LvrErIE PaRIsIORVivI
Apud Pe r v t s Ps ri r, Regis Typographum,
via Iacobæa, ſub ſigno Crucis aureæ.
M.D C. LvI.a
c AIILL AIVLL E E .s
:::::õ::::::
CAROLIOti
EMRIEMIERIDE ssIEITER
DAICVM,
sVECICVM,
MOLOICVM.
Cum eſſet in comitatu Illuſtriſſ Ctx voir
Ms ir Comitis Auauxij, ad Septen-
trionis Reges Extraordinarij Legati.
ccedumt VICOL I F O POOMIIa
exmdem Legtm Epitolæ hactens ineditæ.
:::::õ::::::
:::::õ::::::
:::::õ::::::
A I
ITERDANICVM.
Quod felix, fſtum fortn-
tmqxeſr:
N o milleſimo ſexcenteſi-
mo trigeſimo quarto, Iulij
vndecima, meridie, in co-
mitatu llluſtriſſmi Ct v-
oii t M e s s, Co-
mitis xx, Lutetiâ
Pariſiorum profectus ſum.
Erat Ille ad Septemtrionis Reges a Lvp o-
vr c o xI II. Chriftianiſſimo Rege, ex-
tra ordinem Legatus: Primum quidem ad
Cn rsr n v IV, Daniæ Regem, tum
vt grauiora quædam negotia pro tranquillita-
te Cermaniæ pertractaret tum vt celebritati
CARO LIO E RII
nuptiarum interreſſet Chriſtiani Quinti, pri-
mogeniti ipſius filij, iam ad Regnum deſigna-
ti, qui Magdalenam Sibyllam, Electoris Sa-
xoniæ filiam,vxorem ducebat:quas quidem ad
nuptias vniuerſi Europæ Reges ac Principes
inuitati fuerant, dieſque ad decimam quin-
ram Auguſti condicta. Legabatur deinde in
Sueciam, tum vt Reginæ virgini Chriſtinæ,
cuius nunc eſt per orbem terrarum tam pro-
cul peruagata gloria, de nouo ad Coronam
gratularetur aduentu: tum vt Reginam Ma-
trem, Mariam BEleonoram de Brandeburgos
ſupet acerba Guſtaui Adolphi, coniugis ſui,
morte ſolaretur, tum etiam vt inita a nobis
cum Suecis fœdera firmius adſtringeret, eo-
rumque animos, belli Germanici pertæſos, &
ad Polonicum, quod imminebat, iam con-
uerſos, a rebus nouandis averteret. Poſtre-
mo in Poloniam deſtinabatur, Vladiſlaum
Quartum pro ſuo itidem iucundo ad Coro-
nam aduentu officioſe ſalutturus. Atpræ-
cipuum, inajoriſque momenti, totius legatio-
nis caput erat, vt diſſidium magnum inter Po-
lonos ac Suecos componeret, cuius diſce-
XXXXXrXXXXXXXXXXXXXXX:X
Hollandis receperat.
ltaque, poſti propinquorum amicorumque
complexus, quorum nonnulli, ob inuſitatæ
ab hominibus Gallis peregrinationis diffcul-
tatem, triſte nobis exitium vaticinabantur,
dimiſſis illis, per Dionyſiacam portam Vrbe
IrERDAIICVII;
ſumus egreſſi: ac paulo poſt obtulit ſe nobis
Sancti Dionyſij fanum, qua tranſeuntes, præ-
ſens illud Galliarum numen, ex intimo ani-
morum ſenſu, ad auxilium noſtrum vocaui-
mus, vnuſquiſque ſuo more: ego vero his ex-
temporaneis verſibus, dabimus aliquando for-
taſſe meliores.
dſpir inceptir, De, Oprime axiee ori:
ane ir, imbor comprie,ſfterne e.
e Francor git. Frc treſ Coroe,
Hc ades, precitsſs, Dioyſe, fxe.
t ec imerito rii conir teyi: nee r
eicam aſſio pirim thre cſct.
gir inc Franci cuſert poſcere eger,
Se veſi,ſe pa cotiten foret.
Sumpſerit inc etim felix ſemiis omen,
ditts tat ſætior iit ope.
i tu forte iaatſoloſfragia eger.
Aec te cr poteſtſollicitre inor:
Aemi i imi ex eſ, ut cete deſt.
e fust, ic faec poſflo; ex er eſ.
InD. Brixij pago, qui quatuor milliaribus
Luteti diſtat, quadrigæ noſtræ pabulo re-
creatæ ſunt. Perreximus inde Bellomontum
ſupra Oeſiam ſiue Iſaram. Illius oppidi domi-
nus eſt Liancurtius, cuius hic nomen pro quâ
eſt ille virtute, libentiſſime commemoro. Ab
illa die Latine inter nos loqui cœpimus:ſcilicet
vt illius linguæ, quæ totius peregrinationis no-
ſtræ interpres eſſe debebat, facultatem nobis
compararemus. In prima hac manſione, dum
cæna pararetur, lectum eſt nobis a Legato ele-
A ij
CARO LIO ERII
gantiſſimum Poema Nicolai Borbonij, quod
Poeta Credito nuncupatum eſt. Inter cœ-
nam aduenerunt Noyerius & Theodoricus:
alter legatifidus ab antiquo ſecretarius: alter
militiæ, peregrinationum, ac preſettim linguæ
Polonæ apprime callens, nonnullique alii ex
legationis comitatu, quibuſcum de itinere in
ſequentem diem ineundo actum eſt. Huc al-
latæ ſunt literæ quibus de Ratiſbonæ obſidio-
ne quædam nuntiabantur: nimirum a centum
quinquaginta tormentis verberari, & d quin-
que millibus exterorum militum, tribuſque
Ciuium millibus gnauiter propugnari: eo-
demque faſcicnlo allatum eſt exemplum Ora-
tionis à Marchlone Feuquietio, Legato, in
Comitiis Francofurtenſibus habitæ.
XII Bellouaci pranſi ſumu, quæ ciui-
tas Bellomonto ſeptem milliaribus diſtat
Ibi conſpicienda eſt Eccleſia Epiſcopelis ma-
gnificæ ftructuræ; imperfectæ taen, nimi-
rum ea ſolm pas, quam Chorum vulgo vo-
camus, abſoluta eſt. Sacerdotia ibi ſunt magni
reditus. Ibi Eiſcopu, qui vnus eſt e Comi-
tibus ac Paribus Franciæ,ciuitatis dominus eſt,
eiuſque nomine ius redditur. Illo die Syno-
dum ſui cleri indixerati Ibi panni conficiuntur,
vnde alitnr plebecula, venduntur in macello
verueces ſtupendæ magnitudinis, ac pingue-
dinis. Pomeridie quatuor milliaria confeei-
mus, manſimuque in pago nuncupato, Cre
pacordum, Creec, quod Marchionis
Bonniueti eſt, qui ſtatim Legatum ſalutatum
IrERDAMNICvViI.
in hoſpitium venit, eumque ad Caſtellum co-
mitet deduxit, ibique noctem tranſigere com-
pulit.
Poſtridie qui XIII. Iulij fuit, à dicto Mar-
chione, lautiſſimo ientaculo excepti ſumus:
vidimuſque longam latamque porticum, in
quâ permulti ex illius auis, Gufierij ſcilicet
aliique, tabulis inæqualibus depicti ſunt:
ſumma fuit illius, vxoriſque, & venuſtiſ-
ſimæ filiæ erga Legatum comitas, quam il-
le ſuâ viciſſim compenſans, ſuauiſſimo quem
ſecum ducebat cantore, hoſpites ſuos demul-
ſit, longiuſque ſui deſiderium reliquit. Pran-
ſum inde iuimus ad pagum Pixium, Poix, qui
eſt Mareſchalli Crequii. Tranſiuimus dehinc
per alium n. Arenas quem Somona alluit;
& eſt Longo-villæ Ducis. Pernoctauimus in
pago Ponte-dormio, cuius Crequius Domi-
nus eſt. Caſtellum ibi eſt non inelegans, ni-
ſi quod vetuſtate omnes fere diætæ collapſæ
ſunt. Profectus amœnus; ager ferax; mul-
tâ præſertim cannabe. Locus ille celebris eſt
memoriâ Iulij Cæſaris, qui ad Somonæ ri-
pam olim caſtra metatus eſt : Indicantur ho-
diéque illic foſſæ, & aggeres ab illo facti,
vocaturque locus vulgo Le Ch de Ceſ.
Ad illius conſpectum, tametſi locum accura-
tiùs inueſtigare, per itineris neceſſitatem no-
bis non licuerit, neſcio qua vetuſtatis reue-
rentiâ tentati ſumus.
XIV. Iulii tranſiuimus per Abbatis-villam,
quæ item Somonâ alluitur; Vrbs eſt optimè
A iij
sn RO LIOERII
:::::õ::::::
munita, muris quippe lateritiis, tum foſſis
latis, altiſſimàque aqua, quæ vniuerſam ambit:
A ſuis Ciuibus ſolis cuſtodiebatur, nec vllum
externum militem tunc admittebat. Ampla
eſt illa, ac permultis artifcibus, & merca-
toribus, qui ſuæ libertatis admodum ſtudio-
ſi ſunt referta; ſeptem milliaribus Bellouaco
diſtat. Prandimus deinde in pago qui voca-
tur Bernayum, vbi impedimenta noſtra curri-
bus impoſita attigimus, quibus ſe addiderant
currus Regis Daniæ, multâ veſte, omnique
alia ſupellectile onuſti, quam pro Filij nuptiis
Pariſiis comparati iuſſerat. Monterolium ſub
veſperum appulimus, vrbs illa munitiſſima
eſt trium nempe murorum ordine, atque am-
bitu cum profundis foſſis. Erat illic tunc tem-
poris Præſidium mille quingentorum militum
ſub præfectura Comitis Lanouij. Cum ad
primam portam venimus, ſclopeti noſtri, at-
que id genus ignea, quæ vocamus, arma, mi-
litibus tradi iuſſa dum in diuerſorium perueni-
remus, quo ſtatim relata ſunt. Incidimus in
id tempus, quo tota illa ciuitas ab Epiſcopo
Ambianenſi interdicto damnata erat, ob vim
quam ſibi illatam ab Ciuibus,criminabatur; eo
quod Sanctorum reliquias, quæ in æde S. Salui
ſeruabantur, alio tranſportare, ſine populi
conſenſu, voluerat. Atque vt de ea re inqui-
reretur, deputatus erat a Rege D. de Miro-
menil, Magiſter Libellorum ſupplicum, qui
quidem cum vrbis præfecto,Comite de Lanoy,
Legatum noſtrum, honoris cauſa ſalutatum
IER D AICVvi.
venit. Inferiorem Monterolij vrbem alluit
Cancius, vulgo Cache, quem ponte ibi
traiecimus: iſque fluuius Heſdino procedit,
quæ quatuor circiter miliaribus Monterolio
diſtat.
XV. Iulij, iter continuauimus, atque poſt
tria confecta milliaria, Oceanus tum pri-
mum a me conſpectus eſt. Continuo exilij è
rheda, atque ob inſolitum ſpectaculum, ſiue is
horror, ſiue lætitia fuit, erupi in Dei Optimi
Maximi laudes, aliquot Dauidicos Pſalmos
immurmurans: ſirabiſer eatione mris..i
fecit terrm mre, O oi qœ i e,s
ſunt, &c. ad hanc enim ætatem ( pudet id di-
cere) mare non videram: neque tamen de-
ſidioſe nimis inter lares domeſticos educatus
ſum, qui ſtatim poſt infantiam ad Bituriges
Cubos toto quinquennio, ac deinde biennio
Valentiam Allobrogum ſtudiorum cauſa rele-
gatus ſum. Prandimnus in pago, qui No-
uum Caſtellum nuncupatur, vulgo Ve-
Cſfeſ,, vbi iniucundiſſimo pane vſi ſu-
mus. Indicatus eſt nobis, inde Mons Hul-
linus, quem à dextra reliqueramus. Præter-
iuimus deinde a ſiniſtra Hardelotium, quod
contra Anglorum incurſiones extructum olim
fuerat, dum illi vicinam Prouinciam obtine-
bant, nimirum Geſforiacos Morinos, vnde
à Franciſco Lothareno, fortiſſimo duce, in-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
ritimus Vrbs illa duorum mœnium ambitu
A iiij
sCARO LIO ERRII
cingitur, atque exteriori terræ vallo, quod
vniuerſa mœnia ab ictu tormentorum defen-
dere, ac tegere poteſt. In mediâ vrbe,
tametſi præalta ſit, fontes vberrimi exiliunt.
Domus ſatis bene fabricatæ, ac fere totæ ex
lapide, aut ſilice; longe firmiores quam Mon-
terolij aut Bellouaci. Præfectus illius erat Au-
montius Eques torquatus cum præſidio ſeptem
cohortium. Sedes ibi eſt Epiſcopalis, non ea
quidem ab antiquo, ſed ex quo Terouennæ ſi-
ue Taruennæ Epiſcopatus diſſipatus eſt. Stat
ibidem in littore maris turris altiſſima, &
antiquiſſima, quæ a Iulio Cæſare ædificata
creditur vulgo, vocaturque turris Ordinis,
quæ Nautis viciniam terræ monſtrat, im-
poſitoque lumine noctu, procul conſpici-
tur.
XVI. Quæ Dominica erat, poſt Miſſam ritè
auditam Bononiâ profecti ſumus, Caleſium
verſus, tranſiuimuſque per pagum Marqui-
ſiam, qui Bononiâ quatuor milliaribus di-
ſtat. Caleſium propius accedentes, Caſtel-
lum, ſiue propugnaculum vidimus, nuncupa-
tum de Mieay, quo aquæ maris obiicibus
& commatis retinentur, quæ in planiciem
late, ſi forte vrbs obſideapr, mitti poſſint, &
ſex circiter milliaria inudare. Statim atque
vrbem ingreſſi ſumus, ad portum me contuli:
nam qui terreſtre vrbis latus conſpexeram,
vt vniuerſam animo complecterer, placuit eo-
dem nomento latus etiam maritinum con
templari, atquo vt eſt illa vrbs totius plagæ
IERDAMNICVI.s
facile Princeps ac ſuapte naturâ & ſitu ptæ-
ſtanti ſſima, limes quippe eſt Imperij Callici
aduerſus Britannos, atque Belgas, Ocea-
numque ipſum, ita diligenti arte, ingentique
hactenus ſumptu munita eſt. Ab vna parte
mare illi prætenditur, reliquam lacunæ &
planicies cingunt. Nouem illa cum arce pro-
pugnaculis, quæ regia vocant, vallatur. Por-
tus ad commodiorem nauium appulſum, duo-
bus ſeptis manufactis includitur, quæ in duo-
rum brachiorum ſimilitudinem naues ample-
ctuntur. In extremitate ſiniſtri Caſtellum eſt,
Riſbanium nuncupatum, ſub cuius potiſſimum
tutelâ naues in portu tutæ ſunt. Duo illa ſepta
palis, vt par eſt, firmiſſimis conſtant, ac ſa-
xis intus repleta tignis ac ſudibus tranſuerſis
connectuntur.
Ad dextri finem perueni vnde naues ad
portum appellentes conſpicere, iucundiſſi-
mum eſt: verumtamen, tametſi tranquil-
la ſatis tunc eſſet tempeſtas, ibi præ vi
ventorum vix conſiſtere poteramus. Vidi ego
inde cum admiratione ſumma atque ſtupore,
infinita aquarum ſpacia tamvaſta atque longa,
vt oculorum acies quam intentiſſimam hacte-
nus habueram, victam ſe tum demum fate-
retur, feque non amplius obiectarum ſpecie-
rum remorâ atque metâ, ſed ſuâ ipſius debi-
litate terminaret. Parte alia libebat in An-
gliam diuagari oculis, præaltoſque aggeres,
vnde Albion olim dicta eſt, albeſcentes in-
tueri. O præſtantiſſimum totius organici cor-
To r R
:::::õ::::::
poris organum, Ocule, cum tua viget acies.
quam eſt tua vis effieax, atque potens Pes
mihi in Gallia conſiſtit, & Angliam tanto diſ-
crimine, atque obice diſſitam vſurpas, maria
diuagaris, aerem penetras, cœlum ipſum at-
tingis, atque ſtellas O me infelicem, cui
hæc facultas per hos gratuitos labores nunc
hebetior eſt, ac prope iam extincta , Cæterum
in illo portu viſuntur inſtructiſſimæ naues, cum
omni apparatu maritimo iucundum eſt in
ſummis malis diuerſorum regum, & populo-
rum inſignia, & vexilla intueri: Anglicæ iſtæ
ſunt quibus ſal exportatur : ſunt illæ Danicæ,
quæ aſſeres & ſcandulas e Noruegia appor-
tant: aduexere iſtæ Dantiſco triticum; illæ cu-
prum Stocholmo. Hærent interim ad vadum
bellicæ Batauorum naues, quæ fretum illud
Britannicum totumque late Oceanum a Dun-
cercanorum latrociniis, & incurſione de-
fendunt; Regiſque Chriſtianiſſimi vſibus
præſto ſunt, ſi forte Legatos ſuos aliquo de
ſtinare paret: Inter quas eminebat illa quæ
noſtro commeatui deputata fuerat, cuius ſta-
tim Navarchus ad Legatum noſtrum, audito
eius aduentu, aduolauit. Nouum mihi vti-
que fuit videre diſcurſantes, ſecus portum,
nautas: hominum genus tam a communi ab-
horrens, quam terra ab Oceano, quam a pi-
ſcibus, quadrupedes. Illis non manus modo,
aut pedes, ſed etiam vultus ipſi, atque o culi
ob ſolis, & tempeſtatum patientiam callo in-
duruerunt; color infuſcatus; barba, & ca-
IERDIICVMIit
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
olet continuo tabaci fœtore atque ſufſtu. A
portu in interiorem vrbem redeo: ibi notanda
eſt in primis ingens platea fere quadrata, cui
duæ præcipuæ baſilicæ rætenduntur altera
vbi lites priuatorum altera vbi res ciuitatis
agitantur. Res ciuitatis politiamquc totam
Maior cum Scabinis, iudicia Præſes, res mer-
catorum, Conſul diſceptat. Erat vrbis totiuſ-
que ditionis præfectus Mareſchallus Breeus:
illique viginti duæ militum cohortes ex variis
regimentis, ſiue legionibus ſuberant, ciues
etiam ipſi præter hoc militare præſidium cu-
ſtodias mediâ vrbe agunt, quibus ipſi adeſſe,
cum periculi metus eſt, in propria perſona te-
nentur: alioquin vicariâ vti poſſunt.
XVII. Arcis præfectus Legatum noſtrum
in hoſpitium ſalutatum venit, inuitauitque vt
arcem, cum luberet, inuiſeret.
XVIII. Summo mane impedimenta noſtra
ad nauim delata ſunt; comparauimus interim
nobis nauticas veſtes, quas noſtris tuendis ſu-
perinduceremus aduerſus picem, aliaſque na-
uigiorum ſordes: tam ille feſtiuæ erant, ac va-
riegatæ coloribus, vt cum per ttanquillitatem
maris foros inſiſteremus, videretur comœdo-
rum ſcena. Quid ſi etiam, ad fallendum ma-
laciæ tædium, Mimos interdum,Comœdoſque
egimus, tribueturne nobis vitio, atque infa-
miæ, hoc præſertim ſæculol
o. Interfuimus ſacris in æde Diuæ Ma-
- n ROLIOE RII
riæ, quæ Eccleſia Parochialis eſt: vbi eſt exi-
mium altare marmoreum, quod non ita pri-
dem ædificatum eſt : at Eccleſia ante ducentos
annos ab Anglis extructa eſt, quemadmodum
ex inſculptis eorum inſignibus dignoſcitur.
Ad Capucinos exinde iuimus, a quibus didi-
cimusEleemoſynas, quas in liberationem vo-
torum periclitantes in mari faciunt, non ſo-
lum ſuſfcere illis ad ſuos vſus, ſed etiam ad
Monaſteriorum, quæ in Prouincia ſunt, ſubfi-
dia redundare: Certior etiam ab iis factus ſum
de impio facinore, quod ante paucos annos
Caleſij patratum fuiſſe nimis inconſtanti fama
acceperam,duodecim nimirumCapucinos ne-
fario quorumdam ciuium ſcelere, medicato
vino necatos fuiſſe,inter quos erat inſignis pie-
tate pariteratque doctrina Auguſtinus Caſau-
bonus, doctiſſimi illius Iſaacij Caſauboni fi-
lius. Immane factum? nulla hactenus neque
priuata, neque publica vindicta expiatum.
. Decem e comitatu Legati apud PP
Minimos, quo ſecurius pericula maris adire-
mus, ſacratiſſimo Dominici Corporis Viati-
co nos muniuimus: idem fecere ſequenti die
vniuerſi famuli, ipſeque piiſſimus Legatus,
qui portum deinde, quem nondum viderat,
perluſtrauit. Comitatus eſt illum Agens in re-
bus Batauorum, qui illi omnia ad Nauigatio-
nem & Commercium pertinentia recenſuit,
retexitque Belgarum. Hiſpanorum dolos, qui
vt Batauorum manus effugiant, ſi forte in ma-
ri capiantur, ſe Caleſienſes Ciues accepto a
IrERDANICVI.
Caleſij præſide, in eam rem teſtimonio, quod
gratuitum non eſt, profitentur. Cuius rei que-
relam apud Regem inſtituere Dominos ſuos
velle Agens dicebat.
XXI. Legatus diem totum pietati inſumpſit,
& quaſi e Stoicorum familia foret, qui omnes
dies Sapienti feſtos eſſe dicebant, in ea per
totum peregrinationis noſtræ curſum per-
ſtitit, hactenuſque, vt audio, perſeuerat.
iI. Aduenit in hoſpitium noſtrum no-
bilis Polonus Palatini Ruſſiæ Filius, ſalutauit-
que Legatum prior; reſalutauit illum poſt
ſeſquihoram Legatus, dederuntque inuicem
litteras Legatus quidem ad fratrem Præſidem;
Polonus ad patrem. Ex Anglia reuertebatur
iſte Pariſios, vbi iam per decem menſes fuerat.
auebatque Mottæ in Lotharingia obſidionem
videre, vti Maſtrici viderat: dicam poſtea, qua
comitate & magnificentia ab illius parente in
Polonia eeepti fuimus. Corrector Minimo-
rum (ſic ſuum illi Antiſtitem vocaut) Lega-
tum inuiſit, ac inter cætera, quæ in ſermonem
inciderunt, dixit ſe per quindecim annos iu
Eelgio fuiſſe ad Conuentus inſtituendos : ſci-
reque ſe, quo tempore Dux Aurelianenſis
res nouas in ecitania agitare cœpit, octode-
cim vrbium ielgicarum Præfectos, ab Hi-
ſpanica dominatione defectionem paraſſe,
vt in Callicas partes tranſirent; quorum inter
præcipuos fuerat Bouchini præfectus, & fra-
ter eius Decanus Cameracenſis. Hoc etiam
tempore omnes fere Belgas in Regem Galliæ
,
I Cn R L
propenſos eſſe, nimirum quod contra eo-
rum pacta Rex Hiſpaniæ alienos illis daret
Cubernatores, cum Belgio, vel ex ſua ip-
ſius familia, dare deberet. Dicebat etiam, ſe-
XXXXXXXXXXXX.XXXX
ingens tributium nobilibus æque, ac populo
impoſitum, æqut populo, ac nobilibus diſ
plicere. Addebat, nuper ex Hiſpania in Bel-
gium mille & quingentos milites nauibus fuiſ-
ſe delatos, tam miſeros tamque laceros,vt vni-
uerſæ eorum veſtes apud interpolatores An-
tuerpienſes, octoginta tantum libris licue-
rint.
XXIII. Adij Eccleſiam Parochialem, au-
diuique Parochum explicantem Euangelium,
tendite falr rophetis; interdicentem-
que omnino ſubditis ſuis colloquio, & faluta-
tione hæreticorum, quod decretum quemad-
modum illi in tanta peregrinorum frequentia
& commercij nece ſſitate obſeruare poſſent,
non videbam Poſt prandium comitati Lega
tum ſumus in arcem, cum ille mature Præ
fectum de aditu ſuo præmonuiſſet. Ad pri-
mam portam excubitor ſubſiſtere. nos iuſſtt;
vocato centurione ſuo, a quo introducti ſu-
mus, obuiuſque ſtatim factus eſt arcis Præfe-
ctus, qui Legatum per omnem arcem circum-
duxit. Arx illa tam eſt ampla, quam vrbs ip-
ſa, vallis terreis, & lapideis, vndique cincta,al-
luitur mari, cingitur foſſis, & lacunis, quæ,
vti ſuperius dictum eſt, aqua maritima, ſi opus
:::::õ::::::
- DAMNIC V.i,
ft inundari poſſunt: nouem illa cum tota vr-
be propugnaculis exterioribus vallatur. Mœ-
nium pinnis, ſiue cortinis, innixa ſunt & diſ-
poſita tormenta bellica æquis interuallis, quo-
rum alia in vrbem, alia in mare, alia in cam-
pos diriguntur. Facies illa arcis quæ vrbem
reſpicit, quaque aditus eſt, longo muro præ-
tenditur lataque foſſa ac duobus propugna-
culis ſemiluniis. Intus plurima ſunt ædifcia,
in quibus milites cum vxoribus habitant, plu-
rimique horti ſeparati, quaſi illi qui in Mo-
nachorum clauſtris viſuntur. Præfecto ſua
item domus eſt, vbi in parietibus picturæ anti-
quæ ſunt, Anglorum opus: Eſt item in arce Ec-
cleſia Parochialis, nec exigua nec inuenuſta.
Quod præcipuum eſt, ampla ibi ſunt horrea,
in quadri figuram, longa octoginta paſſus, la-
ta duodecim. Superiores diætæ tritico aſ-
ſeruando quæ ſolo æquantur, furnis ac mo-
lendinis inferiores, quæ fornicatæ ſunt, vino,
lignis condendis aliiſque vſibus inſeruiunt. In
medio ciſterna eſt capaciſſima. Quadringen-
ti milites arcis cuſtodiæ deputati ſunt. Sar-
ciendo aggeri, quo ad Riſbanum aditur, qui
non ita longus eſt, duodecim librarum millia
quotannis impenduntur: atque vt tam arx,
quam vniuerſa vrbs perfecte munita ſit, ad-
huc ingentes ſumptus faciendi ſunt; opima
ſcilicet iis, ad quos ea cura pertinet, impoſte-
rum præda.
