauerit.
Vtque id facilius conucere liceat, subiiciam
hic elegans quod mih, inter alia multa,
sui ipsius Epitaphium recitauit.
Hisniam perlstaxi, clliam
perexi, eriiam emessim, Begi-m
vii, ggim, Scotim, rdandim, Daiim, Secicn,
Moerg.circii, oocoian pertrni, i
Peim vedii: oss ibidem me depotr, ils
Epitapbim confeci.
O di iactat imir terre mariy,
ic reqie error denie repperint.
Missam cum illo audiui in altari, cui S. Stauislaus
depictus est, ex cuius gente profectum se
esse per matrem vir per sese clarissimus, narrauit.
Sed nec leue fuit, ad promouendam meam
erga illum beneuolentiam, quod se anno rfo.
et icoo. Biturigibus mecum literis studuisse
recordaretur.
Abbas de Gnieuor, qui in Gallia Legatus fuit.
Illustris. Legatum ipsa die inuisit, quae admodum
pluuia atque obscura fuit.
Ipsa die. Legati Angliae Hollandiaeque Thorunio
profecti sunt, Legatus noster, vt praeci
pitis diligentiae eD meritum minueret, Henrirum

p.332
Canaxhes, Dantisci Consulem, ad Suecos
misit. qui Legatum Angliae aliquibus horis anteuertit,
muonuitque quid esset Thoruni factum,
et vt Mariaeburgum Elbinga se conferrent, quia
Rex Commissariique Poloni Graudentum fe
conferebant.
Ipsa eadem die, bbas Conpacy inuisit Illustriss.
Legatum nostrum, quem suauissimo
colloquio distinuit, mutuamque beneuolentiam
demeriti sunt. Me Abbas ille deinde in
rheda sua, abduxit ad Moniales Thorunienses,
vbi duas sorores habet.Est ille Conuentus secus
ripam Vistulae, constatque octoginta Virginibus
ex optimis familis. Non exiguum istud fuit mihi
amicitiae argumentum, quod dilectissimas
sorores, quibus tam pro sanguinis necessitudine,
quam pro egregiis meritis redamatur,
ostenderit. Inde longe lateque per vrbem ac
extra muros, in theda deambulauimus.
Prima die Augusti, cum Thorunio proficisci
vellet ad Suecos Illustr Legatus, iussit me ire salutatum
suo nomine Abbatem de Gnieor, illique
litteras a Domino e ge scriptas tradere,
quibus antiquum aliquot millium, aut
circiter aureorum, nomen dissoluere rogabatur,
aut saltem dare idoneum aliquod responsum,
respondit ille mihi, se non verbis tantum,
sed ipso facto velle ereditori suo satisfacere, visurumque
se Legatum Dantisci, vel alibi in Aula
Regis, antequam discederet. Misit interim
Palatinus Belsenis ad Legatum nostrum insignem
tapetem Turcicum, cuiuo fundus aureo fi

p.333
lo, flosculi ex elegantissimis sericis coloribus
erant, quem curiosissime intuiti admiratique
sumus. lussit me statim Illustr. Legatus Nobilis.
simum ac elegantissimum, Palatinum adire, agereqe
gratias ac vale illi dicere. Iusst vtique
me ad Dominum Cs / sxi, magnum Regis
Cubicularium atque lli imprimis gratiosum,
salutem plurimam fuo nomine offerre, rogareque,
vt in regia beneuolentia Legatum conseruare
vtllet. Comiter ille mihi respondit, se Re-
gi Christianissimo tam esse deuotum, vt tametsi,
ad pedes sui Regis. ex muneris sui debito deuinctus
semper esset, aduolaturum tamen libentet
ad Regis Christianissimi obsequia. Caeterum
suo suffragio Legatum erga Serenissimf
Pol. Regem non indigere, qui per sese tam clarus
ac ob recentia merita, tam gtatus esset. Fii
lius deinde Palatini Belensis, itemque Nepos
Palatin Rusciae, Legatum nostrum discedentem
saltatum venerunt, atque iste se ad Regis
Calli exercitus, tria millia militum suis sumptibus
ducturum pollicitus est. Adolefcens adhuc
est et iam tamen militiae suae tyrocinium, in
obsidione Rupellae, posuerat, vbi cum in morbum
incidisset, a Regiis medicis diligenter curatus
fuit, hancque Regis erga se beneficentiam
clar praedicabat. Exiuimus Thorunio, ac sequenti
nocte Graudeni mansimus, quaternique
in pluma foenoque, humi decubuimus.
II. Angusti, Quidaini siue rien erder
pransimus. Legatum nostr inuisit lrinceps
Sigismundus, qni huc se receperat, relicto Risemburgo.

p.334
Reuisit illum statim Legatus in castro
vbi habitat. Mariaeburgum sero
aduenimus.
III. Legati omnes prandio in nostri aedibus
conuenerunt, perque quatuor aut amplius
horas simul remanserunt, Commissarios
Suecos expectantes, qui nondum Elbinga redierant,
vnde illos per litteras suas Legatus noster
euocauerat ad facilioremcougreslsum. Missus
denique fui vespere ad illos. cum in colloquio
vn essent, in cubiculo Generalis d s
Garde: Veneruntqne postmodum omnes, petietunt
abillis Legatii quidnam demum articulis,
qui Thorunii xxx. lulii apud Cancellarium
Poloniae a Legato Galliae proposti fuerant. vellent
respondere. Itaque lecti sunt illi, a Nicodemo
Commissario Sueco.ac dum legeret, Legatus
noster caeterique mentem Regis Poloniae
Commissariorumque explicabant, eos ego articulos
ex autographo hic descrips.
Fit ici nnov . . . .
Tam Regi et Regno Poloniae, quam Electori
randedrgico restituantr se omn in Prxs
occpat, cum tormenti eic c iii reh d
Polonim nertientil.velti syeectie Eccsgsic,
campanr. etc.
P nee i disceu, nee ante dises pricuam
sbditi eigatr, i pri
ri,.
emanean. detiie inoi, peer eegm
Seci socomn Lioni occapat, ti n pessiderur
ite tmen vt Euest ui (influit ille mnDunam)

p.335
t ier iuter Secim e Plonim. s
incldet casrm vncm, r qidem desrtm, oine
Marienbaus.
sura e priilegi ciitatib, Collegiit, el
priti: comeeieertt, ii ent.
s inscriltr,
Vladislaus IV. Rex Poloniaae, rc.
Ei Christina Regina Sueciae, c.
M Prsi ectgasia commerci relimantr
eiim sft, im qe ernt te, e.
mistiie ide.
Mar, i restittr, s alit dieb retietr
in port Gedeesi.
eligioni exercitim emnet im eodem t
eat te be,.
eti vomiii, vtrie egi
gtr depace perpetu.
garr de tempore soco dedrendor exeri,
KKK
De mxoderandis c; cirrsiedis resoxiis
in Lioi, ee, oo vt ebeis.
De ede diiisaiini, isfiti, in copiis
Lithie Lioni, eo lecom Lieie,
int in poiere Poonorm.
Ctionesdetr, ams ege, m egno Pesoi,
go Dcat Litani Eieftore ranergice,
e iitatit edai egiomonri,
arib indciisse non perniuros, t naes lii
portsuanr cot egnm Seciis eie quicquam,
per se aut rper iior, trastet i prrdici
peseti tractrs.
Ad has propositiones noluerunt extemplo

p.336
respondere Sueci, sed promiserunt, se respom
suros sequenti die, hora quinta matutin, vt
continuo Legati ad Regem Poloniae ire
possent.
IV. Hora condicta Illustrissimi Mediatores
ad Castrum. vbi habitant Com. Sueci, se contulerunt.
Dixerunt Sueci, se in illos articulos consentire,
si quatuor conditiones a Polonis sibi
concederentur.
r t egima Cistinis iopet Secorm,
Gororum, ac Pandasorom, et g Princeps
sredinari Fibdi.
eP induci nciamtr pro rigins uimq,
KKK
decier centea mii haleyorim, pro efundendis
huius belli sumptibus, a Polonis sibi
soluantur.
. sediores, bui traftatu
finisoessie.
Respondere statim Mediatores, quod Re-
gem Poloniae responsurum putauerunt, initoque
cum Brandeburgicis consilio, vt scitent quid
Dantiscani, quid Regiomontani, qui Brandeburgici
Electoris subditi sunt, facere possent,
nam RegemPoloniae nonsoluturum quicqum:
tandem Suecis Legatus Galliae centum millia
florenorum obtulit. At Comes rahe pro Suecis
dixit, pro hac summa manum ori admouere
non dignari. Conclusum est tandem, quia induciae
sequenti die finiebant, vt, si Rex Poloni
in primo articulo consentiret, et, quod ad
stcnndum spectabat, si ad viginti quinque annos

p.337
consentiret, Mediatores possent inducias ad
quatuor, aut quinque dies proferre alioquin
belli licentiam fore.
Elegit nos quatuor Illustr. Legatus noster.vt
properantis iret, ac cum transitemus perarie.
erer, misit me ad Principem Sigismundum,
Electoris Patruelem, vt illi exponerem.
in quo statu res essent. Graudentum deinde
perreximus, vbi Rex erat, interimque pertrausiuimus
Castra, vbi variae militum colortes
viam nobis longo ordine praetexebant, velites,
quos Cosor vocant, obequitabant, praeibantqut,
quos iucundum nobis erat intueri. Sunt
illi vt plurimm recto agilique corpore, paludamentis
ferreis induti, sclopetosque in tergo appensos
ferunt. Dux illorum ad Legatum nostri
accedens, cum aliquibus non inurbanis pro huiusinodi
homine verbis, illum salutasset, in h, c
verba desinens, Regi, inquit. nostro laus et gloria,
nobis vero victoria; equum dcinde citatissime
impulit. Graudentum nocte aduenimus.
At Legatus Angli;, qui nos semi- hora praecesserat,
quasl aliquid boni nuntii allaturus, Regem
qui se lecto tradebat, interpellauit suo damno,
nam hanc praecocem salutationem, imprudenti;
Rex ipse aulicique tribuerunt. In Publica Municipum
aede sumus diuersati, culcitrls ego rhedae,
summo Legati beneficio decubui, alii foeno,
alii nudo: stamno iacuerunt.
Foenum et auena ab Aulae Regiae Marschallo
per famulum qui Latint balbutiebat, Legato
nostro oblara sunt: acoeptauit: duae deinde pisciculorum

p.338
scutellae cum pane atro allatae, aspernatus
est. Scilicet huiusiodi sunt illae lautitiae,
quae adeuntibus Galiam Legatis,
exhibentur.
VQue Dominica fuit, lllustris. Legarusmagni
Cancellarii Missae in Ecclesia lesuitarum interfuit,
quam ille, quinque sacerdotibus ministrantibus
rite reuerenterque celebratque cum
illo ac Referendario Cancellarii domum se contulit,
in quam postmodum alii Legati Palatinique,
Belsensis nimirum, Rusciae, Cheradiae, ac
ipse Castellanus Cracouiensis, idemque eneralissimus
Coieposx Hoc dimisso congressu,
Legati domum quisque redierunt, Palatini
Regem adierunt.
A prandio horterti, Illustr. Legatum Galliae
pet Ooeolisici, fratrem eius qui Legatus nuper
Romae fuerat, iussit in Castrum euocari. Casosxi,
qui in Regis gratia maxime florebat, Legatum
in imis gradibus excepit: alii deinde
Legati aduenerunt. Postrem Cancellarius aliique
Palatini. Nullae in cubiculo sedes positae;
ata dextris Regis, Legatus Gallicus stabat, postque
illum Anglicus, inde Hollandici; sinistris
Regis, Cancellarius, et ali. Per septem horas
et ad decimam vsque nocturnam, protractum
est istud colloquium.lnterim et Cxnosxis,
qui, vtverisimile erat: ex Regis sensu imprimis
loquebatur. nihil nisi bellum spirabat: aduersus
Suecos, ictabatquo, seomnesque Polonos, bellum
per trginta annos gerere mallei, quam in inducias
tiiginta antorm.consenre: deludi

p.339
suum Regem, cui tam longus terminus proponeretur,
quem per valetudinem, insitamquce (vt
Legato nostro saepius dicebat) familiae suae, vitae,
breuitatem. attingere nunquam posset, atque
adeo ius suum in recuperanda Suecia persequi.
Quod ad Christinae titulum pertinet. dolosos
esse Suecos, qui illam Principis hereditariae
Finlandiae nuncupari velint, nam Principatus
Finlandiae ad proximum Regis Sueciae agnatum,
ex lege Regni, pertinet, quemadmodum
Delphinatus Primogenitis Regum Galliae, est
atttibutus: Et sic Christinam etiam, ex hoc capite,
Regis Poloniae fratres filiosve anteuertete
velle, si Rex moreretur.
Caeterum de refundendis vllis sumptibus.
pro deductione Suecici exercitus, ne cogiundum
quidem: se vtique in cogendo suoeucitu
sumptus fecisse. Num ergo sunt Sueci ptentiores
aue terribiliores ImperatoreiTuic.
rum, at, cum ille in Poloniam penettasser, velletque
aliquam pecuniam quamlibet modicam
Polonis sibi dari ipseque Vvalachiae l rinceps,
cuius ditio potissimum infestabatur, illam vltro
offerret. Noluerunt Contenti sint, inuasores
isti Sueci) millione thalerorum, quem quotannis
ex Liuonia exigent. Sic fere loquebatur Caanoscius,
intimus Regis amicus ac consiliarius.
At ali passim Nobiles Poloni, seu vino seuiusts
ira exarserant, etiam in contumelias erumpebant,
praesertimcontra Oenstiernas, Vrangelium,
et Nicodemum, quem ludimagistrum
idemtidem appelbbant. Casanosxio quilem,

p.340
pro sua dignitate, maxime quam poteram, comiter
ac leniter respondebam, at aliis, Suecorum
rationes non simulatt proponebam Quod
idem vicissim faciebamus, cum alloquebaur
Suecos, vti nos Legatus noster praemonuerar.
Interim discursabat Agens Imperatoris, modo
hunc, modo illum ptensando; nam ne haec pax
inter Suecos, atque Polonos ineatur timet Imperator,
qui non paucos in hac ula clientes
habet ac beneuolos, ac imprimis Palatinum Rusciae,
qui bis mille et quingentos milites suis
sumpnbus, in castra adduxerat. Sed nec Rex
OCalli; amicis ibi caret atque fautoribus, nimirum
Palatino Belsensi, aliisque permultis, qui
mita de Callica comitate praedicant.
Discessum aest tandem e consilio Regio hora
decima, cum neque Plat.Belsensis nec Senior
Legatorum elgii, pedibus amplius consistere
posset, quamobremsequenti die vterque lecto
decubuit.
Colloquii huius conclusio haec fuit, t ex
Poloi. tilm Crif cicederet, segine Gotorem,
ad ecorm, c rincipirfinii,
sne verboheredtariae.
t on impediret o minr esonio Dntisco,
oo po Srri exigent, d trer mees
etgerent pro reffonesorm sumptum; a de
re Legati ngii Begiiue sor Principals
scriberent.
tot ver igini inenar, indiar;
costutire ese exaeerait
V Summo mane, Legatus nostet Henricum

p.341
Case Mariaburgum misit ad Generalem
de Garde, aliosque Suecos Commissarios,
vt illis quae gesta erant, significaret, peteretque
aliquot dierum inducias. Scripsit continuo
ad Legatum Generalis, se quinque dies
permittere, dummodo id etiam Poloni facerent.
Hora quarta serotina, inter Marien Vverder
et Stumam, offendimus Canasiler, ac in media
sylua scripsit Legatus ad Generalem Polonorum,
vt in hos quinque dies consentiret Peruenit
cur sor iste noster, de multa nocte, in Polon.
castra.Nos vtique nocte Mariaeburgum
venimus.
VII. Generalis de s Carde Legatum nostrum
inuisit, eumque ad Castrum. vbi iam alii
Legati erant, deduxit. Retulerunt Legati, quid
cum Rege Poloniae gesserant. Consenserunt
in reliqua Commissarii, praeterquam in annos.
Triginta quinque petebant, quinque dempserunt,
ac descenderunt ad triginta. A prandio
alii Legati rediere ad Polonos, noster propter
morbum capitis et ad scribendas Lutetiam
litteras remansir, tamque acri dolore pressus
est, vt media ipsa nocte, omnes vrbis C hirurgos
atque Medicos iusserit euocari. Tandem
auulso genuino, paulisper, dum a Cursore Regis
Pol. excitaretur, requieuit Nocte superiori
maneque toto Dirsauiae, quae Polonorum est,
displosa sunt tormenta in Fortalitium Suecorum,
quod est er altera parte V: stulae: lgnorabant
scilicet prolationem induciarum.
VIII. Illustr. Legatus ad Regem Poloniae

p.342
profectus est, qui illi aciem suam instructam
exhibere, per cursorem promisit. Mariaeburgi
ego remansi, vt me praecedentibus vigiliis ac
laboribus recrearem. Egrt tamen occasionem
exercitus lustrandi praetermisi, in quo multa
militum genera visenda erant. At, credo, iam
magnam partem per particulas videramus,
praesertim die vt. eum raudento rediimus.
Nam Hussariorum cohors, t Castris nobis obuia
fuit, quo spectaculo nihil vidi vnquam iucundius.
Sunt illi Nobiles Poloni omnes, equis
praestantibus insident, armis lucidis ac splendidis
operti sunt, ac Pardorum, Leonum. Tigridumque
pellibus a tergoamicti, longas lanceas
gerunt, quae loris ab ephippio pendentibus
sustentantur, quarum in summitate infra cuspidem,
vittae siue fasciae sericae reuinctae vento
impelluntur, hostiumque oculos fallunt. Praeclara
illa sunt, at risum on teneas, cum illorum
tergo longas alas aptatas conspexeris, quibus
etiam hostium equos terrere se putant, atque
in fugam vertere. Equorum fraena argentea
deaurataque sunt, atque coll orbiculi ac lunulae
argenteae dependent, lateri frameam, ephippio
sclopetos, elauas, malleos, secures, ensesque
appendunt. In conflictu primus aut secundus
ordo tantum, his lanceis vti potest, aliis
inutiles fere sunt, iaque ad alia tela recurrunt.
Qui pretiosas pelles non habent, tapetes humeris
suis implicant, hoctam ad speciem. quam ad
armorum iuncturas tegendas pertinet. Caeterum
homines nostri,.tam multa haec impedimenta

p.343
omnino improbant. Egredientes c
castris camelos pascentes vidimus, quorum
tergo sellae figuram natura impreslit. Aiunt, illos
maximis oneribus gestandis imprimis else
idoncos. Cerie, cum haec intuebar, itemque
praecedenti die, cum in Ecclesia lesuitarum togatos
illos Vvaivvodas considerabam, Deum
adorantes, recordabar illius adorationis, quam
Orientales Magi Infanti Christo magna pompa,
longoque comitum et camelorum ordine,
(si pictoribus ac phrygionibus credimus
exhibuerunt.
I Toram diem scribendo legendoque insumpsi,
dum interim Rex Poloniae aciem suam
instructam Legatis, quos in castra euocauerat,
exhibuit: Post egregium spectaculum, conuenerunt
in tentorium Regis Legati omnes, quibus
dixit, se inducias permittere non posse, nisi
ad viginti quinque annos, itaque Legatis Angli
Hollandiaeque subiratus est, qui eum ad
triginta annos venturum Suecis promiserant.
In castris ac sub tentoriis dccubuit Legatus noster,
vti et praecedenti die fecerat. Lautisque
conuiuiis Cenerali exercitus exceptus fuit: de
quibus omnibus quia testis non fui, non refero.
X. Post meridiem reiit Mariaeburgum lllustris.
Legatus noster relicto in castris Auaugurio,
inuisitque Commissarios Suecos per
quatuor aut quinque horas. Ibi tandem se ad
Consilium Sueciae scripturos responderunt, vt
induciae ad viginti quinque annos reducerentur
atque adeo cessationem ab armis, pro

p.344
tribus septimanis, petierunt.
XI. Illustris. Legatus ad Regem Poloniae
rediit Graudentum, obtinuitque (vt Cursore,
nobis, qui Mariaeburgi manseramus. relatum
est) sequentem septimanam, pro ampliore
tractatu. Lustraui egointerim Suecorum castra
ac tentoria, vbi certe humanae miseriae ac prauitatis
imaginem conspexi. Vidi hominum vultus,
quos quia nec loqui, nec ratiocinari intelligebam.
dubitaui an homines essent, adeo erant
horridi, squallidi, impexi, caeterum laceri, nudi
pedibus, plerique iuuenes agrestes ineptique:
et isti Sueci erant, quos ex agris atque aratro, ad
militiam Respublica cogit. Notaui istos, nam
tum primum aduenerant, optare locum tentoriis
fgendis. Recto illi ordine vexilla figunt, aequo
relicto spatio, singulaeque cohortes in lineam
longam disponuntur, furcillas ibi, vel hastas
infigunt, ac deinde huc et illuc discursant
vt ligna, igna, asseres vndique conquirant. Hortorum
domorumque sepes euellunt atque asportant,
ruinosas aedes disturbant, et nisi
ducibus ac centurionibus suis seuere arceantur,
etiam validas beneque consistentes effringunt,
atque ex istis fragmentis nidos sibi, ac
speluncas compingunt. Arboribus deinde, salicibus
nimirum ac foeno, herbis, palea se integunt.
Parte alia Finnos vidi, equites isti sunt,
bonosque ac fortes equos alunt. Inuestigabam
oculis, vbinam Domini essent, nam qui ipsi
equites sunt, equisones ego esse putabam,
adco misera tenuique veste sunt: At eos strenuissimos

p.345
esse tota est experta Germania. Galea
ac thorace armati sunt tantm, nihil habent in
brachiis, nihil in coxis, pallium in postilena religant.
Si vincunt, diripiunt omnia, et quaelibet
llis lucro cedunt. Si vincuntur, id nullo operaepretio
fit, nisi quod nocere desinunt, caeterum
de illis nulla opima spolia reportantur.
Pedites Germani se in proximo collocauerant,
et quia veterani fere sunt illi ac plerumque
artifces, tabernacula sua omnium melius
construunt, pagos diceres tam bene aedificant
clauduntque sua pusilla domicilia, ac vt nihil
desit, quod bene constitutas familias deceat,
etiam coniuges habent ac liberos. Cum vltra
pergerem, omnium miserrimos vidi Scotos,
quos ramusculi arborum perperam ac nulla
arte congesti. neque a Sole, neque a pluuia defendunt,
nullo ibi ordine iacent, itaque coemeterium
potius, quam castra te videre existimes
Habent illi magna vexilla rubra, in quorum angulo
est Crux Santandraeana alba, in fundo caeruleo.
Aliqui ex illis Catholici sunt, quos Dominica
die Missae adesse vidimus: at nullum,
credo, secum in castris pastorem habent. Omnia
haec castra terrestrium propugnaculorum, quae
Mariaeburgum circundant, ambitu continehantur,
ciuiumque hortos qui illic erant, late
deuastauerant.
l. Quae Dominica fuit, Missae adfuimus,
indeque in aggere, qui seeundum flumen est, deambulauimus.
A prandio Legati Angliae Belgii
que raudento rediere, non tediit uoster.