XXIV. In arenam vnde æſtus maris diſ-
ceſlerat, deſcendj: hæſique meditabundus,
s CAR O LI OERII
ac pene ſtupens,cum cogitarem ab altero litto-
rejacere Americam, hominibus noſtris inco-
gnitam per tot annos, cuius viciſſim incolæ de
nobis Europæis audierant nunquam. Iucun-
dum mihi erat eodem fluctu pedem mihi blan-
de contingi, qui alium orbem tetigerat, ac
dum ille leniter accederet, recederetque, mu-
crone enſis metam illi ſuam circumſcribere,
quatenus perueniret. Tum vero deflectenti
pauliſper oculos in Angliam,abruptos illos ag
geres lubebat intueri, ad quos etiamni vide-
batur mihi Iulius Cæſar, cum ſua claſſe niti,
& adrepere, tum ab his cogitationibus ani-
mum reuocans, omnis generis, & coloris co-
chleas & animalcula maritima rimabar &
palpabam, ſtellas nimirum, & cancros aliaque
huiuſmodi ludibria & crepundia Naturæ. Ci
redirem Riſbanum verſus oſtendi veteranum
militem, qui exonerandis vehiculis, quibus
arena e foſſa Riſbani effodiebatur, præerat:
quem cum ego ſuper ſua ſorte interrogarem,
dicebat, ſe ſub Arquiano meruiſſe, quem ego
fortiſſim Ducem quia familiariter noui, eius
hic laudandi occaſionem libentiſſime arripio
Vixit ille ad ſummam ſenectutem animo ſem-
per vegeto, ac militari : enſem latere dimit-
tebat numquam, ſie ambularet, ſiue menſæ
diſcumberet, nec ſinebat iuniores nobiles ire
diſcinctos. Audiui illum ſæpe iactantem, ſe ſi
in præfectura Caleſij manſiſſet, paſſurum fuiſ-
ſe numquam, vt amplius Philippi, quod vocât,
Fortaliti muniretur: ſatiſque, vt id impediret,
ſuos
IEDICVI.
fuos prſidiarios milites futuros. fuit ille cum
fratre Mareſchallo Montinio e fidiſſimi Hen-
rici IV. cujus partes,vniverſa rebellante Gallia,
in Aurelianenſl,ac Bituricenſi Provincia tenue-
runt, celebremque illic nomiuis ſui famam &
recordationem reliquerunt.Huie ego lariſſi
mo Viro, cui plutimum p ſuacbenenolna.
debebam, hgc paucula pro fua ſummevirture
libens impendo.
XXVi. Legatus Ecclefam parochalem,ac
deinde Parochi demumi & puſillam bibliothe-
cam adiiticlditqueimchorum Senecæ: r-
æ imii qyi fet priis rate am frgit
XXXXXXXXXXXXXXX,XXX
ptantes cui alter de Caleſio, alter deBont-i
Aaiirelligitebere afrttret: nam iſta contena
ti per totum prandi, queos Legatus exce-
pt proteta eſt: tillainterrupit derepente
nintius,, qno ſignifcatm ttLegato mnihil tunc
tale expecta, pet tempeſtatem mxumque li-
cere,vt nailiconſcenderet nnlla mora relicto
Itio portu ifemeſiſque dupibus, mndi ad mare
eueuerimus te fortte nos ſtus deficerer, aut
mutaretur qiitqui erat, lle veaus. ingens ſta.
tim populiflitudo ſe tobirirofundiens,
ad portumſtſqut tmitemſt: nam quiaper
hos dies faga tempeſtas hri ineubuetat,
nee duivd reſedetant, pemulti Legarum
profectie tam incommoda:dehortabantur:
ominoſuqie etit, treaceetdotes duoſque-
Monachos obiſctm lpermiros eſſequeſiad
F
CaR OI O ERII
mortem damnatos deducerent: ipſe enim
nauta qm dromonem ſuum, quem bilandrum
vocantq, nobis locauerat, quo ad nauim noſtram
bellicam perueniemus, vndis ſe committere
formidabat, ſeque abdiderat, cauſatus per id
XXXXXXXXXXXX:
retur.At Legau ſpreris fortiter tutioribus
conſiliis, nauiculam prior ingreſſus, meque re-
ſpiciens antiquo illo tam geroſo apophthe-
gmate vſus eſt, opus eſſe vt iremus porr, no
vt viueremus. Saui mnes atque alacres deſi
lieramusin nauiculam, necdum illa xemi longi,
tudine a terra aberatimedia parsiectorum lanq
guebemus nauſea: pars alios itridebatpars ſolai
batur,ii nimirum qui languotipropires ſeſen
tiebant, at non aberamus litt;r duorum
lapidum iactu, eum,&.ipſi egetirs proſta-
ti ſunt, tametſi plure,i-ex illis fpia
mare experti eſſent. Conſtantem,bique ſe
geſſit Legaus aimumque deſodit num-
quam; & ipſe tames Neptunov,ftigalſuum
dependit, rgabatque deinde quemadmo
dum fiuguli haberent, Duo er omni vurba
incolumes perſlieerunr, aren;us ſcilicet, at
que Bardonus, quum alter iere exper-
tus fuerat, alerie ttigeat quidemnandem,
poſt horam in llo am laborioſoaiectuin
ſumptam, ad nanim uæ os adadu e
pectabat, appulimus Nauis ilaaſiq potiut
oppidum narans, ſtupendæ agnitudinis an
choriss: cum ingentiumyfunium inculis, reti
rE RDDICVMi-
nebatur, fluctuabat tamen, alterniſque prora
& puppis efferebantur: imminebat illa naui-
gio noſtro ruituræ, atque oppreſſuræ ſimilis,
imebantque in tanta præſertim iactatione
ipſi remiges, qui nos vereran, ne allidi &
euerti poſſent: qui timor, quaæ perturbatio,
vectoribus jam ex ſtomachi everſione afflictis
utque perculſis, qui clamor hinc remigum,
inde nautarum, vix fando erplicari poreſt.
Demittuntur interea funes ex altiſſima navi,
quorum ope niti ad ſuperiores foros poſſimus,
auxiliantibus nautis. Legatus ipſe ſuccollanti
& impellentium remigum auxilio piceum funâ
eXXXXXXXXXXXXXXXXXX
repimus & aſcendimus, confertimque Legati
cubiculum intrantes, alius ſcamno, alius humi
incbuit, ebriis ſimiles, cum alii male conco-
ctos cibos, fœtidamque crapulai quidam
etim cruorem evomerent. Dierſa deinde
nois n,utarum cubilia conduimus. Credi
n poteſt, quâm mult, & pro loci conditio-
ne commodæ, ibi ſint, condendis homipibus
apothecæ, qu in arcula& aut armarii ſimilitu-
diem claudutur. Quotieſcumque in has ego
m Anguſtius coniici;bam,videbar mihi indue-
re ſrcopbhagu adeo iuſta illi erat corporis
humsni menſura,Mihi ac Theologo noſtro,
in puppis caeeltanſio fult,vbi duorum re-
ctorum lectos co,duimus, i quibus ſummo
mat i,,olido heſpitum noſtrorum entaculo,
quod ex butyro, ſalpa, & halece muriatica
P ij
o ROLI EII
cinſtabiat, perfundebamur, totâ vero nocte,
continus tabaci ſuffitu. Alius alium nidum ſibi
delegit plires in ſanctæ Barbaræ cubiculo
ſc armamentatium vocant, ſe recepetunt.
Rhedam Legati Alegotius occupavit, rhed-
que per medium mare in Daniam vſque i ge-
ſtatus eſt. Catinæ fundum, vbl minima icta-
tioeſt, Molno ſubire platuit: Molanut pet
treſdies non vidimus, necquodiuettiſſet,poi
iiimus addiſcere. Quid erg eſcebatuj itet
qiiſpiam not edebat, nec bibebat quicq,ae
i etilam aerem per apothecæ ſuæ trimam re-
ſpitabat. noct quæ ſecuta eſt,ſiue is torpor,ſiue
ſomnus fuit, on adebinfeliciter tranſegimus.
XXVII. In nnuſeam atque in vertiginem
eulgilauimus. Pet duos, aut ttes primos ties
etiguum iter ſecimus, reſante ſcilicet vento:
nee niſi cum recedente maris æſtuvehi licebat,
qui cum rediretianchora iaciebatur. Interim h-
rebamus in conſpectu Craueling & Dunleer-
quii, conſidertes ingentes naues Batauas quæ
exitum Hiſpanariim, vt eas aggrederentur, ox-
pectabant. Ceſtiebat auebatque mirum in mo-
dum Nauarchus noſter ſi forte in Hiſpanos
pugnandi occafiodaretur : iactabatque glo-
rioſus miles el vnius biraclii amputatione
atque iactura hanc gloriam ſe vupete: mercati:
cgo vero, inqtibiam apud me tacittis,ne pllo
quidem vn ihiſhonor illum articipaie.
lm: ſatis eſt nunc nobis negutii cum Neptu-
no,quondam etiam cum Marie depugnabius
ſeorſim, ſi fors tulerit.
EE DICVI.
XXVIlI& ſequenti exigui iter confecimus,
proximeqi ad Hollâdiam acceſlimus, ac Rheni
oſtiapræteruecti, duo caſtra,quorum alterum
Ceere, alterum Briel nominatur, conſpeximus.
his diebus cum per languorum remiſſionem
licobat, veſpertinarum precum cantu nos ſola-
bamur. Nam & ipſi nautæ ac milites, qui Cal-
viniani erant, mane & veſperi ſuas precatio-
nes ac pſalmos linguâ vulgari ſedulo concine-
bant, quorum æmulatione ad pietatem inflam.
mabamur vehementius.
y v
. quæ Dominica fuit, ingens ventus
in puppim adſpirans, tam nos ſuccuſſit, vt
patientiam pene excuteret. Incuſabamus Eo-
lum atque Oceanum novitii navigatores, ru-
des adhuc tempeſtatum ac periculorum; ne-
que enim ad eas incitas deueneramns, in qui-
bus Horatianus mercator exclamabat, Mliir
eſt potior. Experiemur iſtud ad i. Novembris.
Biduo poſtea quietis lati ſumus, vltima nimi-
rum lulii & primâ Auguſti.
II. die Auguſti ad Cherſoneſum Cimbricam,
quæ nunt,lutlandia vocatur, acceſſimus, ter-
ræ aſpectu vehementer lætati præſertimque
tuguriorum, vbi plagæ illius paſtores, & pi-
ſcarores habitant.Ad hanc diem in Boream
rec curſum direxeramus, fleximus ibi im
Orientem vſque ad Promontorium Scge,
Norvegiamque ſiniſtris habuimus: atque ab
ill promontorio mare Danicum ingreſſi, im
meridiem tetendimns. Mita nautarum ſiyve ars
ſive experientia, qui mediâ & intempeſtâ nocte
F iij
OLI OOE RII
curſus ſuos teneant ac flectant tam certo atque
conſtanter,vt quid cavere, quid ſequi debeant,
quaſi meridie cognoſcant: lllum præſertim qui
clavum tenet, ſi conſideres, indutum oblongâ
penulâ, acus maritimæ, quam præ ſe habet,
motus & circuitus rimantem, excipientemque
ventos, interdumque obluctantem gubernacu-
li converſione atque impulſu; Magum credas,
qui tempeſtatibus tam potenter imperet.
III. Auguſti de nocte paulo ante diem præ-
tervecti ſumus periculoſiſſimam rupem, qua
mari eminet, atque per hunc totum fere diem
vehementer quaſſati fuimus.
IV. Tandem dies lætiſſima nobis illuxit: ſub
Auroram Promontorium Collenſe, quod
Scandinaviæ parte eſt, & conſpeximus & raſi-
mus: tum vero diſploſum eſt e navi tormen-
tum bellicum, exortus nautarum plauſus, cui
nos e lecto erumpentes cuncti acclamavimus.
Eſt hoc in more poſitum, eoque ludicro atquo
lucroſo, vt hoc freto primm prætervecti, cum
ad hoc Promontonium acceditur,mari debeant
immergi, quod ,aptiſeri vocant: vel pretio ſe
ab hac fortuna redimere. Nullum hoc remi-
gibus ac nautis operæ- pretium, quibus tam in-
rrepide Oceanus, quam ſolida tellus initur:
Itaque tyrones, tam nautas, quam milites,
implicato ſub brachiis & pectore fune ad an-
tennam attollunt, laxatoque fune, in mare labi
fnunt, retrahuntque ſtatim ad tres vſque vi-
ces: tum vero Conneſtabilis, qui bellicis ma-
chinis præeſt, comiter ad liegatum accedens
IERDaICvI.a
ſolennemq; ipſi morem denuntians, ſtipem ho-
neſtiſſim impetravit: nos it ſinguli quiin co-
mitatu eramus, thalerum Imperial dedimus.
Interim ſeſe conſpiciendam dabat vrbs Elſi-
gora, vulgo Eſſner, frequentiſſimo navium
appulſu portus inſignis, præcipuum Regni
Danici vectigal, nimirum quod ſingulis annis
duos librar milliones, per id temporis redde-
bat. Regnum Daniæ in plures provincias &
inſulas, quas mare interluit, diſſipatum eſt.
Præſtat inter cæteras Inſula elandia, in me-
dio freti Codani ſita, in qua eſt totius Regui
Metropolis, Hafnia, ſive Codania, vulgo
Cqypeben, vel Coppenbagen. Secunda lnſu-
la Fionia eſt, vulgo Fnen. Sunt aliæ dein-
de permultæ, quarum nonnullas inter navi-
gandum poſtea notabimus. Ad Daniæ Regnum
pertinet vniverſa Cimbrica Cherſoneſus, vul-
go ſtint, & pars Holſatiæ, cuius alteram
partem Dux ſingularis, & cognominis obtinet,
coheretque illa provincis Continenti Cerma-
niæ: at longe maxima prouincia eſt Norue-
gia, vniuerſuſque ille tractus qui partem Lap-
poniæ continet, & ad Moſchouiticum vſque
imperinm pertingit. Helſingoram redeo, ad
cuius conſpectum vt venimus, iactâ anchorâ
Navarchus noſter ad Præfectum oppidi ſca-
pham dimiſit,neque enim eius iniuſſu propius
licet accedere. audito ille LegatiGallici aduẽtu
viſaque procul vexillorum noſtrorum ab om-
nibus malis dependentium ac per aerem late
fuctuantiu pompa,uſſit & ipſe ſtatim in arce
P iiij
CROLIOERII
ſumma inſigne rubrum apponi: quo conſpe-
cto & appellendi poteſtate facta, ſtatim Na-
uarchus noſter bellica tormenta diſplodi iuſſit.
Continuo ingenti fulgure ac tonitru triginta
majres machinæ ſonuerunt, quibus exhauſtis,
ab arce viciſſim reboatum eſt. Interea Legatus
donativum tam militibus, quam nautis ducen-
tos thaleros Imperiales ſparſit:Nauarchovero,
viro ſtrenno pariter ac comi,torquem aureum,
quo Chriſtianiſſimi Regis imago depende-
bat: At ille pompaticas veſtes induens, nauti-
iaſque deponens, torquem collo circumdedit,
naviculamque inſtruxit tapetibus Turcicis,quâ
Legatum ad littus appelleret. Sed alia navi-
cula ab arcis Præfecto miſſa eſt, in quam ho-
noris gratia ingredi Legatus voluit aliamque
comitatui ac neceſſariæ ſupellectili conuehen-
dæ permiſit. Proræ inſiſtebat inſignis noſter
tubicen, quem Rex ipſe Legato proficiſcenti
dederat, ouantique ille claſſico Danicum fre-
tum perſonâs pæana Gallicum, hinc Cimbricæ,
hinc Scandinauiæ diuidebat. Sex proceri ac
præſtantes remiges tunicis rubris pariter in-
duti tranquillo mari in portum nos vexerunt
Cum primum in nauiculam deſcendimus,
omnes rurſus machinæ bellicæ diſploſæ ſunt,
militumque ſclopeti. Continuo plebs vniuerſa
portum prætexuit viſendi ſtudio. Hoſpitium
quod non longe aberat, inttavimus, præeun-
te illo, quem ad id munus Præfectus deputa-
verat, qui, quud ipſe podagra laboraret, Le-
geto, vt par erat deſſe non potuit. Aſcen-
IERDAXICVMI:
dimus in aulam, ex regionis more nitidiſſimam,
quinque in mare feneſtris apertam, picturis ad
contignationem pertinentibus, vndique or-
natam. longiſque ſedilibus ligneis parieti la-
queato annexis, ac prætenſis, ſtratis plumeis
culcitris,ac deſuper ſtromatis:quæ tam accura-
te ideo deſcribo, quia ſic vniuerſæ domus in-
ſtructæ ſunt. Duabus menſis mappæ extenſæ e-
rant ex tenuiſſimo vndulato lino,alteri peluis
ad lauandum cum vaſculo, alteri duo cantha-
ti argentei impoſiti, vbi ceruiſia, & vinum
erant. Aderat illic paruus pocillator, cuius co-
mitatem præterire non debeo, quem qui; tæ
debat, quod Legatus non biberet, ſumpto ipſe
cantharo,Legatumque nutu compellans, fami-
liariter illi propinavit, ac toto ſe proluit argen-
to. Non ſum ego exiis, vt mature moneam,qui
mores exteros repente improbem, quique or-
bem terrarum ad ciuitatis meæ normam exigi
& corrigi velim: animus mibi tantim fuit ani-
maduertere quæ vidi; liberum ſit per me vni-
cuique ſuum de vnaquaque reiudicium: Nam
quæ aliquando probauimus, & ipſi poſtea in-
terdum ex variis cauſarum figuris, damna-
uimus. Eſto hæc ergo fixa, & perpetua no-
ſtra ſententia, nos in diem viuimus, quodcum-
que animos noſtros probabilitate percuſſit, id
dicimus: itaque ſoli ſumus liberi. Reliquum
diem luſtrandæ vrbi inſumpſi. Eſt illa inter me-
diocres, & vt verius dicam, parua: viæ ſatis re-
ctæ, ſatis etiam latæ : domus interius exteriuſ-
que nitidæ: ac fere omnes latere rubro fabri-
, ,
A R mna
catæ. Feneſtris e clariſſimo vitro, quod ſingu-
lis hebdomadis abſtergunt, illuſtratæ: veſti-
bulis, ſiue prothyræis, quæ in viam excur-
runt, præmunitæ, vbi & ſtatuæ & ſedilia ſunt:
itaque chartaceas domos diceres. Homines
proceri, & grandes : mulieres nitidiſſimæ, for-
moſæ, cæſiis oculis, flauo crine, colore can-
dido, atque infantili, ſtaturâ rect & alt, &,
quia lino pectus obuoluunt ac celant, virorum-
que aſpectum defugiunt, monialibus noſttis
non abſimiles. Ex holoſerico illis eſt plerum-
que tegmen capitis, in Lunæ cornu fguram,
qualiter apud noſtrates Meldenſes. Sericæ ſunt
illis veſtes, de honeſtioribus loquor: & cum
in publicum exeunt, pallio ſe tegunt, quod
virili non multum differt. Cum tranſeuntes ſa-
lutant, quod ſatis raro faciunt, genua non pli-
cant, nec ſe demittunt, ſed interdum manus
oſculo, vel exiguo labiorum motu reſpon-
dent. Cohæret oppido arx munitiſſima, & ſa-
tis ſplendide extructa, nuncupata Cronem-
dog, credo quod ibi corona regia aſſer-
natur. Oppoſita eſt illi e Scandinauiæ parte
arx altera nomine Eſæenforg, atque inter
duas iacet fretum illud, tam anguſtum, ac tam
celebre, vulgo Son, quo ex Oceano ad mare
Balticum neceſſarius eſt aditus, redituſque,
quem Rex Daniæ pro libito intercludere, aut
recludere poteſt, vnde illi tantus quotannis re-
ditus. Verumtamen illum intercipiunt ac diſ-
turbant illæ naues, quæ per Albim Hambur-
gum feruntur, merceſque ibi deponunt, quæ
IERDAIMICvI.
rerra deinde Lubecam vectæ deluſo vectigali
Danico mare Balticum permeant. Cui iacturæ,
vt mederetur Rex Daniæ, Gluxſtadij ( quod
oppidum eſt prope Albis oſtium) nouum ve-
ctigal conſtituere tantopere hactenus conten-
dit. Cæterum, vt hunce diem finiam, & cœna-
tum mature & cubitum iuimus, atque in no-
ſlro eubiculo tres ordine lecti in longo veluti
armario inſtructi ſunt linteis candidiſſimis, ac
denſiſſima pluma, ita vt præ nimia mollitie dor-
miri non poſſit, importunaque titillatio, atque
pruritus cutem ſollicitet: adde quod pro ſtra-
gulo,ac tegmine culcitram deiuper plumeam
ſternunt, etiam æſtate, quâ me profecto ſuffo-
cari timui: alterum eſt huiuſmodi lectorum
incommodum, quod nimis breues ſint, ita vt
ſedendum in illis porius ſit, quam iacendum.
Ancillæ vero, quæ ad lectiſternia deputantur,
longo amictu lineo veſtitæ ſunt, quales ſunt
fere famulantium Chartuſianorum veſtes:vn-
de ſatis apparet, Diuum Brunon natione Ger-
manum, & lectos, & veſtes, & aliqua etiam
in veſcendi ratione ex pattio more, familiæ
ſuæ tradidiſſe. hæc eo nunc ſcribo, quod tune
temporis ea cogitatio mihi venit in mentem.
V. Quod mihi valde erat in votis, Luthera-
norum eccleſias adiui, ac per totum peregri-
nationis meæ tempus, quid in illis gereretur
curiose rimatus ſum: tametſi Legatus, quâ
ſummâ in Deum pietate,ſingulani que amore in
me erat, ab iſtiuſmodi hominum conuentibus
me vehementer dehortaretut. Poſſim tamen
sCAOLI OERII
vere affrmare, nihil mihi vnquam ab illorum:
dogmatis, aut moribus iniectum eſſe ſcrupuli.
Tota Dania (vt ſemel dicam) totaque Suecia,
Lutherana eſt, ab eo tempore quo Chriſtier-
nus ſecundus vtroque regno excuſſus eſt, è
Danico quidem per Fridericum, Suecico per
Guſtauumi quorum vterque ſolerti, at impio
conſilio, nouo dominatui ſtabiliendo nouam
vtique, ac in dies creſcentem, religionem
adiunxit, ſcilicet vt Carolo Quinto lmpera-
tori, cuius ſororem Chriſtiernus in matrimo-
nio habebat, iſta coniuratione & ſacramento
reſiſtetent. Templa illa, quæ Catholicorum
olim fuerunt,a noſtris nihil prorſus diſtant,
niſi quod aliquibus in locis minores Aras
diruerunt, maiores reliquerunt. At pleriſque
in locis in Suecia atque Germania minimæ
etiam aræ ſuperſunt, tapetibus, & mappis
inſtratæ, quaſi celebraretur ibi miſſa quotidie:
imo etiam labra illa lapidea, vbi aqua luſtra-
lis deponebatur,adhuc extant in veſtibulis tem-
plorum, relictæque ſunt omnium Sanctorum
imagines, ſiue ſigna ſiue tabulæ. in omnibus
vrbibus Daniæ, de maiotibus intelligo,prætet
cccleſias Danicas, vbi ofſcium celebratur lin-
gua vulgari, eſt. item eccleſia Germanica, vbi
celebratur Cermanicâ; idem obtinet in Suecia.
Ego vero, no plurium linguarum minus nobi-
lium vſu confunderer, Germanicas magis fre-
quentabam eccleſias.quam vidi tamen primam,
Danica fuit, vbi ſtatim me notata eſt, (credo
in epitaphio, certi annui reditus conſtitutio,
IERDICVM.s
vt ſcholaſtici ſingulis diebus, matie, & veſ
pere in eccleſiam conueniant ad preces & pſal-
mos recitandosHoc profecto Catholiſmum
ſubolet, & quicquid reluctatus ſitimpius Lu-
therus, e, hominum animis inueteratum illum
ac penitus inſitumi ſenſum euellere hnpotuit
pertinere ad morfuorum commoda quæ iſti
in terris, illorum nomine & gratia aguntur,
nec enim illas ſportulas ſiue præbendas, quas
ram ſollicite atque cautet in æternos anios
conſtituunt,tam viuortm eſſe, quos numquam
nouerint, ſolatia, quam ſua ipſorum eſſe vo-
luere. Nam & ipſi ſapientiſſimi ehnici ſerue-
runti arberes, quæ alteri ſæculo prodeſſenti
eiiſtimantes nimirum ex gratulatione poſter:
rum,aliquid vellaudis, ad famam. vel ſubſidii
ad:felicitatem animis ſuis immortalibus adiici
poſſet. hinc etiam ill inferorum & elyſiorum
coalleis, vbi ſcelera expiari,animos defæcari,
deoiimque ſocietatediguos reddi credide-
runt: At nolim hicTheolgi agere, volui tan-
rut/ animduertere, quæ ſit omnium gentium
atque ætatum in haeparte ſenttia. cœmeteria,
q etcleſias ambiunt, prorſus ad noſtrorum
morti ſnt, tumuliſque paſſim eruees præfixæ:
Vi Quæ dominice fuit Legatus in aula ſus
altate fiſruiiiſſit, miſſimque celebiari, quæ
centuim âtnis Gatholieo ritu, ilt celebrata nol
fieiititam Lutherati ſuo moe, qul âpſti
paruti iſtat,i bis atter inhdin cel
brani.Aduenit eodem dit etirusvibius, q-
damhgeitoRegisanit apudihriſtianiſſim
o OAR O LI o mI
Regem,qui Luteti paulo ante venerat: ſalut-
uitque Legatum Regis ſui nomine; illique,
quandiu in Dania fuimus, perpetuo adhæſit
fauitque: hunc ego virum pro ſua ſingulari erga
me beneuolentia, & comitate illaudatum præ-
terire non debui, quem hic etiam Pariſiis, a mea
peregrinatione reuerſus, a multis honeſtis vi-
ri diligi intellexi libentiſſime.
VII. fFranciſcus de Craco agens Batauorum
apud Regem Daniæ, atque ob negotiatorum
opportunitatem Elſingoræ reſidens, audittiam
Legato poſtulauit. vir ille per triginta annos
pro ſua republica apud varios Principes &ip-
ſum Hiſpaniæ Regem demoratus fuerat: lon.
gum ideo ſermonem cum Legato, qui huius-
modi hominum æquus æſtimator eſt, conſeruit.
VIII. Deambulationis, aetiſque delibandi
gratiâ oppido egreſſi ſumus, domi manente
Legato,colleſque aſcendimus, qui illiimmint,
qua parte ſtabulum eſt regiorum equorum: ibi
iucunde conſedimus, dum quidam , noſtris
ſecusmare ſcloppts aes peterent: vidmus,
que inde duos remiges,credo Batauos,qui cun
iurgium incidiſſent, cultellos ſtrinxeruat,
duelloque crudeli, in ſociorumr, noſtroqus qu
paululum diſtabamus, conſpectu, inuicem,ſe
confoderunt,alter in brachi, alter in oculo, nie
hiloque ſegni,s ad nau,m,: qua in vads rat,
perrexerunt, ſubleuantibu tamen ſociis,,ums
qui in oculoilethali fortſſe plag ulnerstus
erat.Ite nune nobiles noſtriGalli,& oglaia-
toriam veſtram tam abitlost gloriumiien
IrERDANICV.i
apud Barbaros nautæ, caupones, ſtabularii, glo-
riam veſtram vſurpât: nam & ex ſubitaneo diſ.
ſidio, & ex deliberato odio huiuſmodi ſingula-
ria certamina aggrediuntur, & condicunt.
I. In Regis hortum extra oppidum, deam-
bulatum iuimus. Eſt ille duorum circiter iuge-
rum, habetque in cliuo collis ædiculam, quam
aqu, caſtello comparo: in ea vnicum eſt cubi-
culum, cuius conſpectus amœnus ille quidem,
in mare atque in ſubditam vrbem protenditur.
Liber ibi manuſcriptus, erathiſtoriæ Chriſtia-
ni tertii ſatis eleganti ſermone: erat & illic
eiuſdem Chrſtiani terti imago appenſa, forte
quod iſtius domunculæ extructor fuit.
. Contuli me ſub veſperum ad eccleſiam
Germanicam, quæ mihi aperiri iuſſa eſt pa-
ſtore Thoma Lundio Flensburgenſi ab Holſa-
tia: vbi onia prorſus eccleſiis noſtris confor-
mia vidi,ipſique Trinitatis fguram depictâ
tergo crucifixi, Patrem nimitum ſenem ex-
panſis brachiis. Sanctum Spiritum in columbe
forma.& Chriſtum patientem ac vinc.Cru-
cifixo erant h verſus inſcripti littenureis
dicto paſtore.
Effgum Criſtiſectmmaemenio lore,
MNon ms efgirs ſdem gegntdores.
Hæc ego legens: Catholicoſque pârſteingi vi-
dens,quoeuſquiſque eſt,inquam, inter Catho-
licos tam fatuus, vt eCigem adoret de pur-
gatorio deinde aliquid adleci, non. admodum,
vt opinor, infelieitet, diqueme cum Augu-
ſtino ſentir;,qui purgatrium credat.diit ille,
- AR OLI O ERII
:::::õ::::::
ſe cum Patribus non ſentire, cim ſcriptura
diſſentiunt. Replicaui non diſſentire, quando-
quidem ſcriptura de purgatorio. neque affir-
met, neque neget. imo etiam ſi bona fide in-
telligatur,aliquem expiandi purgandique locum
ſtatuat Eâ die Legatus inuiſit Agentem Batauo-
rum, cuius conſuetudine ac colloquio propter
longum aulæ Danicæ vſum delectabatur.
l. Ego & Theologus ad vtramque eccleſiam
iuimus, concionanteſeue verbi miniſtros au-
diuimus, Danum quidem,pet tranſennam tan-
tum, cuius multo frequentius auditorium erat.
Ad Germanum deinde Thomam Lundium ad
hæſimus, homint ſatis eloquentem, claræ quip-
pe vocis atque diſtinctæ, nec parum vehemen-
tem. Concione abſoluta tres ſtatim pueri in-
cipiunt hyrie eeiſon, reliqua efferuntur lingua
Germanica, ſine tamen inuocatione.Sanctori,
muſicis,ac ſimul vniuerſa multitudine, reſpon-
dentibus, neque illorum cantus ingratus eſt,
neque diſcors. Finitis litaniis accedit pede-
tentim altare idem ſacerdos, qui conciona-
tus eſt, togam criſpans, atque toruſcans (talis
eſt enim apud illos paſtoralis inceſſus) genibuſ-
que flexis tanit duos aut tres verſus, quibus re-
ſpondet vniuerſa plebs: tum ille dues aut tres
orationes addit,guibus reſpendent ien. De-
inde conuertit ſe ad populum, ſtanſque ali-
quam orationem cantat, in cuius fine ſignun
crucis populo imponit tribus digitis, conci-
nunt deinde aliquid pueri, & poſtea exitur.Ag-
greſſus eſt verbi Miniſtrum Theologus noſter,
dequc
IERDANICViI.
deque definitione ſacramenti verba fecerunt,
cimque Miniſter reſponſionem ſuam paratam
non haberet, ad libros ſuos prouocauit. Redii-
mus itaque poſt prandium, ſedimuſque ad
illius menſam, triumque horarum ſermonem
contulimus: vbi de ſcriptura populopermit-
tenda vel prohibenda verba fecimus, ac Theo-
logicis ego rationibus addidi, tam periculosſ
eſſe imperito ſcripturæ lectionem permitrere,
quam ægroto plebeio, Hippocratem. In illius
diæta erant magines ſeatæ Virginis, Augeli
cuſtodis, cum Auguſtini ſententia: erat Chri-
ſti vendentes de templo eiicientis, erat Regis
Daniæ, erat deniq: Lutheri & Melanchthon.s-
Inſtitutus nobis hic fuerat de ſeripturæ lectione
ſermo, eo quod filia ſacerdotis illius, nec ea
quidem inuenuſta, patrl a tergo aderat, illique
libros e muſæo ſuppeditabat, tam Cræcos,
quamLatinos, atque vulgares. Poculum ccrui-
ſiæ menſæ impoſitum erat, cuius operculo in-
ſcriptum: Proidentia Dei ior Fortn. Sum-
mâ nos ille comitate excepit. Eâdem die ſcripſi
litteras Lutetiam,mercatorique Rothomagen-
ſi, qui Dantiſco veniebat, ferendas dedi.
XII. Plurimas privatorum domos perluſtra-
vi, eaſque nitidiſſimas, & circumquaque pi-
cturis decoratas, nec non ſcriniis & armariis
politiſſimis ornatas. Communis ibi eſt lini te-
nuiſſimi vſus, mirabarque in tonſorum offci-
nis delicata pretioſaque lintea, quæ operariis
ac balulis ſerviebant, tametſi ea regio neque li-
no,neque cannabe abundet Nuſquam amplio-
, ,
A
q n R i ms
ra & ſplendidiora linteamina inſternendis le-
ci obſeruaui.
iiI Quæ dies Dominica fuit, variis item
aditionibus a me inſumpta fuit. Poſt cœnam
Legatus inviſit elegantiſſimas quinque fœmi-
nas. quæ ex inuitatione Vvibii, in domum vi-
cinam conuenerant, quarum tres filiæ erant
Dauidis Lo, qui Regio telonio præerat, quar-
ta Vvibii afhnis, quinta eximiæ pulhritudinis,
niſi quod matura ætate premebatur: erant illæ
omnes è plebeiis familiis, at tam elegantes at-
que comptæ, vt vix elegantiores alibi poſtea
inuenerimus. Profecto lepidum eſt videre qua-
ſi mutorum colloquium, qui ſe nutibus ac ſi-
gnis explicare nituntur, nec proficiunt quio-
quam: talis omnino fuit cum iſtis mulieribus
noſter dialogus, neque enim verbum vllum,
neque ſyllabam poteramus inuicem intelligere.
Cæterum,non oris oſculo, ſed manus tantum-
modo prehenſione ſalutantur: at cum intereſt
aliqua, vel ſanguinis, vel maioris amicitiæ, ne-
ceilitudo, tum palpatione repetita ſalutantes
inuicem ſe deliniunt, ac quaſi titillant, mulier-
que vito, ac viciſſim vir mulieri, manum ſecus
brachium ad pectus vſque inſinuat, inter- me-
diis tamen manicis: nam illæ tam anguſtæ ſunt,
ſœminis præſertim, vt digito cutis illarum at-
tingi non poſſit : Cæterum illæ ſua nimia graui-
rat atque modeſtia omnem amorem, & fami-
iaritatis ſpem, & occaſionem excludunt. Nul-
læ ibi prætereuntium oculis inſidiæ tenduntur:
nullum eſt incedendi, aut vibrandi ſeſe lenoci-
rERDNICV.
nium; non pectus detegunt, non capillos cril-
pant, ac ne oſtendunt quidem. Mitellas tamen
ſuas lapillis pretioſis ſpargunt, habentque co-
nas aureas, & argenteas, gemmis vtique or-
natas. In ſumma, terſiſſimæ ſunt. Viſuntur
illæ domi non in cubiculis, vt noſtrates fœmi-
næ, ſed in cœnaculis; & vbi noſtræ hoſpites
ſuos a quibus adeuntur. in lectorum angiportis,
& angulis collocant, Danicæ, & Germanicæ ad
menſam ſtatuunt. Noſtræ ſuos hoſpites vrba-
nis ac feſtiuis alloquiis demulcent, interdum
cantu, ac lyra, & quæ indoctiores ſunt, teſſe-
ris,aut chartis luſoriis. Cantharos illæ ceruiſiæ
ſuper nudis menſis imponunt, ac propinant: in-
terea præſto ſunt Danaides ancillæ, quæ ex-
hauſta pocula identidem compleant. Dicen-
dum eſt tamen quod res eſt. Nullam memini
me videre honeſtiorem fœmin ſe nimio potu
proluere: iſtæ vero de quibus loquor, colloca-
to ad caput menſæ noſtro Legato, bellaria illi
apponi curauerunt, pateris aureis. lllas viciſ-
ſim cantoris voce, & teſtudine demulſimus.
XIV. Meridie Helſingorâ profecti ſumus ter-
reſtri itinere Hafniâ verſusac decurrentes ſecus
mare, Huenam inſulam toto itinere conſpexi-
mus, quæ ſe ob maris flexum ex tribus angulis
videndam nobis permittebat; quatuor enim,
conſtat æquis lateribus,eſtque perfecte quadra-
ta in propugnaculi artificioſi formam. Attendi-
re hic Mathematici omnes, geniumque iſtius
loci edite: quam multæ atque celebres ſparſæ
ſunt in lonio immenſo Inſulæ, nulla tam ſoler-
C i
s AROLIO E RII
tem habitatorem ſuſtinuit, quam hæc Huena.
Illa quippe per plures annos manſio fuit magni
illius Tychonis Brahæ.
Oi ii mgni diſexit lmins mndi,
iſfeuarum ortr comperit, atne oi,.
Vnde ille aſſidua ac indefeſſa contemplatione
obſeruauit de Cælo, quæ hominibus aperiret,
ac traderet: vbi præclaram illam arcem, oppor-
tuniſſimam rimandis aſtrorum concurſibus ſpe-
culam exſtruxit, Vranoburgum nuncupatam;
vbi duos illos ingentes æreos globos cæleſtem
terreſtremque, fundi ac fabricari iuſſit: cæla-
uitque ipſe atque diſtinxit accuratiſſimâ operâi
quorum alterum Hafni vidi, alter in Germa-
niam delatus eſt. De quibus addam etiam ali-
quid poſtea. Huius Tychonis ſoror, mulier
ſeptuagenaria, quam etiam Mathematices pe-
ritiſſimam eſſe aiunt, nos Helſingor exeuntes
conſpexit, illamque nos ipſi viciſſim. Plurimi,
cum Hafniam propinquaremus, equites ex vr-
be præcurrerunt, vt nos ſpeculatum venirent,
aduentuſque noſtri tempus renuntiarent. Mil-
liati ab vrbe diſtabamus, cum obuiauerunt no-
bis trecenti ferme cquites, ac deinde rheda Re-
gia, in qua duo e primaria nobilitate erant,
Chriſtophorus nimirum Vlfeld,iusRegni Sena-
tor, & Cornificius Vlfeldius,nondum quidem
ille Senator, ſed qui pro ſuis ſummis ingeni
ac corporis dotibus quicquid in Dania mune-
rum eſt, atque dignitatum, ſperare legitime
poſſit; cuius ſpei ſatis idoneum iam pignus ha-
bebat, alteram videlicet e fliabus Regiis ſibi
iERDAICV.
deſponſam: non ego vidi alium quenquam, qui
hominem iſtum oris dignitate, & morum ſua-
XXXXXXXXXXXXoX
dedit Rex Daniæ. quam quod Cornificiũ iſtum
Legati noſtri miniſteriis præfecit, nam illius
Aulæ Mareſcallus erat, perpetuoque illi adhæ-
rebat. Salutationibus rite factis aſcendit in il-
lorum rhedam Legatus aſſumpto Noyero. Re-
lictus ſum ego cum Vvibio: in ſequentibus rle-
dis erant bini aut terni ſoci noſlri, ac deinde
longus proimpedimentis noſtris curruum or-
do. lngens populi multitudo in campos ſpe-
ctandi cauſa eruperat, neque enim ſæpe illuc
Legati Callici aduentare conſueuerunt: ciim
vrbis portam intrauimus, diſploſæ ſunt ſtatim
tres machinæ bellicæ, ipſique Regii Filii e pro-
pugnaculo nos ſpectauerunt. Prætextæ ciuibus
armatis erant viæ, atque e domorum feneſtris,
cque artificum officinis ſpectabant innumeræ
nobiles matronæ, honeſtæq: fœminæ. Rex ipſe
cum Cancellario cœnaculo ſuo nos ſpectauit,
aſcendimus in ſupremam Caſtelli Regii di;-
tam, quam ſibi ad maiorem quietem Legatus
præoptauerat. Omnes cameræ ornatæ peri
ſtromatis præclaris & vraniſcis, cœna ſtatim
inſtructa eſt. Duodecim nobiles, qui Gallice
loquebantur ad Legati,miniſteria deputati erât,
nudoque iſti capite dapes & fercula menſæ in-
ferebant: non enumerabo ſingulos, dicam
tantum, magni Cancellarii generum Ioachi-
mum Becc um, præfectum Caſtri de euli, in
C iij
, r
CA R i ii
Iutlandia, Legati Pincernam, eumque aſſidui
fuiſſe per tres menſes, quibus in Aula Danica
anſimus: Alter nomine Rrbe ſcipionem
erens, Pincernæ iſti apparebat : Sequebatur
tertius qui aquam infunderet, inuſitatum hac-
tenus oficii genus in Dania: illi nimirum, vt
Bataui,
I ediis erſntr is, qir credere poet,
Et tme ic lſ, Do.. bihnte q.
Erat alius, qui cibos præſcinderet, ac prægu-
ſtaret, cum magna cultrorum, furcillarum,
hatpaginum & cochlearum ſupellectile : Vo-
cabatur iſte Steno Billius. Erat & alter Ioan-
nes Billius, qui in comitatu Ducis Roannii per
Galliam, atque ltaliam multis annis fuerat;
erat Otto Guex, familiaris quondam Ducis
Niuernenſis. Erant duo vel tres Roenrant-
ii: vnus erat inter omnes, qui quia Gallic
ignorabat, cum ſua fercula intulerat, præ pu-
dore abibat, quod non poſſet nobiſcum ſer-
monem conſerere. Laudandi ſunt hac in par-
te nobiles Dani, quod linguarum & diſciplina-
rum ſcientiſſimi ſint. Teſtari ego poſſum, tres
Vlfeldios fratres Canutum, Laurentium, &
Cornifcium, Vnumquemque eorum ſex aut
ſeptem linguas optime loqui, plures etiam in-
telligere. Teſtabitur ipſe Theologus noſter,
quam multos in Roſenxtantiorum familia in-
uenerit Theologos, & quam illis ſacræ propha
næque litteræ erant in promptu: quam veri
multi inter illos ſummique ſint Mathematici,
dubium nemini eſſe poteſt,qui Tychonis Brahe
IERDaNICviI.
genium etiamnum illic habitare meminerit.
Quas quidem Daniæ dotes eo libentius com-
memoro, vt, ſi forte de ſoli tenuitate, vel de
ſequioribus hominum moribus, vt res feret,
aliquid dicam, fides mihi nonabrogetur.
XV.Quæ dies apud Catholicos Aſſum-
ptioni B. Virginis ſacra eſt, Miſſa in cubiculo
Legati celebrata. Summo mane Rex cum filiis
& tota Aula, curriculo ad annulum ſc exet-
cuit t cœnauit priuatim Legatus, deincepſque
hanc methodu; tenuit: tam vt ſe publico ac
nimis importuno ſuectaculo ſubduceret,quam
vt Minſtrantium laboribus parceret. Cœna
uimus nos vniuerſi cum Nobilibus, qui illius
Aulæ deſtinati erant.
XVI. Portum luſtraui, vbi plurimas ma
ioris formæ inſtructiſſimas naues conſpexi. A
prandio deambulaui in foro, quod in duas
porticus diuiditur, rſm vocant, vbi res
quæ ad ornatum, & mundum muliebrem. aut
vitilem pertinent, promercales ſunt. Eif-
cium eſt illud recens, ac ſatis præclarum: huc
nobiles tam viri, quam matronæ conueniunt.
Libri etiam ibi proſtant, quos Bataui Lugdu
nenſes ſingulis annis apportant.
XV Il. Sociorum meorum, quibus diuer-
ſa aſſignata erant in vrbe, hoſpitia inueſtigaui
neque nim omnes in Caſtello Regio habitare
potuerunt.
XVIl. Qui Veneris dies erat, vidimus an-
te portam Caſtelli in medio ſatellitii regii præ-
dicantem Miniſtrum, duobus ante illum im-
C iiij
oCA ROLIIOOERII
poſitis proambone tympanis, diſpoſitiſque in
circuitum auditoribus, qui mos ſatis mihi pro-
fanus viſus eſt: finita oratione in Litanias ſimnl
omnes eruperunt.
XIX. Miſit Secretarium Legatus ad Ma-
gnum Cancellarium Chriſtianum Friis, vt ſa-
lutandi Regis poteſtas ſibi fieret. Reſpondit
Cancellarius nihil vrgere, nimirum quia ſpon-
ſa principis nondum aduenerat: timebât enim,
ſi Legatus ſua negotia ſtatim cum Rege expe-
diuiſſet, eum porro in Suecia profecturum,
neque nuptiis affuturum, quas quidem om-
nium Regum qui inuitati fuerant, legatione
cohoneſtari Rex Daniæ ſummopere cupiebat.
. Cornificius Vlfeldius, qui Legati Au-
læ Mareſehallus erat, Legatum priuatim, me
vno præſente, adire voluit. Fuit colloquium
illud ſeſquihoræ: profeſſus eſt apud nos deinde
Legatus, ſe ne in Italia quidem ipſa, vbi tanta
eſt ingeniorum ſolertia, atque vis, vidiſſe
quenquam, qui hominem iſtum vlla in parte
luperaret. Digreſſus a Legato, abduxit me
Cornifcius deambulatum extra vrbem, aſcen-
dimus rhedam apertam, ducebant illam Nor-
ucgianæ quadrigæ, teretes, agiles, atque
generoſæ. Huiuſmodi currus, vel regunt ipſi,
vel aurigis regendos mandant. Cæterum deli-
baro aere, lautâ deinde cœnâa excepit me alioſq;
quatuor e comitatu noſtro, quibus ſororium
ſuum Petrum Haltfeldi adiunxit, qui in Bata-
uia & Hiſpania functus legatione fuerat. & Ot-
tonem Gueuſum, iucundiſſii conſortii viros.
IERDICVMI.i
Pigebit profecto illos tanti honoris mihi habi-
ti, cum ex Fauerelli noſtri verſibus cogno-
ſcent, me hic inter lixas & calones relinqui in
ſuburbio ſancti Victoris, vbi etiam me infelix
olus prandere queritur apud Nicolaum Bor-
bonium ſuâ nuperâ epiſtola optimus Legatus,
qui mei obliuiſci non poteſt.Eâ die Illuſtris Ba-
ro agor, qui ad varios Principes & Ci-
uitates Germaniæ Chriſtianiſſimo Rege de-
putatus fuerat, ac poſtremo Hamburgi reſide-
bat, ex Regis mandato Legatum noſtrum Haf-
niâ conuenit,illiq: poſtea, & in Suecia & in Po-
lonia adhæſit. ſi quid ipſi comitteret, facturus.
XxI. Bibliopolas adii, penes quos littera-
torum fit plerumqu concurſus.
XXII Hora nonâ triginta,aut amplius Au-
lici in Legati cubiculum aſcenderunt, vt illum
ad Regis audientiam deducerent. Stabat Rex
in ampla Aula, ſiniſtraque manu menſæ innite-
batur: aderant illi mediocri interiecto ſpatio
Chriſtianus Friis. Regis Cancellarius, quæ pri-
ma eſt totius regni dignitas: erant deinde re-
liqui Senatores Regni, inter quos & Ioannes
Revvenclavv Cermaniæ Cancellarius. Snnt e-
nim tres in illa nula Cancellarii, primus voca-
tur Regis: ſecundus, Regni: tertius, Germa-
niæ. Poſt tergum Regis ſtabant naturales duo
flii Chriſtianus & Ioannes Vldrici, & cum il-
lis magnus Cubicularius. lngredienti Legato,
ſeque ter inclinanti, Rex qui nudo capite ſta-
bat, ſalutationes ſuas totidem retulit, pedem
aCA R O LI OEEII
fectens accedentique Legato quatuor paſſibus
obuiauit, manumque porrexit. Regem Italico
ſermone Legatus affatus eſt, quo potiſſimum
delectari illum reſciuerat.
Animus mihi fuerat Orationem Legati, quam
auide accurateque exceperam, hic inſerere, at
neque Italicæ linguæ, quam ad delicias ipſe lo-
quitur blandimenta aſſequi, nec tam ſpecio-
ſi Oratoris veneres depingere mihi eſt relicta
fiducia. Iuſſus eſt Rege Ioannes Revven-
clavvius, qui & ipſe vir ſummæ dignitatis eſt,
Legato reſpondere, noſque deinde qui in Le-
ernu. e curm oc
A prandio ſpectatum iuimus cohortem E-
quitum, quam Rex ipſe recenſebat: erat illa
Fionia inſula. Tenentur nobiles Dani pro
modo reditus ſui, alere Regi reique publicæ
certum numetum equitum armatorum, qui
ad regni tutelam prompti ſint ac parati: equi-
tes illi nulla generis nobilitate clarent, ſed no-
bilibus præſto ſunt, iiſque famulantur: nam ibi
nullus nobilis nobili ſeruit, aut apparet, vti
apud nos atquePolonos. Habât itaque nobiles
in Dania pro modo facultatum plures huiuſ-
modi aſſeclas, & pariter equos, fortes quidem
illos ac generoſos, quos ſcilicet aſſidua exer-
citatione ſeque ipſos edocent, atque infor-
mant.
XXlII. otioſa fere fuit.
IV. Ioachimus Beccus cœnâ me exce-
IERDAICVMI.a,
pit, oſtenditque plures maiores equos,ac dein-
de arma, tum elegantem ac pretioſam veſtem,
quam in hac nuptiarum pompa induere ac mu-
rare vellet. Poſt cœnam rediit illius Vxor Ro-
ſchildâ, vbi vetus eſt Regum Daniæ Mauſo-
læum, domumque Regiam quæ ibi eſt, inſtru-
xerat & adornauerat ad excipiendos Legatos
atque Principes, ſi forte illuc irent. Salutaui
illam, vt moris erat, manus prenſatione.
XXV. Legatus primogenitumRegis filium,
Chriſtianum V. Regem deſignatum, ſalutatum
iuit. Princeps in eadem aula ( vbi & Rex an-
tea) Legatum expectabat. in propiore tamen
interuallo. Ingredienti Legato obuium ſe tu-
lit Princeps, ſtque ambo inclinauerunt. Di-
xitque Legatus, ſe ex Regis ſui præcepto in
Daniam veniſſe, vt eius nuptiis adeſſet, quas
illi fauſtas c felices eſſe Rex Chriſtianiſſimus
optabat. Inter hæc dedit illi Litteras Regis,ad-
diditque, Rcginam ipſam, vt illuſtriorem erga
Principem beneuolentiæ ſuæ ſignificationem
oſtenderet, voluiſſe etiam ad illum Litteras da-
requas item h,c dicens tradidit) tametſi id
Galliæ Reginis non ſit conſuetum, vt priores
ad exteros Principes ſcribant. lngreſſus dein-
de in breuem & concinnam Principis laudem,
dixit: illum e patria egredi opus non labuiſſe
vt exrerorum Principum virtutes obſeruaret,
habere domeſticum abſolutiſſimi Regis.exm-
plum, quo regnandi artes addiſceret, quem
tam perfecte corporis animique dotibus refer-
ret, vt ſpes certiſſima eſſet, eum tanti Patris
aan R OLI OE RII
:::::õ::::::
gloriam, vti iam faciebat, quondam etiam ma-
gis ac magis reprgſentaturum: prouectuſque
inde in Regis laudes, addidit, tam eum eſſe oris
atque animi decore præſtantem, vt vel ex pri-
mo conſpectu agnoſci poſſit, eum vnum eſſe
debere, qui tot prouinciis, tot hominibus im-
peret. Et quoniam Princeps digna & legitima
electione quaſi in conſortium Regni vocatus
eſſet, habere in mandatis, vt cum illo etiam de
præ ſenti rerum ermaniæ ſtatu communicet,
eumque ad communem tranquillitatem pro-
mouendam adhortetur. His Latine & Mem-
miana facundia diſtincte, grauiter ornateque
pronuntiatis, reſpondit Princeps cum ſumma
comitate, Regi Chriſtianiſſimo, Reginæquo
coniugi ſe maxime deuinctum aſſerens. lnter-
rogauitque de valetudine Regis, de exercitiis,
de præſenti manſione. Viciſſim ilſum Legatus
de ſuis nuptiis rogauit, & cur dit illarum pro
ferretur: quod Princeps motibus Germaniæ
adſcripſit, & diſcedentem Legatum ad ianuam
cubiculi reduxit. Aſcendimus deinde in cubi-
culum Ducis Fridetici, qui item Legato pro-
piis obuiauit, ſeque mutua parique ſalutatione
exceperunt: pauciſque verbis illi Legatus Re-
gis Reginæque nomine ſalutem impertiit. Re-
ſpondit item Gallice Dux Fridericus. Pomeri-
dianis horis cum propugnaculum vrbis ſolus
liſtrarem,deambulans incidi in Theologum
quendam, qui ſe non grauate ad religionem
Catholicam acceſſurum mihi ſignifcauit: per-
ngrauetat enim Galliam, & Italiam, ſed quod
rERDANICVM.s
nemo illi ſuppetias ferret, redierat in patriam,
atque ad ſacerdotium Lutheranum aſpirabat.
Dolui profecto, cum inclinantem ſua ſponte ad
ſacra maiorum, ab omni humano auxilio deſti-
tutum conſiderarem. Quæſiui ab illo, cur Rex
ſuus nullius religionis quam ſuæ exercitium ſi-
neret: Reſpondit, ne diuerſus erga Deum
cultus rempublicam in factiones ſcinderet.
Hortatus ſum illum, quoniam hac ropenſio-
ne in Eccleſiam Catholicam eſſet, nec in Gal-
liam ſuis ſumptibus redite poſſet, niteretur, vt
ipſe intermortuam tam longo interuallo fidem
ingenti xelo,cui Deus non deeſſet, nouo aliquo
miraculo reſuſcitaret. Erat ille ex extrema
Noruegia ſub ipſa fere poli vertigine.
XXVI. Ingredientem in vrbem Regis Po-
loniæ Legatum in domo priuata ſpectauimus.
in qua nos Vvibius collocauerat, leuandoque
expectationis faſtidio, venuſtiſſimam fœmi-
nam, Burgo magiſtri vxorem, inuitauerat,
quam nutibus duntaxat, infantilique lingua
aggreſſi ſumus. Duo ex noſttis Polono ob-
uiam miſſi ſunt in rheda Legati, illumque extra
vrbem ſalutauerunt. Statim atque ille in Pala-
tium aduenit, Cenerum ſuum ad Legatum no-
ſtrum reſalutandi cauſa miſit. Aliqui ex noſtris
poſtridie cum eum cœnantem ſpectarent, ro-
gati ſunt ab illo, vt biberent, quod fecerunt;
dixit ille palam, ſe vni Calliæ Legato decedere
velle, Legatoque Imperatoris, ſi quis afforet.
cæteros anteire decreuiſſe.