p.346
XIII. Rediit Mariaeburgum Illustr. Legatus
Castris Regis Poloniae, cum quo longo
tempore collocutus est, ac iterum exercitum
perlustrauit. Sub noctem illum inuiserunt Commissarii
Sueci.
XIV.Cmissarii acMediatores ad Stumsdorffum
se contulerunt, vt intermissos tractatus renouarent.
Cum lllustris noster Legatus mediationis
tentorium introiit, ibi iam erat Legatus
ngliae ac Princeps Sigi smundus cum aliis Brandeburgicis.
At Hollandi, nescio quo praetextu,
tametsi multis ante horis in pagum aduenerant,
in tentorium venire noluerant. Iussit itaque me
Legatus noster, vt eos suo et communi aliorum
Mediatorum nomine, inuitarem in tentorium
venire. Responderunt mihi illi, se gratias agere
lllustris. Legato Galliae, itemque Legato Angliae,
caeteriim, se ampliis velle deliberare, an ad
tentorium irent. ld retuli Dominis Mediatoribus.
Itaque manifesta tum fuit aemulatio, quam
in Brandeburgicos hactenus conceperant ac celauerant,
quae quidem in causa fuit, vt suadere
Suecis conati sint, vt vlterius non sinerent Brandeburgicos
Mediatorum vice fungi, sed eos in
hostium numero censeri debere, quemadmodum
Polonos: At alii Mediatores, randeburgicos
repudiari non posse contendebant, vel eo
maximt, qud ab initio illorum opera ac mediatio
admissa fuisset Interim Illustris. Legatus
Calliae, Secretario Brandeburgicorum dictauit
q osdam articulos, qui paribus proponerentur,
cos nimirum qui Thorunii coram Rege Poloniae,

p.347
in scriptis exarati erant. llli postea articuli,
Legato Galliae et Brandeburgicis, ad Polonos
perlati sunt et examinati, interim venit a Suecis
Legatus Angliae, attulitque alios articulos, quos
Sueci scripto redegerant. Lecti sunt vtique illi,
ac super vnoquoque sententiam suam Poloni
dicebant. At id sine ordine factum est. Sed tamen
non sine fructu, nam, meo quidem iudicio,
praestat in medias res ingredi, quam in praefationibus
inutiliter haerere, vt quidam facere consueucrunt,
qui tempus absumunt, dum de titulis
et nominibus deliberant.
.Relinquebatur arbittio Regis Poloniae, an
scriberet, Pldis. ex Polonie. et c. agt Dx
Litlnie, etc. an scriberet, Rex Poloniae, Ma-
gnus Dux Lithuaniae, etc.
2. Sueci volebant sibi restitui sumptus propugnaculorum,
quae lilauiae, Hoftii, alibique
fecerant, aut ea demoliri. At Poloni, et Drandeburgici,
quorum est Pilauia. dicebant, loca sibi
restitui debere in eo statu quo nunc sunt, sine
vlla refusione sumptuum, nec permitti debere
Suecis, vt ea demolirentur: non esse indulgendum
malitiis hominum.
. Petebant Sueci cautionem dari a Cedanensibus.
Pilauiensibus. E lbingensibus,. Regiomontanis,
se non permisluros neque classem,
neque nauem instrui aduersus Suecos: Re spondebant
Poloni ac Brandeburgici, id quidem
Gedanensibus peti posse, at non ab Elbingensibus,
neque Regiomontanis, qui portus nullos
haberent sibi proprios, quique a mari distarent

p.348
non paruo interuallo. At id tamen contendebant
Sueci, dicebantque, quo plures haberent
cautiones, eo securiores inducias fore. Perstabant
Poloni ac Brandeburgici, dicebantque, has
Ciuitates, Elbingam nim. et Regiomontum,
non habere vlla Regalia, neque portus, et si in
his pactis illae interuenirent, periculum fore, ne
aliquando hinc aliquid iuris in portubus praetendere
vellent, in praeiudicium Regis Poloniae ac
Ducis Prussiae.
q. Sueci vniuersam Liuoniam sibi restitui petunt,
vti nunc illam possident. At Poloni volunt
excipi eam partem ac ditionem, quae ad Ducissam
Curlandiae pro dotalitio suo pertinet, qugque
post eius mortem ad Ducem Curlandiae,
eius flium redire debet. Id Sueci nolunt, asseruntque,
quicquid intra limites sit Liuoniae atque
ab illis possessum est, seruari debere.
.Vt qui velint Prussiam relinquere, ac
bona sua patrimonialia distrahere, vt istud facere
possint, idemque illis liceat, qui sunt in Liuonia,
quique ex illa migrare volent.
. Vt exercitus per mare deducatur a Suecis,
volunt Poloni, ac Dantiscani praesertim Sueci
petunt, vt liberum sibi sit terrestri itinere
egredi.
. Petunt Sueci, vt eodem tempore quo exercitus
eorum migrabit, eodem Polonorum
quoque emigret. At id Poloni negant esse aequum,
quum deinceps Prussia ad eos pleno inre
pertineat, liberumque illis sit, ibi exercitum
habere vel non habere, nec de illa re Sue

p.349
cos debere esse sollicitos.
Nolunt Sueci restituere Pilauiam, nisi in
fne anni, quandoquidem vsque ad finem anni
portorium tam Gedanense, quam Pilauiense,
pro suorum sumptuum recuperatione exigere
debent: nam si restituerent Pilauiam, tunc non
haberent potestatem cogendi eos, qui vectigalia
soluere recusarent. Itaque Legatus noster hortabatur
Dantiscanos, vt haec portoria redimere
vellent, ac certam summam Suecis tradere, t
statim e Borussia dimitti possent.
. Sueci petunt, t, antequam e Borussia discedant,
illis tradatur praesentis tractatus ratihabitio
Polonorum in Comitiis facta: Poloni
dicunt, sufficere, si eractatus a Rege atque
Commissariis subsignatus sit, nec expectari debere
Comitia, quae cum aduenerint tamen, ratihabitionem
illam dabunt.
io. Sueci Polonique consentiunt, vt intra
duos annos locus et dies assignentur, in quibus,
stantibus induciis, de pace perpetua agi
possit.
i. Poloni petunt, i vt vtrinque Legati sintin
regno Sueciae et in regno Poloniae, ad negotium
perpetuae pacis promouendum, et ad concliandam
populorum beneuolentiam. Nolunt id
Commissarii Sueci. Quaobrem facile est
coniicere, nec eundum Delphos.
. Brandeburgiri repetunt quatuor naues,
quae Electoris sui etant At Sueci, quibus haee
saepius fuit recantata fabula, surdi sunt.
. Elbingenses repetunt ptiuilegi sua, qua

p.350
inodium illorum defectionis ad Suecos, a Rege
Poloniae translata sunt ad Gedanenses: quae quidem
sunt, sigillum Prussi et in Comitiis praeeminentia,
quibus priuilegiis ab antiquo gaudebat
Elbinga, pro sua vetustate. Huius petitionis
rticulum separatum faciunt Sueci asseruntque,
se Elbingenses deserere non posse.
Cum id satis acriter disceptaretur in tentorio
Polonico, ac Gedanenses fidei suae praemis sibi
non eripi debere contenderent eos increpuit
Anglicus Legatus, dixitque se, qui tum sub ustauo
militabat. probe memorem esse, Gedanenses
non fuisse multo meliores his Elbingensibus,
sed quia Vrbs illorum maioribus viribus
pollebat, idcirco nontam facile Gustauo se permisisse
scire quid tum gestum fuerit iAt Elbin.
genses ex sua infirmitate, fortiori cedere fuisse
coactos. Certe. cum id Legatus Anglicus palam
diceret, coram Cancellatio caeterisque Commissariis
Polonis, pudorem Senatorum edanensium,
qui illi pro sua dignitate replicare non
audebant, non mediocriter laesit.
Ad quatuor aut quinque heras productum ast
istud colloquium, in angusto tentorio, vbistantes
nudoque capite in humenti solo, tam Cpmmissarii,
quam Mediatores erant. Sub vesperam
inuisit Legatus noer Suecos, rediitque cum
illis Mariaeburgum.
Reuersus de multa nocte Mariaeburguim Legatus,
inueniti cursorem N Latou, ui: illi
multas Rege Christianis.attulit litteras, multaque
de Aula narrauit.

p.351
XV.Qu pluuia admodum vti superior dies
fuit, propter beatissimae irginis assumptionem,
quam Lutherani non agnoscunt, Missae cum lllustris.
Legato vniuersi adfuimus. Sub vesperam
Legati Angli,, Hollandiaeque nostrum
inuiserunt.
XVl. Ad Stumsdorffum Commissarii Legatique
redierunt. A prandio, ob aemulationem
quae inter Hollandos nata erat ac Brandeburgicos,
duo fuere pro Mediatoribus posita tentoria.
In altero Brandeburg. erant, quos adiit Legatus
Angli,: In altero Hollandici, quos Legatus
Galli;, qui misit me statim ad Anglum et
Brandeburgicos postulatum, quid facto esler
opus: At illi statim ad Gallum Hollandosque
transierunt. Tum Gallus cum Brandeburgicis,
ad Commissarios Polonos se contulit: Anglus
cum Hollandis ad Suecos.
In tentorio itaque Polonorum, cum assedissent;
proposuit Legatus: noster de ratihabitione,
quam Sueci habere volebant, antequam loca
Prussiae restituere possent. Poloni contendebant,
loca sibi restitui debere statim atque tractatum
signassent, quod feri i se promittebant
atque Rege caeterisque Senatoribns, qui penes
Regem erant. Insistebant contr Sueci, dicebantque,
se non fore saris securos, quia in diaeta
Polonica possent ea omnia rescindi, quae.
Rege et Commissariis transacta et signata essent.
Ad haec respondebant Poloni, lstud timeri non
debere, nec fieri posse, vt in diaeta rescinderetum
hic tractatus, et quaecunque Commissariis gest;

p.352
essent, ob eam rationem, quod illorum potestas
atque auctoritas in special lege fundata esset,
per quam cauebatur, ratum habitum iri diaeta,
quicquid abillis gestum ac tractatum esset: ac
vt dicta lex rescinderetur, opus esse alia lege noua,
quae ne fieret, et Rex, et Commissarii, et reliqui
Senatores, qui tractatum hunc signarent,
intercederent vetarentque, et hanc esle fundamentalem
Reip. Polonae legem, vt viio vetante
ac contradicente lex nulla ferri poslit. Itaque
periculum nullum esse, vt hi tractatus rescinderetur,
cum Rex, Commissarii, caeteriquc Senatores,
qui penes Regem sunt praecipue Archiepiscopus
Gnesnae, qui Regni Vicarius est ac Interrex
itemque Generalis, dictum hunc tractatum
tuerentur. Addebant etiam, dicta lege,
quae in vltima diaeta facta est, omnem potestatem
Reip. in Regem ac Senatores qui illi assident,
quique nominati sunt, fuisse translatam, ita vt
excepta contributione generali, et bello offensiuo
indicendo, omnia illis permissa essent, Dctatorumque
Romanorum loco esse
constitutos.
Alteram rationem ab exemplis petebant
Commissarii Poloni, nimirum in vltimis induciis,
quas cum Suecis pepigerant, Suecos illis
reddidisse quaedam etiam loca, non expectata
nec petita ratihabitione Comitiotum
Poloniae.
Idem in tractatibus cum Moschis et cum
Turcis initis, discessum ab armis fuisse, loca quae
restitui debebant, restituta: non expectata diaete

p.353
ratihabitione, quae tamen cum Comitia habita
postea sunt, subsecura est. Nullam denique, ab
omni aeuo, perfidiae notam Polonis obiici posse.
Praeter haec propositum est de obsidibus, de se.
questro, de deducenda parte exercitus. Pertinaciter
Sueci contenderunt, se nulla loca relinquere
posse. quin ipsa ratihabitio Polonis Comitiis
illis esset tradita. Interim, dum id feret.
se exercitum retenturos, nisi et ipsi Poloni suum
dimitterent. Poloni vtique in sua sententia perstitere,
velle se statim ntque tractatus signatus
esset, vt Sueci locis Prussae decedent. Mariaeburgum
sero rediimus.
XVII. Ad Ceneralem de s Grde. et Commissarios
Suecos in castro habitantes, contulit
seIllustris. noster Legatus, vt eos ad sequeutem
congressum praepararet: at illi ob ieiunium quod
sbi indixerant, duri ac morosi, Legato miniis
obsequentts fuerunt.
Haec ieiunia celebrantur ab illis semel in sex
hebdomadis, ac per illa ndiem non comednt,
nisi hora quinta pomeridiana, tum se poculis ac
cibis. quasi Bacchanaliorum dies aduenlsset,
ingurgitant.
XVIII Rediere tam Commissarii, quam
Mediatores ad tractatum; iuit cum Brandeburgicis
Legatis noster ad Polonos, iterumquc
de illa ratihabitione.actum, iterum lectae
exglicataeque Poloniae leges. Propositumest a
Legato nostro. it diuiderentur loca Borussiae
et donec rtifcaiio iaffetretr, Sueci interim
meiam prtei lcotum orussiae tradeent.

p.354
mediam retinerent. Pilauiam nimitum, Hofftium,
et Elbingam, at restituerent Mariaeburgum,
Braunsbergam, aliasque vrbes, statim
atque tractatus a Commissariis signatus esset.
Noluerunt Poloni, ac irato similis Palatinus
Belensis colloquiumabrupit, iussit adduci sibi
currum vt exiret. Continuo iuit ad Suecos Legatus
noster cum Brandeburgicis, retulique
Polonorum sententiam. At isti, cum iam audirent
tubicines Polonorum, qui receptui canebant
inito breui ac salutari consilio, dixerunt
Legatis, sc illorum arbitrio permittere, quid de
illaratihabitione statuerent, itemque de termino
inducia: um, peterent a Polonis, num idem
ipsis fieri placeret, vt hoc arbitrium Mediatoribus
relinqueretur. Responderunt Commissari
Poloni, quandoquidem Rex in vicinia esset,
id abillo postulandum togaueruntque Legatos,
vt ad Regem transirent, qui cis Marianam lisulam
castra collocanerat. Rediere alii Legati
Mariaeburgum. At Legatus nostet: qui haec pro
sua sagacitate praeuiderat, ad Marianam lnsulam
post Commissarios Polonos sccontulit. Ibi
n vestimentis nostris duriter pernoctauimus apud.
N Lnbaye, allum, qui nos ad diuerfo.
Tium.suum abduxit.
XIX. Quae Dominica fuit, Missam a Can-
KKK
cellario Polono celebratam audiuimus, ac deinde
praedicationem Polonicam. A prandio ad
castra nos contulimus, ductusque est Palatino
elsensi Legatus noster, ad praeclarum Mar-
schalli Curiae tentorium, vbi cum Principe Brandeburgico

p.355
aliquo tempore moratus est. Intetea
apud Casanosxium Legati Angliae et Hollan.
diae, non sine egregia compotatione, conuiuati
sunt. Ductus est ad tentorium Regium, vbi
omnes Palatim aderant, Legatus Galliae, quem
sequebtut adhaerebantque Brandeburgic. Ductus
est deinde Anglicus cum Hollandis, conclusumque
tentorium. lbi Legatus Galliae omnibus
et dignitatis sui Regis, et industri; suae
praerogatiuis gauisus est; ac longe prae caeteris a
Serenis. Rege gratiose exceptus.
Quod ad rem attinet, noluit Rex controuersiam
praesentem arbitrio Mediatorum permittere,
quoniam id facere initio tractatus Sueci
noluerant, cum a Polonis oblatum fuisse. At
se consentire vt Sueci, dum illa ratihabitio qua
tantopere lagitant, affetretur, interim Pilauiam
seruarent: at Elbinga Legato Galli,. vt
sequestro: traderetur cum praesidiariis militibus,
dummod illlSueci naturales non essent, sed
promiscu ex aliis copiis exterorum.qui in exercitu
Suecico merent, sumerentur, seque Legato
Callico sacramento obstringerert
Caeterae Vbet statim post signatum se tractatum,
et suis Senatoribus ac Commissariis,
statim teftiierentur, dumque super illa re deliberarent
Sueci, in duos dies armistitii consensit
Rex Polonlg.
Cortin epistolam scripsit Legatus noster
ad Suecos, mstque Henricum Canaes, qui
vndecimatcturia eneralem interpellauit, at
alibs Gommifarios no nis mane sequenii ablocutus

p.356
est qui responderunt, se quidem armistitium
recipere, at pro illa die ad locum tractatus
sistere se non posse, quod tamen Legatus
noster perlitteras suas petierat, ac per Auaugurium,
quem iterum ante diluculum ad eos
miserat.
Legatus Galliae.Hollandiae, Brandeburgi in
Aarie- Perder illa nocte decubuerunt. Legatus
Angliae in Stumsdorff.
KKK
.E Mariana Insula Commissarii Poloni,
Legatique Galliae Brandeburgi, Hollandiaeque
ad Stumsdorfhium se contulerunt. Interim
attulit Suecorum litteras Hent. Canaser, quinus
se non latis maturt monitos causabantur,
itaque se sequenti dieventuros. Ostensae sunt
illae litterae Polonis, qui discesscrunt in sequen-
tem diem. Remansit Legatus noster Stumsdorffii
cum Brandeburgicis, reliqui aberuu Conquesti
sunt apud Palat. Belensem Ganenses,
quod Sueci suis villicis pecuniam ggerent
aliasque angarias imponetent. lussus itaque
sum a.Legato meo id Legatis aliis repuntiare,
qsi Mariaeburgum ibant, vt Suecis
signifcarent.
Interim Legatus noster per Auaugurium ad
GCeneralem e la Gare scripsit, vt. suis. Commissaris
Suecicis redeundi sequenti di auctor
esset. Scripsit item ad Regem Poloni,.Italicc,
iusserat me Latine scribere, vt vtramqutteret
eligeret, suam misit, meam tamen non impro
bauit. Hac nocte pro bono publico, foeno recenti
iacere pertuli. Soli ego, oeconomus, et Cauasilhes

p.357
cum Legato mansimus, dum alii Mariaeburgi
cutem curarent.
XXIPost praeteritas pluuias ac nebulas matutinas,
purior dies illuixit, Summo ego mane
pet rorem decurri campos Stumam versus, vnde
Stumsdorffum nuncupatum est. Stuma pusillum
est oppidum aquis cinctum, vbi ante sex
annos quatiior millia Caesareorum, qui Sigismundo
Regi Poloni in auxilium venerant,
manseriint in obsdione, cum in defendendo
oppido quadraginta sani milites essent, aegrotantibus
aliis, coactique sunt abire Caesarei duce
Mansfeldio. Maturis solito aduenit ills
die Stumsdorffum Legtus Angli;, acentorium
Succorum proximt ad tentorium Polonorum
collotari curauit Poloni se satis expectari
permisetunt, dubitabaturque am venirent, ob
desertiim a Suecis superiori die Vadimonium:
venerunt tndem. Mediatores ex vsi solito operam
sum diuisetunt Anglus et brand. ad
Polonos, i allus et Htipici ad SecosPro.
posuialusuecs, rlum retinerent, dum
trihiabitio fferreturting sequestraretur:
noluerunt rposuit vrilauiam et raunsbergm
haberent, se Elbingam restituerent. No-
luerunt. Tandem post multos circuitus, cum
bernal Piriuscitiori gradu Legais
Cacu folladistrupisset, transretut
iicoslsaliis Miediatotibus, qui in commtmi
tentoro erant, recta ia ad Suecos, ingens
illumturb, nescio qio subito impulsu. illm
circumstitit atque ad tentorium Suecorum

p.358
prosecuta est, itaque admissis tantum Legatis
ac orum Secretatriis, qui in tentorio communi
erant, nictu me oculorum Legatus dmonuit,
vt praesto ssem. et attenderem.
Tum ille anhelans, ac veluti dubiu animi,
oreque adindignationem parato. ViriIllustris.
iuquit, iisi quas tandem vobis proiositiones
fucimus, acccptare volueritis, deserimus nos
tutumoc negotiumi etin patriam quisque nostram
cccedimus, testaturi vbique gentium duritiem,
et pertinaciam vestram. Desiderauistis
respoisumPolonorum super duobus articulis.
nempesuper ratihabitione, et annis induciar,
voluistis vtique pos in is duobus articulis constituet,
arbitros: ac pofecto. s id etiam consensisstt
Rex Polonianimus nobis erat partiq
qyean, os.de qubus intet os iserime
, rat. cumvos trigintapeteretis, Rei Poloni,
viginti quinque solp coicederet, et sc induciarum
teinyum inviinti septem annis cum
inedio statuere: quod. ad restitutonem vrbium
spectat, siud fortassequim quodiunc cupitis,
constituissemus. Itaque sc nunc iitimauimuj
in tentorio Polonoru., eosque tametsi. reluictantes
ad id damraynus, vt dum ratihabitio
Comitiotum Polon afferiiur. iluiam et Eibingam
seruetis. Inducieveto adiginti fexannos
terminentur, nis id vultis, isccdmus, et
res vestras belli foriunae commitiiiius. Itaque
deliberate statm inter os, nec quitiiam ncbis
oblquimini. Cimin andem setentiam nonnullu
prudenter subiunxisset Senir Legatorum

p.359
Hollandiae, breui deliberatione inter se habita,
dixit Comes Brahe Commissionis princeps, se
Illustrissimis Mediatoribus gratias agere, pro
opeta tam vtiliter collocata, acceptare conditiones
propositas, rogareque illos, vt apud Polonos
intercederent in aliis articulis minutioribus,
duriores ne essent, praesertim etiam in piringii
contra Gedanenses lite, quae nisi in pactis
generalibus ac publicis contineretur, in priuatis
c, rtt comprehenderetur. Petierunt deinde,
num placeret Dominis Polonis, vt se mutu salitarent.
Iuit de illo tentorio ad. Mediatores alios
Illustralliae Legatusi comitantibus illum
Hollaidicis, indeque ad Polonos, quo se etiam
captsit pstea Anglus cum Brandeburgicis.
concluseruntqu, vt Aglus et Brandeb. Suecos,
Gllu, et Holland Polonos ad medium
locum duirent, ad mutuam salutarionem,
quod per vibit fii e datisqlie inuicem
manibus, Cancellarius Poloniae priur aliquot
verba praeftiis est, qii pmes Brast excepit.
Iiieea. Legats noster boni ominis ivoces ac
vra palam concipiebati ettt reliqua deinceps
aequo iure cmponerent, hortabatur. Ad hoc
specacusii multa hominum millia copfettim
accureriniqu deinle, vttam felicem nunrim
huc etiliic ferrent, disspani sunt. Inierea
riien rogaiere Commltfarii Poloi Legatum
nstr t egem sequenti tdie adiret, quo
illiannum illum quem, id viginti quinque a
Rigeconcels, adiecerant, rapptobaret. At de

p.360
multa nocte ad illum scripserunt, ne Regem
adiret, quin Sueci Polonos aliquos quos ceperant,
remitterent. ld cum feri promisisset Oeneralis
de i urde vir cum aequus pariter ac
strenuus, tum etiam Legati nostri studiosissimus,
licuit Legato nostro Regem
conuenire.
Veniam ego discedendi Mariaeburgum Legato
petii, vt me a trium noctium insomnia recrearem,
redii itaque in rheda Ioannis Fenici,
Burgrauii Mariaeburgensis. Allatae fuerunt ipsa
die Legato inter prandendum, litterae e Gallia a
Domino Buthill.Secretario status, ac Patre Iosepho,
quibus illi de tebus hactenus gestuis gratulabantur,
ac super hoece praesenti Borussii
negotio solabantur, qasi illud confici non pos
se metuerent, nescienres, vtineque nos ips sperare
audebamus, qidibus abhinc horis Deus
Opt. Max. solus futri ympori-grudens, fer
permitteret.
Communicat sunt nobis litter, in tentori
Mediatorum, quibus ferebatur, Marschallum.
de i Force profligasseeiercitum Caesaris. interfectum
Ioannem de ed, Calassum vulneratum,
Picolominium in fugam conuersum
KKK
oi. Augusti, ex mandato lllust. Legati
scripsi ad lllustrissimum eius Patrem, de supe
rioris diei successu, scripsi etiam d fratrem; i
eiusque accuratissimae Latinae Epistole eadem
ivgu respondi.Allatus est magnus inrerei
iiterruc Galliafasciculus, qucmuoster die