XXVII. Quæ Dominics fuit. concioni &
:::::õ::::::
â CA R i O E RII
precibus in Regio ſacello interfui, vbi permul-
ti nobiles erant, & ſatis, meo quidem iudicio,
bona muſica, cum organo, fiſtulis, & aliis in-
ſtrumentis. Conſpicuæ ibi erant in tribunali
alto Regiæ filiæ, more Callico indutæ & com-
ptæ eximiæ pulchritudinis & elegantiæ: Rex
item in oratorio alto, vnde conſpci non pote-
rat. Duo Principes in ſubſellus ut plano cum
præcipuis Aulicis.
A prandio veſperis interfui in Eccleſia diuæ
Mariæ (nam adhuc templa omnia indita Ca-
tholicis nomina retinent) ibi pſalmos Latine
vidi decantari, lcctiones diui Pauli vulgari
idiomate recſtari, eaſque verbi miniſtro ex-
plicari. Altare ibi eſt affabre ſculptum ac deau-
ratum.
y , ,
v . Cum Cornificio Vlfeldio deam-
bulaui, cœnauique: ſocii interim mei apud
Chriſtianum Ranouium, qui in GCallia ſatis
diu fuerat, ex condicto large epulati ſunt.
XXIx. Dux Philippus ab Oldenburgo
cum coniuge & filio Hafniam venit.
o. Apud Vvibium condicto conuiuio
cum aliquibus e ſociis exceptus ſum, vbi ad-
erant inuitati ſex nobiles Dani: initumque in-
ter partes acre ac pertinax bibendi certamen.
v
I. Et vltima Auguſti Legatus Can-
cellarium inuiſit in omo, quæ e regione Ca-
ſtelli erat, quæ quidem domus Cancellariæ vo-
catur. Inde deambulatum iuit extra vrbem. ll
lum comitatus eſt Crabus, vir e primaria nobi-
litate, qui ex cius miniſtris erat.
IrERDAAiICVI.
Prima Septembris Legatus in hortum re
gium Cornificio Vlfeldio & loane Billio du-
ctus eſt, in quo domus elegans a Rege ædifca-
ta eſt. Eſt illic præcipua Aula fornicata, vbi
multæ inſignes tabulæ, in quibus omnium ho-
minis ætatum oblectamenta & occupationes
deſeriptæ ſunt, egregio pleræque opere. Eſt
item camera pauimento marmoreo, vbi gens
& cognatio Regis picta eſt. Balnea item nitidiſ-
ſima, denique omnia ſumme commoda & lau-
ta. Peculiare ibi eſt, quod Rex e cubiculo ca-
thenis trochleiſque quibuſdam pontem ſubli-
cium, qui tamen ſatis diſtat, attollere ac de-
primere poteſt. Hortus iſte tanti ambitus eſſe
poteſt, quam ille Pariſinus Regis Chriſtianiſ-
ſimi, quem Lateranas vocamus; verumtamen
xyſtos tam latos & magnificos non habet, po-
tiuſque hic Danicus ad frugi cuiuſdam patriſ-
familias compendium & vſum ſpectat, quam
ad regiam, hoc eſt, ſuperfluam oſtentationem.
Il. Septembris Legatus Polonus Regem Da-
niæ ſalutaturus, Caſtelli aream pertranſiuit.Ac-
currimus ſtatim ad illud ſpectaculum propter
veſtium Polonicarum nouitatem, pauci tamen
Poloni indigenæ cum illo erant: erat ipſe Li-
uonus, nomine, ni fallor, Nicolaus orf Ca-
ſtellanus Vvendenſis, duxeratque ſecum fi-
lium, ac generum. Omnes illius vomites, Ger-
mani erant, Pruſſi aut Liuoni, quos in itiuere
collegerat, atque adeo more illi fere omncs
Germano induti erant: at ille filiuſque Poloni-
co, nimirum oblongaille toga hololerica viola-
as CaoLi OE RIt
cei coloris ibelinis pellibus farta cum pari pi-
leo, cui affixæ erant plumæ ardeaceæ; habebat
enſem falcatum, cothurnos ex flauo corio, eo-
que tenuiſſimo, quibus ſupponitur ferreus ta-
lus. At iucundum eſt in primis Magnatum Po-
lonorum inceſſum obſeruare, vt ſelibrant, at-
que oſtentant. Memini puerum ex Legati Bri-
tnici familia, cum in Pruſſia, ſſemus feſtiue ac
lepid inceſſus illos Polonicos imitori, ac pro
hominum differentiis diuerſos geſtus & greſ-
ſus formare, nunc Palatini, nunc taroſtæ Ca-
ſtellani, nunc alicuius nobilis minorum gen-
tium, quorum ſinguli pro ſui ordinis dignita-
te, diuerſas incededi rationes vſurpant. Quin
etiam cum ad Regem ſuum ſalutâdum intrant,
vel ad Comitia, vel ad Eccleſiam: vbi aliæ na-
tiones ſe demittunt, coruſcant ſe illi magis ac
magis, admotiſque gloriost ad ſuperiorem
barbam manibus ( nam mento ſunt plerunque
raſo) pilos criſpant, ac retorquent, vellunt
etiam quaſi indignabundi & hic eſt faſtus Po-
lonicus. Sequebantur illum ſui famuli, inter
quos erant duo Heyduci e Prætorianis cohor-
tibus Regis Poloniæ: quod genus hominum
ſeruitiis omnibus idoneum eſt, atque vt robu-
ſto ſunt corpore, maximo ſunt dominis ſuis
ſubſidio: ac præterquam ad perſonas in primis
tuendas habentur, clauaſque & malleos, aut
ſecures gerunt,quas eadem methodo ac palæ-
ſtra in homines impingunt, quaſi arborem cæ
dant, præſto vtique ſunt peregrinantibus do-
minis,vt ſi illorum rheda titubet, vel inclinet,
illam
xDDiICV.
llam protinus ſuſtineant, ac firment: eorum
veſtem quæ lepida eſt viſu, alibi fortaſſe deſcri-
bam. Regem Daniæ Legatus iſte Germanico
ſermone allocutus eſt, cui Rex viciſſim Cerma-
ico reſponderi iuſſit per Revvenclavvium:
deinde Rex etiam ipſe illum allocutus eſt.
Eadem die Dux Fridericus, alter Regis fi-
lius,qui nunc eſt Archiepiſcopus Bremenſis,
Legatum noſtrum ſalutatum venit, & cum illo
Criſtianus Vldricus, naturalis eius frater.
Ducem Fridericum vſque ad gradus Legatus
reduxit.
III. Quæ Dominica erat, interfui preci-
bus & concioni in Regio Sacello, quo me du-
xit Vlfeldius. Aderat Dux Philippus e Oldex-
lug, patruelis, ni fallor, Regis Daniæ, cum
couiuge more Gallico veſtita. Ordo illio ſeden-
d rite ſeruatur, nam primo Principes, dein-
de Caneellarits & magnus Mareſcallus, tum
Admiralius, Fheſanrarius,cæteriq: ex antiqui-
tais ordine Senatores in ſubſelliis quaerni ſe-
dent. Medius duorum Princip ſedebat Dux
Philippus conius vero e regione in alio
ſubſellio.
prandio noſter LegatusPoloniæ Legarum
ai. Obuius factus illi eſt Polonus in infe-
rioribus gradibus, prcefſitque quaſi viam
monſtraturus honoris canſa, liquot Nobiles
Bani Legatum noſtrum oomitati ſunt, qui pro-
pinationes Polonorum eceperunt.
Nam quemenmquo inuiſas, & quicumque
e inuiſat, perpetua celebranda eſt compota-
OOLI OCERII
tio, & quaiſitim loquendo, atque interdum
alterando iLegatſ contrahunt,comitesi e-
luunt, & exoliuntâipſique ſeorſum famuli ar
pedifſequi ſuos ſimiles, ſi non: Hiſpano,i ant
Rhenano Gallico certe: mero:laceſſunt. Poſ
colloquium duarum: horarun abiit Legatus
noſterquem item::Polonus reduxit ad fe-
rioreſque gradus,
c il-i
IN. Lgatus pro fua ſingulari comitafal
lutatun iuit Ducem Philippumiicu: hoc obſe
quium detulit, om alio nomm,obiſi qui RfI
gis Danic conlanguineus erat: qui cumLega
tum:umimottsi &imexus ad ſedlceedentemex-
pectaſſet, atqu mnde digreſſus Legatus homi
nisdritiem iubrifſſet, facete quidam.emum
fta naris:Dnus dixit,indulgendumefſeqPrii
pt;ialoqiin minime malo, i ramomultis enim
annis nullos:ad eum: Chtiltiamſſimo Bege
Legatoeſſe depita-
te ipere dedidiciſſti Aduenltſealiecadele-
ſcens ariſinuslN d eais edens e Mo,
fcotua, qui Legatum noſttumi ſalutauit, cſb
que. comitatum auxiv Bibliopolaqui in læde
D. Mariæ libros promercales habent, namhuil
inſmod meruimhiis ttbuttfunti Eccleſia-
rui Sacella perlſlſtraui. iPam funt feſtiui:ae
ridiculi librorum tis: qua Ger-
maniee vtqui illorumcatalogumfeereti nor
iniucundam ſatyramioomponeretde ad D
ui Nicolai ædem mecontuli, v egregium Oe
gaiſtmiguialterisdiobus per horam lude
debasa audirem,:ll i-
IrERDAICMI.,i
V. A prandio Poloniæ Legatus noſtrumin-
uiſit, cui per multos gradus obuiam noſter
iuit. Reduxitillum noſtet vſque ad egis diæ-
tam, nam in ſuperiore illius parte degebamus.
Illa die allatus eſt Regi nuntius, Legatum Hi-
ſpaniæ ad vadum Hafniæ ſtarei. Erat ille o;
Gaſpar de eer e G/iciMarchicel
Fente, tot præteea aliis inſignitustitulis, t
iis recenſendis, ue hæc quidem pagina. ſufſ-
ciat.
VI. Ergo die paraius eſt Hiſpunienſi Lega-
te ſuus ingreſſus, matitimus fcilicet, namnos,
Polonique terreſtri itinere,Helſingora vide
licet veneramus.Bellicæagitur naues, quæ lit-
tus prætexebant fuis vexs inſignitæ ſuntt
naium pinnæ ſioo cortinæ.rnbro pannovndii-
quauecircidatæ. Expedius an miſſus debmom
cimdecem emigibus,qui Legat Hiſpanumi
ei ſua deducetet:Deduftus ſt,ac d nauesd
bellitas. prætennererur, ſingulætormenta:
diſpludebam oumſttopetis.Eteſuendit.tandein
in paruam penuſutam, in quanaues Regœ fai
bricumu, indeqneirheda inCſtellum vctus
eſttEt um: ild Monachus - Domiicanus
cæreocmiteriti nobilibuslDamis pedibus
pudctdobanuilAliquot e nſtrstocnaculum il
luinrimustnllinsconſpetufrueremur,:
aqueeoſdem lihonores, qidægato noſtr
fuuanu:leferrinemanimusiitille none-
den grauiare ſs eſt, qua noſter, cœnauit
emude tectercapie, more ermanico, e:
D ij
RO LIOCE RII
ſeruauit Hiſpanicum, noſter vero edebat te-
cto, more Gallico.
VI. Rex Daniæ Legato noſtro per Vlfel.
dium ſignificauit, ſe in horto poſt prandium
futurum, ſi vellet huc Legatus couuenire,ita-
que hora ſecunda, quatuor e nobis aſſumptis,
i hortum ſe contulit: ingredientem illum ex-
ceperunt Chriſtianus & loannes Vldrici. Re-
gem qui deambulabat ſolus, rectaque ad Le-
gatum pergebat, Legatus cum ſumma inclina-
tione ſalutans, a Rege viciſſim etiam ſe ineli-
nante reſalutatus eſt. Operuit ſe Rex, item
Legatus, noſque accedentes Rex procul etiam
pileo ſalutauit. Legatus illum ſermone Italico
aggreſſus eſt, dixitque, lætiſſimum ſibi ac feli-
ciſſimum hunc diem eſſe, quo illi facultas da-
retur Regem tam commode alloquendi. Rex
hæc verba Latino ſermone excepit, atque inde
Latine perpetuo collocuti ſunt. Receſtmns
nos : Rexque illum duxit in paruum taberua-
culum vitro ſeptum, vbi aliquot bellaria lapi-
deæ menſæ ſuperpoſita erant, quæ Rex ili
obtulit. Illum deinde Rex duxitin atrium qua-
dratum, picturis ornatum, ſubter quo Muſicos
ſuos collocare ſolet: iuſſitque nos conuocari:
nobiſque ingreſſs, ab eoque rurſus pileo ſalu-
tatis, cum ipſe Legatuſque tecti eſſent, utq;
in medio cœnatulo ſtarent vniuerſi continn
Muſici, tam inſtrumentis, quam vocibusceci-
nerunt. Hanc. tam ſubitam voluptatem atten
ti ſtupenteſque accepimus, cum per diuerſa
IrERDiOvvI.;
ſpiracula ſonitus, nunc propiores, nunc remo-
tiores ad aures noſtras peruenirent. Interea
Legatus Regis induſtriam, qui huius volu-
ptatis innentor fuiſſet, obſequiose comiterque
landabat, quod idem nutibus noſtris Regi nos
idemtidem reſpectanti ſignificabamus. Cum-
que per interualla Muſici quieſcerent, Rex Le-
gatuſque deambulantes colloquebantur ſer-
mone indefeſſo, quaſi naturalis ac vernaculus
illis foret, atque a iucundo familiarique ſer-
mone orſi, in res graues ac ſerias, quæ ad Le-
gationem ſpectabant delapſi ſunt: inter quas
(vti poſtea ab Legato reſciui) dixit Rex, ſe
Ducis Aurelianenſis Rege Chriſtianiſſimo ſe
ceffionem omnino improbare, ſiue ex animi
ſententia, ſiue quod rebellionem niſi peſſimo
priudicio etiam in aliorum ſubditis boniPrio-
cipes ferre non poſſint. Subiunxitque, ſe ſcire
quibus benefiiis Rex Chriſtianiſſimus fratrem
ſunm affeciſſet: atque vt dictis etiam experien-
ti ſuæ auctoritatem adderet, ait, ſeinter om-
nes Reges regnandi ,tare prouectiorem eſſe:
nec iſtud modo, ſed in omnibus fere regnis &
dynaſtiis, tres Principum mutationes vidifſe,
quas & ipſe reeſuit.Per duas horas collocutus
cum Rege Legatus dixit,ſe metuere neram lon-
go ſermoneRegi, maieſtati moleſtus eſſet quod
negauit Rex ſæpius, dixitque tandem diſcedeti,
ve ſi quam inter negotiandum cum Mimſtris
regni difcultatem inueniret,ad ſe recurreret,
atque hæc dicens, Legatum ad ianuam vſque
sœnaculi reduxit, manum illi idemtidem pren-
D iij
rCOLt OE RII
ſans, innitenſque. Exeuntes atque in theda
poſitos, ſub ipſo portæ veſtibulo, non ſine
Regi iuſſu, nos.taotiſper diſtinuit ſubterrama
illa inuiſa, at non ingrata, Muſica Hanc pro
ſuaerga nos humanitate laudem Rex Daniæ
meretur, vt profteamur palam, illum tam ex
ptopriæ perſonæ dign:tate, quam ex Regiæ di-
gnitatis Maieſtate, ſuperare vniuerſos.Proceræ
quippe eſt ſtaturæquæ ſua mole non laborat,
formoſi vultus, niſiquod illi olim ſclopeti ictus
duos dentes excuſſit, quorum defectus nec illi
deformat, ſed viuo perpetuoque monumento
vittutis ſuæ obliuiſci non ſinit. Cæterum tant,
alacritatis, tametſi quinquageſimum ſeptimum
ætatis aunum. tunc ſuperaret, vt omnibus qut
comporis exercitatione funt, muneribus ob-
eundis, imprimis idoneus ſit, quod etiam quo-
tidiano experimento quandiu Hafniæ fuimus,
nobisc exhibuit: nimirum qui horatertia ſurgat,
quinta, equitatione & curſibus ad annulum ſe
quotidie exerceat cum Principibus filiis, qui &
ipſi ſummæ fortitudinis & induſtriæ ſunt, ita
vt illi cum Aulicis, depoſitis pignoribus, cer-
tent. Indeque pſt prandium vel lanceis cata-
phracti inter ſe concurtunt, vel alio certamine
ad belli artes ſe inſtituunt atque indurant.
VIII. Quo diem pie traduceremus, ſacra
enim D. Mariæ natiuitati erat, Miſſam audiui-
mus, capiuumque Callum, qui ob delictum in
carccre iacebat, Legatique ſuffragioa pœna li-
beratus fuerat.collata ſtipe liberaui;us.
IX. Iterum Dux.Fcidericus-.lgatum no-
IERDICvI
ſtrum inuiſit, quæ quidem tam frequens aditio
& comitas ſatis redolebat, eum Legati ſolertiſ-
ſimi ſuffragio indigere apud Suecos videlicet,vt
diœceſim illi ſuam Bremenſem liberam per-
mitterent, quod duobus annis effectum eſt
tXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Holxi corpus in vtbem du-
qua
cebatur, qui in Germania ſub Imperatore
meruerat, Comitiſque honore inſignitus ob vir-
tutem bellicam, in expeditione agens, morbo
peſtilenti occiderat. Corpus illius longiſſimoi
curru efferebatur, pullo integumento holoſe-
rico ſuperiniecto. Subſequebâtur in alio curru
duo filii: omnes deinde nobiles Aulici in equis
Matronæ inrhedis. Præcedebant multœ equi
tumturmæ,multæ item peditum cohortes ge-
ſtantium ſub braehiis ſclopetos. Tuba quæ
præcedebat equites, neſclo quo obice obturata
rumuſculum lugubrem ſtridebat. Per duas aut.
tres horas templorum campanæ inceſſanter
pulſatæ
X. Quæ Dominica fuit, poſt ſacra noſtra in
diætarbegad ritu Catholico peracta,ad Luthe-
tanorum Ecleſias pro mea ſolita curioſiare,
tranſii,tanquam explorator, non vt transfuga :.
obſeruauique provulgari defuncto ciue haberi
rptionem funebrem:quod cum initio mirarer,
didicividique poſtea,id perSptemtrionem ſo
lenne eſſe etiam: pro pueris & infantibus ipſis:
vuius aut alteriushaler:, quivetbi mmiſtro da-
tur,impendio. Epitaphia deinde plurima lit-
Diiij
s tAooLI oE ,Ir
teris Cotticis exarata decurri.
XI.Vlfeldius argenti maſſam Legato ob-
tulit, quæ in Noruegiana fodina recens erutas
fuerat, cuius fragmentum illi donauit; tam il-
lud argentum purum & perfectum erat, vt ela-
boratum igne vſderetur: ſecunda illa eſt argen-
ti vena quæ in Noruegia inuenta eſt.
XI. Aduenit Helſingorâ nobilis adole-
ſcens Suecus, nuncupatus
S, de-
putatus Legato Sueciæ, vt Legatum noſtrum
ſalutaret, aduentuſque ſui certiorem faceret.
Locutus ille eſt ſermone Latino, tam eleganti,
vt Legatus noſter Latinitatis & ipſe ſcientiſſi-
mus, ab eo laudando temperare non poſſet.
Memini, illum ipſum ſeſqui-anno poſt in Bo-
ruſſia, ciim articuli pacis concinnarentur, ſuper
nſiqua vocabulorum altercatione acutiſſimam
dixiſſe ſententiam. Obiit ille paulo poſt in Po-
merania tribunus militum, vbi ſtrenne dimi-
cans, ſe tam animis, quam ingenio valere glo-
riosâ morte probauit: quod ego hic occupaui
dicere, ne eximio adoleſcenti ſuum elogium
deeſſet.
XlII. Legatus Hiſpanicus ad Regiam au-
dienti ſuo Mareſchallo & Admiralio intro-
ductus eſt. Cumque Hiſpanice cœpiſſet, Can-
cellarius Germaniæ, qui alias Regis aſſiduus
Interpres bactenus fuerat, ſecedere iuſſus eſt.
vocatuſque a Rege alter Senator N.Iuſtus og,
qui Hiſpano Hiſpamice ex Regis mente reſpon-
dit : breuis illius. fuit oratio vti ſtatura : panci
comites: adeo ſumptibus pepercerant, aut
IrEDvICV.
Daniam contempſerant. Neque ille( niſi nos
ipſi fefellerunt) vel Regi Daniæ, vel Aulicis
admodum placuit: nam iſte Cancellarius er-
mani, cum eius ingreſſum præſtolaremur, me
aggrediens, audiemus mox (inquit) egregias
rodomontadas. Rex vero inter cœnandum ad
Vlfeldium conuerſus, neſcio ſinquit) an Le-
gatus Galliæ ſciat cuius dignitatis ſit Hiſpani-
cus iſte Legatus; ferunt enim eius fiduciariæ
litteræ, illum eſſe Mulorum ad impedimenta
Regia deputatorum præfectum. Quæ vox ſine
riſu a circunſtantibus excipi non potuit, ſiue
quod Muli atque Aſini in Dania pro monſtris
habeantur, ſiue quod apud ipſos omnis equo-
rum vel iumentorum. præfectura ad ignobiles
perſonas pertineat, ita vt is qui equitio Regio
præſit,e nobilium corpore vel ordine non ſit,
que madmodum nec is qui venationi præeſt,
neque item illi qui ſingulis nauibus præſunt,
quos nauarehos velcapitaneos vocamus. Om-
nia illa munera nobiles Dani aſpernantur. Ob-
ſeruaui interim in atrio Regio tabulam, in qua
pumilionis equi figura depicta erat, quo Rex
iſte aduerſus nobilem Scotum N. Sinclarum,
qui maximo vteretur, depoſito in præmium ve-
locioris curſus pignore, certauerat, vicerat-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
quemquam, qui maiore induſtria ferocieutem
equum inſiliat ac domet, vel qui pari audacia
in media tempeſtate nanim conſcendat,ventilq:
as mari fidentius ſe comnmittat.
RoLIOOE II
Poſt cœnam Legatus noſter Ducem Frideri-
cum adiit, qui illi vſque ad. medium cubiculi
veſtibulum obuiam iit, prioremque ingredi
compulit: Reduxitque illum poſtea ſummâ co-
mitate ad gradus vſque. Annotoiſta,quæ Phi-
loſophis videbuntur fortaſſe leuia; at vnde ta-
men illi qui Legationes ambiunt, artis ſuæru-
dimenta, quæ in his officiis partim conſiſtit,ad-
diſcere poſſint. Mane Dux Philippus ab Ol-
denburgo cum flio puero Legatum noſtrum in-
uiſerat, cui ſalutationi non interfui.
XIV. Quinque Primarii Senatores ad Le-
gatum noſtrum venerunt, cum illo delibera-
turi tum de negotiis publicis, tum de ſedendi
incedendique inter Legatos ac Principes præ-
rogatiuâa: erant illi Cancellatius Regis, Magnus
Mareſchallus. Admitalius, Cancellarius Cer-
maniæ, &, ni fallor, luſtus eg. Summa fuit
inter illos circa poſtremam quæſtionem alter-
catio, quæ per plures Hebdomadas ſingulis die-
bus tenouata, eum tandem exitum habuit, qu
Legatus noſter pro Regis. ſui dignitate intende-
rat. Ad Bur ſam iui cum Vlfeldio, vbiſororem
illius Haltfeldio nuptam anus prenſatione,vt
moris eſt, ſalutaui: admodum illa formoſe eſt
& modeſta; plurimis illa.palpationibus manus,
brachia, genas, os, capilloſque fratris perfrica-
bat, illique ipſe viciſſim, nam oſculi nullus œſt
vſus publicus Exinde ad Hippodromum. di-
ucrtimus, vbi curſus ad capita magno Equi-
tum concutſecelebrabatur: Nobile imprmis,
& iucundum eſt ſpectantibus iſtud exercitium:
IEER iIIVI.
,
proponuntur tria capita ex materia ſiue charta-
ceâ ſiue vimineâ: primum palo præfigitur.
Hermæ-trunci ſeu Faquini loco in fine catadro-
mi. Inprincipio ſtatuitur alterum: tertium hi-
mi iacet. Lex ea eſt, vt ad hæc tria capita eques
equum velociſſime, & ſine remiſſione impellat.
Ergo ad primum, quod palo præfixumeſt, lan-
ceâ incurrit. Cum eſt in extrema meta,continu
ſe conuertens, ſclopetumque e theea rapiens,
eodem ſpiritu ad ſecundum caput, quod eſt in
principio catadromi,ictum dirigit.Flectit ſe ter-
tio, atque ad tertium caput. quod humi eſt, ſtri-
cto enſe incumbit. Steno Billius qui Legati no-
ſtri menſæ inciſor erat, cum ſua currendi vicis
fuit, continuo curſu tria capita rite tetigit. Aſ-
portauitque duo,lanceâ nimirum & enſe; nam
ſecundum quod ſclopeto feritur, in terram
ruit, nec ab equite prehendi poteſt.
Rediimus inde ad Legat noſtr qui Legati
Hiſpaniæ ſalutatum iuit, comitibus Vlfeldio, &
Ioanne Billio. Propinat nobis eſt ab Hiſpanis
valetudini Regis Chriſtianiſſimi, deinde Regis
Catholici,tum Legati noſtri: atque ita comiter
excepti ad Poloniæ Legat deſcendimus, comi-
tantibus nos Hiſpanis vſque ad vltimos gradus.
A Polonis rurſum nobis oblata ſunt pocula.
XV. prandio Legatus naues Regias, quæ
ad vadum erant, perluſtrauit. Dromon itaque
ſtromatis: atque culcitris, duodecimque remi
gibus inſtructus eſt..Vlfeldius Billius & Vice-
Admiralius aderant: Triginta circiter nanes ar-
matas preruecti ſumus, ſingulas præſidiariis
,on OLI O EiI
:::::õ::::::
ſuis onuſtas, atque vexillis inſignitas. Præto
riam Legatus aſcendit, non ſcal, ſed gradibus
in cochleam factis, quales in domibus ſunt: re-
ctius caſtrum, aut oppidum diceres. tam vaſta
illa eſt. quinquaginta nimirum & amplius paſ-
ſuum longitudine: quinquaginta tormenta bel-
lica: tres fori, ſuperior quidem qui aeti expo-
ſitus eſt: Secundus in quo viginti tormentas
Tertius in quo cætera. Treſque illi fori nitidi,
& terſi, atque omnibus impedimentis liberi. In
inferioribus ſupellex ac penus omnis repoſita
In puppe quatuor ſibi ſuperimpoſitas diætas ſi-
ue cubicula numeraui, ſuperius Nauclerorum,
ſecundum Nauarchi, tertium Regis ſiue Admi-
ralii, in quo ſex lecti, tres hinc inde.
Quarta deinde inferior diæta, armamenta-
rium eſt, vbi omnis generis arma, enſes, bom-
bardæ, circuli ignei, granata, lanceæ igneæ,cæ-
teraque inſtrumenta malefica, quæ nefarius ac
ſacer hominum furor adinuenit. Quæ omnis
nobis ſigillatim explicata ſunt. Præcipuum ma-
lum duoviri ſimul expanſis brachiis complecti
vix poteramus. Funis Anehorarius manuum
mearum complexu contineri non poterat: cari-
n latera tres, & quatuor pedes craſſa erant.
Ciim omnia inueſtigaſſct Legatus, intrauit is
cubiculum,quod Regium nuncupatum eſt.vbi
exquiſita bellaria catillis deauratis menſæ im-
Mſita reperit. Attigit nonulla, nobiſquetem
comedendi poteſtatem fecit.Propinatum illi eſt
ab Vlfeldio ſaluti Regis Daniæ: excepit deinde
poculum Legatus, cumque labra prolueret,
IrE n DAMNICv. cr
continuo tria ſub illo tormenta diſploſa ſunt.
Intrepide ille(tametſi nil tale ſuſpicaretur)
totum calicem exhauſit. Placuit admodum mi-
hi hæc tam pompatica comitas: nam hæ res, vt
maieſtatis pleniſſim, ſunt, ita & beneuolentæ,
quæ propinando ſancitur, præclara indicia: A
nobis ſiugulis hæc ſalus rite, atque ex more ce-
lebrata eſt. Salutem deinde Regis Chriſtianiſſi-
mi propinauitVlfeldio Legatus: fubitoque,dum
biberet, tres aliiæ machine diſploſæ ſunt, qua-
rum globi ( mirum id viſn) ſummo mari pluries
ſubſiluerunt, quaſi lætitiæ noſtræ Neptunus
ipſe colluderet. Sex interim tubicines clango-
ibus mare & littora complebant. Exeuntibus
nobis atque in fcapham ingrefſis alia diſploſa
tormenta, ſclopetique militum vniuerſi cum
mpanis ac tubis. Prætereuntes ſingulæ aliæ
naues pati ſalutatione nos exceperunt: mira-
bamur etiam atque etiam ſubſilientes globos,
qui ad terram procul excurrentes, horreſco re-
ferens, pertranſeuntes aurigas cum carpentis
& equis, minimo interuallo perſtrinrerunt.
Reuerſo in Palatium Legato, domum prina
tam admimus, vnde ingredientem Legarum
Sueciæ ſpectauimus cni tres ex ſuis Legatus
noſter obniam miſerat; quemadmodum Polo-
no: quod idem Hiſpano non fecerat, nimirum
quia ille neminem ſui aditus ſignificandi ergo
præmiſerat, neque enim in huiuſmnodi officiis
ac ritibns tantillum peccari mmpune poteſt.
XVI. Legatus Principem Daniæ inuiſit pri-
natim, priuatim, dico, quia Princeps in Aula
, CRO LI O E I
quæ audientiæ Regiæ deputata eſt, ſolus & ſi-
ne pallio erat. Summâ illum comitateIrinceps
cxcepit, ac ſalutatione facta omnes egreſſi ſu-
mus, ſolis illis relictis. Per ſeſquihoram am-
bulantes collocuti ſunt, ſemper Gallice,vti ex
Legato didici, qui. mihi in familiari colloquio
P--a-e
duo Cancellari, & Iuſtus fg, per tresipſas
horas cum Legato noſtro de reou ad Legatio-
nem illius pertinentibus ugerunt: quius.di-
XXXXXXXXXXeX
pti fuimus apud Ottonemueuſum. qui decem
nos Gallos cum totidem DBanis commiſit,; ſo-
crum vero ſuam, vxoremque, vxoriſque ſoro-
rem in menſæ capite collocauit; quod nos ſum-
mo gaudio affecit; nam duæ illæ: ſorores Gal,
lic loquebantur, quod rarum eſt. ſolæque ſunt
illæ fœminæ cum Rcgiis fliabus. qua id pr-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Regum noſtrorum, Legatique, tum Fqinen-
tiſſimi Cardinalis, quem Gueuaus illerxxcon;
iuii, in medio diuinæ ebrietatis paroryſmq;
cſara voce, vt omnes exaudirput, vnicum. Car-
dinalem appellabat. Deniqu;, poſt inqumer
ros hauſtus.poſt mutatos ſæpius aureos. argen
teps, vitreoſqe crateres, cum madida ſſent
omnia, exundaretque pauimentum merqiam
que ſe ſubdugrent ipſi, emergerentque p; hoc
diluuio pauati Pani, ente taqenadc.
EDIICV. c
pedem ue firmante rege conuiuii ego & Auau-
gurius illi e regione poſiti, atque indefeſſum
aggredientes, excipiente ſque, vltimi omnium
diſceſſmus. Ciimque iam enſibus accinctis,
palliiſque ſumptis, poſtremus noſtris cœna-
culoegrediens limini adhuc inſiſterem, pollice-
rerque Gueuſo, me Legato relaturum tam fau-
ſta ac felicia vota proallius cariſſimique Paren-
tis valetudine concepta:tum ille craterem au-
reum, qui tripode ſuſtinetur, rapiens, & quaſi
ſitibundus exhauriens: rurſus, inquit, ad per-
petuam digniſſimi Legati Parentis ſalutem tibi
propino. Ego vero, inquam, tametſi rumpi de-
beam, non recuſo: atque hæc dicens toto me
prolui auro: inſiliente ſque continuin rhedam
incitatifſimæ quudigæ an Palatium nos auexe-
runt,rvbi in vltimis gradibus egredientem
puellisiR&eglis Prihcipem & Vlfeldium offendi-
mus, qui admoto ad oculos noſtros lumine fir-
mitudiuem noſtram eperiri voluerunt.
XIIl. Nihilo tardius ſurrexi:At in hoc
bibendi bapite, Hiſpanis etiam ſupe riores fui-
mus: nam,tum Legatus Hifpanicus a Polonico
rediret,. in media Caſtelli area, poſt ilſus ter-
gum, vm e famulis fœtidifſlmam crapulam de-
ſpumuit: dedecoriſque iſtius duo Gancellarii,
qui nuſtr iLegato veniebant, teſtes fuerunt.
Fallor:
dedeets.:ii
XI vBexianibæ, cum præcipuis Auliciss
plures qmi tummaegrgrarumidelectum fa-
cbtetra ciuitarem duxit inſidens ipſe ge-
s ROLI OERII
neroſiſſimo equo, quem crebris ſubſultibus im-
pellebat : illum e Palati feneſtris Legati præter-
euntem ſpectauerunt: Legatorum vero pleri-
que comites etiam in campos ſecuti ſunt. Ego
interim cum Theologo noſtro in Academiam
me contuli, vbi Olaum Vvormium, Medicinæ
Profeſſorem, audiuimus interpretantem Hip-
pocratis A phoriſmos in Auditorio amplo, &
nitido. Diſputabat tunc temporis de Hæmor-
rhagia, allegauitque locum inſignem Hollerii,
Doctoris Pariſienſis, qui Hippocratem com-
mentatus eſt vbi de Viro quinquagenario re-
fert, qui ad duo vaſa aquatia, dexſea, ſan-
guinem effuderat: quem tamen operâ ſuâ ſa-
natum fuiſſe aſſeuerat: dicebatque Vvorius
hoc in Gallia fieri poſſe; in Dania, alijſque fri-
gidioribus partibus non poſſo: rationeſque af-
ferebat, cur Galli Medici eliciendo ſanguiue
liberaliores ſint, qum Dani ant Crmani.
Conuenimus deinde illum domum, ibi nos
tomiter excepit; oſtenditque res fatis curioſus,
Libros præſertim, inter quos crar quidam: ma-
nu-ſcriptus, quo priuilegia Franciſcanis con-
ceſſa Regibus Daniæ continebantun,authen-
tice noturiis ſubſcripta: Oſtendit iem qua-
drum cryſtalli ſemipedis, aut amplus longi-
tudine, ſpiſſum quatuor aut amplius digitis ca-
natumque in erucis formam; bi.plurima ſan-
ctorum reliquiæ conditæ erant, panniculis ſe
ricis inuolntæ, quas euoluim ae: vidimus.
Iuncta erant duo pergamena, vbi depictierane
Apoſtoly
IrEDaICVMIcc
Apoſtoli omnes terni, Chriſtuſque mediusat-
que alii ſancti, quorum nempe erant iſt reli-
quiæ. Aiebat, hæe ſe dono accepiſſe quodam
Regis Sueciæ Centurione, qui illa indireptio-
ne cunſdam vtbisGermamicæ abſtulerat,quem
graui morbo curauerat. Q qidem ideo
accutatius deſcripſi, vt indicio ſint illis,ad quos
pertinuerunt, ſi forte recuperare ac redimere
volent. Ab ægris & Medicis ad mortuos tranſ-
ire nen intongruum erit:itaque
XX. Holi funus ſpectauimus. Pri-
mb incedebant cohortes ſatellitii Regii, fere-
bantque ſub axillis ſcloppetos, furcillaſque
trahebant per humum. Incedebant inde nobi-
les viri, qui vexilla ferebanit, quibus erant ex-
preſſainſignia varia cognationum, quæ ad de-
functum pertinebant: plures inde, â puſtatis
famtlis, pullati itidem ducebantur equi: ſe-
quebatur eques, qui defuncti armis inducba-
tur, enſemqne nudum geſtabat: ibant poſtea
ſcholaſtiti magno numero per claſſes ſuat di-
ſtributi ſequentibus Magiſtris, ac poſt eos
Lutherani ſacerdotes nullâ aliâ veſte, quam
ſuâ vulgi. Pullati deinde pauperes, qui ce-
reos confertim ferebant. Permulti ex inde no-
biles, intes quos naturales Regis Filii, qui nul-
lo diſcrimine & ipſi interdum per vices fere-
tre ſuecedebant, quod plumbeum erat, atque
adeo vigini nobilibus ſuccollabatur, quod
quidem holoſerico ſtragulo, quod erux albs
more noſt iterſetabat, inſtratum erat, ſu-
perque mmpoſitus defnncti enſis in vagina,tum
ss CAROLI O ERII
calcaribus. Statim poſt feretrum ſequebantui
in equis duo Principes Regis Filii, pedibus ve-
ro poſt illos Liberi defuncti,& ptopinqui: tum
Cancellarius, alijque Proceres, & Senatores:
poſtea fœminæ omnes nobiles atque inter illas
vxor defuncti, quæ duobus viris, ſuſtentaba-
tur: reliquæ nullo comitante incedebant: ne
que enim mos ibi eſt, vt fœminæ aviris ful-
ciantur, ne ipſæ quidem fœminæ Principes.
quod ſatis incongruum mihi viſum eſt, In Ec,
cleſia longa oratio funebris inter medias pre-
ces habita eſt, quam cum intelligere non poſi
ſem,faſtidium meum hoc Epigrammate leuare
conatus ſum.
Vſriferetſerme cim fneri Hoſco,
c forte deien adiit Ogeri.
diit, eſenſit, xixmn ignoriſſim iſi
Pre cnct ſmams petlore triſfitim.
C ita: m Dane c forſn ongine gent
Ogeris Fatrii igemot yu aar -
t fiit oranrisſolerti forte ſiitri,:
Oi faciſi afectes exprimat rpios:
Imo. Sed orntem noperepiſe, pelii
Peri xtm medi non potiſe ſeyi,:
i per etor hæt tot patiente qmates
Triior Oerio, credite, nemofit. i
Erant enim innumeræ nobiles matron,
quas ob linguæ Danicæ inſcitiam alloqui non
poteram.
:::::õ::::::
I. Dum Legatus.Poloni xoſttum inui-
ſeret,adij ego interim Mledicum,vormiun,
IrE RDaIOy) t
qui mihi libros ſuos de lingua Danio &Gathi,
ctommunicauit, exemplumque dedit mou-
meti vetetis familiæ Totticæ,: vde illiconſi,
lium ſumptum fuerat plura de litteris ac mor-
but Cothicis ſcribendi, &amplius inqui-
rendi.
XXII. LegatusSueciæ Principe flios ſa-
lutanit, cui perlnterpretem ſlrinceps Chri-
ſtianus reſpondit: nonitem frater Frideticus,
At terqueLegato noſtro in maioris honoris
ſiguum ſine interprete reſponderat. Legatum
Suecum noſter inuiſit ptior: nam qui vltimiad-
uenerit, ab aliis priores ſalutantur. Alij Le-
gati propter odia, ac bella Suecum. non vi-
derunt.
:::::õ::::::
XXIII.Ter Cancellarij aiLegatum no-
ſtrum venerunt. Eram interim:ego apud Vlfel
diumi qui crure laborabat. inſanabiliter, ex
ettenti ſcilicet omnium ſuæ uationis Med
corum, qui tamen anno poſtel cum ſe ex con-
ſilio Legati noſtri Lutetiam cntuliſſet, ab exi-
mio Chirurgo P.ludæo ſanatus eſt: Alter mihi
videbatur ille Philoctetes, adeo acutis inter.
dum doloribusi cruciabatur :alioquin, cum
pobenigniorum remporum interualla, vis
mal paululum reſederat,initebdtur baeulo
Cætetum tanta hominis virs, ac xdignitas
fuie, vt dilectiſſmpm illi:BeuPaniæ Fiham
Etoram defpenderit.: atilltam eximiaæ
puiell thalamisicms putridum inferre reueri
tus, antequam piæ celebrareur, oper-
pretiit duxit,ſ ſe labtioſæ curationiscar-
E i,
es C&oLr oqt niI
nifcinæ, ac periculis deoneret.
XXIV. Celebratus eſt migno Aulicorum
encurſu baptiſmus infantis, quem Chriſtia
nuis Princeps de ſtcro fonte ſuſcepit, non ſine
co,uiuio, ac tripudio, cui e noſtris in-
terfuerunt.
XXV. Legatus Sueciæ ad noſtrum venit
eum præclaro eomitatu. Nimirum prpte
perpetuam honoris, & gloniæ, inter Dano,
acSuecos, cuius vicinia canſa eſt, contenti
nem, illuſtr ideo ad has nuptias L-egationm
dornauerant. Erant illi adhuc in pulhveſte
ob Regis ſui luctum non ita pridem defuncti,
indutique omnes ad Gallicum morem.Legatus
erat e præcipuis Sueciæ Senatoribus, Ni Pe-
trus pare, cuus pater in vniuerſailla Regni
Suecici ad Carolum Cuſtaui patrem inclinatio-
ne, iniquo, met quidem ſententiâ, iudicio c
ielco, & Banuerio, Regni Proceribus quis
ſuo legitimo Regi Sigiſmundo adhærebent,
capite plexuseſt e quorum præfia haſtarum
mucronibus capita Stoclcolmi ſupra Suder-
manicam portam.viſimtr, maximâ poſtero-
rum inuidiâ, ae metu, qui nihilo ſegnierem
reipublicæ cram, & operam impendun.
Quæ ideo hic nimis fortaſſe præmaturt ante-
uerti commemorare, e quemadmodim iter
noſtrum in Suciim cæli:prcea, ita ciuſet
itineris, aduentuique, & inanſionis ibidem fa-
ctæ hiſtoriam m aliqua veletudine mea
exoriens tenpeftat intertnrbet.
XXVi. fecelli Legatu noſtrumad-
IERt DaI Cv o
etunt, omnibus tpctnis, & illecebris animum
lliucitentaruri. At ille fixo ſuo gradupedem
dimtit numquam, vni Imperatorio Legato
deoeſſurum, eteros vero ſe anteire velle. Illi
ver pares Legaio Hiſpanico, aopromiſcuos
enmi allico honores impertii ſummo ſtudio
nitbantur. His: digreſſis ægrotatem Corns
fciumlſeldiutuegatus noſteradijt.uon fine
aq ulicon & Procerum inuidentii;
qiirut neminem adhuc Legacslomi vide
t.. Cua lfeldi; ttant duæ feroes, altera
thatina innupta, altera Anmxidua Colo,
nelli tuiuſdam,(qui pro ſua virenre uſtau
Rugi Slieciæ fdus arque aecepmus, ab eo ad
hâſlihiſſmum Regemmifſus ciim eſſet, in
Atduenha ſilut latromibus,:cum toto ſuo
tlie interſectus eſt:qua tamen ecrudeli-
ttſeiempeæ fuenuns mulieress quas in Gal,
limielubi petgere permiſerunt, vbi per ſe
pievtl octp menſes Anna hæc lfelda ma
tilutit, acdeinde in Daniam teuetſ
:::::õ::::::
Si-:
it Eudem Vlfeldium cum Peto
ivib nuſfi, qti quidem cum Agens in Gal-
liPuetiæ refideret, maximou fbſidio fuit
eſlatllli vidut nde appareyquam vtil
e eum mutlu, qui Regibus & Ciuita-l
titis ſi exitrts qafiones commnoindi ergo d
ptfiitr.quamqut muagno ahumento fuis po-
pularibu, quos hetſſitas hncaut illuc impel-
teſ poſſint : &qtâ piaculariteius gentium
illiFiclent. qui vi vl priuatâ, public Le-:
E ij
o CnOLI. EII
gaos inuadunt, vel inſidiis appetunt, velpos
pſltis præms orum capitadeuouent..ibet
veto hic agiſtratuum Pariſienfium aquita-
imn ac fdemappellare, vtpurarum niper in
Ivanderlicjocrudeliſſimum, poſt Lutetam
conditanfoimus, inuſitato aliquo exemle
eluant, moſantiſcani aeBtuſſi, a quiutam
oomir exceptifuimusentils ſui ſanguinm
a iomerentealiquo alo repoſcanti ias
lidis.: tftagtmm atrx: indelebilatais
nſttæ dedenttquis vnquihſpes e pyr-
fdi a.eſanipn hoſpitem erumperet ;
mmæomiaenalia eſſentmunerimque, as
eliciatum ormium ,effiæniſue luxus ſequ
ſtraae paniiæoſſet regnapemunia Ercad
ptumaamoomparandam, inulli ſceleri, qulli
e
qi imporenti:licentiæ derfranqs iqloir
ac fœmnas inordinen redig,yccyt;,
ee:XeXXXXs
eilliacus Galliæ.Pocanetllarusirenetat,
ouium mliereularum ble mniug;ſſiy
duorum cinmhdibria itcmg,i, quiu
eriam plerique:e eorumordini qui ſ; lii;
hminibus ſepientiores dci volunt vli
tbque:pudenti conſilioi,ptiſſimnè, rſti;:
runt: am cur.Aleaor liqui aut ithr
dhomini. veteris profapi,ſs comarti,iſi
qui illi exreſtiti, aæ fam;pliij ſui pom,,,l
pltiſqueetiamNobilibusldecditur .At,quis
trE; D iCv I.yi
et.in huiuſmodi hominibus veri decoris ſen-
ſus Quibus artibus quæſtorum famuli, ac
vernæ dominorum ſuorum ſplendorem æqua-
re, aut ſuperare nituntur, niſi corradend de-
prædandaque pecunis publicâ ac priuatâ, quâ
ongeſtâ, cum omhia Romæ eſſe venalia ldi-
cerint, omnium protinus bonotum poſſeſſio-
nem ſe facillime ſperant adepturos Deerat
proculdubio (b mi infelix Botuſſe) infideli
boſpiti tuo tliquid vel ad nequitiam, vel ad
pompam. Etat iam ille fortaſſe in ære macel-
lariorum,vndſe expedie,niſi cum tua oppor-
tuna petunia no poteiat; nectuâ, niſi cum tuo
mnocentiſſimo ſanguine, pecuniam elicere.
Abſit verb, vt me quiſquam nmis liberaliter in
patriam meaminuehi puter: debui (quniam
itai oceaſio tlit) inuſiratum facimnus abomina-
i, & breui quereleamici manibus parentare.
XXViICum ſuperiilla tam per hosdies
agitataLegatorum prærogatiua memoriam
meam fatigarem, meminimt apudihndram
Aleiatum legere, Regem alliæ pati omnino
cum lmeratote dignitate atque ordine cen-
ſeri: ttq id imhi certius conſtaret, adiui cum
Theologonoſtio,Claudium: PlumbiumyIuis
Guilis in Atdemia Hafnitnſi Anteceſſorem,
vv Aleiutumſuum, quod egobam,exhiberet bi
qieſiui, inuenique loctncnLibro.degſiri
ehteipe t cimque antequât Alciatum nomii-
naſſem, inter varios ſermones dixiſſem,i Bab
dum hun honorem Regi Chriſtianiſſiniotri-
buetej vt ſeribat, ipſum eodem paſſu cum Cæ-
E iiij
CROLIOE RII
ſare ambulare: quæſiuit ille me, an Baldi a
ctoritas huic iuri fundando ſuffceretReſpon-
di egotanti momt nti cauſam tali fundamento
non niti: verumtamen me ex iis eſſe,qu mier,
certe qui ſuſpiciam antiquos, Baldumque qi
inter vetuſtiſſimos lris Interpretes e pra
cipuis ſt, idoneum ſui temporis teſtimo-
niumferre potuiſſe, hominem præſertim lea.
lum, nulliuſque, ergaRegem Galliæ. benefcij
obligatione deuinctum: Epcumiæc ſenenti
ante tot annos, a viro graui & ſuipienti prolata
ad nos vſque pertinuerit, atque in hac perpe-
tua poſſeſſione non vi, non clam, non precarib
ſe Chriſtiauiſſimi Reges tutati ſint; Et cum m
toto lure Ciuili nullus ſit melir, ant certior
quam vſucapionumtitulus, mirari mc, cur ho-
mini luriſconſultoanpiqua hæc Baldi autoritas
non placeret. Quod ſi eteres illos barbatos,
ob ætatis barbariem, inſuper habere vellet,
nuperos huius ui ſcriptores, iprimiſque Als
ciatum (ne dicaq; Cuacium, & Molinæums
qui Calli ſunt,) conſuleret: meque, ſi vellen
locum illi protinus indicaturum. Quod cum
feciſſem, deque ſumma mecum Alciati ſcien-
tia, & auctoitate couſentiret, addidi,cem non
igitur nouam a Legatoallie attentari, ſi inter
reliquos PrincipumLegatos, aliquam ſibi præ-
rogatiuam tribuidebere cntenderet. Conue
nimus tandem,cemiterque abillo nccepti,ati
ci diſceſſimus.
XXIX. Ciim Legatus Hiſpanicus â Can-
cellariis, Legati Gallici conſilium: certoreſcm
rrE DAACiC v. i
iſſet, nimirum eum ſiue in ordine ſedendi, ſi
ue incedendi, vbique priorem ſe eſſe velle, nec
paritatem pati: Sparſo prins rumore, quod ob
vrgentes canſas Rege ſuo reuocaretur, vale
dixit Regi Daniæ. Legatoque ipſi Gallico.diſſi-
mulatocamen ſuæ ſimnltatis ſenſu: præuenit-
que ſuo diſceſſu diem nptiarum, conſcenſa
protinus naui. Screnut onino, in hac digni-
tatum contentione, ſe geſſit Legatus Gallicus,
qui cum videret Danos, contra quamipſi ſen-
tiebant, pares ſibi & pomiſcuos honores Le-
garo Hliſpagiro deferep oonari, vatiiſque quo-
tidie propoſitionibus id tentare, quarum in vl-
tima inter Gallum & Danicos Senatores deli-
beratione, æ& tandem fuit, vt in elebratio-
ne nuptiaru ab vna parte ſtatueretur Rex
Daniæ,ab altora Imperatorius Legatus: Legato
vero Callico ptio daretur. vtri adhærere vel
let: liceret deinde Hliſpanico, alteri ſe adiun.
gere: petiit Senatoribus Danis Gallicus, vt
optionis huius facultatem ſcripto ſibi darent:
quod eiim recuſarent illi: tum exurgens e ſua
ſede Memmius, ſumptoque in arena conſilio:
Eligat vero inquit) ipſe Legatus Hiſpanicus
ſuum ſedendilocum: lllum ego inde extrudam,
meumque exiſtimabo,quem ille potiorem iudi-
auerit. Video enim yos iuri meo ſtruere la-
XXXXXXeXX
noſtro prſrnte t quidni ſ replicauit Mem-
mius) ſi deceſſores meiillud idem coram Deo
ipſo, Romæ,nimitum in Eccleſia, alibique pr
AA OoLI O, ,Ir
ſtiterum: Quam illi, egoque prærogatiuam
aduerſus omnium Regum Legatos ab omni
æuo ſetuauimus, vtin Dania amittam, non eſt
mihi conſililim, Quirites,nec ſi id committam,
vos mihi eritis apud,Regem meum ſatis idonei
fdeiuſſores ac vades: Quam glorioſam vocem
cum indignabundo ore atqut geſtu tonfimaſ-
ſet, ſatis tum demum cognouerunt Senatores
Dani, nullis. rationibus Claudium Memmium
adduci poſſe, vt muneris ſui dignitatem pro
deret. Etgo Dani de GhriſtianiſſimiRegis ex-
celletia dubitant,ditet quiſpiâr nullomodo.Sed
gentemAuſt tiacâ verentur,alioſq, Reges læde-
re non atdent,tametſi(vt eruditi ſunt fere om
nes) otmim hiſtoriari præiudicio hanc regni
Calliel peærogatiuam eſſe non igrorent. Hanc
cgo quæſtionem ampliis tractabo,cm de paco
Boruſſica agam, & qiæ ſit aliarum nationum
ſuper ere ſententia, enatrabo.
XxX. Ad prandium inuitauit me Vlfel
dius cum duabus elegaitiſſimis puellis, qua
rum altera pulchritudine præſtabat, altera in-
genio; hæc vocabatur Ailiia Sſt, comitatu
fliarum Regis, credo Fionia inſula, illa Iſa-
bella eeii ,e Noruegia, quæ formoſiſſimi
viltiis, ae morum ſuitate Noruegiæ famam
puirgare pbſſit. Cum lllæ comas ſuas compreſ
ſerant,, enitebat ſimplex ac mbdeſ facies,
qſjalis eſt &eſtaliimi lhbſtrarum,cem ſparſe-
rant ae cineinnauet anquod in hodſpitum gra-
tiam feeetunt) continuo emicaban illæ venei
trER iC vii ,
quæ Gallicas,aut Britannicas fœminas ci-
cſtant.
Prima die Otobris nam perluſtranda ac
veſtiganda peregrinantibus ſunt. omnia) in
ortum quendam iuimus, vbi galeto luſi-
mus. Eſt nimirum longiſſima tabula læuigata,
ſuper quam ær,us diſus fluit & impellitur.