p.361
ad Legatum tulerunt, Stumsdorffium. Remansi
Mariaeburgi.
XxII. Actum est Stumsdorffii de minoribus
articulis, nec parum, vt mihi nostri retulerunt,
tractatus prouectus est. E die innumeri
Poloni, Hussari praesertim, cum generosis
equis ac praeclaris ornamentis, Stumsdorffium
venerunt, vt splendorem suum Suecis exhibere
nt.
XXIV.Cum Burgrauio Mariaeburgensi ad
tractatum me contuli: qui nos in via iucundissimis
sermonibus oblectauit. artholomaei festum
erat. itaque mane sacris adfueram. Cum adueni
Stumfdorffum, duxit: me Illust. Legatus cum
Auaugurio ad prandiui, quod illi sub pellibus.
Palatuus Flensis parauerat. Missam in Cancellarii
tentrio audierat. A prandio, litteris
scribendis addixit me Legtus. dum in tentoriis
hinc inde articulos pacis discuteret. Sueci ea
die, xures suas ad contemplandos Hussaros
adduxeraut, non incongruo stratagemate, oculos
quippe Mediatorii comitatus, a Posonis ad
pulcherrimas foeminas intuendas conuerterunt.
Interim in tractatu non valde processum est.
Propositum st de Ducissa Curlandiae. itemque
de religioue qatholica Liuonia permittenda.
Remansit Stumsdorfi Legatus, redii ex eius
licntia Mariaeburg. in rheda Spiringii.cum N.
Lacquio,. qi Dantisco exulabat. cum ob alias
res, tum pro consuetudine quam cum Custauo
et Cancellario Oxenstierna habuerat.
XV. Iterum Commissarii, de Religione

p.362
Catholica in Liuonia permittenda, verba fecere,
ac.cum nihil apud Suecos perfci possetiqui
Catholicos prorsus asperuantui vtritque discessum
est,
XXVI. Que Dominica fuit, staui pran
dio Illust. Calliae Legatus inuisit Generlem dt
la Gare, cum quo erant aliiommissarii Sueci,
in Castello Mariaeburgensi. Per septem horas
cum illis remansit, nec tamen eos, ad et
quae relgionem tangunt, mitiores habuit
XXI Reditum est ad tractatus.et: cum
omnes Mediatores in Polonorum tentorio comuenissenti
ad eos retulit Legatus noster, quid
cum Suecis superiore die egerat. ELoctrtis est
deinde egatus Angliae. fetulitque ta.quitunc
de iisdem Suecis, e quormtentorio reflibatacteperat.
Nimlrum, co quatuor ttioibus niti,
cur in Liuonia Catholitos esse rserent,
quod pauci ac fere niuilli ibi Cartlic sent:
quod leges Suecicae i suis ditionibsCatholicos
esse non paterenturquod in superioribus
Mnduciis, de iis in Liuonia permitteni, sermo
non fuerat. neque a Poone postulariifil: Quod
s qui denique in ei Sacetdores essentprteret
ab Episcopisolonis os mhiiat lepeniert.fcque
siios suos Pesiabus saltem, Ecclesiastici:
Polhorum, obixsfpre: A is rationes
N al), Regi enatot. quifmper aduenerrt,
petit Ccellario veni i ordite
respondit.
s I
il-:
Adprimam quidr, Regem Remqte publicaii
Polui tantam ihc partej de paucis ac

p.363
plebeiis hominibus curam habere, quantam
de optimatlbus et plurimis, quorum animae aeque
pretiosae sunt, quia Deus non est personarum
acceptor. Ad nimirum leges Suecicis
nullam in siis prouinciis religionem admittere,
quam Confessionem Augustanam; respondebat,
neque etiam Liuoniam esse membrum Regni
Suecic, neque illam Rege Poloniae in
perpetuum concedi. Ad. argumentum Suei
corum non valere (c dicerent, quia in sexennalibus
induciis, de religione in Liuonia conseruanda,
nihil cautum sit, idcirco in his inducis.
quae viginti quinque annorum sunt, nihil caueri
debere, quia modic flud tempus contemni
potuit, magnum istud non debet. Deinde, in
sexennalibus inducs, in parte sarisfebat Polonis,
cum intota Prussia religio Catholita permitteretur,
neque tmen tunc de religione in
Liuonia conseruanda obliti fuerat, i sed maluerant
illam conseruari, in prouincia vbi erant
plures Catholici. Qnpd ad. pertinet, nihil a
Suecis timendum eslt, nam qui Sacerdotes in
Liuoniam mitterentu, tal praediti essent porestate,
vt atplius Epifcopis Polonis hon subes
fent. At (inquit Legatus Anglitus) dummodo
nullum Catholicae religonis exercitium fiat, li-
bertatem conscientiae permittent Liuonibus
Succi. Ctedo equidei, ((replicauit obie sxius)
seslicet illam, quam homim nemo eripere
potest, hoc est, credere quod libueritiacin mente
Deum adorare.AA on est illa religio sifhiciens,
opusque esttulu externo, viia leum

p.364
mente, et corpore colamus, quia mente et cor
pore constamus, indigemusque administratione
sacramenterum; quae in Laicorum potestate non
sunt. Itaque fi libertatem conscientiae permittuntiid
cum effectu permittendum est, nimirum,
vt saltem in ptiuatis aedibus, ritus Catholicos
exercere possint.
Adiit Suecos Legatus noster cuim follandicis,
et quia nos Suecis in hac parte suspectiores
eramus, rogauit HollandoLegatus, vt se ta-
cente, ipsi mentem ac rationes Polonorum eloquerentur.
Locuti sunt itaque Hondi. At
Sueci semper perstitetunt. dixeruntque. se inquisitionem
in Catholicos non facturos vnqu,
nec facere solere. lmo (inquam eg,) qui propior
Legato nostro eram, facitis, et id vidimus
Stocholmiae, cum Gallos ipsos domus Legati accessu
prohibebatis, ne sacri interesse possent.At
neminem propterea puniuimus (tespondit Nicodemus.)
Sed tot minas, tot poenas, inquam,
interminamini, vtperinde sit: nam si cui faces
accensas admoueas, idem est, ac s illum ba
culis ac fnstibus cogas apite, vel i, gredi prohibeas,
At, inquit ill; nu, quam fuit facta
Stocholmiae illa l arise; s.lanien Nonillala
niena fuit. replicaui ego,. sed iustitia: quippe
runc temporis, nou taegionisuominis eodem
ordine apud nos habebantu, quo sicarii
ac venefici. Poenituit certe me postea quin addiderim.
At fuit illa vera et truculenta laniena,
cum praecipuos Regui vestti Sgnatres. qui
purtibus Sigiiiundi ltabant, iququissime occidistis,

p.365
atque vt crudelitatis vestrae implaca.
bilisque in Catholicos Reges odii, monumenta
exstent, longis hastilibus pia capita, ad metropolis
vestrae portas praefixistis, vbi hodicque
conspiciuntur.
Nihil tandem relatum est ex hoc congressu,
nisi quod Sueci dicerent, se inquisitionem non
facturos in Catholicos At hoc Polonis non
satisfecit, sed, vt Suecos ad aliquid explicatius
promittendum adigerent, hanc ipsi formulam
scripto conceperunt, quam verbis tenus apud
Legatos profiterentur, nec in pactis scriberetur,
sed tantum fide Commissariorum
constaret verumtamen illius stipulationis, Mediatores
attestationem Polonis darent. Formula
haec fuit.
omie: Carholice reigin i Lioi, sibereate
coscienti ga-debnt, etss ui im
nianeur, i cult s rit Ctolico s ferin
i i nox radi on erit.
Hanc formulam, Legatus Calli cum randeburgicis
ad Suecos tulit; at illi, ne in isto
sermone caperentur, subessetque aliqua fraus
ac decipula, nihil prorsus respondere volue.
runt, nisi illud, quod Comes Brahe repetiit
saepius, Mn inireur: Cumque idemtidem
relegerent illud scriptum, audiui Nicodemum
aliis admurmurantem dissuadentemque:
sunt inqut ie) verba illa capriosa.
Cui cum alij hac in pirte fdentius crederent.
quia nupir in Bataui Ludimagister fuerat.
Dixi ego Bergmatnim ahloqensi oporieret

p.366
illa explicar Germanice: exarsit vir grauis
Nicodemus, quasi honorem eiiis laesissem.
Vertantur, inquit, potius Gallice, scilicet Latine
non intelligimus: Nutu interclusit mili
vocem ac responsionem Legatus, cumque iterum
Commissariis quaesiuisset, num aliquid
in gratiam Legatorum facere vellent, ac se
magis explicare super illa stipulatione, renuerunt,
egredientemque tentorio Legatum, cui
Marchio Sigismundus adhaerebat, comitari
spreuerunt.
Cum se adPolonos contulissent illi, referrentque
Suecorum pertinaciam: Ecce derepate Sueci
imperant tympana tubasque pulsari, vt exirat,
Legatis insalutatis. umvero excandescerePo.
loni, contestarique iniuriam sibi fieri: dum adhuc
cum Mediatoribus deliberant, hunc obtrudi
strepitum. Prir Palatinus Belensis, vit
alioquin sapientissimusi ac humanissimus, in has
Gallicas voces etupit, srt-Die-, o pensemt:
isr estonner par cer tiniarri ler
e res. uei obiesxius
excipiens Puerorum;, inquit, ista sint terriculamenta,
talis est nostra musica, cuiab ineunte
aetate innutriti sumus: bellum vyliiut Sueci,
bellum habeant. Permulti illa die. quod motis
non erat, etiam ex gregariis militibus, in tertoria
se intruserant, credo, qui d hoc religionis
negotio, rquod omnes affciti agebatur; eru-
pere isti, tumultumque intet Hussaros ac Cosa-
cos qui promiscui erant, fecerunt, cumque plurimi
vino incaluissent, oblatam iri bctasionem

p.367
sacile susceperunt, ac in aliquot obvios Suecos
rruerunt: Qui cum ad suos confugissent, converunt
se in Polonos Sueci, qui jam discessum
Mariae burgum versus parabant, inuentosque
etiam intra se Polonos et incogitantes caeciderunt.
Exauditus scloppetorum cum vociferatione
tumultus, pepulit e tentoriis Commissatios
Polonos ac Legatos, qui medios se in irrumpentes
Hussaros coniecerunt. Venerandus
ipse tam aetate, qum vtraque, et Politica et
Ecclesiastica, dignitate Cancellarius, dum eos
cohibere vult, equotum pedibus penet obtritus
est. Caeteri Commissarii ac Proceres, itruentium
equos fraenis prehendebant, minisque ac
baculorum obiecti prohibebant. Parte alia ad
pedites Suecos Legati concursabant, quos vtique
iiniumi, odium, aemulatio, excitabant. lam
aliquot pssus fecerant, jam se connerterant, ordines
duplicauerant, furcillas scloppetorum
proiecerant, aut fregerant, ad displosionem parati.
Obiciunt se iis Legati, Anglus quidem,
lingu. minis ac susionibus, qua Germanic
loquebatur: Gallus vero quod potetat, oblatione
torporis et citis sui. At milites, quoruin
Prefecti pleriqut brii erant, quique diuersa
imperabant, aliis vt se cohiberent, alius.
vt it hostes inuadereiti intet se tumultuabantur,
vapulabantque ab Oscilibus, qui ipsi inter
se dssdebant. dum lius Legatis paret, aliusalos
non gnoscit: Retecessit inde etiam iterumat.
queiterum, ad ingrientes Polonos Legarus nosteri
gurcum Latie affaretuti Latine illi vel

p.368
psi gregarii respondebant, itaque plus ibi potuit
quam apud Suecos. Ego interea, qui prim mlitiae
meae tyrocinia illa die posui, ad Commilsa.
rium Oxenstiernam, qui sub finem tumultus ab
itinere redierat, conuersus, postulaui, vt homines
suos cohiberet. Tres, inquit ille, nostris
interfccerunt, et nostros cohibe bimus reprimant
potis illi suos Aduenit tandem Vvrangelius
Campi Marschallus, qui ad peditumSuecorum
cohortes accedens, nutu solo, ebrios.iratos,
ac tumultuantes, compescuit, cumque illos
in cquo ambiisset, partem abduxit, partem,
quae tentorii custodiae deputata erat, reliquit.
Accessit deinde ad Mediatores, qui abeo duos
dies armistiti petierunt, quod inconsultis aliis
non ausus est concedere. Inde omnesMeiatores
Cancellarii domum ingressi sunt, vbi erant
alii Commissarii Pulori, qui biduum armistitii
petitum noluetunt concedere, quin Rex
consuleretut.
Fuere permulti quiihoc tumultu, Mariaeburgum
se citatissime cqmylerunt, quales Spiringius
alique ex diuersisxrbibusi qui se in Regem,
Remque publicam Pqloniae peccasse meminerant.
Ipse Commisstius Nicomus, qui
pertinacia sua, nouisque diffcultaribus: continuo
serendis, alios a bellum impellebt, tantg
metu perculsus est, vt cigMariaeburgumenexanimis
cucurrisset, quini; aut seni, quibus
oppidum cingitur, moenium et vallprum, ordinibus,
ipqe arce aeneralis prsaeria, thtus
non fuerit, sed equos etiam, quibuElbigam

p.369
vsque fugeret, anhelans ac balbutiens postulauerit.
Fuit item alius e Primariis Suecis,
cuius nomini parco, qui addubitare se diceret,
num in crure vulneratus fuisset, ille tamen mature
aufugerat.Itaque singulorum propriae sunt
virtutes aut vitia, non vniuersarum nationum,
quandoquidem apud Suecos, tam meticulosos
tamque legnes, quam alibi, inuenire possis.
XXVIII. Generalis de le Care, Legatum
nostrum inuisit, ac de actis diei superioris collocuti
sunt, excusauitque;, vt potuit, Commissaxiorum
erga Legatos inurbanitatem. Interea
reliqui Legati ad castrum iuerunt, noster non
iuit, vt se Commissariis Suecis subiratum signifcaret.
At illi tandem aliis Legatis concesserunt
formulem, quam in tentoriis die superiori
respuerant. A prandio omnes Legati Neudorffum
se contulerunt ad Commislarios Pol. vt illis
dictam formulam traderent. Poloni formulam
mutauerunt, redieruntque M ariaeburgum
Legati alii, noster remansit Stumsdorffii.
XXIX. Toto matutino tempore, alii Legat
in Castello cum Commissariis Suecis fuerunt,
quibus huiusmodi formul obtinuerunt, quam
Legato nostro Anglicus misit per Canasilem:
Homines Ctbelici, ec. sibertre conscie: irm
er resigion gaiext.
Iui et ego cum Eurebeco Consiliario Brandeburgico
ad Stumsdorffium, vnde iam Legatus
noster profectus erat ad Castra Regis Poloniae,
quo vtique nos contulimus: ac inuenimus Legatum
nostrum, itemque Principem Sigismuudum,

p.370
in tentorio Regio. Rex voluit addi for
mulae, verbum deotiois, vt sic formula conciperetur.
Diertte conscienti m c reiigioni
deotionie Cetolic. Statim itaque scripsit
Legatus noster ad Anglum per Canasilhen, qui
tota nocte Mariaeburgum cucurrit.
Xx. Mariaeburgum rediimus; Cumque
sub noctem, Legati omnes in Castellum ad Suecos
iuissent: Sueci quia omnes Commissarii non
aderant, non responderunt, sed spem fecerunt,
se crastina die, cum alii aduenissent, responsum
gratiosum facturos; itaque credidimus negotium
feliciter confectum.
Vltima die Augusti, diuiserunt se Commissarii;
duo cum Generali de arde, ad Legatum
Galliae venerunt: duoad Legatum Angliae, quibus
responderunt, se in formulam Rege Poloniae
conceptam, consentire non posse, seque adduci
per Sueciae leges in diserimen capitis, si
Catholicae religionis exercitium in Liuonia permitterent.
lntrogressus ego in conclaue, vbi
cum Legato nostro colloquebantur, dixi, hane
sententiam eos, sine summa iniquitate, tueri non
posse, quorum Doctores, caeterique Germaniae
Euangelici, ac Reformati in Christianissimos Reges
Galliae scripserant, eo quod libertatem conscientiarum
in Gallia pati nolebant.
Respondit mihi Oxenstierna, id a Cermanis
potuisse scribi, Suecis nunquam, ac per suas leges
solam Confessionem Augustanam esse permissam.
Replicauit Illustris. Legatus, cur ergo,
superiori die, sibi caeterisque Legatis consentiendi

p.371
in formulam spem fecerant Cum nullum
aliud cgruum responsum dedissenr, disces
serunt: statimque omnes Legati, consilium recedendi
Dantiscum in sequentem diem
sumpserunt.
Quod cum intellexissent Commissarii Sueci,
aec statim a prandio, omnes Legatos in Castellum
venire viderent, vt veniam abeundi peterent,
in formulam consenserunt, conuersusque
ad me Comes Brahe, quem satis de illo articulo
sollicitum per hos dies animaduerterat, dixit:
Liuoniae Catholici antea libertate conscientiarum
de facto gauisi sunt: Nunc gaudebunt ex
nostra concessione. Petierunt a Legatis suam attestationem,
quod nonintelligebant illi, per dictam
formulam, vllam permissionem celebrand,
inLiuonia Missoe admittendorumque Sacerdotum,
cedere. Recusauit Leg.noster relinquendque
verbisformulae suum sensum, atqne intellects
dixit.Nescio quid ab aliis Legatis, qui et ipsi
tatopere Missa abhorrent, obtinere potuerint.
Scripsit continuo Legatus noster ad Polonos,
vt sequenti die, ad locum tractatus adessent.
Prim die Septembris, conuentum est ab
omnibus tam Legatis, quam Commiss. Stumsdorfhi.
Perlecti sunt in tentorio Polon.articuli
induciarum, quos iam superioribus congressibus
inchoauerant Disputatum est vehementer, super
articulo sigillationis pannorum ac soqierre
Anglicana. Nam ex quo Elbingenses Bege
Poloniae defecerant, omma illorum fere priuilegia
ad Gedanenses translata erant, inter quae erar

p.372
illa sigillatio pannorum, sine qua sigillation
nulli panni in tota Polonia vendi poterant. Petebat
ergo Legatus Angliae, vt societas lla quaae
ptius Elbingae vigebat, restitueretur, vtque illa
sigillationis necessitas tolleretur, quam ob causam
valde cum Polonis altercatus est, cum dicerent,
se in praesens, istud priuilegium Dantiscanum
abolere non posse, quod lege Comitiali lrum
erat, opusque esse vt Comitia antea connocarentur,
quam id emendari posset: tandem
vt illi vtcunque satisfacerent, promiserunt, se de
ca re postulaturos in proximis Comitiis.
Cum vniuersos illos articulos ad finem vsque
percurrerunt ac discusserunt Legati cum Polonis,
transierunt ad tentorium Suecorum, vbi
hreuiter illis proposuerunt, quaenam fuerant
Polonorum obiectiones. Armistitium prolatum
ad tres dies. Rediimus Mariaeburgum. Dedi
Illustris. Legatus Brandeburgicis ingentem fasciculum
litterarum ad Baronem e orte. Scripsit
item ipse d Electorem, et ad Cancellarium
Oxenstiernam, a quibus litteras
acceperat.
II. Septembris, quae Dominica fuit, a pran
dio Legati per sex, aut amplius horas, in castro
apud Suecos, articulos induciarum discusserunt,
interim ex Legati iussu, ad cubiculum me
recepi, vt scriberem.
III. Redierunt omnes ad Stumsdorffium,
remansi ego Mariaeburgi.
IV .v .vi. et VII Remansit Illustr. Legatus
Stumsdor fhi, ad discuriendos omues articulos,

p.373
et per hos dies, vt ntium confcerent Commissarii
Sueci, Stumae Poloni Neudorffii, ipse
Cancellarius Polonicus, et Palatinus Belensis
sub tentoriis dormierunt.
Interea oborta est non leuis difficultas, propter
occupatum quoddam Castellum Polonis
in Liuonia, quod illi retinere volebant, eo quod
armistitium in Liuonia, y per hos dies, non innotuerat.
At futilis iste praetextus vniuersis Legatis
visus est, qui etiam illud castrum reddi debere
arbitrati sunt. De illa re tamen ad Regem referre
Commissarii Poloni voluerunt.ltaqne interim
Commissarii Suec Legatique omnes Mariaeburgum
rediere, die septima de multa
nocte.
VIII. Propter festum Natiuitatis F. Virginis
sacris adfuimus, indeque Illusttis. in Castrum
iuit, inuisitque Generalem ac aliquos e Commissariis,
qui post prandium illum reuiserunt.
Confirmauit nuntium deGalassi profligatione ae
morte Cancellarius Oxenstierna, litteris, quas
ad. Ge neralem scripserat, Magdeburgo datis.
Itemquenuntius aduenit de expugnatione
Francofurti ad Moenum, dSuecis facta
IX. Quae Dominica fuit, post Missam, ad
Stumsdorffium omnes redierunt, et eum Poloni
declarassent: se difficultatem illam, do castelli
Liuonici oecupatione. Legatorum arbitrio permittere,
paxest conclsa, in proximum diem
subsignanda: Seripsit statim ad Regem Illustris.
noster Legatus, qui quidem Rex Dantisci erat,
illique hunctambonum nuntium per Oeconmum

p.374
suum misit. Scriptem ad Generalem
de l Gare, vt idem illi signifcaret, ac postularet,
t nauem Regiam quae in portu Gedanensi
multis diebus distinebatur, liberaret, vti Commissarii
Sueci pridem promiserant, id eo die statim
factum iri, cum pax concluderetur.
X. Articuli pacis it ordinema Commissatiis
hinc inde, atque a Legato nostro, qui solus hune
siue laborem, siue honorem susoepit, redacti
sunt: acper hunc diemide praerogatuia Legato
rum acriter ac studiost Commissariis disceptatum
est, cum Legatusalliae praefurri, Angli
aequari cuperet. Eadem fere inter Electorales
et Hollandos aemulati, quorum tamen maio
paritas credebatur.nisi quod nonnullis, Electme
ales prstre videbantur.
Certehanctam gauem quaestionem, pro sua
dignitate tractare, longioris esset otii, quod tui
men aliquando, siueme, siue aliorum qui hus
iusmodi, negotiis deputabuntur, gratia facete
conabor. Dicam hic modo Illustrissimum Cal
liae Legatum Christianissimi Regis praerogatiua
asseruisse, tribus validissimis rationibus, quibut
resisti, nisi cum summa pertinacia non poterati
Prima quidem aiure. secunda possessione, tertia
ab exemplo. Ius istud sumi potesttam ab antiquitate,
quam magnitudine ac potentia regni,
ab auctoritate Ecclesiae, summorumque Pontifi-
cum, qui hunc Regibus Christianis, quas filiis suis
ordinem assignauerunt, leng Regum Gallorum
serie, lege Salica, aliisque infnitis, quae
apud scriptores fum rationibus:: Secunda ratio,

p.375
qua nitebatur Legatus noster, erat posses
sio recens et vetus, quod in Conciliis antiquis,
quod inconstituendisBelgii nuperis lnduciis, Legati
Calliae Anglos praecesserint quod deniue
ipse Legatus Claudius Memmius, Venetiir, Anglicum
Legatum sempet praecesserat. Tertia
tratio ab exemplt, erat in promptu, nimiirum,
quod in induclis sexetnalibus, quae medi atione
eotumdem Regum sancit fuerant, ante sex annos,
Hercules e Crnac. Leg. lliae.N.oi,
tegatum Aglli praecessetat. S his rationibus
quae ad Regem Ghristianissimum pertinent, aliquid
addi posset, allegabat Memmius suos priuatim
labre, tttqie villitercollocatam
operam.
Aduersus istas rationes, nihil afferebat Lega-
tus Angliae, nisi quod dicebat, omnes Reges pares
esse, he si qucGallis honotis, ac ordinis prae-
rogatiua tributa erat, id a Pontificibus Romanis
ptofcistebatut, quorum uctoritatiAnglia
ptidem renunituerat. Qad eemplm attiet,
eius quinisexei indcs, factumfuemedicebateam
b temfuissequod priorCari
nacaeus, Legatus Calli Prussiam adenerat.
Sevtique qpiipriior aduenissetiedem priuilegio
gaudere debere, salteaapud Polonos, non impdirei
quinit instrumento Suteorumj quorum
Regnum -egatus Galliae adierat, priore loco
KKK
setiberetur i
Quod ad Electtrales et Holliidos atrinebat,
dicilior erat illorum controuersiaiquippetam
reeens Resp. nonadiiodum antiquis rationibus