Oblatæ ibi ſit;obis ab hoſpite ,uæ, quæ ta-
metſi maturuiſſe e colore, viderentur; nihil-
mmus guſtui acprb erant. InteraPariſinus
quidam,qui ſo comitatui noſtro, adiunxerat,
grauj hecepta qodam militeDano iniuria,
ciim t priu inſigulare certmeocaſſet,r--
mſſtianns, irrupit in domuq. vbi Danus
lleprandehat, baclqo pereuſſum, proſtre-
tumqt cmaſſurger; relucteriquevellet,en-
ſe in femora adacto, vulnerauit. Quod cum
Lgat:tenu;atum pſſetuſſit, vt Gallus ille
liiqaquos iniſtius facti. ſcietatem vocaue-
Ftitbe protinu ederemt quod quidem
hiſll tam ſeuer,ſtatut eſt.non ob,ulnus me-
rti nflictum,, ſed ob iolatam ſecuritatem
publim, eo qu,d ciui dmus vi introita
XXXXXXXXXXXXXX
q imptobi mo,quorum,onſuetudine
b iſplix facinns bi: car-r;,;ortuit. Ea
i, Filius magnbancellarii ueci; loannes
ter,,. qi ,:ſallia teuerebatur per Da-
niam, Legatum noſtrum ex occaſione ſalura-
Ai,nitqiProcr,ill; ſtaturiac. dignitate
,s pſtan/iiia ingeni. & eruditi-
s CAROLI oEir
nis præſtantiâ: qui cim ſetri nimis velinean
te Palatii Danici aream in equo introiniſſet,
occaſionem dedit Prœtotianafum cohorium
Præfecto, vt equum abigeret, militemqus qui
in portæ ſtatione erat i nec equitem ingred
prohibueratifuſte percuterat.
II. Oxenſtiernum reſlutatum iuit Legatus
noſter, qui die ſequentiih Sueciam per-
reit.
III. Ingeſſs eſt Haftium Frideticus Bur
Holſatiæ, Imperatorius Legatu, adduitque
ſecum loannem fratrem, Ltbecenſam Epiſco-
pum: itemque tres fratres.Sohdetburgi Prin-
cipes : vnumque t Comitibus Manefeldiæio
magno ac ſplendido ciitat. Auauguriumi
& Molanum Legatus toſtt illi obuiapimi:
ſit.
IV.Theologus noſter eui Pemeranoqu-
dam, qui ſe er doctrina Patrum putgtttii
fdem deſtructurum iactauerat, peralqut
horas velitatus eſt, nee profetum quitqtami.
Nam nec ille putgatorium eertit, neecâ ba
ſcientiæ ſuæ vpimione deperdidit quieqt:
V.Variis ditionibus inſumpta-eſt mi,
atque Auaugutio, inuiſendis nimitumi iaquo
præcipuis Nebilitate Daiica. Sub vefperep
Burſam decumni exolienis libris, rbbſſqii
aliis promercalſbus diſpitddis: qu ſe cnn
ruilerunt Regiæ pueliict fæminep.tett
uic. i
eeu.
vI. Sueciæ Legaiuminoſte inbiſit, qi q-
dem Suecus darthœa prie laborauiiat quo
EEDAII..
morbo Princeps ipſe, de cuius nuptiis ageba-
tur, aſer aut ſeptem dicbus non ſinefebre di
ſtinebatur.
VII. Dum in Burſe Geographicas vniuer
orbis tabulas apud lanſſonij inſtiterem perli
ſtraret,Legatum noſtrum Polonus adiit:apud
quem conqueſtus eſt, ſe ab Ilmperatorio,iquo
redibat, minus henorifice exceptum fuiſſe.
Hoe in cauſa fuit, vt Legatus noſter, qui d
ſus dignitate quicquam deteri non ſinit, Auan-
gurium miſerit ad Inperatorium,Legatum, ſci
ſcitatum quomodo ſe adeuntem ſuſciperet.Cui
ieriogationi nihil tunc cert reſponſum eſt.
Infiuatum tameneſt, Legatum Cæſaris Prin-
cipem ſſe Holſatiæ, Ducem ſupremum, atque
adeo ad Regum ipſorum dignitatem, quamuis
lngo intetualloi accedere. d quæ replitabat
Lggts Salli, ſedt-Duce ac Pricipe Holſa-
æſatisſecurum,Imperatoris Legatum ſalu-
eelle, atque eum illo eodem more agere
quo cum imperatoriis Legatis Romæ ac Vene-
tiis egiſſet.
VIII. Quæ dies Dominica fuit.contuli mo
ad Regium ſacellum, vidique Imperatorium
Legatum, ſedentem ſolum in ;riore ſubſellio.
Sedebant in aliis Principes Daniæ, cterique
ro fuo diguitate. Verbi- Miniſter qui concio-
emhbebat,togâ Dumaeenâihdutus erat cum
hiroeeis, & nude capite, quod ſatis incon-
iunum mihi viſum eſt. Ante concionem hym-
aus Latinus muſice cum muſiis inſtrumentis
P, gais decamtus eſt: poſtcocionetn ve-
sitoLI OE
ro antiphona Germanica ex Eiiangelio deſtm
pta videlicet. Ci initatii e ipri ,
e ea in primo loco, quod commdiſime
tempori âecidebat. Priuatin Legatus hſter
pranſus eſt, vt temps litteris ſcribendis in-
ſumeret; non item Imperatoris Legati,,pnd
quem toto die inceſſanter bibitum, plutimi-
que domum ebrij relati ſunt: Ihterim Canela
larius illus Legato noſtro ſgnifcaut,iDomiâ
num ſuum lecto detumbere, ideoque teſpon-
ſum ſuper audientia poſtulata ea die dare non
poſſe. Litteras noſtras Lutetiam ferendus mer-
catori cuidam dedimus, qi naue redibet in
Galliam, & imn Daniam venerat, vt in:ſallia
prohibitas venderet lineas prætextas, peit
vpee ſſees.
i: L:
IX. Celebratum eſt apiid Luthoranu.ſi
ſtum Diui Michèlis, eodem cultu& fotſſt
maiori, quo dies ipſa Dminſta, in honorem
nimirum Angelorum Ciſtodum, qus &ipf
utherai veorantur, hymntmque qi
Eccleſia Catholica canitur, cantant,lgvoc-
bus, & organo: campabſque, vfiſolemus,al-
tetnatim & ad numerum pulfant.Aprandio
portis exiuimts, vt diſpoſitas ad Sponfæ Pri.
cipis ingreſſun machinas ſpectaremut:n b
X. Tande affulſit dies, qua ſreniſfin)
tPrinceps Magdelena Sibylla, Electoe -
niæ filia, maximo apparatu,atquo pompaſ-
ni ingreſſa eſt. Vniuerſæ ciuitatis viæ, atque
plateæ hinc.inde longo ciuium armatorum -
ine prætexebantur: feneſtrt, taberna,xett
IERDaMNICvv.
nobilibus Matronis ac præcipuis plebeiis, quæ
ex prouinciis atque inſulis viſendi ſtudio con-
currerant,redundabant, quas omnes pertranſ-
iuit Legatus noſter, vt Vlfeldii domum ſe con
ferret, ex qua pompam totam ſpectare debe-
bat : Collocauit ſe ille in ſuggrunda vitrea, è
qua nemine conſpectus omnia proſpexit.
Hora ſeſqui-tertia ingreſſæ ſunt turm equi-
tum Danorum,quas ſui tubicines atque duces
præcedebant. Poſtea Regium equitium, cuius
hæc incedendi ratio erat. Primo tympaniſtes
i cquo, qui duo tympana binc & inde ad ar-
mos equi appenſa pulſabat, holoſerico rubro
indutus: ſequebantur tubicines viginti aut
triginta pari habitu cum tubis argenteis. Equi
tabant deinde honorarii pueri pari veſte, cum
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXX:
que iaculum ferebant. Succedebant maiores
oequi regii quos ſinguli equiſones. ipſi vtique
in equis,pretioſiſſimis ephippiis inſtructos ma-
nu ducebant: ſequebatur equitium Principis,
pari pompa atque impenſa, vel etiam maiore.
Tum omnis Daniæ Nobilitas, quam quatuor
Aulæ Mareſchalli ducebat: Poſtea comitatus
Ducis Holſatie, lmperatori Legati: Non ad-
erat ipſe neque Legatorum quiſquam, neque
Rex Cateri vero omnes Principes Olden-
burgi, Sunderburgi, Friter ipſe Ducis Holſa-
tiæ, & Dux.Fridericus, alter Regis Daniæ fi-
lius, maxio quam poquerunt, veſtium ac gem-
marum ampratu ,quorumque delectu, Solus
o n r n I
ingrediebatur Princeps Dani, magnapediſſe.
quorum caterua ſtipatus, quem ſequebantur
regni Proceres, at deinde omnes ſuo quique
ordine Senatores. Comltatus inde Ducum Sa-
xoniæ pergebat : turma in primis equitum cum
erectis ſclopetis, quæ facies redurit mihi im
mentem, quæ oculis quidem videram num-
quam, at quæ in hiſtoriis legere, quque pa-
rentibus mibi narrarl ſpe memim, tum iſto-
rum patres perduellbus Gallis accerſiti pa-
trimoni noſtra adLigerim diripuetunt, ſparſiſ
que Sanctorum noſtrorum reliquiis, earum ci-
ſtas ac fertula in lances, ſcyphos, & canthatos
inutauerunt. Hæe me cogitatio, dum illi per-
tranſirent, inceſſit. Deduerant & ipſi nume-
roſum & magnificum equitium. Apparebat in-
de præcipua Saxonie Nobilitas : tum duoPrin-
cipes Sponſe Fratres, quos ſequebatur rheda
deaurata,ſiue potius triumphalis currus in oua-
lem figuram factus, ſe equis tractus. In quo
Princeps Sponſa, Sorot, & Mater erane, circa-
que illas ſtipatores Heluetii. Ac pediſſequi, i-
gto & flauo holoſerico induti. Sequebantur
duæ aliæ rhedæ quarum altera Principis erat,
quem Sponſœ offerebut:alteraRegivacua ille
quidem. Sequebantut deinde aliæ plures, i
quibus gynæceum Spotſe continebutur: om-
nes more Gallico comptæ, nec faſciis caput in-
nolutæ vt Danæ: verumtamen quæ illarm
luminibus non ofitebane, natm Danæ pul-
chriores ſunt. Vniuetſam pompa reliqua
Equitum Danorum tueme elaudebant. Dum
populi
rE DIIvVIxi
populi tutba efflueret, pateretque ad Caſtel-
lum redeundi facultas, Legatus intrauide-
mum Vvibii, ad quam nondum diueru
terat.
XI. Ego & Theologus & Bracconerius
Metenſis, Vlfeldii comes non iniueundus, nec
illiteratus, plures doctorum:Hafnienſium do-
mos adiimus, qui iam per proximi feſti pa-
rafceuem genio indulgebant. luimus inde adi
funambulos, vt ſinom ventres, quitot pocnlis
hauriendis pares non erant, oculos certe ludi
cro ſpectaculo paſceremus: Inde ad eximium
Organiſten, qui nobis non aures modo, ſed
animum quoque ipſum iucundiſſimis modu-
lis impleuit.
XII. Legatus Sereniſſimam Saxoniæ Prin-
cipem cum matre Electriee ſalutauit. Erant illæ
ſb Vraniſco ſtantes: aliquo interuallo fœmint
ac puellæ honorariæ longo ordine diſpoſitæ
eran ornatæ more plane Gallico: at non illa
veuſtate & alacritate Gallica. Princeps Spon-
ſein veſte era, quam Hungaricam vocamus,
eærulea auroque ac argento intertexta, Mater
in nigra. Demiſsillas, ac comiter ſuc more ſa-
lutuuit Legatus, ſalutamiones illi ſuas totidem
genuflexionibus retulerunt,ipſeque illis manus-
ofculatus eſt,ciſm prius togam attigiſſet,de-
dimque Sponſ;: Regis Reginq:Chriſtianſſi-
morlitteras. Dum loqueietur, Interpres ad-
hſic Nobilis Saxo, qui Principis Soonl; no-
mine teſponditi:Ad cubiculum inde Principum
Stonigfrattun nſcendimus,quil-egatum ad
n , ,
S L
ianuam exſpectabant, quos ambos ſimul allo-
cutus eſt, eodem Nobili Saxone, qui illorum
adoleſcentiæ regendæ admotus erat, interpre-
te: nam illis præter vernaculam nullus erat
aliarum linguarum vſus. A prandio, ciim in
Burſa eſſem in ofſicina Elevirii, compellauit
me prior Longomontanus, inſignis Mathema-
ticus, diſcipulus ac familiaris olim Tychonis
Brahæ, dixitque, ſe cupere quædam ſcripta
Matheſeos in Galliam mittere. Cum aſpexiſ-
ſem virum ſenem, qualis mihi deſcriptus fue-
rat: Tu-ne es, inquam, Longomontanus: Cim
annniſſet, ſalutani illum, deque Morino, qui
illius, ac de Bulialdo, qui meus illiuſque etiam
amicuserat, locuti ſumus. Iuimus deinde vn
ad ſpectandam aleam mercatoriam ( quam
lcam Gallice vocamus.) De Petauio item,
deque illius aduerſus Scaligerum ſcripis multa
ille mecum.
XII. Legatus noſter Principem conuenit.vt
illi de Sponſæ aduentu gratularetur, deque il
lius dignitate ac præſtantia: quod Princeps læ-
tiſſimo vultu excepit. Reuerſum Legatum duo
Saxoniæ Principes fratres inuiſerunt cum am-
plo, atque honorifico comitatu. Eos ad ſuam
diætam nos reduximus.
Præterire vltra non debeo (vt rerum Ger-
maricarum cutioſo Lectori ſatisfiat) ab ad-
uentu Holſatorum & Saxonum tantum cerui-
ſiæ ac vini profuſum fuiſſe, vt per cœnacula,
cubicula, atria, ac veſtibula vndique redunda
ret. Itaque deriuandis & exſiccandis huiuf
IrERDAICvMI.,
modipaludibus diſpoſitæ ſunt per gradus Ca-
ſtelli æquis interuallis cupæ, ac labra, vbi a ſa-
turis madidiſque compotoribus ſua crapula
deſpumari, ſuum lotium effundi, & eiici com-
mode poſſet: nam nonipſi modo Nobiles, ſed
& famuli collocatique ad Legatori atque Prin-
cipum atria ſatellites, licet pretioſiſſimis (nam
in hac regione pretioſa lunt omnia) vinis
largiſſime ſe proluebant. Tantæ quippe cele-
britatis aut factæ vnquam memoria apud ho-
mines non exſtabat, nec repetendæ ſpes vlla
erat t potuitque de his Nuptiis præco Danicus
idem edicere, quod olim de Sæcularibus Ludis
præco Romanus: Populum eos viſurum eſſe
lndos, quos nemo eius ætatis vmnquam vidiſ-
ſet, aut viſurus eſſet poſthac. Neque enim Re-
gibus alios Reges ad huiuſmodi celebritates
conuocare tam eſt ſemper opportunum, neque
tantis ſæpe ſumptibus ſufficere aut Dania poſ-
ſet,aut Senatus Populuſque Danicus conſenti-
ret: temperatur enim Regnum illud mixtâ Re-
gum cum populi commodis charitate, atque
prudentia: merebaturque pro ſua pietate in
ſubditos rectaque ac veteri reipublicæ admini-
ſtratione Rex iſte Daniæ, vt primogenitum fi-
lum, quem paribus erga populum beneuolen-
tiæ præceptis atque exemplis inſtituerat, hac
veluti collatitiâ propter nuptias donatione po-
pulus honeſtaret. Rationem certe totius nu-
ptialis impenſæ, vt hic ſubducam, non eſt ne-
ceſſarium, dicam id tantum quod ab auctori-
F i
CXROLI O ERI
bus idoneis accepi: centum millia Thalerorum
in comptionem vini fuiſſe profuſa.
XIV: Legatum noſtrum (idem aliis Lega-
tis atque Principibus factum eſt) duo Primarii
Senarores Regis Daniæ nomine ad nuptias Se-
reniſſimi Principis in diem ſequentem inuita-
uerunt, ac ne quis id paucis & inconditis ver-
bis actum putet, ſciat velim, vel in vulgaribus
ac plebeiis nuptiis huiuſmodi inuitationes non
ſine meditata & concinna.oratione fieri ſolere.
Libet vero hic ad eorum quæ ſequuntur,y com:
modiorem intellectum, Legatorum ac Princis
pum nomina adſctibere.
Chriſtianus IV. Rex Daniæ.
Chriſtianus, Princeps Daniæ.
Fridericus, eius F rater.
Holſatiæ Dux, Imp. Legatus.
r
Ioannes Dux, eius Frater.
Philippus, Dux in Holſatia.
Ioann. Chriſtianus, Dux Sonderburgenſis:
Alexander Henricus.
Erneſtus Guntherus.
Philippus Ludouicus, eiuſdem gentis Sonder-
burg
Chriſtianus. Auguſtus, Comes Palatinus Rhe-
ni, Dux in Bauaria.
Ioannes. Filius Ducis Philippi Holſati
IrERDAICVi. ,
Ioannes Georgius, primo-genitus Ducis &
Electoris Saxoniæ.
Auguſtus Dux, cius Frater.
Princeps Electrix Saxoniæ, eorum Mater.
Duciſſa Holſatiæ. eius Filia.
Altera Holſatiæ Duciſſa, vxor Philippi.
Comes Mansfeldius, aliique complures Pro-
ceres.
:::::õ::::::
:::::õ::::::
LEI.
Cæſareus, qui itidem Holſatiæ Dux.
Callicus,
Claudius Memmius,Comes Auauxius.
Polonicus.
Nicolaus orf.Liuonus. Caellanus
Vvendenſlte
XV. Que dies Dominica fuit, porta Ca-
ſtelli arcta cuſtodi ſeruat eſt, ac dum offi
cium Luthetatotum in ſacello Regio celebra-
retur more ſolito, nos Catholici cumcaliquot
comitatu Plonico, qui ad nos propterea
ſingulis diebus ventirabant intemfuimus.do-
meſticæ noſtræ Miſſæ, in qua recitatum eſt (vt
feliciter: diesctulerat) Euingelium, ſiniieeſ
egm cæſomm omini egi, i fecit notics
fioſo Rex Duniæ e ipſa die (credovt illos
enixius Filio/ ſuo obligaret) octo equites ſu
Ordinis creauitin publico aulæ conſpectu:
quocum numero fuit Cornifcius Vlfeldius.
Fiij
sCAROLIIOEIrI
Inſtitutus eſt hic Ordo Chriſtiano I. huius
familiæ, quæ nunc regnum obtinet, authore,
vtriuſque, qui nunc regnat, Chriſtiani IV.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXX:
collo induunt, Elephantis aureis, in prudentiæ
ac virtutis bellicæ ſymbolum, dependetque B,
Virginis imago, a qua nimirum auxilium dini-
namque gratiam poſcant,ſi tamen id perLuthe-
rum fas eſt.
Hora poſt meridiem ſecundâ,maxima quam
potuere, pompa Legati ad aulam ſiue atrium
Regis ſe contulerunt, præeuntibus qui illo-
r miniſteriis deputati erant, Nobilibus Danis.
Primus deductus eſt Imperatorius Legatus,
quo in aulam ingrediente innumeri tubicines
in ſtatione collocati tubas ſuas inflauerunt:
ii ſde meinde ſonis Gallicum noſtrum excepe-
runt: paribus itidem Polonicum: aberat Sue-
cus. & in cubiculo ſuo remanſerat,regni ſui lu-
ctum cauſatus, quo huiuſmodi cœtibus inter-
eſſe prohibebatut. Salutauerunt ſe tunc pri-
mum Imperatoris & Chriſtianiſſimi Regis Le-
gati, meque enim Imperatorium Gallus adire
voluerat, eoquod de honoribus inter eos non
conueniſſet.
In altera Palatii Regii parte paratum erar
pridem ad hanc celebritatem, ingens ac vetu
ſtum atrium, tapetibus vndique ſurſumque ac
deorſum conſtratum, quo vt perueniretur,
pertranſeunda erat Caſtelli area, quæ præci-
puis Hafniæ ciuibus, qui illuc confluxerant,
IERDAICM. s
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
greſſi ſumus. Diſpoſiti in pergula ærei tympani-
ſtæ ac buccinatores totum late atrium & Ca-
ſtellum perſonabant, & concutebant: Iamque
per theatra & orcheſtras Danicæ Matronæ pul-
chro ordine collocatæ fuerant. Incedebat me-
dius Princeps Dani, inter RegemPatrem & Du-
cem Fridericum, pari veſte indutos, nimirum
argentea tela floſculis aureis intertexta.
Princeps inveſte longe pretioſiori coronam
in capite geſtabat adamantibus, & vnionibus
ornatam, capulum enſis aureum denſis ada-
mantibus decoratum, calcaria aurea paribus
gemmis, collare vnionibus aſperſum, ita vt
fmbria,quæ linea eſſe ſolet,vnionibus intertex-
te,& compacta eſſet,quemadmod & manicel-
læ. Ingredientem Principem ſequebantur tres
Legatl, Cſaris, Galliæ, & Poloniæ, ac deinde
reliqui Prineipes, & poſt eos, Proceres ac Se-
natores Danici: quibus rite in atrio, ſuo ordi-
ne diſpoſitis, ingreſſa eſt tandem Sponſa,quam
præcedebant ex Nobilitate Danica viginti qua-
uor tædiferi, quorum mediæ tædæ religatæ
rant faſciis ſericis, colore purpureo, & flauo:
pares & ipſi collis ſuis faſcias circundederant,
quæ illis ſuper pallia retro dependebant. Le-
-XXXXX-XXXXXXXtX
vel pallor, vel macies detriuerat. In atrium
ingreſſi diuiſerunt ſe in duos hinc inde ordi-
nes, inter quos inceſſis Princeps Sponſa, quam
iiij
v
sC A R OiI OE ii
ſui fratres deducebant: ſequebaturElectri
mater, & ſrrr, Imperatorii Legati coniux, cæ-
teræque fœminæ Principes:ac pone illas natura-
les Regis filiæ, quas legitimarum loco fere
cenſetAtque,vt intelligatur quis ordo tandem
poſttantas altercationes ſeruatus fuerit, notan-
dum eſt in præcipua aulæ parte Principem Da-
niæ inter Regem ac Fratrem ſtetiſſe, atque
dextris Legatu lmperatoris, & Poloniæ ha-
buiſſe. A ſiniſtris vero ſtabat Sponſa inter duos
fratres: habebatoue a ſiniſtris LegatumGalliæ,
& Electticem. Ergo illæ decem perſonæ quas
dixi. in eadem linea erant. Principes reliqui,
tum viri qum fœminæ, in duos ordines ini-
cem è regione poſiti erant. Proceres vero &
Senatores Danici Sponſis & Legatis oppoſiti
eran,ita vt ſpatium magnum quadratum in-
er illos relinqueretur, vbi Vraniſcus medius
conſtitutus erat, quem tres Sunderburgi Prin-
cipes & Comes Manfeldius ſuſtinebant. Pſalmi
interea Dauidici Latine a Symphoniacis de-
cantati ſunt, interquos Exltate Deo nditar
noſtro, &c.
Acceſſit deinde ſub Vraniſcum Lutheranu;
ſacerdos, qui ſponſos eo vtique ſubireiuſſit,
longaque oratione Germanica illos ad matri-
monii munia ob eunda hortatus eſt, ac tandem
ſolennia de more verba protulit. Alacrius inde
atque intentius Muſici, Aulœdi ac Tubicines
cecinerunt. lnterea Sponſus & Sponſa ſuper
lecto, qui illic erat hinc inde ſederunt. Tum
ver ſilentio factoprodiit in medium ſeque ad
IrE RDAICVMI.o
pedes lecti ſtitit Nobilis Saxo,ad id munus ab
Electore Saxoniæ deputatus, qui nuncupatis
rite & ex ordine Domin ſui nominibus, atque
titulis,Sponſum ad exhibendam Sponſæ fidem,
& beneuolentiam adhortatus eſt. Ad quam
orationem, Principis Mareſchallus pari graui-
tate, & ipſe ſui Principis genus, ac virtutes
præfatus, eiuſdem nomine atque mandato po-
ſtulatam beneuolentiami ac fidem,multo etiam
maiorem, ſi fieri poſſet, repromiſit. Oblata
ſunt deinde ex more bellaria, vinumque in pa-
teris aureis in anteceſſum proximi conuiuii de-
libatum. Tum vero ſublato ex arce ſigno ſe-
ptingentæ maiores bombardæ ex ciuitatis mœ-
nibus & claſſe Regia terntonuetunt, reboan-
tibus late Scandinauiæ iugis. Exiere interim
omnes diuerſi in ſuas diætas.
Hora.ſexta Legati Principeſque ad Aulam
conuiuii reuocati ſunt, perſtrepentibus ad eo-
rum ingreſſum Tympaniſtis & Buccinatoribus.
Longa erat inſtrata menſa, illatique iam cibi,
quos inter exſtabant æquis interuallis tria præ-
cipua fercula pompatica, quæ Scboe vocant:
effcta ſunt illa ex cera, gpſo, vel ſaccharo va-
riis coloribus picta, ac deaurata, elegantiſſimo
opete quæ venationes, triumphos, Dianas,
Veneres, Cupidines, & alia eiuſcemodi ad libi-
tum exhibent Quod ad cibosveros pertinet (nâ
mihi animus eſt vera narrare) ad palatum, gu-
ſtumque Danicum mirifce ſapiebant,ad no-
ſtrtum. nullomodo. Numerum tantum dicam.
Senæ diſponebantur patinæ, ſiue lances: de-
o CaROLI OERII
inde ferculum pictum : tum ſenæ aliæ, deind;
ferculum. Aliæ itidem ſen. lnde tertium fer-
culum, & poſtea etiam ſex aliæ. Parte alia in-
ſtructus erat omnium ſcyphorum, craterum, &
poculorum genere abacus concluſus, vndetres
aſſidui pocillatores tunicis lineis ſacrifculo-
rum in morem induti, omne genus meri poſtu-
lantibus fundebant, ſaccharumque liquabant,
miſcentes ex hocin illud: nam non ipſi modo,
qui menſæ aſſident,bibunt, ac propinant,ſed &
ipſi ſpectatores ſtantes inuicem ſe prouocant,
ac laceſſunt, magnoque & incondito tumultu,
qui cum tubis, ac tibiis miſcetur, obſequia ſibi
mutuo pollicentur, ruuntque alii in aliorum be-
neuolos amplexus. Defuit vero præcipuum
conuiuium ornamentum Rex ſcilicet Daniæ,
qui ob ſedendi diſſidia priuatim cœnatum iit.
Abluendis manibus Magnus Cancellarius Im-
peratorio Legato, magnus Mareſcallus Galli-
co, magnus Admiralius Polonico mappam
præbuerunt, verbi Miniſter menſæ bene-
dixit.
rdo vero ſedendi hic fuit. A capite menſe
Sponſus & Sponſa ſedebant coronati: capilli-
que Sponſæ a tergo more antiquo depende-
bant.Stola illius ex tela argentea floribus inter-
texta erat: armillis vero ac pretioſis gemmis
circumquaque decorabatur. Sedebant dxrra
XXXXXXX:
poſt cos interuallum, vbi ſtabat Inciſor. Tum
ſedebant
icipes, inde alius
IERDAICVII.i
præſcindens cibos. Tum duo Sunderburgi
Principes. & Comes Mansfeldius. Aſiniſtra
vero Sponſ t regione Imperatorii ſedebat Le-
gatusSallicus: deinde Princes Electrix: tum
eius Filia, Ducis Holſatiæ coniux, cum Ducis
Philippi vxor: Princeos Eri
icus Spnſi fra-
ter: Dux Philippus: Dux Ioannes, frater Du-
cis. Holſatiæ, tertius e Sunderburgi fratribus:
Duo alii pueri Principes conſanguinci com:teſ-
que Ducis Holſatiæ. Et denique Ducis Philip-
pi filius.