p.376
aut exemplis vti poterat, quibus se Electoribui
aequalem ferre posset. Certe, qui toto tractatus
tempore, summa cum aemulatione, Legati Gallici
lateri ad haeserant, presserantque se, vt illi
priores comitarentur, cumque ipse vtrosque
summa sua comitate deuinxisset, ac praesertim
iura: erenissimi Electoris, studiosissime contra
Sueccis defendisset, ad neutros tunc, in hac honoris
ontentione, inclinare voluit. Itaque ambo
se ab illo relinqui indignati sunt, haecque illi,
pro sua aequitate ac studio, fuit repensa merces.
Caeterum Hollandi Remp. suam Venetae comparant,
quae proximum Regibus honorem
obtinere dicitur. At istud negant Electores, et
tametsi Reip. Venetae tribueretur, non vtique
Hollandicae tribui debere, cui sententiae non inuitus
accederem. In hac contentione Eurebecquius,
Serenissimi Electoris Secretarius ac Legatus,
non mediocrem operam ac industriam
exhibuit, quatuorque Linguarum, quas praeter
caeteras perfectissime callet, machinis, Polon.
Germ. Gallicae ac Latinae, honorem Principis
sui promouere nisus est. Quid autem in hac
tanta re effectum sit, scribam postea.
XI. Vti et praecedenti die ac etiam sequenti
Missam, in Cancellarii tentorio audiuimus, ac
toto mane actum est de Legatorum praerogatiua,
cum se in omnibus Legatus Calliae superiorem
esse, Legatus Angliae in aliquibus tantim,
pati vellet, in reliquis se restiturum profiteretur:
namque iste (quod notandum est) ad superioritatem,
neque praetendit, neque sperauit vnquam:

p.377
ad paritatem solummodo aspirauit, idque
verbo tenus, nam quotidie Gallicus aliquos
praecedentiae actus faciebat, quorum hic meminisse
non ineongruum erit.
Primo, ar Maii die, cum in Arce Mariaebur.
omnes Legati simul conuenissent, vt deliberarent
inter se, de propositionibus faciendis inter
partes, Legatus Calliae prior sedem suam elegit,
quod quidem temere factum non fuit, sed
id praecise stipulatus est Gallus, antequamiret,
cum superiore die, sordonus, Agens Regis Angliae,
Legatum Gallicum adiisset, cum eoque
prolixe de Regum ac Legatorum praerogatiuadisseruisset.
Deinde Legati Hollandiae, quibus
in sua domo Electorales ex humanitate decedebant,
in hoc congressu Legato Gallico adhaeserunt
assederuntque, cum Electorales Anglico,
qui in sinistra parte erat, assedissent. Praeterea
deliberationem ibi factam scriptamque Legatus
Calliae recepit, exemplaque aliis Legatis describi
curauit.
Secundo, in tentoriis semper prior locutus est
ac proposuit conclusitque, et cum se diuiderent
Legati, vt duo ad Polonos, duo ad Suecos
transirent, eligebat ille comiter tamen, quos
adiri mallet, aliisque legatis fere designabat,
quid dicerent.
Terti, Initio tractatus ac ferme per duos
menses, Legato Callico Hollandi adhae serunt.
nec passi sunt, vt illum Electorales comitarentur;
factum est deinde propter aemulationem,
qu inter illos creuit, vt Hollandi voluerint

p.378
Electorales ab ordine, et nomine Mediatorum
excludere, cum dicerent, os inter partes litigantes
censeri debere, quae res cm Electorales
valde offendisset, ordinem suum quem hactenus
dissimulauerant, recuperare voluetunt, ac
tum dumum Ptinceps Sigismundus, qui antea
solus in tentorio communi manebat, dum sui
Consiliarii, et Assessores Legatum Angli comitarentur,
voluit et ipse serio, et in propria
persona Mediatorium mtnn obite, exindeque
semper cum suis collegatis allico Legate, vsque
ad finem tractatus adhaesit, ita vt Hollandi, non
sine querimonia, Anglito se adiungere coacti
fnt.
Quarto Thorunii, Craudenti et in Castris,
cumLegati simul Regem adierunt, priorem
Gallum accersiuit Rex, rhedamque suam ad illum
misit, eandemque deinde ad Anglicum. Circumstantibus
Rogem omnibus Palatinis, Oalli
cus Leg. dextra Regis semperstetit, ac post il
lum Anglicus, deinde Princeps Sigism. et cim
omnes simul ad ianuam cubiculi Regii adessent,
Ieg. Gall. piae sentibus ae: sequentibus aeteris
prior semper ingressus est prior vtique ac caecerorum
nomine locutus.
Quintoi cum ampliori sermone, coramiRege
Commissariisque Polon. loqueretur: Roehus
Honevt, Senior ac Sapientior Legaorm Hollandiae,
prioremque, nter disserendum, Regem
Angliae nominasset, acideinde Rtgemlalliaei
statim se ipse correxithis verbis,; priorem
(inquit) einare de, i, quae vox abomnibus

p.379
notat, et ln veritatis testimonium accepta est,
ipso praesette Anglico Legato, nec refragante.
Set, pet decem et amplius sessiones, in tentorio
Poloforum factas, sub finem tractatus
nam apud Suecos non sedebatur) Leg. alliae
semper seditprior, hoc est, immediate prope
Cancell. Polonicum nolebat tamen Anglicus
immediate post Callum sedere, sed rogabat
Principem Sigismundum, vt secundus esset, ac
deinde Anglus tertius sedebat, et donec Callus
aduenisset, nullus sedebat.
Septimo, in domo Legati Gallici, pluries
colloquia eonuentusque facti sunt ab omnibus
Legatis ipsoque Anglo, at in illius domo nullus
omnino
Octauolitterae tam Commissariis Polonis
quam Suecis, atque ab Electoralibus missae, semper
ad Legatum Galliae directae sunt, quas cum
ille legerat, ad alios perlegendas mittebat,
rescribebatque.
Nono, cum,. die Iulii, in villam, quae inter
Risemburgum et Marianam Insulam sita est,
omnes Legati conuenissent, essentque simul in
eodem atrio, aduenerunt tandem Commissarii
Poloni, quibus ingredientibus, prior obuius ire
Legatus Angliae noi ausus, nutu Callum ad id
iipulit ac pen hortatus est cuius rei tam ipsi
Poloni, qum alii Legati testimonium perhibere
possunt
Decimo, cum in tentorio communi, de negots
interSpiringium eDantiscanos ageretur.
iuisserune Legati, vt Pintiscani vocarentur, qui

p.380
cum Legatum Galliae priore loco salutassent;
Ipse Legatus Angliae Callum admonuit, vt eos
intertogaret, quod statim fecit, egitque, vt et
semper alis, Praesidem ac Mediatorii Senatus
Principem.
Vndecimo, dicendum est cum Cicerone: Consensus
omnium gentium vox naturae. Vniuersi Poloni,
vniuersique Sueci consenserunt, hanc praerogatiuam
ad Regem Galliae pertinere, hoc esse
in vsu, hoc ex historia constare, fuamque esse
sententiam, at nolle se tamen, in re tanti momenti,
pronuntiare.
Verum quidem est, Ioannem Oxenstiernam
adolescentem viginti quatuor mins annorum,
flium Cancellarii Sueci, vnumque c Commis.
sariis, solere dicere, inter conuiuandum, niim
inter eger ese drimen, oese parer esse,
quod, meo quidem iudicio, tam temere, sua nimirum
imperita iuuentute fretus, dicebat, quam
sapienter Solon sua senectute nitebatur, cum aliquid
audacius proponeret. Cui quidem adolescenti,
cum nonnulli in Patris gratiam consentitent,
hos etiam rumores spargebant, ita vt
ad Legatum Angliae, perferrentur- Egocerte,
cum dictumOxenstiernam priuatim alloqueret,
confessus est mihi, se a Patre accepisse, in superioribus
induciis sanciendis, eandem difscultatem
agitatam fuisse, cumque de illa coneilianda
saepe Commissarii, vtrinque egissent inter se,
agnouisse vtrosque Regem Galliae, inea possessione
esse, ac in Cancellariis Sueciae ac Poloniae,
Galliam ante alia regia, nominatam esse atque

p.381
praelatam. Cur ergo, inquam, veritatem
quam scitis, libere non profertiscur tam strenui
in bello, in consiliis estis tam timidi Tum ille. si
ipsi, inquit,.Reges Poloniae ac Sueciae coram hic
adessent, hanc tantam controuersiam diiudicare
metue rent, quomodo vultis vt nos Commissai,
qui Regibus comparandi non sumus, illam
disceptare audeamus: At non vos Iudices aut
Legislatores hac in re esse volumus, inquam, dicite
tantum ac pronuntiate, quid mens vestr
sentiat, quid a maioribus, quid a libris, quid ab
ipsa fama, et gentium consensu accepistis. Respondit
tandem mihi ille, se suosque Collegas.
effecisse apud Legatum Angliae, vt Callum priorem
in praefationibus pactorum nominari sineret,
dummodoa nullo Legatorum pacta signa
tentur.
Existimauerim profect, Legatum nostrum,
qua industria, qu animis, qua improbo labore
consecuturum fuisse omnia quae vellet, nisi Electoralium
ac Hollandorum, qui itidem inter se
de honore pugnabant, controuerfia
superuenisset.
lsta die post meridiem, Generales vtriusque
exercitus Stumsdorffium eonuenerunt. Aduenit
prior Generalis Suecus qtem statim noster
Legatus salutatum iuit in tentorium; aduenit
deinde Polonus multo maiore numero atque
pompa, nam vestes Polonae admodum splendidae
sunt.Equos Turcicos splendidissimis at
ditissimis habenis ephippiisque instructos adduxeruut,
erant quippe plusquam triginta, quorum

p.382
ornamenta, lapillis Turcici ingentibus
vndique confertimque sparsa eranti ad miraculum
ac stuporem omnum nostrum. Hunc item
Generalem Legatus nostet prior inuisitu ceneralis
Suecus qui primus aduenerat, huronem
Oxenstiernam ex sorore nepotem, paruumque
Vrangelium ad Polonum salutandum misit.Stas
timque Polonus filium suum quatuordecim annorum,
ad Suecum, magn stipant caterua,
misit.
Paulo post, vterque oeneralis c Carissariis
in loco medio se salutauerunt, ducente Polonos
tallico uegato cum Principe Sigismundo et Electoralibus,
Suecos vero ducente Anglico cum
Hollandis. qui deinde seorsim -egatis, in commune
tentorium ingresf sunt ac collocuti, tam
de suis rebus, quam de Legatorum
praerogatiua.
ii Tandem Septembris illuxit dies, quaae
laboribus nostris finem imponere debuit. Profecto,
cim omnes Legati, ob suam aemulationem,
animo essent alenissimo, videbatur rem
conuenire non posse, stringendosque enses: recordabantur
plerique. ominosi Colubri, quiai
Augusti, quo die tumultus factus est, ad tentos
tium Mediatorum adrepit, ibique militibus
caesus quasi diuersarum partium vtnenum at
que odium, inMediatoresipsosderiuai debuisset.
egatus Angliae qui Mariaeburgo veniebet.
permultos Anglos et Scotos ex Suecicis cohortibus
adduxerat, aliosque exexercit Polonico:
Nobis vuique plurimi calli Praefecti, ex eodem

p.383
exercitu Polon. opitulatum venerant, quos N.
I o, vir animosus, quem per hos dies Rex
Christianis. ad Legatum miserat, euocauerat.
At hiPraefecti, non incongruo stratagemate, prouiderant,
vt sui milites satellitio Commissi Po.
lonorum deputarentur, quod ab ipsis Polonis
ignorabatur. Caeterum, in summa anxietate,
vtrimque erant Commissarii. Factum tandem
est, circa meridiem, vt, cum ante januam Anglici
Legati Gallus transiret, subito ingressus
sit, Anglumque cum suis Praefectis deprehenderit,
a quo cum exceptus comiter fuisset, atque
ad prandium inuitatus, nulla deliberatione
remansit ibi solus Legatus noster, nosque omnes
remisit, remotisque arbitris, soliilli duo controuersiam
suam diremerunt, consensumque est ab
Anglo, dummodo non subsignarentur Legatis
Pacta, consentire se, vti Rex Galliae in praefationibus
vtriusque Partis, prior nominaretur.
Huic consensui facillimum nostio fuit se accommodate,
quippe qui habebat in mandatis siue
instructione, ne se r, mitteret, praeter ea qu
Charnacaeus fecerat, in superioribus Induciis
paciscendis. At enim Charnacaeus prior nominatus
fuerat, nec subsignauerat, neque etiam
Anglicus. Cum ergo Memmius noster certus
esset, se.priore loeo in vtroque Instrumento nominatum,
acquiqi; qua quidem in re superior:
fuit multoquamharnacaeus, qn; rior quam
Anglus, i Poloniam aduenerat, lommius vero
postremus auenerat, quatuq, mynsibus post
srorgium Duglassum, Angli Lcatum,

p.384
In hac summa, et quae Principes summe affi
cit, honoris contentione, fatendum est, Palatinum
Beltensem, eiusque filios, et praesertim
majorem natu, fdelissimam ac studiosissimam
nobis operam praestitisse, quippe iste omnibus
consultationibus intererat, et quaecumque gerebantur,
obseruabat, referebatque mihi vel
Auaugurio, si Legatum adire non posset. Ex
illius dialectica desumptum fuit non leve argumentum,
quod ad Legatum nostrum detuli. Nimirum,
quod Colonello Gomme, Anglo, acceperat,
in instructione Legati Anglici caueri, vt
paritatem cum Gallo seruare niteretur. difficultatem
tamen Tractatui nociuam, hac in parte,
non faceret. Ergo s inquiebat Palatinides impune
ab hac paritate, saltem in aliquo, Legatus
Angliae desistere potest. At vero in Legati Gallici
instructione cautum est sub poena capitis, vt
Regis sui praerogatiuam seruet, saltem, ne remittat
quicquam ab iis quae Charnacaeus obtinuit,
congruum est itaque, vt, post tam multas
contentiones, Legatus Angliae Gallicum sibi
praeferri patlatur.
At tametsi Legato Galliae, per praefationes satisfactum
esset, semper tamen vrgebat, se etiam
subscribere velle. Verumtamen Caneellarius
Poloniae professus est, se cum Suecis consensurum,
vt sine praefatione Pacta scriberentur, nisi
Legati conquiescerent. At, cm idemtidem instaret
Legatus Calliae, seque rem totam turbaturum
assereret, nisi sibi plen satisfieret, polllciti
sunt illi Commissarii Poloni, vt coram ipso

p.385
Rege acPalatinis assistentibus subscriberet.Cum
adhuc dubitaret: Nunquid pluris, inquiunt illi,
praesentiam nostri Regis, qua nostram facis aequienit.
Sic ergo res transata, vt in communi
tentorio praeseutibus Commissariis ac Legatis
articuli lecti sint, et cum recessissent Legati, a
Partibus subsignati. Sic autem se habet,
VERA,
KKK
EA v r t r i c o oss c n i n r a
ro v LA
PVBLICORUM PACTORVM
KKK
INDVCIIS
vioIris x aV ,
Hter
REGNA
POLONIAE
KKK
svE c
S c i r s.,
os erenissmi, a -reirisii rinci.
Nac Demii, Demini (DlL
Deigratia ei Poloni, Magni Ducis Lithua-
niae, etc. et.c etc. atque inclytae Reipub. Polonae

p.386
Comisurii, sco adaee Episcey ime
, Pemesni, oinar Craroien,. Du
eerien, Gexeralis Prepoisss.
prem segi Peies Canxcellar: aphae
Come e Leso, Palatn elaeens, ubiesienss
Prefectur: sgnr Ernesus DoenboCafellanernaiefr,
Derpatenss, Oepoliens
Prefect: emigiur de Otox ulei, eferendarir
egn:: acos a Sobei, Sebiesici, scis
egni, Crasosii csi, sanororenss Prfecr,
otm testummueffemiersir, qoor
irst; ioid cidcaeexenuies ite erenismos
c Potenussmo eges ac egne ooni,
e reci, eoter uli fe, io. DC.
citem, ointeruri e Pucepera
peru, ve Indcis longioribr, interueniente me-
diatione Serenissimorum, ac Potentissimorum Gal-
liae, et Angliae Regum liorune Principum, loco
e tempre, e pi pereren Elftirem
Fgicm, re Pm ex iisdem ediatoribr,
inteparter ynueptm et, egeretur: sndepouam
Saerenitare per eisdem Legatos
IrisuePrinipe Sigslnm.urcoem
Brandenrgicum, c srer ac lgificor
dem Ryentes, Coiiaritm Dtair
Prasi segentem, Prfect Proincialem,
enem Georgii d Suxxe..Cons irim egentem,
c Canceliarim: Bernbardum ongsc,
Cossirim Proipialem; Geergim: en,
Consirim subiulici, Petrum ergxmanii.
Cons itisecreritrCCnsii iiniri
Stumsdorffium, cum Illustrissimis Serenissimae Reginae,

p.387
Regnique Sueciae Commissariis, Domino Perro
Puhe, Comite in snhg, Libero aroe
indbom, e Dindbom, Regni Sueci Senrore,
Legifero Pestnnii, onrnorum, et Decarlorm;
fermanno rangelio. egni Seci Seatore,
Eeritm Cami resiaao haereit
erio in Lergeolm, Sxclser, Eyiie durato;
chatio eii, egni Sueciae enatore, er egife
o Mericiae, ereiario in Coxolm, c. oe
Oxenfieraa xelii, Sereismn egin Cofliriovstererioyre,
LiberoBarone mhimitbo, Domo i
Fosm.e ieon, cc. Voanne Micoemi.erenssime
Regin Secretario.e a Exercitm Pr
fcim Comisrio Generali, coneniVe, c iterent
inprimx Seremisimi PoreriiiiPrincipi
c Domini, Demni LDOVVC Vsi.
Fracie e Varr egi Critia ni ii per Illustrissimum
Demin Clardii de Mesmes, Equitem
Auratum, Dominum d'Auaux, Comitem
Constori ant: S Regiae aiesA: per Seprextrionem
extordimarinm erum: ac Sereissimi
Porentismi Prixeipit, e Doix i, Domai
COL, gn riramnie, es. egi, Fiei
Deenso r, por ustrissmum DominmGeorgim
Dogssium, Eitem unat. S... Legariii
nec no Cessrae repotentitm
Pririm esgitper iitre. sagifos. L.
gtor, Domi, ormum emfonaet, Prima
iim in Supreta Hollundi, elandiae, Pefisiaeque
Curiae Consiliarium; Andream Bicker,
Consulem Couitatis Ambstelrodamensis, et Ioacbiium
reo, in.sprem. Frs Ceris Cosiarim,

p.388
par rffftm ticati eemr, e
di, miltme git sem, eo tandem, diis
Mins faente, preitsyue sllsssimr Legatr
iufaum eem ic egeriipedentib,
em deim, t c prm emoraterenisim
eginn, Aegie Sxeci Commiri de Indciir
d oeqenrem coneeimer, siaierimr
et concluserimus.
I. Sint Induciae ex hoc die inter Serenissimum
Pricipem et Dominum, Dominum VLADISLAVM
IV. Regem Poloniae, Magnum Ducem
Lithuaniae, et c. etc. etc. Dominum nostr
Clementissimum, Suae Regiae Maiestatis Successores,
Reges Poloniae, Magnos Duces Lithuaniae,
Regnumque Poloniae, et Magn Ducats
ithuaniae, ex vna, et inter Serenissimam Princi
pem et Dominam.Dominam CHRlSTlNAMi
Suecorum, Cothorum, Vandalorumque designatam
Reginam, Magnam Pricipem Finlandia,
etc. etc. etc. S. R. M Successores, Reges
Suecorum, Regnumque Sueciae, et Magnum
Ducatum Finlandi, ex altera parte, annis sequemtibus
viginti sex. a data praesentium computaido,
vsque ad primam lulii, stylo veteri, Anno
M C. LXI.
I Sit omnium vtrique ante actorum amntia.
Inprimis Sacrs Regia Maiestas, Eiusquse
Successores, Reges, Regnumque Poloniae, et
Magnus Ducatus ithuaniae abstineant duranribus
Induciis omni hostilitate aduersus Reginam,
Regnumque Suecorum, eisque mediate,
vel immediate subiectas Prouincias. Castra.Ciq

p.389
uitates ac Territoria; neque quicquam per se,
vel per alios moliantur, aut tentent, tentarive
faciant in horum detrimentum, aut praeiudici.
Ad eundem modum Serenissima Regina, Eiusque
Successores, Reges, Regnumque Sueciae
abstineant durantibus Induciis omni hostilitate,
aduersus S. R. Maiestatem, Regnumque Poloniae,
et Magnum Ducatum Lithuaniae, eisque
mediate vel immediate subiectas Prouincias,
Castra, Ciuitates, ac Territoria, neque quicquam
per se, vel per alios moliantur, aut tentent,
tentarive faciant in horum detrimentum,
aut praeiudicium.
III. Sacrae Regiae Maiestati, ac Reipub. Po.
lonae, Serenissima Regina, Regnumque Sueciae
reddat eam partem Prussiae, quam hactenus occupatam
possidet: lta tamen, vt Pillauia Electori
Brandenburgico Duci in Prussia, immediat
restituatur, possidenda eodemiure, quod ante
hoc bellum habuit.
IV. In restituendis vero locis hoc obseruetur,
vt exhibita Commissariis Suecicis S. R.Maiestatis
ratifcatione, nec non interposita cautio-
ne Senatorum, et Commissariorum Polonicorum,
lege Comieiali, ad latus Regis aRepub.
delegatorum, de tradenda ptimo quoque tempore
Reipub. ratifcatione, Mariaeburgum, cum
Insula maiori, Stuma, Btunstierga, ac Tolxemito.
cum eorum Territoriis, deductis praesidiis,
reddantur in manus Commissariorum Serenissimi
Regis ac Regni Poloniae: Hauptium vero,
etIuncertreil, praesentibus vtriusque partis

p.390
deputatis soloaequentur, suis cuique fundis, et
bonis relictis: Et Exercitus vtrinque abducantur
intra id tempus, eoque modo et ordine, quo
inter Generales vtriusque partis conuenerit. El
bingam vero, cum pristino cius Territorio. atque
Insula minori, ac munimentis ibi extructis: nec
non Pillauiam, cum ea parte Neringiae, quae eo
spectat, retineat Serenissima Regina, Regnumque
Sueciae. donec ratifcatio Reip. Polonae subfecuta
fuerit: qua tradita, illa quoque loca intra
dies quatuordecim, deductis sine damno Incolarum
praesidiis restituat, hoc obseruato, vt
fortalitia omnia, Elbingae extructa, relinquantur
eo in statu, in quo nunc sunt, et eadem custodia,
vt ante hoc bellum.
VPost restitutionem locorum omnium, vectigalia
in eum mox reducantur statum, et in illud
ius, in quo erant ante hocbellum, seruata in
omnibus aequalitate, vbi antea fuit.
VI In Liuonia vtraque pars, vti praeteritis
sexennalibus Induciis possedit, ita hisce quoque
possideat.
VIL Sacra Regia Maiestas ac Respub. Polona,
receptas in fidem suam Ciuitates, ac Ter-
ritoria, Eorumque Magistratus: Communitates,
Ciues, lncolas, et: Subditos vniuersos, omni meliori
modo indemnes praestet, ac eadem, qua
olim, clementia gratia prosequatur, foueat,
ac tucatut: Gaudeantque vniuorsi et singuli
possessionibus. luribus, Ptuilegris, Consuetudinibusque
suis, tam generalibus accommunibus,
qum specialibus. sine exccptione, quibus

p.391
ante hoc bellum gauisi sunt Pr sertim ver Ciuitas
Elbingensis in vsu Sigilli Terrarum Prussiae,
et consueto sessionis loco conseruetur,
postquam debitum Suae R Maiestati Iuramentum
fidelitatis praestiterit. Saluo manente libero
in locis restitutis, vti ante viguit, Euangelicae
Religionis exercitio. Manente quoque hbero
Catholicae Religionis exercitio, in templo praesertim
Parochiali veteris Ciuitatis Elbingensis
vti ante bellum.
VIII. Cunctae actioues aduesus illos, qui
partes Serenissimorum Regum, ac Reginae.Sueciae
quocunque modo secuti sunt, aut secuti esse
insimulantur; cuiuscunque sint status, et ordinis,
siue priuati vixerint, vel ofscio publico functi,
ac seruitiis Regum, Regnique Sueciae obtricti
fuerint, vel instituendae, vel institurae, cessent,
Et si quaeintentatae sint, tollantur, omnique
careant executione in perpetuum. Nec
quisquam de iis, quae belli, Induciarumve tempore,
et occasione ciusdem belli, vel Induciar
intercesserint, cuiquam respondere teneatur.Et
si quid in contrarium susceptum, factumve est:
ant rescriptum, vel decretum aliquod inabsentia
partis obteutum, id omne sit irritum, nulliusque
valoris.
I. Si cui, aut quibus nonplacuerit in resitutis
Ciuitatibus aut Territoriis manere, sed
potius mutato domicilio, ad alios se confer re,
liberum sit, in spatio trium annorum, data pr,
sentium numerando, sua diuendere, aliis elocare,
aut pto suo lubitu distrahere, sine vlloimpedimento,

p.392
aut onere sub quocunque praetextu
imponendo, saluis antiquis Ciuitatum iuribus,
ac consuetudinibus.
X. Si quiExulum, qui extra Sueci apud Polonos
versantur, et partes Serenissimor Regum
Poloniae secuti sunt, in patriam redire, quacunque
de causa voluerint, saluum quaerant cductun:
quo impetrato, fruantur beneficio legum, et statutorum
RegmiSueciae.
XI. Acta, Iudicata, et Decreta, cuinscunque
fuerin Instantiaevel Iudicii, Inscriptiones, Contractus,
Transactiones, aliaqne omnia, squae statui
publico, vti is fuit ante bellum, non derogant,
vel hiscepctis per expressum non sunt
reseruata,) bellivel Induciarum tempore, siue
Magistratuum autoritate, et iudicialiter, siue
extraindieialiie gesta.frmum robur obtineant,
aequt ac si priorererum statuomnia actafuissent,
nec vlla vnquam Regiminis, et Magistratunm
mutatio interuenisset.
XII. In locis quocunque tempore iuxta pa
cta praesentia restituendis relinquantur bona f
de omnia mobilia Ecclesiarum, quae in praesens
reperiuntur, vti sunt vasa at vestes sacrae, campanae,
aliaque ad vsum Ecclesiasticum seruientia:
tum libri Cancellariae, Priuilegia, et acta
publica. Si quae tamen temporum iniuri a milite
sunt direpta, aut aliorum negligentia corrupta,
vlterior in idinquisitio non instituatur,
nec quisquam ad restitutionem teneatur. Tormenta
item bellica et Bombardae maiores, quae
tempore occupationis inueutae fuerunt, et adhuc

p.393
in restituendis Ciuitatibus vel locis sunt,
relinqtantur.
XII. De iisi quae durante bello, iure fisci
cuiquam adempta, et velfsco illata. vel aliis donata
sunt, ita conuenit, vt immobilia, siue Regis
et Reipub. siue etam priuatorum sint bona,
quorum donationes ttinque factae sunt, si donatariis
iam tradita sint, antiquis possessoribus
restituantur: Si ver nondum tradita, maneant
penes Dominos; cefsantibus de caetero omnibus
quaestionibus, actionibusque ratione redituum
siue ex publicis, siue priuatis bonis perceptorum.
Mobilium etiam donationes et largitiones
vtrinque factae, si ante has Inducias executioni
non fuerint demandatae. itrita sint, traditae
vero, possessoribus modernis relinquantur.
Cessantibns quoque eorum nomine omnibus
actionibus, irritisque obligationibus, quibus apochae
authenticae, siue aRegum locum-tenentibus,
siue ab Offcialibus Camerarum Regiarum,
siue etiam ab ipsis donatariis, sine fraude
datae, dummodo de iisdem donationibus per authenticum
instrumentum constet, solutionis factae
opponi possunt.
XIV. Commercia pristina inter vtrumque
Regnum, et Prouincias subiectas restituantur,
et in veteri exercitio conseruentur, tedeantque
omnia in eum statum, in quo ante hoc bellum
fuerunt, ab omnibus nouitatibus, oneribusque
hoc bello inductis, vindicata.
XV. Defluitatio mercium ex Mag. Duc. Lithuaniae,
nulla ratione in flumine Duna imuediatur,

p.394
sitque ea in dicto fliine vectigalium
ratio imposterum, quae fuit ante hoc bellum.
XVI. Subditi fugitiui bag. Ducatus Lithu;
et Duc: Curlandiae, quicunque in Liuonia reperti
fuerint, suis Dominis reddantur, quod vice
versa de subditis fugitiuis ex Liuonia iMag:
Ducat: Lithuaniae, et Ducat: Curlandiae feri
debet.
XVII. Exercitus omnes, exceptis praesidiariis,
tempore supra defnito ab vtraque parte
ex Prouincia deducantur, et quidem Suecicus
per mare. Si tamen Equitatui intra assisnati
temporis spatium traiiciendo nauium copia non
suppetierit, liber illi et innorius transitus, qum
bre uissimo itinere, per terram in ditiones ipsorum,
sine damno Incolarum Begno Poloniae
mediatt, vel immediate subiectorum, concedi
debet. Quod itidem obseruetur, sialiqui pedites
dicti Exercitus Suecici dimissi fuerint. Iustitia
vero per Praefectos indilata bona fide administretur
damnum et iniuriam passis.
XVIIl. Iniurias tam personales, quam rea
les, sub hasce Inducias incidentes vna pars de
altera non vindicabit, salua Iurisdictione ordinaria
cuiusque partis, sed iustitia ab Ofhcialibus
et Magistratibus competenter requiratur,
eademque indilata administretur: Seuerae ponae
in violatores pacis, fide publica roboratae,
exerceantur, nullaeque represlaliae, aut arresta,
tum terra, quam mari, ratione cuiuscunque iniuriae,
nisi iustitia pluribus vicibus legitimerepetita
nou administretur, admittantur: et si qn,

p.395
ante hoc bellum, siue etiam durante bello concessa
sunt, cassentur, ita tamen, vt quibus concessa
sunt, iustitia administretur.
i. Quod si quid grauius inciderit, quod
violationem Pactorum concernere videretur,
dentur vtrinque Commissarii, qui loco aliquo
ad fines Liuoniae assignando conueniant, et contronersias
exortas sopiant, decidantque.
. Pro maiore securitate, et ne quicquam
hisce pactis contrarium, durantibus Induciis,
quopiam cmittatur, Ordines Regni Poloni, et
Mag. Duc. Lith. promittant et fde iubeant, Regem
Poloniae et eius fratres, Eorumque Successores
ac Posteros durantibus Induciis, er Regno
Poloniae Magnoque Duc Lith. et omnibus Eis
subiectis Prouinciis, atque ditionibus, nihil molituros,
multo minus hostile quicquam tentaturos,
aduersus Serenissimam Reginam, eiusque
Successores, Reges Regnumque Sueciae.Eisque
subiectas Ditiones ac Prouincias.Ciuitares, Castra
Munimenta ac Territoria: et si quidquam
tentauerint, id impedire, ae praeuenire
teneantur.
i. Sacra Regia Maiestas et Respub. Polona
aduer sus Sereniss. Reginam, eiusque Successores,
Reges, Regnumque Sueciae, subiectasque
Ditiones ac Prouincias nullis nauibus vel
classe maritima vtatur, vel aliis quibuscunque
auxilio submittat, durantibus lnduciis, Et Dux
in Prussia, Dux Curlandiae, et ex Staribus Prussiae
Regalis Ciuitates Maiores caueant, se non
permissuros hostile quicquam ex portubus suis

p.396
Reginae. Regnoque Sueciae, subiectisque diti
nibus. ac Prouinciis illatum iri directt vel
indirecte.
XXII. Durantibus ae currentibus hisce Inducus
agatur de pace perpeeualoco ac tempore,
interuentuque Principum Mediatorum, de quibus
inter Partes, cura ac diligenti Illustris Ducis
Curlandiae conuenerit: ltatamen, vt si tractatus
pacis perpetu, semel, aut iterum non successerit,
frm, nihilominus, et inuiolabiles maneant
Induciae, vsque ad exitum hisce pactis
praefinitum.
XXIII.Si qui Regum, ac Principum Christianorum
hisce pactis ex vtraquo parte includi
voluerint, sit ipsis eius facultas, modo se ad ista,
intra quinque ab hinc menses
declarauerit.
XXVVt hisce pactis frmius insistatur,
certque constet, bona fide ea seruatum iti, hoc
modo conuenit, vt redditis vtrinque procuratoriis
Dominorum Commissariorum, pacta haec
manu, et Sigille Eorundem roborentur. et inuicem
tradantur. Tum vt Sacra R Maiestas
Poloniae secundum praescriptam formulam eadem
quantocius confmet et antequam vllius
loci fiat restitutio, suam confirmationem tradat.
Deinde, vt Serenissima Regina Sueclae solenni
instrumento, illa nomine suo, e sem Sleciae,
per fubscriptionem Dominorum Regni ueciae
Administratorum rata habeat: Et Respub. Polona
eadem in Comitiis primo quoqt tempore
uelebrandis, solenniter approbet, et confoct

p.397
instrumento ratificet. Qua quidem Instrumenta
solennia ad formulam praescriptam nulla voce,
aut syllaba mutata, per vtriusque partis
Commissarios deputatos, quanto citius poterit,
ad limites Tertitoriales inter Elbingam et Mariaeburgum,
sine vlla mora, et excusatione reddi
vtrinque ac recipi debebunt. Ad cundem
modum Serenissimus Elector Brandenburgicus.
Dux in Prussia, Dux Curlandi, et ex Ordinibus
Regalis Prussiae Ciuitates Maiores literas
suas Reuersales, quibus securitati Serenissimae
Reginae ac Regni Sueciae cauebitur, ante
restitutionem Elbingae, et Pillauiae tradant. A
ctum Stumsdorffi, die i. Mensis Septemb. stylo
nouo, Anno M. DC .xxxv.
Hos articulos die ra. eiusdem Mensis, in
Castris ad Quidainum, quo omnes Domini
Mediatores, promonendae Begiae ratificationis
causa, conuenerant, proximo Dominis
Commissariis loco subscripsit. Christianissimi
Regis Legatns, coram Sacra Regia laiestate, et
Dominis Commissariis ar Senroribus Regni,
ad latus RegisComitiali autoritate
praesentibus.
Eosdem vero die et loco supradictisratos
habuit Sacre Regia Maiestas.sequenti.
modo.
Lis iV. iigrati xex Plonis,
agns Dx Lirbni, rt .t .c. Significamus

p.398
vniuersis quorum interest, dedisse Nos
Commissarios nostros plena potestate, ac mandatis
ifttor d, ctam, mrere editioe
Sereisimorm Galiae, c g Bir iae
en, iime Picipm, de Pce, at sdciir
cm Serepi, i Principe c Domia Crifine
ecorm, Gotor, andasorqqe
desgas segina, ags Prineipe Finlndi, c.
s circ. Cosngies iiora, ego Secis
i congres cum Sereitiurit ei, egi Sue-
KKK
ciae Commirieenti patit, vti verbotenus
ifrssnt expres, insert, iniorn,, sfterunt,
coelserunt.
Hic suprascripti articuli ordine fuerunt subscripti,
et post finem eorum sequentia
verba addita.
r iayxe VLoisLLVvs v. e Pelvni.
gn Dx Lithunie, ee e.ce. Promittims
e recipi neine oo, Scteorm
otrerum, eipyit Pone, sosfggii uniuersa
iers capit, pftir spra scrips, inseta, e
comprelen, os egdepyrebre, sadae,
tiibereyprom, adi,
et rtibabems: Mec pasror Nostratibus,
ut lit vllo modo violari. In quorum maiorem
fde, e certidiem, bisse oi olr
slscripsmus, e Sigilie egni neri muxiri isimt.
Datum in Ceftri uiuiidit.
Septeri, sio exe, qnrosa,

p.399
Hoc pactorum exemplar scitu et permissu
Senatus Ciuitatis Gedanensis impressum
est: Eique prae aliis omnibus, anteain hac Vrbe,
sine authoritate publica editis, fidem adhibendam
esse, idem Senatus censet.
XIII. Cm me summo mane, Mariaeb. contulissem,
inuisi Legati nomine Generalem es
Gade, cui de hat honorifica pace gratulatus
sum. Comiter ille mihi respondit, interque res
varias ac graues, quas Legato petferendas dabat,
dolere se mihi dixit, quod filium non adduxisset
in Borussiam, vt illum ad Ceneralem
Poloniae salutandut mitte re potuisset, a cuius
flio salutatus fuerat at (inquit ille) filus mens
illius flio doctior est, meliusque Latine loquitur,
tametsi iunior etiam sit; annui illi libens
affectumque paternum, inter res grauissimas et
alienissimas erumpentem, demiratus sum. Idem
ipso die congressus Legato testatus fuerat, optaueratque
magna mercede, fili sui piaesentiam
emere potuisse, vt illum Cenerali Polonico vicissim
exhiberet, cuius quidem neque comitatum
maiorem, neque gtandiores equos ac phalers
inuiderat, sed tam telebrem educendi ac quafi
ventilandi flii sui oafionem.
XV. Legatii mnes, ad Castra Regis Poloniae
se contulerunt, se paratamque audientiam
habuetint. ltelictostet Regem allocutus est,

p.400
summo circunstantium plausu. Tum vero effectum
est, quod Commissarii Poloni promisetant,
nam exhibitos Cancellario Pacis articulos,
et praebita ab ipso Rege penna, Legatus
noster subscripsit his verbis: Claxi se
mer, egit Cristianimi Legarur: Erant adhue
in Castris omnes Legati, et Sectetarius Hollandiae
in ipso Regis tentorio Articulos etiam Suecorum
Mariaeburgi praesentibus Cmissariis ac
Denerali, subscripsit. Inde Quidinum.inmodum
atque infame nobis omnibus dormitorium,
iuimus, quippe qui humi inexigua palea,
ter aut quater sordidius, qu in vllonosocomio
ibi decubuimus, qui fere semper mos fuit per
hanc Legationem Polonicam.
XV. Priuatam audientiam Rege habuit
Legatns noster, ac deinde Regem comitatus
est, qui exercitum suum rite instruxit atque lustrauit.
Adfuit etiam Hermannus Vrangelius
Campi Suecici Marschallus, qui aciem totam
viginti millibus hominu constare arbitratus
est. Equitum, quod etiqm alibi me notare memini,
quatuor sunt genera, Hussari, qui lanceas
gerunt, qui pellibus Pantherinis suptaferrum
amicti, alasque longas quibus hostium equos
terreant, ferunt. Secundum genus Reutrorum,
eisrer. qui sclopetos et ensem, armatique sunt
toti. Tertium Cosaquorum, qui indusi ferreis
tecti sunt, sclopetosqne ferunt, sagittaj alii ac
pharetras. Quartum genus est draconm, miseri
illi sunt, quippe qui nullo thoraceo, ue galea,
nudum pectus inimico offerunt, ixfelicibus

p.401
etiam ac pusillis equis insident. At tres alii ordines
gene rosos ac validos equos habent, praeelars
ephippiis ac stragulis, quae clunes integunt,
mstcuctos: nec duces mndo atque praefecti huiusmodi
equis vtuntur sed promiscue etiam
equires. Rei ipse humanissimo colloqulo Legatum
nosttum diitinur, perque omries ordines
duxit, et cm ad tastra. in suum centorium
rediisset, inuitauit llum, vt animi gratia videret
quendam Moscouiticum Legatum, quo
aditi debebat. Itaqie quasi incognitus temansit
ibi Legatus. Sedit Rex, tecto capite, Parbafumque
hominem, tetrico quam potuit ac seero
vultu, exepit. At iste longam chartam,
qua sua instructio sctipra trat. perlegit deditque
posteaRegi cum litteris sui Ducis, illique respondit
Canccllarius, ac eiim exiisset, Rex ipse Legato
nostro, quid locutus fuerat Moschus, comiter
explicuit: Tria Mosthi illi Lgaterum genera
mittunt: maiores quidem, ad quos moris
est ctingentos circiter equites obniam mittere;
mediocres, e quibus iste erat, ad quos quinquaginta
mitti solent. Minimos deinde, quibus
hulla velegua potpa fiefi eonsueuit. Expostulatumi
ie venerat, quiod in limitibus quidam
magnates Poloni, vrbes, arces et pagos contra
pacta aediflcassent.
Eadefti illa die, Re Poloni, insignem ac magnl
pretii annulum, quem gerebas, digito detraxit
Legatoque dedit, excusans de vilitate muneris,
uod superiori die ad illum miserat. Baroni
item Auaugurio elegantislsimum, nec exigui

p.402
valoris munus dari iusserat. Mea me sors vtique
it Poloniam comitata est, nam qui per infirmam
Secretarii nostri valetudinem, munus illius egeram,
assiduamque praeter morem m-um measque
vires operam, huic negotio impenderam,
qui periculis omnibus ierfueram; ne gratiarum
quidem actione a quoquam honestatus fui.
Anglici quoque ac Hllandici Legati
Porereii ooxrefonere frem
Sperata.eritir.
Istis quippe singulis peluis argentea cum guttulo
data est. Anglus suum pridem in diaeta munus
satis mediocre acceperat. Secretariis verd
vtrisque. qui assiduivbique fuerant, quorum de
pugillaribus nullum, vel temere prolatum ver
bum exciderat, nihil neque praestitum, neque
oblatum. Quid, si etiam, exilla consueta terrestri
dormitione, podggram in serosannos contraxerimus
Apage sis mihi deinceps Sarmaria
atque Borussia.
XVI. APalatino Russiae ad prandium Legatus
fuitinuitatus, in tentorio, magnifcentissimo,
cuius materia licet ex auro puro ac serico
constaret, vilis erat profecto, in comparationem
artis atque opcnis. lersicum opus id rat, floresque
ac animalia villosoislo more, quiin Turcicis
tapetibus conspicitur, affabre facti erant admiraculum
vsque. Lautum fuit amplumque istud
conuiuium, sed multo etiam magis laetum atque
hilare. Aderant Palat. Belensis, Lips, ius.futurus
Culmensis Episcopus, Abbas de Gietos.Comes
Osroret, Sobiesius, oliusius, duo flii

p.403
Palat. Belensis: filius ac nepos ex fratre Palatini
Russiae, quatuorque alii primariae nobilitatis.
nosque omnes: e comitatu Illustrissimi Legati.
Praestantius quod appositum fuit ferculum, ex
Alce fuit, quam gnam etim vocant, cuius
pes salutaris Legatoa Palarino donatus est. Eum
pedem venator statim, cum ictu bombard belluam
strauit, abscindit, maximaeque est ille virs
tutis, si bellua illa in coitu oceidatur, vel certe in
tempestate qua in enerem ruit, vti nunc ft
festo D.Bartholomaei, seeundum obseruationem
Venatorum.
: c
Sunt inter delitias lautiores labella istius bel,,
luae, ac dum illacomedereno, infinita de pendui
lisdomus Austriacae labris oninurbana dictea,
Romulidae saturi effuderunt.sncredibilis est
Polonorum Nobilium libertas qui de lmpera
toribus ac Regibus, deque sub tiam Reg, lii
berrime quae sentiunt, loquuntur. Cum discederet
Legatus., ei Palatinus septem equoshedarios
paribus maculis aspersos, obtulit, quos
cum accipere recusaret: Nisi (inquit Palat.) eos,
Excellentia vestra statim acceptare velit, iubeo
accersiri septem scloppetarios, qui os in oculis
vestris mactent. Eos itaque Legatus rhedae suae
aprari petmisit, ac torquem aureum E qnisoni
Palatini donauit. Alit ipse Palatinu, tam et
dines atque potens, tria militum millia suis sumptibus,
quae cum famulis, lixis ac reliquoaule
suae comitatu, ad sex aur septem millia perueniunt.
Praedicauit inter conuiuium Palatinus
BeEensis, illum plus habere territorii ac ditionum,

p.404
quam Dux Hetruri;. Bona illa tam pattimonialia
sunt, qua beneficalia quae ad haeredes
non ranseunt, nisi et haeredes beneuolentiam
negis mereatur, quobeneficia iasiue feudabeb
nemeritis darisolent. Iraque ex ta magnis reditib.
viuitille regifitu more apparatuque ac tametsi
pusillo corporo sit, rugoso vultu, ae sanguinolenisculis,
mogmficorum est tamen et liberalium
morum, maximaeque in Rep. auctoritatis.
Crediutum hactenus fuerat, eum Austriacis partbus
fauete, faueratque semper, at postquam
tantam beneuolentiam Legato Gallico restatus
est, quem huuus.Legationis initi toruum aspiciebat,
longt ala, de illo concepta est opinio.
Quae quidem mumtio, tam legai Callici virtuti
atque industriae tribui potest, quam quod
Purisiis nuper secundus Palatmm flius, ab lllustrissimo
Prside Memmio, indeqne ab Eminemtissnio
Cardinali Richeho, hononifice exceptus
est Filius eius natu maior, Patri nunc adest, qui
Galliam peragrauit, Galliceque loquitur. Est
vVtique statura breui obesaque, ore etiam inuenusto,
quod variolis exesum est, caeterum qui
comiter nobiscum egit, mihique Christianissimi
Regis saluti propinauit.
AdGeneralis Honiespolsxy tentorium contulit
se Illustrif. Legatus, vt illi vale diceret. Commendauit
illi omnes millites Gallos, praesertimque
Praefectos qui aderant, areis, Locumtenens,
Colonellus, Foasy, dngeler. Cori
Maior. Colonellus P-plessi qui aberat. Comiter
respondit Generalis, e os sua virtute.sibi satis

p.405
iamesse commendatos.Aderat ibi Paresxy, qui
enerali imprimis gratiofus, quem Tarrarerms
pestem vocant. lste Legato nostro duos Camelos
donauit. Salutauimus Generalem, eiusque
flium i.annor. ingenui modestique oris, cuius
mater soror est Palat. Russiae. At ipse generalis,
vit est altae staturae, longa barba, qui mos paucorum
est, raso capite, annotum;. habet ille
plerumque sub toga longa, tunicam satinicam
albam. Summae est ille nec fucatae pietatis, vexillo
suo B. Virginem depictam habet. Nihil nis
infdelinm populorum profligaionem respirat,
quibuscum saepe manum conferuit, fuitque captiuus
Constantinopoli, Nec forti tantim est
animo, sed etiam robusto atque exercitaro corpore,
quippe qui tam fortiter tamque recte sagittam
vibret, vt militem thorace ferreo tectum
transuerberet. Summae ille est in Regno potestatis,
atque ad Regem proximae, ab eoque semel
constitutus, amplius deponi non potest.
quod omnibus officiis et dignitatibus commune
est. Est ille praeterea Castellanus Cracouiensis,
quo nomine primus est inter Laicos Regni
Senator, nam Archiepiscopi et Episcopi Laicos
praecedunt, vt alibi accuratiis explicabo. Ad
lanc tantam dignitatem, quam alioquin ex priuata
virtute merebatur, suffragatione MN. Doenbo,
Palatini Cheradionsis, qui Sigismundo gratiosus
erat, euectus est: qui quidem Palatinus,
istius Generalis sororem duxerat. Adeo potens
est per vniuersum orbem fortunae imperium, vt

p.406
nisi cum illius subsidiis atque numine, etiam
integerrima virtus, ad honorum apicem niti
non possit.
E castris tandem profecti, quia Mariaeburgum
attingere non potuimus, Stumsdorfsi mansimus,
vbi, cum in semirutolongo horreo, supra
segetes dormiremut, densaequae per hanc noctem
incubuerant nebulae, vestes nostras ac praesertimilintea
penitus madefecerunt. Conspeximus
ibi, non sine voluptate, iam maturos nouae
pacis fructus, scilicet aediculas instaurari, stabula
reparari atque concludi, supellectil rusticam,
gallinas, anseres ex arcibus et vrbibus reduci.
Optaui certe ego saepius, vt summa aliquando
voluptate perfunderer, ruricol, cuiusdam Borussi
personaminduere, adeo mihi sors illorum
fortunata esse visa est. At inibi tamen, praeter
nostram expectationem, horridus casus oblatus
est. Nam, cum Oeconomus Illustrissimi Legati
currum Rustico quodam conducere vellet
aequa mercede, ac detrectante rustico, oeconomus
se iure suo abducturum minaretur, recessit
continuo domum vit agrestis ac ferox, inscensoque
protinus equo, et rapta bombarda oeconomi
caput collineauit, ac deinde, cum se intercipi
i nostris metueret, aufugit. Insigne profecto, ac
plusquam belluin; ferocitatis exemplum, ineos
saeuire a quibus tantum tamque recens beneficium
acce perat nec istud modo, quod toti prouinci
commune fuerat, sed praeterea Legatus
ege vectigalium immunitatem in aliquot annos,
pro huius pagi incolis impetrauerat.