Per ſex circiter horas protractum eſt epu-
lum : tres tamen tantum miſſus illati ſunt, quo-
rum vltimus bellariorum fuit : ſinguliſque miſ-
ſibus mutata etiam ſunt picta fercula. Demul-
cebant interim conuiuas ſitimque acuebant,
omne genus tibiæ, citharæ, organa: admoti-
que cantores ſinguli, qui res ludicras ad ca-
chinnos vſque audientium decantabant, quo-
rum ego ſales & acumina ex fœminarum ſenſu
& verecundia deprehendebam. At nihil tam
rite, tam ſplendide, atque celebriter peracti,
quam conceptæ pro Regum & Principum ſa-
lute propinationes, & vora, quæ tube ac tym-
pana intus adiuuabant, foris ver bombardæ
maiotes per freta ac maria diſſipabant. Audiit
hæc Noruegia, audiit Suecia, audiit certe Le-
gatus Suecus,qui in cubiculo ſuo remanſerat:
Audiit ipſe Hiſpanicus, quem ob reluctantes
entos in proximis vadis adhuc hærere non-
nulli ſuſpicati ſunt.
Cœuâ peractâ poſt ſemihoræ quietem, ad
OLIOERII
maius atrium, vbi choreæ celebrari debebant,
vniuerſi ſe contulerunt, præcedentibus Spon-
ſam ſuis tædiferis. Tum vero omnibus rite in
ſua ſtatone poſitis, quatuor aulæ Mareſchalli,
& ipſi tædas ferentes, Principem Daniæ ad
tripudium inuitauerunt: Sponſam ille proti-
nus elegit, duxitque. Præter quatuor Mareſ-
challos apparuerunt quatuor e Principibus
conſanguineis tædas pariter ferentes. Fit illa
ſolennis ſaltatio ad tubarum tymbalorumque
ſonum, eſtque Regum ac Principum propria:
fdes vero & plectra populo relinquuntur: hæc
autem ſic initur. Præeunt quatuor Mareſchal-
li bini manibus nexis, tripudiumque formant:
bini deinde illi quos apparitores dixi Principes,
tum demum Sponſus cum Sponſa, quos deni-
que reliqui duo Principes ſubſequuntur, qui
agmen concludunt. Itaque vniuerſi præſulto-
rum Mareſchallorum per ſtrophas &antiſtro-
has euntium ac redeuntium veſtigia ſagaciter
ſequuntur, ac relegunt. Tripudiauit ſecundo
loco Imperatorius Legatus. Tertio Rex Daniæ.
Noluit quarto Legatus alhicus, quia profeſſu
ſemper fuerat, neminem inter ſeacLegatum
Imperatorium interiicioporiere. Suceeſſit ergo
Polonicus: cæterique deinde ſuo tuiſqueordi-
ne Principes cum Principibus fœminis,ac puel-
lis. Celebrata interim perpetua propmatio:
vnuſque e præcipuis, quem nihil attitet nomi-
nare, turbam de repente interſecans, iaouam
ſatis tempeſtiue inuenire non potuit, quin cra-
pulam euomeret. Nouum certe nobis delicatis
IrERDAICViI;
& inexpertis Gallis, ac fœtidum facinus. vide-
batur: at poſt biennii cum illis gentibus ini-
tam conſuetudinem, æquiore animo tulimus.
Choreas Pyrotechnicum ſpectaculum diremit,
ad quod vniuerſi cueurrerunt, vt ludentem,
fulgurantem,fulminantemque flammam intue-
rentur. Dilapſis interea Sponſis ad thalamum
Nuptialem,
fuſſere igne: conſcix tler
Conxii.
XVI. Legatus noſter ad cerimontas, conui-
uiumque ſerotinum a Senatore Vlfeldio Regis
nomine muitatus eſt. At ille ob ſuperiorem vi-
giliam in lecto totam diem tranſegit, aut tranſ-
igere ſimulauit, ſeque ideoa Rege excuſari po-
ſtulauit.. Deputatus eſt vtique a noua Nupta
Nobilis Saxo, qui compactam ex vnionibus ac
gemmis coronam Legato noſtro obtulit, quod
idem reliquis Legatis,Principibuſque ab illa de
more factum.
Hora itaque tertia Princeps cum aliis Lega-
tis Principibuſque Aulam magnam ingreſſus
eſt. Ingreſſa leinde noua Nupta inter Regem
Ducemque Fridericum. Princeps a dextra par-
te ſub vraniſco ſedit, ac poſt illum Legati Im-
peratoris ac Poloniæ: ſiniſtra ſub alio vrani-
ſco ſedebat Nupta, cui Rex aſſidebat, Mater-
que ac Soror. Tum Sacerdos de plano concio-
nari cœpit ad Sponſos nouos conuerſus:& cim
peroraſſet, vterque Sponſus & Sponſa in genua
ſuper culcitris ſe prouoluerunt, conceptæ quo
ſunt Sacerdote preces.. Cum ſurrexiſſent, at-
AALILOOERII
, v
que in ſuas ſedes rediiſſent: prodiit Mareſchal-
lus Principis, qui ſe Sponſæ ſiſtens doarium il-
li repromiſit. Tum Nobilis Saxo ſe Sponſo ſti-
tit, atque illi Vxoris nomine gratias egit. Rex
deinde per Cancellarium Cermanig ſuum Prin-
cipi Nuptæ munus obtulit. Acceſſit deinde ad
illam Legatus C,ſaris cum quodam e precipuis
miniſtris, qui ſuum item munus obtulr. Abfuit
Calliæ Legatus, quia ſuus Rex huius moris ne-
ſcius, qui apud Gallos, Italos, atque Anglos,in
XXXXXXXXXXXXXXXXXXX
loni;, qui ipſe ſolus ſine comite, vel aduocato
ſuum obtulit: reliqui deinde Principes, tam
viri, quam fœminæ, ſuo quiſque ordine. Inde
cœnatum iuerunt eodem ordine, quo ſuperiori
die, niſi quod Legatus Poloniæ in loco noſtri
abſentis erat. Omnes vero illa die melius,
meo quidem iudicio, multoque pretioſius,
quam priori die veſtiti, vnionibus quppe novæ
Nuptæ toga ſparſa vbique erat. Inter conui-
uium, omne genus muſices, tam inſtrumentis,
quam vocibus auditum. Admotus etiam eſt
prope Principes a capite menſæ citharœdus.
qui inſtrumento (quod Sirm vocamus Gal-
li) perſonabat ridiculas cantiones. Itum eſt
deinde ad tripudium, quemadmodum præce-
denti die, atque in nouæ nuptæ gratiam, &
exemplar, pluſquam quinquaginta puellæ Da-
nicæ capillos more Callico diſpoſuerunt, quem
morem peſcio an hactenus retinuerint.
VIl. In conuiuio, quod hora quinta v-
IrERDAICViI.,
ſpertina inceptum eſt, atque ad nonam perti-
nuit. Princeps Daniæ cum vxore primo loco
menſæ ceſſerunt Cæſaris Galliæque Legatis.
Sedit deinde Princepsa dextris Legati Cæſa-
ris, Polonus ſiniſtris Gallici. Noua Nupta
infra Matrem Sororemque, Ducis Holſatiæ
Conjugem: eadem per ſingulos dies conuiuio-
rum ratio atque impenſa fuit. Iidem meri fon-
tes, atque riui profluxerunt. Transitum eſt
inde ad maius atrium, vbi tripudium laruatum,
l alet, exhiberi debebat: quod quidem ele-
gantiſſimum fuit, duarumque horarum ſpa-
tium conſumpſit. Vnus ibi erat tantum ſedi-
lium ordo. Prior ſedebat Legatus Cæſaris. ſe-
cundo Gallicus, tertio Polonicus, quarto Rex
Daniæ, quinto Electrix, ſexto Holſatiæ Du.
ciſſa,ſeptimo noua Nupta, poſtrem Princeps
Daniæ. Aderat ipſe ſtans tamen Cancellarius
Magnus Daniæ, Chriſtianus Friis, proceræ vir
& grauis ſtaturæ, & iam provectæ ætatis, alii-
que e Proceribus & Senatoribus, licet enim
interdum iſtis hominibus intereſſe ſpectatulis.
Matronæ Saxonicæ, Holſatæ, ac Danicæ per
orcheſtras rite diſpoſitæ. Quodnam vero fue-
rit perſonatæ huius ſaltatonis argumentum,ſu-
perſedeo hic ſcrbere, neque cnim hic ſaltato-
ribus, vel aulœdis ſcribo quicquam: mores
tantum gentium leniter perſtringere animus
mibhi fuit Depoſitâ tandem laruâ choream du-
xerunt more Gallico, quam cum puellæ Regiæ
uueneſque Aulici, inter quos Dux Fridericus
eminebat, longius producigauderent, ſcilices
s CAR O LIOEII
vt artis induſtriæque ſuæ, rectæque ad id exer
citium collocatæ opere laudem mererentur,
Rex Daniæ tam longæ ſeſſionis & abſtinentiæ
impatiens, ad cyathos, cantharoſque procur-
rit: nam ibi abacus inſtructiſſimus erat, reli-
quoſque ſecum traxit, excepto Legato Gallico,
qui ad choream propius accedens, Regiis filia-
bus, dum per ſtrophas & antiſtrophas irent,
miras blanditias dixit, nam Galliee ipſæ intelli-
gunt: finitâque choreã: cum illas alloqui per-
geret:parciuſque illæ,ac timidius reſponderent;
interueniens Princeps Daniæ, qui & illas vehe-
menter diligebat. Age, inquit, Sophia, age
Leonora, reſpondete audacter & eruditionis
veſtræ Callicæ ſpecimen date: non erit vobis
deinceps tam commodus collocutor allicus.
Cim receſſiſſent illæ pauliſper ad mutandas ve-
ſtes, Legatus qui refugiebat bibendi certamen,
continu ſe inde ſubduxit:at redierunt illæ pro-
tinus in cærulea elegantiſſima veſte: Sirenes
profecto mihi videre videbar, cum circa illas
tot corpora in vaſto compotationum gurgite
demerſa intuebar. lnter hæc imperauit Rex,
afferri ſibi ingens poculum aureum mero ple-
num, quod vix a robuſtiſſimo viro duabus an-
ſis ſuſtineri poterat : Tum illud Rex animoſe
corripiens ( metui ego, ne ſe illo totum prolue-
ret conſtituit ante ſe diſtribuitque in quatuor
cyathos, afſumptis totidem ſecum compotori-.
bus : Cæſariſque Legato propinauit. Satisfecit
illi Legatus. Idem faciendum incumbebat no-
ſtro, niſi matur euaſiſſet. At noneuaſit Polo-
nicus,
IrER DaICvI. o
ncus, qui, quoniam paria vnicuique rite, &,
vti inter bonos bene agier & ſine fraudatione
oportet, faciebat: ideo Regi Daniæ gratiſſimus
erat hac in parte.
XVIII. Celebratus eſt in majore atrio.Du
cis Philippi flii Baptiſmus, cujus vxor paucis
ante diebus pepererat: his cerimoniis ob reli-
gionem Legatus noſter intereſſe noluit: com-
modo prætextu, quo ſequenti conuiuio ſe
excuſaret : cui adhibita eſt illa Princeps, & Vl-
feldiorum Mater, duœque aliæ ex Holſatia No-
biles Matronæ. Iſti cœnæ Rex Daniæ intet-
fuit. Legatus Cæſaris, itemque Poloniæ inca-
pite menſæ fuert. Rex dextris. Electrix a ſi-
niſtris. Cæteri ſuo quiſque ordine. Poſt cœ-
nam in maiore atrio exhibita eſt Germanica co-
mœdia, maximo, quam potuerunt, apparatu.
Prima ſcena Hymenæi fuit, & duorum Cupi-
dinum. Felix ille ac fauſtum matrimonium no-
uis coniugibus pollicebatur canens: cui reſ-
pondebant idettidem duo amores, i vi
Ciſti. iis r ſggle ibyſi. Sedit
ibi prior Legatus Cæſaris deinde Rex: tum
Legatus Poloniæ.
i. Fœmninis ad quieſcendum coneeſ
ſa. Nihilo ſegnius viri orgia ſua celebraue-
runt.
Penceus luleſtadi, quod
XX.
oppidum ad Allim, in Holſatia ſitumeſt,Præ-
fectus, vir diues Sophiam Eliſabetham naru-
ralem Regis Daniæ filiam duxit. In hac cele-
britae Sponſum comitabautur Cæſaris &
CAROLI O E RII
Calliæ Legati, Sponſam vero Rex & Legatus
Poloniæ. Sub decimam horam a maiore atrio
vbi tripudiatum fuerat, in cubiculum ducti
ſunt Sponſi, ibique etiam ad tubarum ſonitum
(qui in paruo loco ſatis importunus eſt) ſalta-
tum ac bibitum. Iſti vtique connubio pulcher-
rima pyrotechnica flamma præfulſit.Efforma-
tum erat,in exteriore ante Caſtellum area li
gneum cœnaculum, vndique peruium ac pa-
tens. Ibi menſa longa inuſtrata, inſtructaque
ſcxdecim diſcis: totidem ſedilia erant totidem-
que conuiuæ: ſub quibus totidem maiores
bombardæ terra infoſſæ. Conflagranit repente
totum cœnaculum cum parietibus & tecto; ac
per horam luſit crepitans collucenſque ignis,
dum conuiuæ fixi immotique ſederent: qui-
bus digreſſis diſploſæ ſunt continuo ſua ſpon-
te ſubterraneæ machinæ, tanto ſtrepitu, ac
fragore, vt conuelli ſuis ſedibus vniuerſa ciui-
tas videretur.
XXI. Conuiuium publicum, vti prioribus
diebus a Rege condictum eſt, cui Legatus no-
ſter interfuit, quemadmodum ſuperiori die,
neque enim quotidie in illis epulis ſui copiam
vir grauiſlimus faciebat : ſed ſe aliquâ inter-
dum prætentâ excuſatione ſubtrahebat. Pran-
dium fuit iſtnud, non cœna: quo abſoluto ducta
eſt elegantiſſima Sophia noua Nupta in atrium
maius, vbi munera illi nuptialia oblata ſunt.
Rex prior dilectiſſimæ fliæ ſupellectilem ar,
gentcam ac deauratam duorum millium aure-
rum donauit. Cancellarius deinde prodiit
IERDICVI. s
ſuumque munus menſæ, quæ ibi parata erat.
intulit : tum Mareſchallus, ac deinccps cæteri
Matronæ deinde Nobiles ſua obtulerunt, pro-
ceſſeruntque non e maritorum dignitatis ordi-
ne, ſed è matrimonii antiquitate incedentes.
Nam hic Cancellarii vxor, poſt eam, quæ an-
tiquius nupſit, incedit. Idemque obſeruatur
inter viros, niſi quod qui honores gerunt,alios
antecedunt.
i. Die & ſuperiori etiam nocte tan-
tus extitit ventus, vt plurium domorum tegu-
las excuteret, nauium malos diſrumperet, quaſ-
dam in vada impelleret, quaſdam ad ſcopulos
allideret: qu quidem tam dirâ tempeſtate
Hiſpanicus Legatus antequam, quo intende-
bat, appelleret, conflictatus eſt. Vidimus enim
reuertentem, qua vectus ille fuerat, nauim ſe-
mirutam, malis fractis, atque antennis: quæ
res cautiores nos effcere debebat, qui menſe
poſtea, atque adeo periculoſiore tempore con-
ſcendimus. Sub noctem illius diei exhibita eſt
aliacomœdia, cuius ego vidi tantum cataſtro-
phem, quia me Legatus noſter penes ſe reti-
uerat, qui nec ipſe vel ludo, vel conuiuio in-
terfuit: ſcribebat enim in Galliam litteras, cui
labori etiam ſequentis noctis partem inſum-
pſit
l. Apertus eſt curſus publicus ad
annulum, in quo Rex & Princeps Filius ad-
uerſus omnes cucurrerunt. Id vero ingenti ap-
paratu, atque pompa celebratum eſt. ln pul-
cherrima vrbis platea, hnc inde elegantiſſimis
C i
oo CAROLIO ERII
ædibus ornata, metæ poſitæ ſunt,impoſitique
atcus, atque ſuſpenſus annulus. Legati, Prin-
cipeſque, tam viri, qum fœminæ, feneſtris ad-
moti: plebs vndique circumfuſa: ſatellites ſuo
loco diſpoſiti. Rex Princepſque qui curſum
aduerſus vniuerſos ſuſtinebant, primi prodie-
runt in veſte antiqua Cæſarum, qualis eſt in
numiſmatis veteribus, rcsrelir: atq;
ante illos Tympaniſtes equeſtris tubicineſq;in-
cedebant. Quatuor deinde campi Mareſehalli,
inter quos erant duo Sunderburgi Principes.
Tum octo ſiue equiſones, ſiue honoratii pueri,
qui inſignia & emblemata tam in lanceis, quam
in baculis & clypeis gerebant. Plures deinde
currus triumphales,generoſiſſimis vel bigis vel
quadrigis ducti, quarum nonnullæ aliarum
belluarum ſpeciem ac pelles induerant. Curri-
bus iſtis conuectabantur horti, montes, flu-
mina, naues, triremes, cum nautis, ac remi-
gibus: templa, theatra cum Aulœdis,ac Citha-
rœdis, & omni genere cantorum, quod iu-
cundiſſimum auditu viſuque erat: præſertim
videre ternos, quaternoſque vna fronte ſub-
iugatos equos, tam commode flectentes, a
rellectentes, quam ſi bini vel ſingulares tan-
tum fuiſſent.
Ergo contra Regem ac Principem Daniæ,
qui propugnabant, priores incurrerunt ambo
Duces Saxoniæ. Cupidinem ili in ſuo curru
inter conferta armorum artiumque trophæa
triumphantem vehebant: ſequebatur DuFri-
dericus, alter Regis Daniæ filius, cuius currus
m
m A I CV. oi
Eſephante trahebatur, & Bajaethem in cauea
incluſum vehebat. Omnis deinde Danica No-
bilitas per cateruas diuiſa, hi in curribus, & hi
in equis cum familiarum ſuarum inſignibus,
emblematis, gnomis, ac prouocatoriis libellis,
quos iactabant in vulgus: quæ quidem com-
memorari ſingula prolixiis eſſet. A diluculo
ad ſeram vſque noctemilla pompa palæſtraque
pertinuit: & quia impranſi fuerant, egrcgie in
horto Regio, vbi cœna inſtructa eſt, epulati
ſunt vniuerſi.
IV. Deſiderari vltra Legatus noſter
noluit, iuimuſque ad ſpectaculum cum cæte-
ris Legatis. lbi tum primum oblata mihi eſt oc-
caſio alloquendi Regias flias, quod valde cupi-
ueram,nam illas obſeruaueram ſæpe in templo,
& alibi: ſciebantque ab Vlfeldio diligi, qui
Leonoræ Sponſus erat. Compellauerunt illæ
me priores, vt aggrederer Gallice vnam ex ſuis
comitibus: quod quidem ab illis humaniſſime
factum eſt, vt ſermonem mecum ſererent: nam
nec illa Comes Gallice mihi reſpondere pote-
rat, at illæ facillime loquuntur cum accentu
quodam lepido, ac venuſto, qui decet illas mi-
rum in modum. Vxor vtique Ducis Philippi
interrogabat me per Interpretem, an ipſa ad
morem Gallicum recte induta eſſet. Aſſerebam
ego, tametſi elegantias illas,ac delicias ſatis ex-
acte non nouiſſem. Nunquid rite( inquiebat
illa) mea coma depoxa eſt Eſt. ne iſte nunc
collatium modus: an eſt tempeſtiua hæe toga -
an conuenientes ſunt oculis veſtris iſti colo-
O iij
D v
,
IO L r I
res auertebat interea a curſoribus oculos,
dum vniuerſam veſtem mihi probaret. Ego ve-
ro omnibus aſſentiebam. Subiunit Vlfeldius
Interpres noſter, illam habere pulcherrimam
totâ Germaniâ filiam, quam domi propter æ-
tatem reliquerat.
Iterum illa die Saxoniæ Duces in curriculum
intrauerunt metallariorum, qui in fodinis o-
perantur habitu perſonati. Nihil meo quidem
iudicio, quod viderim, aut iucundius, aut ele-
gantius exhibitum fuit. Impellebatur mons
metallicus: Sequebantur ſubinde operæ ruta
cæſaque conuectantes, iidemque cateruatim
incedentes muſice cum inſtrumentis canebant:
quod lætiſſimum viſu, audituque erat. Seque-
bantur in equis poſt ſuos equiſones, & armi-
geros duo Saxoniæ Duces gerebantque paruas
ſecures: equos deinde magnificos.quibus cur-
rere, & quos mutare poſſent, manu duci iube-
bant. Argumentum ſiue libellum equeſtris ſu,
comœdiæ edi in vulgus, Principibuſque fœmi-
nis offerri iuſſerunt: quod nobis elegantiſfima
Sophia interpretabatur. Tota dies huiuſmodi
ludis ad noctem vſque tranſacta eſt. In illo cœ-
naculo. vnde ſpectabant. Legatis, & Principi-
bus fœminis prandium inſtructum eſt: Lega-
tuſque noſter comitate Callicainter Regias fi-
lias inima parte menſæ ſedere voluit,minſtran-
tibus nobis ac Vvibio, deincepſque per reli-
quum diem cum illis familiariter loquens ſpe-
ctauit.
XXV.Nupiæ
Todt, vnici Re-
IER D A M v mi. o;
r x
gis Camerarii, congtuâ pompâ, cui non inter-
fui, celebratæ ſunt.
XXV I. Iterum ad meridiem vſque in ſta-
dio cucurrerunt,finituſque eſt ludus: ſub no-
ctem in maiore atrio choreæ repetitæ ſunt,at-
que in maximo Aulicorum & Nobilium matro-
narum conuentu, optimis curſoribus ſua præ
mia donata ſunt. Magna id celebritate peragi-
tur. Quatuor Aulæ Mareſchalli cum baculis
præeunt, ſequuntur tympaniſtes atque tubici-
nes. Magnus Mareſchallus tædam coronam-
que lapillis ornatam,quæ victori deſtinata erat,
manu dextra ferebat, altera manu loannem
Reueinclau, Cancellarium Germaniæ tenebat.
tædam pariter ſiniſtrâ manu geſtantem. Erat
iſte pro ſua facundia, & oris dignitate Aulæ
Danicæ perpetuus Interpres, atque Mercu-
rius. Ter illi duo vniuerſum atrium ſaltantes
ambierunt, quaſi illam qu digniſſima eo mue
nere eſſet, perquirerent: Stiterunt ſe tandem
coram elegantiſſima Leonora, ſecunda Regis
Daniæ filia, cuilcoronam ſuam tradiderunt,
quam victori donaret: lllam deinde vtrimque
prehendunt atque ad victorem, cuius locum
notaue runt,deducunt. Tum Cancellarius ſer-
monem ſuum ad victorem dirigens, illi ob
ſuam virtutem facunda, & compta oratione
adblanditus eſt, cuius hæc concluſio tandem
fuit, Regis ac Nobilium Matronarum iudicio
hoc illi præmium deberi,donarique. Continuo
ipſe vel proprio ore, vel per aduocatum ami-
cum, Regi, Matroniſque ſe gratias agere ſigni-
iiij
n q
,
IO a a
fcauit. Saltauit deinde cum virgine, quæ illi
munus obtulit, præeuntibus duobus illis Se-
natoribus tædamque ferentibus.
Primum præmium datum eſt illi,qui rectius
in annulum lanceam immiſit: is fuit armiger
Dueum Saxoniæ N. Cyſe. Secundum da-
tum fnit Auguſto Principi Saxoniæ, ſecundo
genito, quod omnium magis decore cucurriſ-
ſet, e ſa meileere race. Tertium quatuor No-
bilihus Danis adiudicatum eſt, qui ingenioſius
inuentum in ſuis emblematis, & curribus ex-
ibuiſſent, inter quos fuit Otio Gexx nationi
noſtræ addictiſſimus. Quartum præmium do-
minarum fauor vocatut, a faer de Dae
latmque eſt primogenito Dueum Saxoniæ,
digno alioquin fortaſſe Ptincipi, ſed cuius vul-
eus ad demerendam faſtidioſiſſimi ſexus gra-
tiam parum conducebat. Largt inter hæc. ac
profus ab otioſis bibitum.
Succeſſit, licet per medias noctis tenebras,
aliud bellicoſiſſimum ſpectaculum. Prætenſa
eſtin media Caſtelli area meta lignea trium pe-
dum altitudine, ſuper quam viginti Nobiles
cataphracti pedites lanceis concurrerunt, ſin-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
naturali. Cæteri deinde ſuo ordine,quos Cam-
pi M areſchalli hinc inde ducebant. Lancea
primum, deinde enſe pugnauerunt.Poſt ſingu-
laria certamina vniuerſi eodem impetu in ad-
uer ſarios incurrerunt, intercedente tamen ſem-
per meta lnter hæc diſploſi ſunt innumeri ſclo-
ErERDvICVI. o,
peti militibus, qui per aream diſpoſiti erant.
Iuſti illa prælii imago ac ſpecies fuit, nam &
metæ ipſi inditus erat puluis tormentarius ma-
ximo artificio, qui in ſubitas coruſcationes,
eruptiones, ac fulmina diſſipatus eſt. Dux in-
terimFridericus intrepide atque in mediis igni-
bus vltimus adhærens metæ, victor adeo, om-
nium iudicio, declaratus eſt. Non impune ta-
men, namque illi ſuæ caligæ incenſæ: atq; in-
gens coma reluxit.
XXVIIRex Principeſque aliique præci-
pui Nobiles Cataphracti in equis, lanceis con-
currerunt. Suſtinuit Rex cum quinque aliis
omnium incurrentium impetum:Rexque idem
omnium fortiſſime aptiſſimeque ſe geſſit. Iſti
ſpectaculo Legati, Principeſque, tota Aula to-
taque ciuitas circumfuſa interfuerunt. Poſt ce-
lebratum de more conuiuium in maius atrium
itum eſt, vt ſua præmia victoribus darentnr.