p.407
XVII. Meridie Mariaeburgum rediimus,
bi Sauaslcius, Polonus, erat, qui Regiam ratifcationem
attulerat. At, quoniam in sigillo
Rex Poloniae, se Suecorum Regem nominabat.
eum Sueci remiserunt, vt sigillum
mutaretur.
XVIII. Hollandi Legato nostro vale dixerunt
mane. Auglus a prandio lllique protinus
Dantiscum, iste die sequenti eodem se
contulit.
XIX. Rediit Sauasrius. attulitque sigillumi
in quo Cancel.Poloniae titul Sueciae nbliterauerat.
At Sueci dixerunt, id sibi non sufficere, quia
imputari illis posset, qud ipsimet litteras illas
deleuissent, volebant ergo, vt scripto Cancellarius
Poloniae, huius facti attestationem daret.vel
nouum srgillum, vbi lic titulusomitteretur, apponeret
Responsum est a Sauasxio, nouum figillum
ctidi non posse, nisi ex autoritate Comiriorum.
Cancellarium vero huius rei attestationem
stripto dare non posse, eo quod in tractatu
conuentum expresse fuerat, ne de illa omissione
tituliarticulus feret, ec quicquam scriberetur.
Petierunt Commissarii Sueci a Legato
nostro, vt illius rei attestationem; daret: quod
facere noluit ob eam rationem, ne praeiudicium
Polonis fieret. Rediit itaque Sauasrius, cum
formula cautionis Legato nostro conceptae,
Cancellario Poloniae offerenda, quae res in
multam noctem Legatum in Sauasii hospitio
distinuit.
Dedi ego Sauastio litteras, ad Agentem Ducis

p.408
Curlandiae perferendas.
. Stanislaus Roniecpolsxius, Exercituum
Polonicorum supremus Generalis, falcatum ensem
ex chalybe Damasceno, auro gemmisque
insignem, ad lllustrissim Legatum nostrum misit,
per Callum quendam, cuius ope ad machinamenta
bellica vtebatur, nomine Feaxpean,
quem comitatus est alter Gallus Capitaueus e
egimento Artischosxii. nomine icolai, certe
non absimili vultu Parisiensibus Nicolais, qui
quidem pet sexdecimannos captiuus apud Turras,
ac Honiecpolsxii, dum et ipse vinctus per
duos annos fuit, eiusdem fortunae consors fuerat.
Egregium istud munus comitata est humanissima,
et elegantissima Epistola, quam vt ipsius
Generalis manu, ita et Mart;, iure conscriptam
dixeris, adeo spirat genium milltaris iuxta ac
litterati Viri, quique, vt cum Poeta loquar.
Ceticm modertr possine, res:
Sic autem se habet.
Ilstri e Eccelenti. Demrine, nice oseruan:
me.
Aledictionis officium iterato Illustrissmae
V et Excellent. D .v. persoluo, persoluturus
coram ac strictissime eam amplexurus, si per negotia,
quorum concursu premor, si per missionem
inauctorati militis, quae cx religioni et
formula pactorum debetur, liceret. Eam ob rem
per prae sentes id exequor, atque ex animo lllustrissimae
et Excellencissimae D .v. non solim
felix faustumque iter, verm etiam, tot ipsius
laborum ac meritorum digna ac iusta prnia,

p.409
ex animo cupio voueoque, quae iam et caelitus
sunt decreta, et Christianissimo ac Potentissi
mo Rege, omnino speranda. Porro, eum Exs
cellentissimae Illustrissmaeque D .v. summa prudentia,
ac sistendo sanguini Christiano accom
modata consilia, me ferro accinctum discinxerint,
spolium laborum Illustrissimae et Excel
lentissimae D.V. libens eidem offero, meque Ciuem
in hoc bllo pacatum, ipsius opera agnosco.
Susceperit taque hocce pignus amoris, cultus,
ac meae erga se obseruantiae, felicissimeque tractarit,
vt potius sanguine hostium Christiani no
minis stillet ac rubescat, quam ferrugine vilescat.
Caeterum optimam valetudinem, prosperrimumque
rerum successum, Illustrissimae ac
Excellentisimae D .v. precor, studiaque ac officia
mea paratissima defero. Ex castris ad Mariae-Vverden,
die 19. Septemb. Anno Domini
M. DC. XXXV.
Illustrissimae et Excellentissimae D. V.
Amicus et seruitor, Stanislaiis
Coniepol. oniestulici,
Castellanus Cracouiensis.Exercituum
Regni Poloniae supremus
Generalis, Buscensis,
Barensis, Coueliensis P. Cosierouiensisque
etc. Praefectus.
Respondit illic Legatus, nonminus prom
ptt, quam eleg nter. in haec verba.

p.410
IIIVsrRIss, IIE ErEXCELLoo.
Domine, Amice obseruandissime.
nim alest, vt de E xceenti vere icm
merie existimem, t etim, cm ve
Pacir ii Conciliatore ges, vehemeter ii
dilicisse meterim. Mm qispiene hicgroisimoello
ieei, mximam profecto glorisegeten,
a virtti estr offerear, preci e
rro. rei mc tmen operam eam, oigratam
on fise e ex gifco mnere,
iod b Excellemti Pera mii lltm es,, insge
enerosenti erga me ver rmentm, i dentiri
gosco e deosclor. Sarir eyxidem fari
on posm, inerediili gadio perfor,
cim enim Exsema mn cotretto, o timen: tero
Septentione, totye Oriete Conrepoixi,
ccinctr et. Em, inqm, enm r Gentibs
terrori, Chrisinirsei tye fcieseperfit.
inum exoto Exteleei iee e vei
meir, Etnicorm crore rrrsr h posit. Es
iteiri i, ibet in pereni tot periclis
bosfiii, iii editi es in Giim oficere voseme:
ts ego, qi hftemr Pacir prris fii,
etorr peroos indm, dmstrenims
Poroiii eerriir vento ciem ger; e tanem
cm patrios sorer contingere mibiDet dederit,
tim eporiore meiti ei oco, otlem
ensem ipse ppendm, eqe ltimm
saginis, ominise ei posferitatem perenire
bels. Mo enim rigine dereri, onsit ac palxere

p.411
sordescere patior: d enim cotrectandm
slient anhelalunts flii epotesyue mei, donec
dite tatir priisegio, enim impnelringere ac
vibrare posint: cixsyue erit fortior ac generosior
indoies, enim ego ii ire precipui do, acprelego.
Cterim, tam estslendidm, tame mgifcum
e elise isud mumu, e emo deineepr illud
viderit. yi non eir pretimmmme estimet, at
i dontoriprestantem irtutem. ue dignittem
clariiir ibentiisue, um ego facium, predicer,
eeo certe erit i toto oe termm neno
vtique, ui maiori cm veranti obsaio
fit.
ILLvoi vLEMN.DD V.
Amicus et seruitor Claudius
KKK
de smer, Comes d'Auaux,
KKK
Christianissimi Re-
KKK
gis per Septentrionem extraordinarius
Legatus.
XxI. Quae dies D. Mathaeo festa erat. Missam
audiuimus in Ecclesia Mariaeburgensi, reliquum
diem, vti et sequentes, litteris in alliam
scribendis insumpsi: laborabat interea Legatus
dolore colico, nihilominus surrexit e lecto,
vt Artichosxium, qui d Generali Cancellarioque
Poloniae mittebatur, susciperet. qui quidem
pro illa fgilli diffcultate missus fuerat.
Certe ad illius conspectum, quia ex praecipuis
ac strenuissimis Poloniae Colonelsis erat. creditum
est, Suecos mitiores fore: Istum enim praecipue

p.412
delectum, vt, si ambages ac scrupulos
amplius quaererent, bellum illis
denunciaret.
XxII. Rediit ad Polonos iste Colonellus,
relatoque Commissariorum Suecorum responso
iterum
XXIII. Quae Dominica fuit, sub vespetam
reuersus est ad Generalem Sueciae, indeque
ad Legatum nostrum, resque omnis peracta
est ad vtriusque partis votum.
Ista die Piissimus Legatus noster ad Ecclesiam
se contulit, ac Dominicum Corpus communicauit,
praesentibus infnitis etiam Lutheranis,
Caluinistis, Anabaptistis, qui hactenus impune
in hanc Ecclesiam intrauerunt, verum, quae deinceps
solis Catholicis remanebit: Fuitque decantatum
Canticum e De landam,, ex coque
die abquot Nobiles Poloni qui recesserant,
redierunt, diuinisque sacris interfuerunt.
XXIV. Iacobus Pontus de i Gare, Generalis
supremus Exercituum Sueciae, cum Comite
Petro Brabe conuenerunt Legatum domum, illique
vale dixerunt nobisque singulis; Donauit
etiam Generalis Illustris. Legato septem maiores
cquos albos, rhedae aptandos. Aliquot ante
diebus Generalis vxor, imaginem Reginae Matris
Sueciae recens factam miserat.
Ad Ceneralem Comitemque salutandos, iuit
in Castellum cum nobis omnibus Legatus, iterunmquc
atque iterum manus prensatae ac vota
pro mutua incolumitate facta.
XXVI. Ipse vtique Legatus, vt animum a

p.413
grauioribus curis relaxaret, Camelorum suorum
spectaculo vacauit, indeque quid deCamelis Plinius
narraret, euoluimus. Aduenit subvesperam
Marolius ex exercitu Polonico.
XXIX. Qui dies D. Michaeli sacer erar
post Missam auditam, Mariaeburgo profecti sumus
Dantiscum, per serenissimum tempus, perque
fertilissimos agros: nullibi tot anseres, tot
vaccas pingues ac vberibus distentis videas.
Hollandi sunt, qui agros illos exsiccarunt, paludesque
inutiles longis canalibus acriuis effossis
in arua, prata ac hortos frugum plenos cmutarunt.
Milliari: infra Dirsauiam, Vistulam
Pontone. transluimut. lbi praesidium aliquot
militum Dantiscanotum inuenimus, qui fortalit
tium terrestre tustodiebant. Ilud quod e regiont,
parte insmlae mlaloris, Suetifecerant, iam
reliquerant. Paulo post hunc transltum, viginti
autrriginta Equltest praesidiarsDantisci, nos
adVrbem vsque presserunt. Milliari ab Vrbe,
alli Nobiles nonnulll nobis obuiam ve
n ere, lnterque ios apparuit ex improuiso alter
Cubiculariis Legti, qui e Gallia, quo quatuor
ante mensibus fuetat missus, tedibat, nobisque
omnibus literas afferebat. Quego accepi, illa
me in affectus velde contrarios distraxerunt.
Sotor quidem de restituta Cornificii Vlfeldii
valetudine scripsit, laetatusque sum de tam felici
nuntio, Virum quippe primrlis Daniae familtis
ac per sese nobilissim virtutis, summe diligo:
At frater mibi de N. Batdini, viri doctissi
mi, indigta ac praematura morte, quippe qui

p.414
flumine inter lauandum absorptus est, nuntiauit.
Miseratus sum hanctamluctuosam sortem,
et eo magis, quod nouissime per Petri Bonartii
litteras, me salutauerat, icissimque ego salutem
illi plurimam, quam vtinam Deus Opt. Max.in
animam illius conuertatrimpertieram
X. Quae Dominica fuit, a duobus Dantisci
Senatoribus Reip nomine lllustris. Legatus
salutatus fuit, qui multis verbis de hac pace,
tam vtiliter constituta gratulati sunt. Cim ille
comiter respondisset, expostulauit apud illos, de
famosis libellis, qui Belgioad Librarios Dantiscanos
allati fuerant, aduersus Ptincipes Galliae
Viros, praesertimque Eminent.Card.At illi stai
tim ad Libratios suos iuerut, omniaquo exemplaria
prehendernnt, atqud Legatummiserunt.
Iuit postea lllustris.Legatus ad Ecelesam
Dominicanorum.
A prandioinuisit illum N Frle, Lugatus
Regis Poloniae, qui e Dania redibat, quem
Ioannes Vldricus, Spurius Regis Daniae filius,
comitatus vsque Dantiscum fuerat, eieratque
ipso die quo nos aduenimus. Bergmannus item
Consil. Brandeburgicus legarum inuisit. Ego
postea cum duobus aliis ex nostris ad hortum
suburbanum iui, vbi sexcenti alii sunt admodum
culti ornatique, estque ille vrbis egressus
amoenissimus:
Prima die Octobris Opalinseius, Polonus,
Palatini Postuaniensis Filius, Illustriss. Legatum
inuisit, comitatusque est in aedes vbi erat N.
Fr, e, quem Legatus noster vicisim adire

p.415
voluit. A prandio Legatum inuisit Eurebecquius.
Ea die increbuit fama, Gallos.Nouarram
cepisse, id ferebant litteraeVienna allatae. Ego
ac Theologus libros euoluimus apud Bibliopolam,
variaque Poemata pro Christianiisimo
Rege ac pro Eminentis. Cardinale Parisiis edita
decurrimus.
II. Die Octobris cm animaduertisset Illustriss
Calliae Legatus, circumferri per vrbem
Cedanensem Pacta Stumsdorffiana, veritati rei
gestae non congt uentia, quae malo more iniussuque
Magistratus, ab Christianissimi Regis Serenissimique
Electoris aemulis edi iussa fuerant,
vt horum Pseudopactorum venditio sisteretur
ac prohiberetur, misit me lllustrss Legatus ad
Senatum Gedanensem, in quem cum Secretariorum
aliquo introductus fuissem, sedereque
rogatus fuissem in scamnis maioribus vbi ipsi
sedent, omnesque nudo capite essent. Stans ego
locutus sum, si bene memini, in haec fere verba.
Generosi admodum ac spectabiles Dmini. lllustrissi
Chrstianismi Regis Legatus misit me
ad Nobilisimas Dominationes vestras, primo,
vt illis suo nomne plurimam salutem impertirem,
deinde ad rogandum llas.vt velint aliquem
ex suis Secretaruis, vel quempiam alium ad Il.
lustriss Legatum deputare, cum quo denegotio
quod vrget, communicare possit, vt statim
ad vos referat, antequam ex. hoc loco emgretis.
Destinauerat ipie ad Clarissimum huius
Senatus Praesidem se conferre, vt de illa re apud
sum ageret, sed nuntiatum est, illum hode rus

p.416
se contulisse iussit. itaque me, quia mature fact
opus est, ad vos postulatum venire, t gratiam
istam quam petii, illi facerevelitis, quam quidem
cum poterit, refetet vobis maximam. lnito
prius confilio, iusferunt mihi per Syndicum responderi,
se lllustrissLegato summe obnoxios,
missurosque statim aliquem suis, qui illun
domum conueniret. Statimque secutus me est
llle Syndicus, cui Illusttriss. Legatus coram Doo
mino Bergmanno Electoris Brandeburgici Consiliario,
pactorum menda indicauit. Eodemque
momento ex Senatus decreto, omnia huiusmodi
exemplaria prehensa sunt ae fisco
adiudicata.
Excepit illa die prandio lllustriss. Legatus No
bilem adolescentem Venetum, nomine Prioi,
tresqueCallos, qui Constantinopoli veniebant.
ac Marchionem lsidolium, qui captiuus in Mcs
scouia fuerat, adiutum venerant.
V. Inuisi Dominum Eurebecquium.Electotis
Brandeb. Secretarium, vitum in plurimis
linguis facundum, in pluribus scientem.
VI. Adii duos Iesuitas apud Officialem Dan
tiscanum in Ecclesiae maioris vicinia degenes,
qui pro Catholicorum ope ibi diuersantur. Habent
illi Collegium in suburbio Schatlandiae
ducentosque circiter Scholasticos. Fuit illa dies
D. Brunoni sacra Itaque duo e nostris inChartusiam,
quae. mil. distat, iuetunt. A prandio
tres Galli qui Constantiropoli veniebant, lllusrissimo
Legato vale.dixerunt, et cum Nautis
Hollandi: abierunt. Bergmamnus et Enrebeci

p.417
quius, Elect. Brand. Consiliarii, Legatum adierunt,
ac de rebus Pomeraniae, deque Ptincipum
Germaniae inter scribendum titulis fuse locuti
sunt.
VII. Qu Dominica fuit, at praeterea D.
Brigittae sacra, Legatus ad Moniales Missae audiendae
causa se contulit, vbi non mediocrem
populi Catholici pietatem cintemplati sumus.
Inter Missae solennia praedicant, ac postea pro-
cessionem Dominici Corporis faciunt, antequam
praefationem dicant, quod alibi fieri non vidii
Adfui precibus vespertinis apud Dominicanos
rosarii festum celebrantes.
VIII. In montesDantisco imminentes ascendimus,
vnde tota vrbs faile circumspici
potest. Est animus Dantiscani murum rbis,
ad illorum summitatem porrigere, nd abhostibus,
si quando ingruunt, occupentur; quod
nisi maximo sumptu fiei nonpotest.
IX. Post prandium funeris cuiusdam matronae
pmpam contemplatus sum, Priores
Scholastici cum suis Praeceptoibus incedunt
veste vulgari. Miserabiles ac mfimae sortis pperi
vltimi mncedunt, canuntque. Succollatur deinde
feretrum ab octo viris honustioribus, qui
manu serta er aureo argenteoque flo factugerunt,
qualia in lectorum columnis praefigmos.
Sequuntur deinde flii bini natu maiores, ac postea
minores pileo demisso longisque palliis ami-
cti. Postremus est maritus, qui pallii sinu vultum
bnubit, comitantur illum propinqur omnes
i veste lugubri. Posteaincedunt Optimates

p.418
ac magistratus in palliis longis ac luctuosis. Longo
deinde intetuallo eunt feminae, primo filiae,
qnae singulae ab ancillis sustentantur, vultuiqus
strophium admouent, vt videri non possint.
Omnes deinde aliae mulieres binae incedunt, in
vestibus nigris, quod visu graue ac speciosum
est, sunt enim pleraeque praestanti statura, magnamque
oris incessusque dignitatem exhibent.
Virgines ab huiusmodi caerimoniis arcentur. In
templo deinde canunt ac praedicant. Ac tametsi
Ecclesa Lutheranorum sit Caluinistas nihilominus,
qui domestica sepulcra habent, inibi nullo
scrupulo sepeliunt.
X. Venit a Legatum quidam ex Elbingensi
Ciuitate, qui. illiCiuitatis nomine Craterem aureumobtulit
quem accipere noluit, at humanissima
Epistola ad illorum Epistolam
rescripsit.
Ti. Illustrif Iegatus post dissimulatos per
, v
tres ant quatuor. dies, febris paroxysmos, qui
illum meridie inter prandium subibant: lecto se
tradidit. Hacioccasione. ego cum illius pharmacopoeoin
hortum. Ciuis cumusdam iui, vbi multsplantas
herbasque falutares contemplatus
sum Erant ibi mturae sapidaeque ficus, at vut
immature, illas nihilominus vel inuito soli genio,
ad aliquam tandem maturitatem cura et
cultura sua promouent:
XIII. Cum in Curia Mercatorum, vbi peri
petua compotatio fit, deambularem librusqus
promercales euoluerem, aggressus me est quidam
N. Ruardus, quocum per duas boras collocutus

p.419
sum Latine, ac deinde Gallice, qui me ad
aedes suas adeundas inuitauit. Didici postea ab
aliquo, eum esse Arianorum Pastorem: sunt
quippe Gedani huiusimoi homines, qui clam
congregantur, inscio vel dissimulante Senatu.
XVI. Mane Legatus recreatus morbo inuisit
Dominum N ceconii Summi Pontifcis
Nuntium, qui apud Dominicanos hospitium
sumpserat. Legatum reuisit prandio
Nuntius.
XVII. Cum Illustris. Nuntio Apostolico
Illustris. noster Lrgatus in eadem rheda ad Oliuense
Monasterium iuit, quod milliari vno, Gedano
distat.Est illud Orinis Cistertiensis. Monachi
omncs cum Abbate ante portam Ecclesiae
Nuntium expectabant, cui Crucem osculandam
Abbas praebuit; eidemque Abbas manum
postea osculatus est, ac deinde singuli Monachi,
quorum vnus breuem oraionem habuit, ad
quam cum breuitet Nuntius respondisset, aqua
lustrali omnes nos aspersit. Ingressi sumus dein-
de Ecclesiam canentibus Monachis, atque organis, deinde
celebrata Missa. Est illa Ecclesia longaatque
angusta, marmore atque picturis oprimis
decorata, itemque subselliis grandibus ac recte
fabricatis. lbi septuaginta duo Duces Pomeraniae
sepulti sunt, quorum imagines pro magna
parte visuntur. Nouies fuit iila Ecclesia vastata
ac direpta. Nouissime Carolo Caroli
flio, ueciae Admiralio, quem nouimus.
Ibi habent lapidem, quem dicunt olim panem
fuisse, ac miraculo in lapidem conuersum, quae

p.420
fuerit huius miraculi causa, nondum didici.
Lauto conuiuio Domino Abbate, qui oniecpolsri
propinquus est, excepti fuimus. Aderat
Prior Dominicanorum Cedanensium. Inde rediimus
cum Illustriss. Nuntio ad portas Gedani,
praeter quas duo milliatia ipse confecit Vvarfauiam
versus. Nos vrbem ingressi sumus.
XVII. Ego et Theologus ad Disput.Theol.
quae in Cymnasio Gedanensi fiebant, iuimus. Lutheranus
adolescas Theses defendebat, quas sex
Domiticani impugnats venerant, duo primi de
libris Canonicis disputarunt, satis confusc. At
tertius qui de iustificatione sola per fidem, clare
omnino ac Theologict, ita vt Doctorem Lutheranum
iugularet, eoque adigeret, vt a Dominicano
postularet an Argumentum quod
formabat, in D. Pauli textu praecist comprehensum
esset
Certe Nebulonum illorum amentiam aut
impudentiam satis demirari non possum, qui
noctuas nos ac lucifugas idemtidem appellitent,
vt iste in sua praefatione saepius fecerat, et ad
conspicuum argumentum, quod et D. Pauli auctoritate,
et vera ratiocinatione nitebatur, peruicacistimt
nulla allata solutione resistebat. Sed
o inauditam barbariem: cum inter loquendum
vnus e Religiosis Papam nominasset, Ince stus
scurra Papam, nihil aliud quam Monstrum esse,
coram Religiosis quos inuitauerant, coram nobis
quos Christianis. Legati comites sciebant,
impurissimo bre obganniuit.
IX. Ego ib alio Pastore Lutherano domum

p.421
inuitatus sum ad colloquendum, qui quidem,
quia in Anglia atque Gallia humanitatem aliquam
didicerat, paululum abstersit indignationem,
quam in illum hesternum subulcum conceperam.
Dedit iste mihi orationem Latinam,
quam coram Belgii Legatis paucis ante diebus
habuerat. Vocatur Ioannesochinger. Vn
cum illo in pomoeriis Ciuitatis deambulaui. Vidi
apud illum Biblia Hebraica breuiori volumine
quim vnquam viderim, quae ex Anglia attulerat,
optima ac luculentissima editione. Est
item ille Rhetorice Professor, in Gymnasio Gedanensi,
Ciuitatis stipendiis.
iI. Nuptiae celebratae sunt in hospitio
Illus. Legati nostri, ad quas ipse inuitatus fuit, e
ego Baroque Auaugurius comitati sumus. Haec
fere cerimonia obseruata fuit. Matronae singul;
i domum nuptialem conueniunt, circa meridiem.
Viri deinde cuncti bini incedentes, Sponsum
adducunt, sistuntque in atrio siue vestibulo
domus. Collocatur scamnum in medio. Ingreditur
atrium Pastor, seque ad illud scamnum
statuit nudo capite, nec labra mouet. Euocantur
deinde ex intima domo Virgines, quae binae
incedunt, inter duas grandiores, quae vltimae
sunt, Sonsa existit, nigra veste, cum aliae omnes
coloribus distinctae sint, ac circunedato Pastort
ibi stante, nee se mouen: e, ex altera parte scamni
ante illum statuitur sponsa itemque sponsus.
Apetto tunc libro, Minister tuangelium nuptiale
illis legit, ac dinde breui adhortationc

p.422
facta, verba solennia profert. Tum vero musica
instrumenta, vocesque personant. Statuitur
inde sponsa prope ianuam, ibique ab ingressis
et ingredientibus salutatur ac donis donatur.
Vasculum illi argenteum Legatus donauit,
ego et A uaugurius aureos nummos, charta,
vt moris est, inuolutos, cum votis ac ominibus
laetis. Ad mensam deinde assedimus, paulo
ante horam secundam a meridie, ad septima
vsque ipsam edimus ac bibimus. Eius sunt latitudinis
illae mensae, vt si illas ante instratas mappas
videris, theatra esse putes, in quibus fabulam
potius, quam conuiuium exhiberi debere
suspiceris. At, cum illatae sunt dapes compotatioque
incaluit, tam eum qui tibi e regione est,
exaudire potes, quam si inter vtrumque fluuius
esset interiectusi cum tamen nulla ibi interfluat
aqua, sed vini meri ceruisiaeque riui ac cataract,
vndequaque restagnent. Adeo ibi magnum est
aquae odium, vt nulla etiam iuscula vel offas inferant:
foemin yvti et viri, mutuo sibi propinant:
certis internallisParanymphi menfas circumeunt
petuntque a conuiuis, an illis satisfactum
sit. Tum etiam illi priores. verbis quibusdam
conceptis, felicitatem futuri matrimonii
augurantur, ac primario conuiuae (Legatus noster
is fuit) praebibunt. Iidem postea versus ac
odas, in sponsorum gratiam compositas distribuunt,
vbi sponsam quamlibet deformis illa sit,
Venere aut Helena pulchriorem appellant: Maritum
veroApolline, Mercurio, Socrate prudentiorem

p.423
ac sapientiorem, At ille pletumque
caupo est, aut stabularius, aut certe mercator
minorum gentium, qui pallida sulphurata fractis
permutat vitreis. Veste tamen serica nigraque
induuntur omnes, nec abipsis Senatoribus
hac in parte distingui possunt, nisi quod plebeii
isti manicellas lineas (mnchette) non solent
ferre, alii honoratiores ferunt. Totum conuinium
perpetuavocum instrumentorumque M usica
exhilarauit. Hora tandem septima pulsante.
quaedam ex praecipuis feminis, quasi caeteris
aliis continentior foret, potestatem nobis exeundi
fecit, iugumque tam longae comessationis
excussimuslncoeperunt deinde choreae in quibus
manum cseruimus ad illorumque morem,
qui difficilis non est. Saltauimus ad multam
noctem, non sine renouatione poculorum, quae,
inter tripudiandum, amatores venustuli amasiis
suis porrigunt. Quid de sponsa deinde factum
sit, si quis inquirat: credo, idem, quod in
Oallia aut alibi, priores enim cum Legato dis
cessimus, qui se, cum cubiculum suum attigisset,
tum demum beatum esse putauit, illiquc eo
nomine gratulatus sum.
XXIV. Franciscus Floridus, Theologus
noster, nnc erenis ariae Ld egin Polon.
Confeuri e Canonic rsiens, suum in
Italiam iter arripuit.impetrata ab Illustr. Legato
veni, nobisque rite ac peramanter salutatis, in
Dania ac Suecia, vbi nullus Sacerdos consistere
audet, eius ope ac ministerio vsi sumus; ac
praesertim in ingenti maris Balthici discrimine,

p.424
quo per tres dies conflictati sumus, illius piettem
ac prudentiam praesentissimam sensimus.
Tandem, cum iam a multo tempore in animum
induxisset Italiam adire, nosque in Vrbe Catholica,
saltem vbi sacerdotibus esse licet, vti sunt
nonnulli reliquisset, cisio Po nico, quatuor
rotis ac duobus equis instructo, cum mercatore
Gedanensi, qui natione Gallus erat. N.Ioannes
de Pantes, Torunium vsque, quod ad Vistulam
est, nobis cernentibus faustumque iter precantibus,
discessit. Commendauit ille mihi aliquot
libros, quorum catalogum feci, deditque aliquot
reliquias S. Erici, Suec. Regis, quas Vpsalia attulerat:
Et hic finis illius suaussimi consortii
suit, quod vtinam breui in communi patria redintegrari
possit.
XXVi I. Mercatorem Gedan. N. ege.
qui argentariam exercet, cumB. Auaugurio adii,
in cuius atrio non contemnendas tabulas contemplatus
sum. Nobis iste, qui tamen optimet
valebamus, aquam vitae quasi deliquium patientibus,
quater aut quinquies per semihoram propinauit.
Egebat illius pecunia Anaugurius, itaque
hoc foenore illa nobis accipienda fuit.
Oportuit tamen, vt se Legatus totius summe
capitalis ad promissorem faceret, sub beneficio
Auth. Aec delitor.
XXvI i I. Quae Dominica fuit, ad Suburbium
Schotland. in Ecclesiam lesuitarum se
contulit lllustrissi Legatus, vbi Nobiles Polonos
Polonasque eximiis torquibus ac catenis ornatas
vidimus: colore sunt illae olcagino, videnturque

p.425
oleo aut alia pinguedine inunctae: diuersum
fere omnibus etat capitis ornamentum,
substructumque auro vnionibusque ad nostra
tium rusticarum sponsarum morem: vix ostendebant
capillos, nsi quod in fronte ac sincipite
hinc inde, iuxta naturalem, quae crinibus fe
mineis inest, separationem atque fissuram discriminati
erant ac diuisi. Erat inter illas noua nupta,
quae isto die in mariti domum duci debebat,
quam solennitatem vocant ipsi trnsiigratioem.
Post celebratam cum musica organisque
Missam, duo Iesuitae Legatum conuenerunt duxerunt
que ad Collegium, quod ex altera parte
fuuioli est. Hortum vidimus innumeris frugibus
consitum, qui in montem excelsum extenditur,
vnde omne Gedanum videri potest, liberque
patet in multa milliaria prospectus, quo
amoeniorem alibi non vidi. Ibi ad benigniorem
Solem vites longo murorum ligneorum ordine
seruerunt, quarum quidem racemi ad Cal. Nouembris
incipiunt liuescere, nonnullique etiam
muscatelli speciem ferunt; at si ori admoueas
labruscae sunt tantum ac omphacium Ex illa
vindemia quidam nostris aliquot vuas succiderunt,
quae in prandio condimentis adhibitae,
neque hebetis, neque insipidi gustus inuen
tae sunt.
Pyra certe ac poma prunaque nec pauca, nec
contemnenda habent. Nuces sunt illis in deliciis,
neque passim in agris, sed in hortis illas serunt,
ratiores sunt enim qnam apud nos Denique
domus illa villae magis ruiticae, quamn

p.426
Collegii litterarii speciem habet, adeo gallinis,
anseribus aliisque huiu smodi referta est. Valde
illi Illustr. Legato, pro constituta pace, gratulati
sunt.
A prandio Illustt. Legatus Praeconsulem Ciuitatis
inuisit, qui nobis absinthii Pontici vsum
declarauit, stomacho nimirum vtilem, nec hepati
aduersum; ori aliquotlgrana indi debent,
ac deinde cum vini haustu sorbentur.
XXX. Vidimus in Eccles. Dominicanorum,
funus quod peragebatur Nobili fcminae Polonae,
quae tamen ante sex menses defuncta, nec
dum tumulata fuerat. Viri qui aderant. non alia
veste, quam ordinaria induti sunt, nisi quod illa
nigra est. At mulieres puellaeque longe diuersa
ab solita veste, amiciuntur. Pictoris magis esset
istud depingere, quam scriptoris: Neque enim
vel Latine vel Callice istiusmodi vestium nomina
mihi succutrunt.Certe, illae quae secundo ordine
erant, ad Sorbonicorum Doctorum formam
accedebant, cum pellibus suis inuoluuntur.
Quae luctuosum habitum non gerebant,
longis ac incommodis, pretiosis tamen vestibus,
indutae erant, quae humum verrunt. Habent in
pileis, qui pellibus farti sunt, vniones ac breues
auri calamos insertos, sub mento lintea habent,
quasi mappas nostras, quas attollunt ad os atque
ad nasum aduersus caeli iniurias, diceres eas aegrotare,
adeo illis ceruix ac fauces reuinctae
sunt. Inter Missae sacrifcium facta fuit orato
funebris. Ad offertorium mulieres altare ambiunt,
atque ad locum suum redeunt, quod

p.427
item repetunt, postquam dicitur gmr Dei,
credo quod in postica altaris parte oblationem
suam faciunt, viri non item. Post Missam preces
aliquas nostris longiores faciunt. Cim ad
fossam accederemus, ostensum est nobis cranium
adhuc pileo tectum, qui quidem pileus
integer erat ex serico, necdum decoloratus, punicei
nimirum coloris, et tamen cadauer illic
depositum fuerat, ante viginti duos annos.
Feretra sua pannq nigro contegunt, ita vt
lignum non appareat, alibi colore nigro lignum
pingunt crucemque albam, vti vidimusin Suecia.
apud ipsos Lutheranos.
Post conditum cadauer,.in mediam Ecclesiam
conueniunt propinqui inuitatique omnes, viri
ac feminae, in circulum, ac duo ex illis aliquot
verba faciunt in defuncti commendationem ac
superstitum solatium. Illi ipsi erant quos biduo
ante in Ecclesia Iesuitarum videramus in veste
nuptiali ita vt proxima illius gaudii (quod plerumque
fit) luctus occupauerit.
Prima die Nouembris, omnes cum Illustr.Legato
Ecclesiam Dominicanorum adiimus, processioni
interfuimus, ac Sacrosanctum Domini
corpus communicauimus. Alius Polonice, alius
Cermanice, alius Latine, caeteri Italict confessi
sunt: qui Callicet tantum sciuerunt, Theologum
nostrum qui abierat, desiderauerunt.
Ego certe vtique illum ob aliam rationem magnopere
desideraui, cum istis austeris Patribus,
co quod Lutheri biblia legeram, absoluendi mei
scrupulus iniectus esset, cum tamen affirmarem,

p.428
me ad addiscendam linguam Germanicam
solm illa vsurpasse.Rediimus deinde ad vespertinas
preces ofhiciumque defunctorum, hancque
diem totam pie ex piissimi Legati exemplo
transegimus.
II. Die. supplicationi ac Missae, quae fit pro
defunctis, diligenter interfuimus. Processio facta
fuit, in qua. Euangelia, in. Stationibus
recitata sunt, quae de resurrectione mentionem
faciunt, hunc ritum in Gallia vsurpari non mcmini.
Interim Sacerdos qui praeit, aquamstralem
vndequaque aspergit. Legatus Anglae
post meridiem nos inuisit.
III. Praeconsul Vrbis Dominus ixemlerg.
Legatum nostrum adiit. Est ille senex lepidissimi
consortii, qui per variorum sermonum occasionem
narrauit nobis res miras, quas quidem
eo diligentius notaui, quod ab homine sagaci et
Caluinista, hoc est durioris fdei, recitabantur.
Prima haec fuit.
Antonius seidei Liuonus.Admiralius Sueciae
sub Rege Ioanne, patre Sigismundi, ciim
pertransiretLappiam, et quodam die nihil, neque
potus, neque cibi inuenisset, haberetque secum
seruum vnicum ac canem, incidit in viduae aniculae
domum, qua cum cibum rogauisset, illa
se nec panem, nec quicquam aliud ad manducandum
habere affirmauit. At, ciim mulier e
conclaui exiisset, illeque omnia rimatus, cascos
asseri impositos deprehendisset, partem vnius
cani suo fregit ac tradidit, quod cum anus ingrediens
animaduertisset, minata est homini infortunium,

p.429
statimque canis exanimis cecidit:
quo spect aculo territus ille ac seruus. edere non
sunt aus: cumque hac canina anima, malefcae
illius indignationi sufficienter litarum esse crederent,
donec sequens illucesseret dies, per
hanc noctem in stramine iacere pertuletunt. At
circa mediam noctem, tanti dolores Admiralium
inuaserunt, vt qnasi energumenus ac rabidus,
per horam integram volutauerit sese, ac
tandem vultus illi omnino toruus remanserit,
ita vt neque loqui, neque manducare posset. sed
per calamum tantum iuscula illi ac liquores infunderentur,
si tamen in belluina tegione, iuscula
homini commoda ac salutaria fieri potuerunt.
In hac metamorphosi, cum iter faceret, ac
denique ad cuiusdam senis tugurium peruenisset,
miseratus eius casum seniculus, petiit num
subleuari vellet ac pristinam faciem recuperare,
ferique istud posse, si pares dolores pati vellet
in morbo curando, quos in contrahendo sustinuisset.
Cum in hoc pactum non libenter modo,
sed auide etiam consensisset, media nocte
cum iisdem acutissimis cruciatibus conlictatus
est pet horam, qua transacta restituta est illi pristina
forma, relictaque per aliquot horas summa
membrorum omnium fatigatio. Hanc portentosam
listoriam, se abipsoAdmiralio audiiss
affirmauit nobis Sirembergius, aliam deinde
subdidit.
Scabinus fuit Cedanensis, nomen non memini,
cuius institor Stocholmiae cum esset, muliere
quadam amatus fuit, itavt illum dimitrere

p.430
nollet, persuaderetque omnibus illecebris ae
promissis, vt in Suecia remaneret. Tandem,
cum ille sae pius Domino suo reuocatetur. consiliumque
reuertendi sumpsisset, libidinosa ac
impotens mulier ab illo capillos aliquos poposcit,
in absentiae solatium amorisque pignus: llle
qui Amasiae suae mentem, qui malefcorum in
illa regione opportunitatem nouerat, quiddam
laeuum subueritus, Vrsinae pelli, qua vestes inter
peregrinandum contegebat, pilos detrahit, suis
non absimiles, eosque serico intertextos, cum
plurima amoris signifiearione, femine donat,
amantemque (tametsi Dido refragetur) fallit.
Scandit nauim, pluribusque milliaribus littore
Sueco aberat, cum de multo die stratae pelli Vrsinae
decumbit, ac, cum iam indormisceret, sentit
pellis suae villos sub capite vellieuigilat. nihil
videt: somnum repetit, tum illam iterum sibi
subtrahi sentit: irascitur, quasi aliquis sociis
illum lacesseret: neminem penes se conspicit,
vigilansque etiam trahi abripique pellem suam
videt, quam cum retinere vellet, fortiusque illa
traheretur, inclamat, uocatque ad miraculum
Vectores ac Nautas, quibus cernentibus (stupenda
res) pellis Vrsina per aerem, quasi altera
Calisto, quae iterum ab Ioue in Septentrionem
rapiatur, transportari atque abripi visa est.
Tertia haec fuit.
Quidam Italus equorum institutor, N. Horatio,
qui postea etiam Gedani fuit, Stocholmiae
per aliquot annos hanc artem exercuit. Quodam
dic cum imprudens domum introisset, in

p.431
qua debitorem suum pecuniae exigendae causa
quaerebat, inuenit illius vxorem, quae doloribus
partus vicini conflictabatur, cuique aderat obstetrix,
quo spectaculo territus ille, statim aufugit.
eodemque momento acutissimis alui ac pectoris
cruciatibus correptus fuit: Ita vt in Medici
cuiusdam, amici sui, domum se recipere co
geretur, vbi, cum prae sentissima ac optima remedia
illi adhibita essent, dolores tamen sedari
non poterant: cimque in ea re, neque morbi
causam, neque curationem inueniret Medicus,
artisque suae vanitatem fateri cogeretur: vxor
eius quaesiuit ab aegroto, quonam se contulerat,
quidve fecerat, cum his torminibus tentatus
fuit: respondit ille, se talem domum ingressum
fuisse, vbi parturientem mulierem cum obste-
trice deprehenderat. Quam domum cum statim
Medici vxor adiisset, intellexit ipso momento
feminam peperisse, naarrauitque quid Horatio
contigisset, cumque paulo post domum suam rediisset,
inuenit Horatium dolore omnino liberatum.
Vnde casum illius, maleficae isti obstes
trici, a qua toruum conspectus fuerat, vniuersi,
qui apud Medicum fuerant,
tribuerint.
Quidam alius, qui in Sueciam nauigauerat,
cum cuperet scire, an vxor viueret, quam Ce;
dani reliquerat, quid ve ageret, in Magum incidit,
qui illi se id declaraturum promisit, sub ali.
qua pecuniae sponsione. Magus ignem accendit;
in eum. se iniecit insiluitque, credo, quod eua
nuit ex oculis istius, ac. post quadrantemhora

p.432
comparuit, attulitque cultrum, quem e conspe
ctu istius curiosivxoris, rapuerat, affirmauitques
lllam domi esse ac nere, in cuius rei veritatem
cultrum illum, qui Homini probe notus erat,
exhibuit ac reliquit. Iste cultro asseruato cum
post aliquot menses Gedanum rediisset, ac quodam
die cum vxore colloqueretur, vti plerumque
fit otiost inter coniuges, narrauit illa, se tali
die quem memorabat, maximo metu correptam
fuisse, cum penes se cultellum nemine conspecto,
abripi vidisset, quae res illam tam ob mira-
culum quam ob subiti euentus significationem,
vehementissimt terruerat, cum crederet laeui
quidpiam ac funesti marito contigisse: Infelix
quae pro elotypo ac suspicaci viro solicitudiem
tantam conceperat l Quae cm maritus intellexisset,
confessus est illi, quae cum Mago gesserat,
cultrnmque illi suum repraesentauit, ac de
tempore quo istud acciderat, de momento ad
momentum conuenerunt.
Insignis omni scelerum genere femina, e Nobili
Ranouiorum gente, quae et sexus iui modestiam
exuerat, et virilem vestem animumque
induerat, quae bello, quae facinoribus variis interfuerat:
tandem cum hominem Gidani occiisset,
in carcerem coniecta fuit. Dictum fuit
Praeconsuli, auunculo huis Ciremberg. viro
docto prudentique, vt ab illius feminae male-
ficis artibus sibi caueret. Semel cum in Senatum
Iret, iniecta est callide e carcere charta quaedam
lnuoluta, quam cum ab apparitore colligi iussis
st, satimill; qui colligebat infacieu cocidit.

p.433
ac, tametsi aliunde laesus non esset, non potuit
nisi sociorum ope subleuari. Aperta est charra,
inuentae sunt in illa aciculae, crines et aliae nugae.
Mulier tandem facinorosa decollata duit.
Id se etiam a suo auunculo saepius audiisse referebat
Cirembergius: aliam denique superinduxit,
quam iam audieram, narrationem.
Quidam, qui t Suecia profcisci vellet.vt quo
intenderat, celerius perueniret, ventum emit,
de ventis enim tempestatibusque negotiatores
ibi sunt: Datum est illi a venditore Strophiolum
tribus nodis reuinctum. Primus nodus erat benigni
ac secundi venti, secundus fortioris, tertius
tempestatis, quos si solueret, his euentibus
certo frueretur. Ingressus est nauim in maxima
tranquillitate. Soluit primum nodum Strophioli:
En adspirauit secundus benignusque
ventus, qui cum lentior esset, secundum nodum
soluit, continuoque fortior ventus nauem impulit,
ita vt intra exiguum tempus ad optatum
portum peruenire spes esset. At, cum per incuriam
Strophium, cui tertius relictus erat nodus,
ex hominis istius pera cecidisset, atque d
nauta quodam collectus, qui pecuniam in illo
nodo inuolutam credidit, solutusque esser,
continuo oborta est talis tempestas, vt post magnam
iactationem ad scopulos nauis allisa sit
atque confracta, ectores tamen ac nautae mercatorque
iste ventosus, seruati sunt, qui histo.
riam deinde narrauerunt.
Haec omnia seab ipsis, quibus acciderant, vel
ab hominibus fide dignis, quos nominabat, se

p.434
accepisse Ioannes Cirembergius, vir gtauis. Il
lustr. Legato mihique referebat.
IV. Die Nouembris, quae Dominica fuit.
Illustr. Legatus adiit Dominicanos processionique
Rosarii interfuit, adfuit item illic Princeps
Dominicus, adolescens ditissimus. quem e Regum
Poloniae stirpe esse aiunt, a sinistra Legati
nostti incedebat lbi eodem tempore ante M issam
praedicatio Germanica eodemque tempore
Polonica f; Germanicae interfui, canuntque
laici Psalmos hnc inde vernacula lingua, iu locis
tamen diue: sis, sed se exaudiunt inuicem. Post
prandium literas in Sueciam seripsi ad P. Vyi.
bium, aliasque etiam deseripsi iussu legati.
VCum satis manc ad Dominicanos iuissem,
vidi copiosam plebeculam, quae Polonice in
Monachorum claustro Psalmos Hymnosque
Polonos canebat, sine sacerdote vllo.
Ductum est funus post prandium viduae cuiusdam
Praeconsulis, quod fenestra, vt morem
Luthe ranum intueretur, conspexit Legatus,
quem quidem morem me superiis annorare
memini.
VI Litteras nostras in Sueciam conclusimus:
Scripsit Legatus ad vtramque Reginam ac om-
nes Regni Administratores, excepto Cancellario,
qui Vismariae est.
vII. Vniuersi Carolum Auaugurium, qui
in Sueciam profciscebatur, comitai sumus ad
ripam Vistulae. Ibi ascendit in mercatoriam nauiculam,
qua remeando flumen Hoftium vsque,
in aliud fluminis diuortium descendit, vnde per

p.435
Friph haff Pilauiam delatus est, vbi Nauim
bellicam, quae illum Stocholmiam ferret, ingressus
est. gre illum dimisimus, cum quo per annum
et amplius, placidissime ac humanissime
(vti ille comissimus est) conuixeramus. Maximum
ile ac sincerum lllustr. Legao honorem
detulit, maximum Legatus retulit, ac cum plurima
amoris significatione dimisit. Abduxit setum
Franciscum Gernandum, virum valde bonum
doctumque, ex Palatinatu oriundum, in
quo nihil nisi Catholics religio desiderari potest,
qui vtique e Dania omnium peregrinationum
nostrarum ac laborum particeps fuit;
testisque assiduus ac idoneus eorum omnium
quae Stumsdorfhi gesta sunt. Alios duos secum
duxit siue milites siue asseclas, Spinaeum ac Pratensem.
Faxit Deus vt breui rursus
conuenimmus.
IX. Illustr. Legatus c Ioantie Cirembergio,
Senatus Gedanenfis Praeside, inuisit Illust. Legatum
Angliae, proximo ab vrbe lapide commorantem,
qui nos humanissimt excepitimultoque
vino proluit.
Ea die aduenit Gedanum Vvrangelii Secretarius.
qui rogauit Senatum, vt pedites Suecos,
qui in Pomeraniam translre volebant, praeterire
per suum territorium sinerent, eo quod tres eotum
naues militibus Anglis Scotisque onustae,
per tempestatem perierant, vna tamen ab igne.
Huic postulationi adiunxit se Legatus noster.
Retulit idem Secretarius, aliam nauem, qua

p.436
in Sueciam tendebat, Memeliam fuisse
delatam.
X. Adii Vvaltherum oser, Senatorem
Cedanensem, honestissimum virnm, qui Gal.
lice etiam loquitur; Ille mihi Ioannis Ros.
flii sui infortunium narrauit, nimirum, eum in
Naue deprehensum fuisse, quae sine commeatu
ac diplomate Regio e Gallia soluerat, quae cum,
Dantisco rediens, a Classiariis Regiis prope
Diepam intercepta fuisset, Adolescens iste omnibus
suis vestibus, pecunia, supellectile, succino
ac cera, quam vendere destinauerat, spoliatus
fuerat, cum tamen, mercator non esset, sed studiorum
peregrinandique ergo in Galliam mitteretur,
eaeque merces illi in sumptuum quos faceret,
pensionisque quam solueret, subsidium
prouido Parente donatae essent. Petiis a me pius
Pater, vt Legati nostri litteris iuuaretur, si forte
apud Parlamentum Rothomagense gratia, aut
auctoritate valeret, nam ibi rem istam disceptari
coepisse. Spopondi me apud aequissimum Legatum
interceslurum. Pupugit me certe adolescentis
casus, siue quod olim Scholasticus fui, siue
quod etiamnunc peregrinus cum sim, nolim
me in huiusmodi calamitatem incidere.
XI. Aliquot Artificum, qui Succinum vendunt,
offcinas lustraui, vbi pusilla Naturae miracula
contemplatus sum: in illo quippe et mulcas
et ranas congelatas vidi, aliaque ciuscemodi,
quae homines otiosi ac curiosi magnq
mercentur.

p.437
XIII. Offendi in via Ioannem de Vantes,
Mercatorem, qui Thorunio reuerterat, plurimamque
salutem Theologo nostro mihi referebat:
Aiebat iste, se milites gloriosos e partibus
Imperatoris vidisse, qui super mensa Ldoxic
debellabant, Galliamque inter se partiebantur,
quasi ex diuisione Caesaris, cum hi Celticam,
ali Belgicam, alii vero Aquitanicam sibi
sumerent. Commouit certe me hic primm
nuntius, sed cum eundem postea Cedani passim
in popinis, ab hominibus madidis atque mero
titubantibus recantari intelligerem, desii timere:
praesertim ciim haec consilia Ferdinando,
non lulio Cae sare perfici debeant.
XIV. lnuisi Scbart uait.Scabinum Cedanensem,
qui mihi egregiorum Pictorum tabulas,
quas ex Italia attulerat, ostendit, duae praesertim.
meo quidem iudicio, caeteris praestabant:
Vna D Magdalenae, quae tota nuda est, nisi quod
capillis, vbi opus est, contegitur: altera est ludithae,
quae Holophernis caput crinibus gestat,
quam muliet vetula, spiranti similis, subsequitur.
Ostendit item mihi puerum natantem, e
cera Mich. Angeli, argento expressum. Ostendit
et equum argenteum, ab insigni sculprore
Florentino factum, quem Equestris statue, quae
in Ponte nouo Parisiis est, fctorem esse dicebat.
Aquo sculprore se audiisse saepius referebat
pnitere illum istius Equi Parisiensis, cupereque,
mille aut amplius aureorum iactura,
ne extaret, adeo ex illo tempore quo eum fudit,
in peritiam artis suae creuerat.

p.438
XV. Sub noctem Gordonus, Agens Regis
Angliae, cum suuminuisisset, nostri Leg. quam
primum salutati venit, illique narrauit victoria
quam paucis ante diebus, Bannerius Suecorum
in Saxonia Dux, de Saxonicis retuleratque caesa nimirum
dubdecim hominum millia, Baudisseno
ducta. Dixit, Regem Angliae ad Imperatorem
expostulatum misisse, quod Palatinum Rheni
in patrimonium suum restituere nollet, vti promiserat,
atque adeo eidem Palatino Regem Angliae
Exercitum dare, vt se Christianissimo Re,
gi aliisque foederatis coniungeret; initamque
magnam amicitiam inter Galliae Angliaeque Reges,
quod Seneterii., Legati Extraordinarii, opera
factum erat.
XVI.Thorunio allatus est Mercatoribus
quibusdam nuntiui Galaum DuceBetnardo
Vveimario in Lotharingia profligatum esse ad
triginta hominum millia.
Inuisit Cirenbergium Praeconsulem, Illustr.
Legatus, cuius filiam Constantiam Cirenbergiam,
eanentem ludentque instrumento organis
co audiuit. Formosissima illa est totius Vrbis.
femina, omnium quae feminas decent, artificiorum
perita, musices verb ad miraculum vsque,
Est illa pr, stantissima voce, canitque ad Italicum
morem, qui solus in Polonia ac Germania notus
est. Cm illius fama in Italiam peruenisset, dignam
illam iudicauere insignes Musici Mediolanen.
cui librum dicarent, nnncupatum. Flores
Prstatissimorm irorm intellige de Musicis)
Pilippo Lomatio delibati. Cui libro elegantissimam

p.439
Epistolam ad Const. Cirenbergi
praeposuerunt. Quidam qui Dantisci fuit, quique
nunc in Belgium transiit Neranus, in illius
laudem suauissimos versusElegiacos conscripsit:
Meliores certe tero hoc Septentrione non
legi.
Coram illa Varennus noster cecinit, cuius
modulos moremque canendi valde laudauit,
confessaque est, se nunquam Callice canentem
quenquam audiuisse. At illa tamen cantionem
Callicam nobis praesentibus cantare ausa est. suo
tamen Iralico more: doceri se deinde Varenno
postulauit, cumque illo cecinit. Lectissimae feminae
virtutes laudauit impensissite humanissimus
Legatus, praesertimque modestiam, non il-.
lam vulgarem atque seruilem, fed quae honestos
ingenuosque natales redolet.
XVI Litteras Latinas sctipsi ad quosdiim
Poloniae Proceres; Intetim dum Illustrist Le
gatus ad Regem precipuosque Paatinos
scriberet.
XVIII. Quae.Dominica fuit, lllustr. Legatus
ad Ecclesiam Carmelitarum se contulit, qui
illum comiter susceperunt. Praedicationi Polonicae
interfuit Misseque, magno plebeculae
concursu. Liberlitatem ibi suam in pauperes
Religiosos conitulit vti passim facere solet.
i.Illustiiss Angliae Legatus, qui ad
p x
primum ab Vrbe lapidem diuersatur, Legatum
mostrum ad prandium inuitauit. lllum comirati
sunt Gordonus, Agens Regis Angliae, ac
Praeconsul Cirenbergius. Adfuit isti conuiuio

p.440
vxor Goroni, ad morem Anglicum vestita, t
metsi Dantiscana sit, quae sua pulchritudine,
atque cultu oculos nobis perstrinxit, nam in
comparationem matris eius, quae Germanico
et sororis, quae Polonico more indutae erant,
illa a Veneris grege conducta videbatur adeo
brachia papillasque denudauerat, capillos sparserat
atque torsert, pretiosa denique ac conspicua
vest, ad mollitiem vsque sc instruxerat.
Scilicet ill ex Anglia redibat, vbi per duos
epses has attes, tam feliciter didicerat: ad
guas etiam quifi suopre genio, non satis insaniret,
gi marit qni illam deperibit, persuasione
impellebatuit qui hoc ostento tam praeclaro:
vmuersum Gynceum siue Cermanicum, siue
Plopicum obscurare credebat. At dicinon
ptest, quantiim inuidiae inusltati illi habitus.
ud squerospopulos concilient, quorum feminae
peqonditicapillis suis.bellatum siue pelles.
siugctines pro maximo cultu induuntur. Humanissime
Legato Anglico ecepti fuimus, apro
rogionelautissime.
. Litierp, accepi Fran. Fforido,
KKK
Vvursauiae datasi.Nouembris, vbi plura narranturi
scripsit itema sllusttiLegatum nostrs,
egem Polniae salutauerat, ciusque Fratrem,
Carolum, Nyssae in Silesia Episcopum. itemque
sororem Hispanico more vestitam, vultusatis
venusto.statura deteriore. Quaedam Guldestierna
toti gynaeeeo praestabat.
Misit idem ad me breuiculum Latine scri-
ptum, quo ferebatur, Principem Casimirum periculum

p.441
vit vix euasisse cum Gallis decertando.
Oposkium interemptum. Coloredum iussu
Regis Hungariae in custodia positum, qui Principem
in id discrimen duxerit.
XXI. Ego eum Varenno adii Constantiam
Cirembergiam, cum qua pet plures horas cecinit.
Animaduertimus, diem illam ess Vigiliam
B. Caeciliae, quae Parisiis tanto M usicorum concursu
celebratur, quam illi cum virginemnos cum
castissima femina transogimus.
Eadem die insignem Phrygii operis tapetem
vidi apud vnum e Praeconsulibus Dantiscanis,
cuius vxor est artifex: tam est opus illud tersum,
subule, ac rite adumbratum, vt optimae picturae
daequari possit.
XXII. Descripsi plurimas lllustriss. Legati
litteras ad varios Palat. addidique vnam ex meis
ad Illustriss ac Reuerend.Nuntium Apostol. qui
est in Aiila Polonica, vt legendorum aliquot librorum
facultatem mihi concederet, quam D.
Theodbtico, Legati nostrl Oeconomo, ferendam
dedi
XXIIIissus fui ad Cedanensem Senatum
ab Illustriss. Legato, vt Legioni aronis
cbt, Sueci, qui Pilania in Pomeraniam terre
stri itinere transire volebat, commeatum dareti
quia mare per summas tempestates imperuium
rat. Didicimus, B,.Auauguritm per quindecim
dies Pilauiae iioratum esse, ac denique, cim
nauem quae in Sueeitt solueret, non inueniret,
in Hollandica, Elfingoram vsque profecti.
At, quod nos valie anxit, relatum est, duabui

p.442
horis postquam in nauem ascendit, summam
tempestatem fuisse obortam.
A prandio Mochingerus, vir exierer, Illustriss.
Legatum imisit, a deinde Dominus
Bergmannus
Prima Decembris duos PP.Dominicanos, viros
pios ac doctos, cum quibus non inntiles sermones
conseruimus, Illustris Legatus prandio
excepit. Didicimus ab illis, solum istud Gedaense
Ducibus Pomeraniae Dominicans datum
fuisse, eorumque originem Vrbe ista antiquiorem
esse, quae tamen deinde in hanc pottntiam
creuit, vt Monachi pene oppressi sint, ac
deleti. Arguitur nihilominus eorum etustas,
ex aedificiorum vetustate atque ruina
immiente.
III Magnam litterarum copiam e Callia accepit
Illustris.Legatus.tam RegeMinistrisque,
quim ab Illustris suo Patre, qui vtiqne ad me
scribere cum summa comitate non dedignatus
est. Datae erant recentiores litterae. Octobris,
accepi item litteras a Fratre meo, atque
Steph.CaminaeoLatinas. Marchio e Chamone
scripsit ad Legatum nostrum. se ad Regem Daniae
proficisci, quod vtique mandatum Rex
Chtistianissimus nostro Legato dederat. si Regi
Daniae propior esset. Littetas de or, de
uius salute timebamus accepimus. Itaque
fausta contigerunt omnia, praesertim cum ex
Aulaimpensissmae laudeo lllustr. Legato nostro
tribuerentur.
V. Illustris. Legatus Baronem Schut, Suecum,

p.443
prandio excepit. Ac deinde adit pegen.
irum bonum. qui argentariam exercet.Per hos
dies impressa fuerat typis Dantisci relatio, quae
impudenti mendacio narrabat, Parisiis tumultum
esse factum aduersus Card.Richelium; nec
id tantm, sed constare pro certo, quatuor prouincias
in Regem rebellasse: Quae calumnic cum
expressissime litterarum nostrarum tenore refutarentur
Iussit me Legatus Cirembergium
Praeconsulem adire, ac suo nomine de illa relatione
conqueri. Quo quidem de negotio cum
Praeconsul apud Senatum postero die retulisset
arcessitus est Typographus, qui aliam Stetini
impressam relationem exhibuit, vnde hanc fabulam
transcripserat, quod illi excusationis loco
fuit. Verumtamen prohibitum, ne deinceps
res huius momenti incaute ederet in
vulgus.
VII. Illustris Legatus Anglicus nostrum
udiit, ac postea per serenum frigus extra Ciuitatem
deambulauimus, didicimusque superiori
die, nauim mercatoriam in portu fuisse absorptam,
tam vehemens fuerat illa tempestas. Ali
quot antea diebus duae aliae ibidem perierant,
inter quas fuit illa nauis bellica, qu ad Regem
Poloniae pertinebat, quaeque Suecis, dum
Stumsdorffii ageremus, retenta fuerat. Credo,
in illa totam Poloniae classem fuisse positam,
nam portus sibi proprios illa non habet. Pilauia,
Regiomont, ac Memelia, ad Electorem Brand.
quatenus Prussiae Ducalis Dominus est, periinent.
Habet itaque Rer Poloniae tantiim loeum

p.444
siue stationem, vbi portus institui potest, quatuor
mill. aut quinque a Dantisco in Pomerania:
lbi est oppidum N. Pste. At enim ea est
Polonorum ineuria, vt quoniam nunc cum Suecis
conuenerunt, de illo portu instituendo ac
classe aedificanda amplis non cogitent.
VIII. Conceptionem B. Mariae Virginis, apud
Dominicanos celebrauimus. A prandio
Legatus inuisit Cetton, Scotum, qui Admiralius
appellatur, nam mare quod illi subiaceat, nondum
deteximus, nescioque cur illi hic titulus
tribuatur. Habet vxorem e Belgio, Gall: c lo
quentem ab illis valde comiter fuit exceptus
Legatus.
. Litreras Gallia accepit Legatus, quibus
ferebatur, Ducem Sabaudiae ac Matsch. Crequium
Valentiae obsidione recessisse. Relationes
Belgicae ferebant, asperrimum fuisse inter
Gallos ac Caesareos praelium ad Lotharingiae limites,
incerto tamen rumore. Litterae Callicae
ferebant, ex communi fama destinari ad Conuentumi
qui Constantiae iniri debet ex parte
Regis Christianissimi, arscb.Estree Petbxxe,
dAuxoe: Vel etiam aliquos credere nullum
Conuehtum fore, adeo partes ad bellum exarserunt.
Ahiquot insignes viros ex nostris in velitauonibus
contra Caesareos factis cecidisse Marchionem
N. e oil ac Cahensacum, quem
noeram, per relationes Callicas didicimus.
III. Sudo serenoque caelo cum duobus
Seabinis honestis Viris Prnt ac F rer ad Schotlandiae
pagum, siue Suburbium ipatiatum iui.

p.445
IrER POLOICVI. iaj
Diuisum est Suburbium illud inter Ciuitatem,
ac Remp. Dantiscanam, ex vna parte, et Episcopum,
ex altera, suntque ibi plurimi omnium artificiorum
fabri. Sunt item plures Ecclesiae, Iesuitarum
alia, alia Lutheranorum. Sunt et illic
Anabaptistarum, quorum magnus numerus est,
conuenticula, nam publica templa non habent.
Interluit pagum, quam longus est, limpidus fluuiu,
aggeribus munitus. qui quidem ad Ciuitatem
non ad Episcopum pertinet; ex co, quia altior
est, manant canales, ex quibus tam multi
publici priuatique fontes per Gedanum
saliunt.
Ea die lllustr. Legatus a Theodorico, quem
Vvarsauiam miserat, litteras accepit, quibus ferebatur,
Regem doluisse, quod illuc ad Comitia
Legatus Galliae se non contulislet.
ov.Legatus Britannicus Vbaldum, Dantiscane
militi, Praefectum, strenuum celebremque
in Germania Virum, ad Legatum nostrum
salutandum deduxit, nimirum quia ille Germanice
tantum loqui sciebat, ideoque se illi cum
summa humanitate comitem, acinterpretem
Legatus Britannicus adiunxit. Eius est virtutis
Praefectus iste, vt mercatoris qui pannos vendit,
filius cum sit, atque adeo tabernae ac mercimoniis
a natura destinatus, rem militarem tamen
tam feliciter aggressus sit, vt nuper illum
Imperator honestissimis litteris ac conditionibus
oblatis ad stipendia sua compellauerit; quod
recusauit tamen, siue quod lmperatori seruire
nolit, siue quod sua sorte sit contentus. Militauit

p.446
antea sub Suecis, sed illis nunc vehementissime
aduetsarius est, eo quod Cancell. Oxenstierna,
Secretarium eius qui pecuniam pro stipendiis
Vbeldi flagitabat, percusserit, nec dignatus
sit illius litteris respdere, quod graue in Germ.
putant. Hanc ab Oxenstierna acceptam contumeliam,
parum abfuit qum Vbaldus, in Oxenstiernae
filio vlcisceretur; nam, cum e tractatn
Stumsdorffi ille rediret, ac per Dantiscum in
Pomeraniam transiret. misit in Oxenstiernae diuersorium
aliquos ex offcialibus suis Vbaldus,
qui illum superbe aggressi, suum Praefectum mirari
dicerent, cur tam fidenter in Vrbem, in qua
ipse imperaret, ingredi ausus esset, praesertim
cum illatam sibi Cancell. iniuriam non ignoraret.
Ad quas voces cum prndenter, ac summisse
iunior Oxenstierna, alioquin satis superbus, respondisset.
se istius rei prorsus ignarum esse, seque
apud Patrem operam suam collocaturum,
vt Vbaldo satis fieret, remouita ceruicibus suis
intentatam, ac paratam vltionem. lnterea Legatus
Britannicus illum sedulo admoneri curauit,
vt nisi mature ex vrbe ac ditione illa se eriperet.
periculum esse, ne vel ab Vbaldo, vel ab
aliis Caesareis militibus inuaderetur: cui consilio
statim patuit. Dixit Legato nostro baldus,
se, silitteras, qnibus ab Imperatore enoca
batur, tuoc cum Oxenstierma transut, accepisset.
se ad satandam vindictam, mperatoris partibus
accessurum fuisse, caproque Oxenstierna atque
Imperatori tradito, fidem suam hoc pignore neurum
atque addicturum fuisse.

p.447
Certe, cum per hos dies Gedanum appulisses
mus, quibus iunior Oxenst. transierat, audiuimus
viros non ignobiles, qui dicerent, se conuinio
interfuisse, in quo Vbaldus baculum exlibuerat
ac sustulerat, quo se Oxenstiernam percussurum
fuisse diceret, nisi summisse ofscialibus
suis respondisset. I nunc, ac Proceribus
Ministrisque Regnorum inuide fortunam; quibus
ab hominibus nullorum stemmatum tanta
pericula creari possunt.
Memini Comitem e ia Gar, Suecici Exer
citus Ducem, dicere Legato nostro, hunc Vbaldum
et Artichaussium, Colonellum Polonum,
qui Mesuae oppiduli praefectus erat, plus sibi
molestiae facturos, si bellum gereretur, quam integros
c rercitus, ac ipsos siue Saxoni,. siueBran
deburgi Electores.
XvII Adiuimus non ignobilem pictorem,
apud quem imaginem B.Virginis Alberti Dureinuenimus.
Est illa Angelis circum caput septa,
dextra Christum infantem, sinistr flosculum album
tenet. Minor est illi oculus sinister, quod
cur factum esset, ciim interrogaret Legatus.
Quandoquidem (inquit pictor) bocita est. recte
ac cum summa ratione factum fuisse oportet:
neque enim mihi huiusmodi artificem reprehendere
licet, at admirati tantum, longissi
moque, sipossim, interuallo imitari.
Accepit litteras lllustris. Legatus Mareh.
S. Chmone, quibus ferebatur, hanc pugnam in
Lothatingia, de qua rumor vbique peruaserat.

p.448
veram non esse, Galassumque fame pressum versus
Bohemiam recessisse.
Aperitur ea die in tres dies sequentes circum
Metropolitanam Ecclesiam mercatus, in quo
omnt genus infantilium nugarum proponunt.
Huc omnes matronae ac virgines praecipuae, ac
etiam plebeiae confluunt, emuntque quod filiis
vel cognatis infantibus donent, quibus persuadent,
sierga nascentem Christum pi sint, omne
genus ludicrorum ac bellariorum illis abund
affuturum, illis itaque hac spe illectis, in Vigilia
Natalis Dominici ieiunare persuadent, et antequam
dormitum eant, vel lancem, vel corbem
mensae autalibi apponunt, quo Christus de nocte
munera sua conferat. Interim seruo aut ancillae
campanulas intibiis nectunt, qui per tenebras
in infantium, qui id auide expectant, cubitulum
cum sonitu se insinuet, ac tum demum
pueri puellaeque Christum aduentasse autumant;
et cum dies illuxit, magno cum gaudio et exultatione
munuscula, quasi caelitus allata, venerantur,
ac deinde pertractant, caque etiam vt plurimum,
antequam dies elapsa sit, effrinxerunt.
Eodem artificio famuli suas lances dominis,
eut aduenis offerunt. vt suum Christum, sic loqui
consueuerunt, hoc est, sua enia
consequantur.
XXV. Pie, vti Christianos decet, Natalem
Dominicum transegimus. Interfuimus mane
concioni Germanicae, Processioni Dominici
Corporis cereos gestautgs, ac deinde ad Sacrosanctam

p.449
mensam inter Missarum solennia accessimus.
A prandio vespertinis precibus, iterumque
processioni, magno populi tam Polonici,
quam Germanici concursu. Interim Lutherani
in Ecclesia maiore suas preces maximo vocum
organorum, aliorumque instrumentorum concentu,
ad noctem vsque protraxerunt, quibus
ob dici religionem (tametsi id maxime ob musicam
cuperem) interesse non potui.
o IX. Pettum Rrugerum, insignem Mathematicum,
adiit Illustris. Legatus cum P.
Bergmanno: duas ille nobis Sphaeras ex Co,
pernici mente fabricatas exhibuit,
explicuitque.
Vltima die anni huius r;,. maximo gaudio
perfusus sum, ciim litterae Baronis Auaugurii
ad nos perlatae sunt, quae illum Elsingoram
appulisse signisicabant. Nam horrenda tempestas,
cuiisque paris apud homines memoria non
extat, per hos dies, quibus e portu Pilauiae soluerat,
non modo mari Baltico, quod periculis
ac scopulis infame est, sed et ipsi Oceano incubuerat:
quippe in Oceano ad Noruegiae plagas,
sexdecim supra centum naues, octodecim
vero in mari Baltico ad Bornholmiam Insulam,
periisse narrabant. Memorabat mihi per litteras
suas ernandus, discrimen quod inipsis mo
loco, ac freto per eos ipsos dies anno praeterico
subieramus, in istius recentis comparationem
perexiguum fuisse. Credo, quis in illius sensu
ac experientia, praesenti, istud recentius erat.
Verumtamen in eo maius esse potuit, quod anno

p.450
superiori, in fortissima ac munitissima naue,
quinquaginta aut amplius nautas ac remiges habebamus:
Cim miseri illi in tenui ligno, ad
summum sex aut septem viros haberent, cert,
cum istius nauigationis historiam intueor in
litteris Gernandi, horresco relegens.
Ea ipsadie litteras Lutetia a fratre, sorore,
Claud. Rich. atque P. Bonartio iucundissimas
accepi, ac per fausta illorum omnium vota,
amicorumque aliorum commendationes,
conclusi feliciter (quoniam ita placuit Deo)
Annum M. D C. XXx V.
Fini Vtineris Polonici.