Primo quidem de certamine ſuperioris diei
peditibus Cataphractis in areaCaſtelli facto.de-
cretum eſt. Ergo idem duoSenatores, Mareſ-
challus nimirum & Cancellarius Cermanicus
eodem ritu, quem ante declaraui, Leonoram
Duci Friderico ſtiterunt, quæ illi pretioſum
annulum in ſuæ fortitudinis præmium obtulit,
duobuſque item aliis, qui proxime ad illum ac-
ceſſerant, ventum eſt deinde ad certaminis
equeſtris præmia, quæ quidem communi iudi-
cum & ſpectatorum omnium calculo Regi ad-
iudicata fuerant. Verumtamen illa ipſe Prin-
cipi filio, qui poſt illum fortius depugnauerat.
rosACOAOILIOERII
deferri voluit. Inrer præcipuos victores exti-
tit Canutus Vlfeldius, nouem digniſſimorum
fratrum primogenitus, qui Cancellario Ger-
manico Germanice illi, vt & aliis,loquuto,Gal-
lice reſpondit; hoc prætextu quod poſt verna-
cnlam linguam Danicam, quam vnam in Dania
regnare debere aſſerebat, Gallica ſibi omnibus
aliis antiquior eſſet: quod quidem, neſcio an
Callorum amore diceret,an Cermanorum con-
temptu: vtrumuis illi conſilium fuerit, profe-
cto generoſiſſimum fuit: pauci enim ibi erant
Galli, at permulti Germani. Saltatum deinde
eſt, primo ad tubarum, deinde ad fſtularum
Germanicarum ſonum, ſed potiſſimum ad can-
tum muſicum metallariorum Ducum Saxoniæ,
quod ſatis iucundum fuit atque feſtiuum. In-
terea Rege ac circunſtantibus, tam Legatis,
qum Principibus, bibitum mutuis impetitio-
nibus, ac reſponſionibus: quibus etiam parem
ſe oſtendit Legatus Galliæ. Rex denique, qui
ſe tantum mediocriter imbutum ſentiebat,
quo ſe hoſpiteſque abundantiis prolueret,
iuſſit, grande vas aureum afferri plenum mero,
quod non niſi duobus robuſtis viris ſuſtine ri
poſſet, illudque ſuper ſedile ligneum, mantili
ſtrato imponi: Sacrifeulum dixiſſes, qui lu-
ſtralem aquam conficeret, cum eo munere fun-
gebatur. Nouem ille ſibi crateres aureos dari
curauit, quorum vnuſquiſque maximæ ſiti ſe-
dandæ,ſi ſemel hauriretur,ſufſiciens erat. Octo
deinde adſciuit compotores, quibus ſingulis
ſuum craterem diſtribuebat, hauriens ipſe e
IERDAICVMI. io
vaſe capaci, digitoſque immergens. Cum vni-
uerſi biberant, crateres reſumebat, replebat-
que nulla intermiſſione. Illo denique exſiccato
poculo, idem præſtitit Imperatorius Legatus,
quem Rex prouocauerat, idem Gallicus ab lm-
peratorio prouocatus, & Polonicus Gallico;
cæterique deinceps.
XXVIII. Legatus Cæſaris, cum coniuge. ac
Fratre Hafnia profectus eſt. Cum prius per
Nobilem Virum e ſuo comitatu. Legatum no-
ſtrum ſalutatum miſiſſet, qui illi viciſſim Baro-
nem Auaugurium ad idem referendum off-
cium miſit. Magno ille comitatu egreſſus eſt,
longoque rhedarum & curruum ordine. Ego
& Theologus Longomontanum inuiſimus,
quo humanter & amice ſuſcepti ſumus: Vidi-
muſque illius libros, non admodum multos:
Neque enim doctiſſimi quique, libris vt pluri-
miim abundant: ſed ijs quos habent,ſedulo,ac
recte vtuntur.
o. Ego & Theologus ad Longo-
montanum rediimus, inde ad Mathiam Tho-
mæ, qui in Collegio Regio habitat, in quo cen-
tum ſtudioſi aluntur Regio ſumptu. Magiſter
ille eſt in ſcholis triuialibus, vt vocant, in quas
conueniunt adoleſcentuli.
XXX. Plurimi Nobiles Dani in capita in-
currerunt, quod genus ludi ſupra expoſitum
fuit.
t. Legatus noſter expeditis demum,
& ſatis quidem ex animi ſententia,negoriis,qu,
cum Rege Daniæ peragenda ſupererant, ab eo
os OAROLIOn Ii
veniam abeundi petiit.Rex illi, quam humaniſ-
ſime, & cum magna beneuolentiæ ſignificatio-
ne reſpondit, diſcedentemque ad ianuam cu-
biculi honorifice admoduml proſecutus eſt,mi-
rantibus nobis vniuerſis, qui Regem Legato
minus quum &fauentem ſuſpicabamur,quod
illi ipſi ſæpius, lict iuſtas ob cauſas,reſtitiſſet.
At in eo vis elucet virtutis, quæ ſui tandem
amorem iniis ipſis excitat, quibus inuitis ſeſe
exercuit. Salutauimus Regem omnes manus
oſculo. Ille deinde per Vlfeldium tam Legato,
quam nobis ſingulis, miſit annulos. Non fui
ego ex illis qui munus vllum ſperauerim, ita-
que quantulum iſtud fuit, acceptiſſimum mihi
fuit. Eadem ipſa die Legatus Poloniæ, noſtro
vale dixit.
Prima die Nouembris feſtum omnium San-
ctorum nobis priuatim celebratum eſt com-
municatione corporis Chriſti, viaticique loco
ſumpſimus, nauim enim conſcenſuri eramus,
& intempeſtiuo tempore infame periculis mare
adituri: quo tamen conſilio nos dehortaba-
tur Rex ipſe Daniæ nauigandi peritiſſimus.
Verumtamen ita Legato noſtro placuit, nam
poteramus in Sueciam terreſtri itinere perue-
nire traiecto facile Elſingorenſi freto. Iſta die
pranſi ſunt cum Legato noſtro, N. Roencran-
tius, Aulæ Mareſchallus, vir multis Legatio-
nibus functus, ſatiſque ſuâ ſponte in Galliam
propenſus,& cum illo Chriſtianus Ranouius,
ad quem mili litteras dederat Marchio Roul-
lacus, qui totum hunc tractum non peragrauit
IERDAICVMI.ioo
modo,ſed cum Optimatibus quibuſque hoſpi-
tii, & amicitiæ fœdera contraxit, plurimoſque
in Gallia iuuit, vti ab Illuſtriſſimo Abbate Co-
nopaſxio in Polonia didici. Legatus noſter Po-
lonum proficiſcentem reſalutatum iuit, ac de-
inde Sereniſſimam Electricem Saxoniæ, duoſq;
illius flios.
Iui ego poſtea cum Theologo noſtro ad Lon-
gomontanum, qui nos ad Gymnaſium publi-
cum duxit, in quo aſſeruatur alter e Globis æ-
neis Tychonis Brahæ, ingens & exactum opus.
Celeſtis eſt iſte globus (nam terreſtris non-
dum recuperari potuit) vbi omnes aſteriſmi
inſculpti ſunt, gradus, atque minuta: habet il-
le circuitum octodecim pedum,diametrum ſex.
Super horiontet illius h,c verba inſcripta ſunt.
o Criſto xato, i . regente in Dni
Friderico I. Ec cleſi mchi coformem
giohum, i qo ffxa octax ſpheryera ce-
ſitr ornis deprehe,ſis qne e ſiri
mſi erſentare, erratiqe ſtelrm
per e paretis pereeigrs decrexit, Ceſo
terigen i atioem em cpint, eca-
ico q;ere patefaflo, yee rabe, Othoni f-
lir,i pofer fecit feri.
Quiratione vero vel fato factum ſit,vt Tycho
Brahe eDania migrauerit geminoſq; globos ſe-
cum exportauerit, alius erit dicendi locus.Cæ-
terum quomodo iſte, quem vidi,in Daniam re-
portatus ſit,diſco ex inſcriptione, quæ ad pa-
rietem, vbi ſeruatur, affxa eſt, quam ſic de-
ſcripſi.
mo AARO LI O ERII
Sie oſper,ſe irlinr er, eee is: o,
em Celiſlcrm, od ider,i genis, c
impedio ycbon Brale ſfronomies oh-
eratione, in inſl eem fabricrum eſt. Mi-
il rt perfectionem ta noſtra iſſtrinr,i-
dit, nome Prmibrgo dedit, Daii famam: Cm
plſclor oo c- mrrmffecii p norſicceſ-
ſ onſtret, moxeri cœpit, e exterr ceſſit, pri-
mo eaticam, mox Pragam,iie Vyeam de-
fet t: it i cele ice cgnt n terr
pii: tadem capt Myeſſ irtte. dft,
ſicio teræ memoriæ Princip Vri
patri veſt tropbm tx peregrino rre in-
dican, reſtititr. nno T ;a. Cl. De-
ce,rr.
Vidimus item ſextantem circuli, organum
ingenioſiſſimum, Longomontano, vt ipſe ait,
inuentum, cuius ope ſtellæ deprehendi,eorum-
que motus, ortus, ac interitus obſeruari com-
modiſſimt poſſunt. Vidimus & aliud inſtru-
mentum automaton, ſiue horologium, cgregii
artificii, in quo omnia, quæ in cælis aguntur,
repræſentantur oculis. Sed præ omnibus orga-
nis ,ſtimanda eſt optimi Senis ſcientia,humani-
tas, atque virtus : neque enim in hac tanta æ-
tate laborandi finem vllum facit, perpet uumq:
cum doctiſſimis quibuſcumque Mathematicis
litterarum commercium obſeruat.
II. Sereniſſimo Principi Daniæ, vxorique il-
lius, itemque Duci Fridetico Legatus noſter
ad profectionem ſe accingens,ſalutationes ſuas
detulit, & nos pariter vniuerſi. Præcipuos item
IER D A Ni v v.ri
Danicorum Procerum conuenire & ſalutare
domi voluit: at pauci illum expectauerunt, ob
cam, credo, rationem, quod minus ſplendide
& ornate habitarent: quos quidem ego dicere
auſim, parum in virtute profeciſſe, qui non au-
deant frugalitatem palam ferre. Nam. cur p-
deat illos deliciis, & luxu carere. quibus deli-
ciarum adminicula natura denegauit: Inuenit
ergo tantum iſtos domi Chriſtianum omo
ſn, Regni Cancellarium: Chriſtophorum vl-
feldium, Senatorem, a quo primiim exceptus,
& in vrbem inductus fueratRoenx rantium,
Aulæ Mareſchallum: & deinde ſub noctem Re-
gias filias, quarum natu maior, quæ Penceo
nupſerat, poſtridie Glucſtadium profecta
eſt.
IIIVlfeldiorum domum me contuli, atque
vt illis aliquod noſtri monumentum relinque-
retur, dedi Canuto Vlfeldio, quem in Galli-
cum nomen tam pronnm eſſe ſupra notaui e-
XXXXXXt:
maniter, quamque ex animo id munus excepit.
Dedi Laurentio fratri elegiacos verſus, qui-
bus aduentum noſtrum in Daniam deſcribo,
ac, ne quis eximiam Fanerelli, tenucmque
meam Latinitatem perperam collocat putet,
ſciat velim, huiuſmodi Nobiles, neq; aſperna-
i,neq; neſcire(quodNeronis votum fuit)litte-
rs: imo eruditiſſimos eſſe linguis ac diſciplinis
vniuerſos, & vix in Nobilium gradu confſtere
poſſe, qui literatiſſimus non ſit. Sed & nonnul-
vv v
Ira CA R i mi
li ſunt etiam inſignes, demiratuſque ſum ego
ſenem Roenrantium, ampliſſimæ familiæ
patrem, quam pro ſua ſumma prudentia atque
virtute ad mores ſuos exigi inſtituique voluit.
Deductus ſum ad illum â ipſa die à Fheologo
noſtro. Vir ille eſt ingentis doctrinæ, quique ſe
Theologiæ, ac præſertim Bibliorum lectioni
penitus addixit, Græcæ ac Hebraicæ linguæ
ſcientiſſimus. Cæterum integertimi moris.
Porro, vt aliquod amicitiæ ſymbolum hoſpiti-
bus ſuis Legatus relinqueret, duodecim illos
Nobiles Danos, quos in aſſiduo comitatu ac
miniſteriis habuerat, torquibus aureis, aliiſque
huiuſcemodi elegantiſſimis muneribus dona-
uit. lnferioribus vero Palatii Offcialibus ſex-
centos Imperiales thaleros.
IV. denique, tametſi aduerſus eſſet ventus,
nauim conſcendimus, plurimaque Daniæ No-
bilitas nos ad dromonem vſque, quo in nauim
tranſportari debebamus, comitata eſt, dromo-
nemque ipſum conſcenderant Roenrant-
-ius, Cornifcius Vlfeldius, loannes Vldricus.
Petrus Vvibius, & ex Saxoniæ Ducum comita-
tu elegantiſſimus adoleſcens Vvardreus, qui-
cum ego recentem amicitiam inieram.
Poſtquam tres dies vento ſemper aduerſante
ad vadum heſimus, allatus eſt ab vrbe nuntius,
expedire, vt ad commodiorem breuioremque
nauim transiremus, ingruere nimirum hye-
mem, quæ maioribus præſertim nauibus peri-
culoſa eſſet, quod etiam ex naue, quæ Lega-
tum Hiſpaniæ deduxerat,obis patefactum eſt;
Illa
IrEDaMCVI.n
Illa enim fractis duobus malis reuerſa eſt ſepti-
ma Nouembris. Hæc mutatio non placuit Le-
gato noſtro, qui ſuper hac re a Legato Polo-
niæ conſultus eſt, qui quidem & ipſe tres aut
quatuor dies ante nos in vado hærebat.
Vl I. Roenxrantaius inuiſit Legatum no-
ſtrum Legatumque Poloniæ, illiſque quâ fde,
& comitate eſt, commodius iter per minores
naues pollicitus eſt.
IX. Placuit Legato, qui cubiculi tædio ten-
tabatur, in ripa maris, quæ proxima erat, de-
ambulare: deſcendimus itaque decem cum illo
cum ſclopetis volanteſque aues appetiræ ſunt.
Cum rediret, nuntiatum illi eſt,Cancellarium
Frii illum voliiſſe conuenire, indeque ad Po-
loni nauim tranſiiſſe. Iuſſit itaque ſe illuc duci
Legatus, fueruntque per ſemi-horam ſimul. il-
liſque Legatus alliæ litteras. quas in naui ſu.
per Ducis Aurelianenſis in Galliam reditu ac-
ceperat, aperuit: quæ res mirum in modum
attonitos illos reddiditiduxitque vt de con-
fugio Ducis Aurel. cum Margareta Lotharena
acriter diſputarent, quod idem comitibus
Poloni contra nos factum eſt, qui in alio cu-
biculo ſedebamus: adeo Gallorum concordia
exteris ſuſpect, atque inuiſa eſt, quâ nos ad
rotius Orbis imperium niti poſſe,non ſine tatio-
ne formidant.Egredientibus e Poloni naue at-
que ad noſtram redeuntibus, duodecim ex v-
craquc ingentes machinæ diſploſæ ſunt.
. Plures noſtris in terram ad venatum
tranſducti. A prandie Cancellarius Fri cum
r A R E RII
Decco genero, Roencrantio Vvibio & aliis
Legatum noſtrum dromone adiit. Aduenerunt
etiam Legatus loloniæ cum Reſidente Bata-
uorum. Iterumque lis ſuper Ducis Aurelian.
matrimonio, me etiam patrocinante, diſcepta-
ta eſt. Neque vllæ tamen hactenus ſportulæ
allaræ ſunt.
lQui D Mattini fuit. in apotheca mea
thythmos Gallicos ſuper præſenti ſorie ſcripti-
taui, quibus Legati noſtri animus, qui capitis
dolore laborabat, noniniucunde recreatus eſt.
Ille vtique præ frigore coactus eſt, me non diſ-
ſuadente, inter medios cleros ſedere, in imo
carinæ fundo, vbi nos aquæ ſuperfcies ſex, aut
ſeptem pedibus exuperabat, hauſitque oculis,
atque naribus coquinariæ nauticæ ſordes, at-
que fœtorem.
:::::õ::::::
II. Auaugurius plures enoſtris in ſubur-
bium Hafniæ ad conuiuandum duxit. A pran-
dio Cancellatius Frii, pluuio, intempeſtoque
aere, Legatum noſtrum ad vadum adbuc hæ-
rentem adiit,illumque hortatus eſt,vt perNor-
uegiam iter Stocholmi peteret, atque iterum
ſecus Helſingoram ac Srgen verſus rediret,
quod ille non probaui reſponditque, ſe velle
per mare Balthicum nanigare. Tum vero dixit
mihi Vvibius, ſe in Germamam, vel Sueciam
miſſumiri pro rebus Ducis Friderici, qui in E
piſcopum Bremenſem fuerat electus. ſeque vix
deinceps in Galliam rediturum, opuſque Regi
Daniæ eſſe, vt alium in rebus ſuis,agentem de-
Putart.
rEDAI. i;
XIII. Nauim mutauimus, anque in com-
modiorem deſcendimus, in qua tamen i. tor-
menta erant maiora bellica. Idem fecit Lega-
tus Poloni, qui ſeſquihorâ ante nos ſoluit, v
Dantiſcum peteret. Secus littus Scaniæ illa
die nauigauimus, ſexque milliaria confeci-
XIV. Quâ in mare Balt hicum intrauimus.
oborta eſt per noctem ingens tempeſtas, quæ
ns vehementerſuccuſſit.
XV. Continuauit illa tempeſtas, ita vt ſex
milliatia retrogredi nobis fuerit neceſſe, Born-
holmiam inſulam verſus, vbi prope caſtrum
iacta eſt anchoma. Pertinet illa ad Regem Da-
niæ, eique vnus Roenrantiorum familin
prtfectus eſt. Plurimi e noſtris terræ appule-
runt caſtroque ſucceſſeruut. Egre i nobs.qui
remanſimus in naui, dies illa tranſacta: mihi,
qui tota die in nauſeantem ſtomachum relucta-
us fueram, ſuccumbendum tandem fuit,eiol-
endumque ſuum Neptuno tributum.
o:xVI. Noſtri ad Caſtrum redierunt ad con-
uinitm pridio ondictum, qua de re Legatus,
qujin nui remanſerat, iis ſuccenſuit; nimirum
qit enrus, interea dum abeſſent, ſecundior
efaſurat ſed :& ipſe Nauarchus caue a. n-
ſtbideductus fuerat, mentitus Legato ſe illut
eiſci opoetee ad coeiendas candelas;
vude poſte quibuſdam hæc inſula Cdii-
iuncupat iſtiReuerſi:fimt tandom :illi
ogrglt paſti, tque ptti, horâpoſt meridiem
eriiâ,y it vt didi fere inegra diſpendium fi-
H ij
ns CA ROLIOERII
ctum ſit Soluimus inde diſploſis rite tam na-
ui, quam a Caſtro bombardis. lbi duos ſal-
monesâ piſcatoribus ſeſqui- thalero noſterOe-
conomus emit, quorum quiſque ſi in macello
Pariſienſi fuiſſet, quindecim aureis æſtimatus
eſt. Empti vtique ſemithalero o. mediocres
aſelli,,o. ventribus famelicis ſuffecturi, mo-
x.
XVII. A ſiniſtris Chriſtianopolim vidi-.
mus,quæ Chriſtian. hoc llII. ædificata eſt.
Limitanea eſt ill inter Blexingiam,quæ Daniæ
eſt, & Smalandiam, quæ Suecie; conſtat pau-
cis ædificiis. A dextris paulo poſt Oeylandiam
inuenimus inſulam ſatis, vt aiunt, fertilem,
quæ ad Regnum Sueciæ pertinet: eſt illa octo-
deeim milliarium longitudinis, duorum lati-
tudinis: conſpicunmque eſt eaſtrum Borcol-
mium, quod quatuor milliaribus Calmariâ
diſtat.
XVIII. Calmariam appulimus, primam in
hac plagaSueciæ vrbem, eſt ibi arx rite, atque
ex arte ædificata, quæ mari imminet, cuique
tranſeuntium naues vexilla ſubmittunt. E re-
gione illius modicoque interuallo extat propu-
gnaculum quadratum, quod mari cingitur.
Salutauimus arcem tribus tormentorum icti-
bus: duobus illa nobis reſpondit. Deſcendi-
mus interram,miſitque Legatus ad Prefectum
arcis quaſdam e noſtris, qui ſuum aduentum
nuntiarent, peterentque ab illo nanclerum,qui
nauim noſtram Stocholmum vſque, velſaltem
Elſuiapium regeret, propter difficultatembre
I ERDACv . rr
uium & ſcopulorum in hoc mari ſparſorum,qui
ab exteris nautis hac præſertim anni tempeſta-
te tentari ſine ſummo diſcerimine non pote-
rant. Datus itaque nobis eſt gubernator, quem
ex vultu peritum in re imperitiſſimum, certe
infelicſſimum agnouimus. Interim vero dum
iſte nobis rector conquireretur, ingreſſus
ſum cum Legato incognito in Eccleſiam, vbi
funus peragebatur, adhærebatque altari Sa-
cerdos cum pallio, & chirorhecis canens,inter-
dumque ad populum ſe conuertens. Iuſſit me
iſtum poſtea affari Legatus. Erat vero ipſe
Prouinciæ Epiſcopus, vt didicimus, ex quo
cum nonnulla, ſuper præſenti rerum ſtatu,ſci-
ſcitarer; viciſſim ille meinterrogauit,militeſue
eſſemus, an mercatores Vtrumque ſumus
(reſpondi) atque fortuna factum eſt, vt ſic
vna conuenerimus. Atque ibi Legatus, quaſi
qui frumentariam ageret ipſe, petiit ab homi-
ne glorioſo pariter, ac paupere, num bonæ eſ-
ſent in Suecia ſegetes. Meliores (inquit ille)
qum vos ipſi habeatis, vndecumque vos ſitis.
Commouit nos vehementer iſta reſponſio, a-
lioſque indignatio, alios cachinnus cepit, vide-
re hominem Suecum, cui ſecale,vel hordeum
panis primarius ſit, cum Roſſiaci Domino,vbi
optima totius orbis terrarum ſeges metitur,de
poſſeſſione melior:s tritici coutendere.At di-
cendum eſt tamen, quod res eſt: & ipſi quo-
que aliquod tenue frumentum habent: verum-
tamen ſuum panem:tam ingrate ceruiſia,& fœ-
niculo condiunt, vt illum omnes auerſare-
H iij
ns CaRoOOERII
miur. l Cermania etiam idem eſt pinſendi con-
diendique panis modus: at longe alia eſt tritici
bonitas,atque copia.
XX. Quæ Dominica fuit, Calmaria poſt
ſolis ertum ſoluimus; habuimus, ſiniſtris Sue-
am prætenſam, a dextris Oelandiam ifulam,
ſex confectis per propitium mare, milliaribus,
raſius promontoium, ſiue rupem frr
nueupatam, quam mare vndequaque alluit.
Aiuntin eius ſummitate lacum eſle aquæ nigrg,
nigrorumque pariter piſcium, quos nemo de-
guſauit impune. Credo egoid ea ratione dici,
quod nemo illueaſcenderit, tam eſt ardua, pr,-
rupta, & inaceeffa hæc rupes, vncde illi M-
it, hoc eſt, virginis nomen inditum eſt.
Fabiila vero vetus pernulgara eſt, violatam â
latronibus virginem, eiim vltr hominum con-
ſpectum pati nonpoſſet, ad rupem illam, ad
quam nemo aceederet, nangio transfretari
voliiſſe, relictamqe ibi ſolam, cum in aridiſ-
ſimo ſcopulo neque herbam, neque radicem
quâ ſei aleret, inuenitet, in lacum ſe præcipi-
taſſe, i einde atro colore ad conteſtandam
crudeliſſimæ de ſperationis memoriam infectus
ſit. O ſæclui inſipiens (dicet quiſpiam ) &
quam raræ ſunt nunc puellæ, quæ vel proſtitu-
tæ, vel ereptæ virginitatis maculam huiuſmodi
eluuione expiare velint. Tota hæc nobis dies
gtatiſſima, ac lætiſſite fuit: ſereniſſimus aer,
fecundiſſimus ventus geſtiebam ego ſuper fo-
ris eumMolano deamnbulans, tepuranſquo a-
put anitium meum, ſequenti dio forenſem pa-
t ꝶR AICMI. ,
læſtram Pariſiis aperiri debere ipſi dicebam,
plures Cauſidicos æquales meos, cum ad ſta-
tiuam in baſilica Pariſienſi columnam conueni-
rent, de incolumitate mea procul dubio ſolli-
citos fore, quæſituroſque inter ſe,vbi gentium,
vbi terrarum tunc temporis conſiſterem, nec
diuinaturos in mari Balthico tâ nauigare felici-
ter. Quam eſt illa (inquiebam) otioſa atque
vmbratilis vita vrbana: Quam eſt degenet &
forti indigna viro, qui ad vniuerſi orbis poſſeſ
ſionem vſurpand natus eſtl quantæ vero ſunt,
& quam variæ peregrinantium voluptates
quam commodum eſt illis, atque opportunum
mare En quot quantique hic ſumus, & nos,
& impedimenta noſtra ſine vllo detrimento
conuehuntnr qum eſt hæc nauis agilis,ac be-
ne inſtructal profecto, ſi hic ventus adſpiret,
craſtinâ die Stoxholmum appellemus. Hæc ego
imprudens aſſentienti ſodali ingerebam. Sub
noctem paulo vehementior ventus euaſit, ſuc-
cuſſaque aliquantum nauis, ita vt plurimi cubi-
tum maturius irent. Cœnaui ſolus cum Lega-
to, qui me fere ſemper priuatæ menſæ adhibe-
bat: circa horam octauam Varennus,qui mare
alis licet iunenis tentauerat,Legati cubiculum
intrauit, prudenterque (ſi mens non læua fuiſ-
ſet) admonit, nobis decem duntaxat millia-
ria ſupereſſe maris liberi, quibus confectis ad
ſiniſtram Elſnapium verſus, inter rupes, fle-
ctendum nobis eſſet, quod non niſi claro die
fieri commode poſſet: proinde hoc nimis pro-
pitio, vehementique vento, abiicienda,cite
H iij
o C, OOI OE RII
contrahenda maiora vela, ne diuertigium præ-
teriremus; quidam, qui ſibi magis ſciolis eſſe
videbantur, reſtiterunt. Itaque increſcente
vento, obortaque in intempeſta nocte ingen-
ti rempeſtate, ita agitati ſuccuſſique fuimus
vt circa mediam noctem. concitatiſſimo impetu
decumanus fluctus foros ſupergreſſus ſit, con-
tinuoque lecti noſtri vndique perpluerint. Ad
hanc vndam excitati repente omnes, Tubicen
noſter terribili, ac luctuoſâ voce nos vniuer-
ſos periiſſe exclamauit. Conſequuti illico alio-
rum eiulatus, ac gemitus,D eum Diuoſque in-
uocantium, ſe ſuamque ſortem incuſantium.
Exiit e ſtrato Sacerdos noſter, atque ad Lega-
tum ſe contulit, eoque rite abſoluto, ſe nobis
omnibus conſtantiſſime præbuit, ſingulique
peccata confeſſi, noſque inuicem amplexatiſu-
mus, Veniam iniuriarum mutuo petentes.. Eo-
dem impetu quo peccata, ſtomachi etiam nau-
ſeam euomuimus ad cruorem vſque, proſtrati
omnes quadrupedum more, nam ne ipſi qui-
dem nautæ propter imiam quaſſationem con-
ſiſtere poterant, adeo perculſi, & attoniti, vt
quo ſe verterent, plane neſcirent, nec quo
dirigerent curſum. Nauis ipſa, morientum in
morem, differri ſpaſmatis, conuellique vide-
batur: nam præterquam quod prora, & pup-
pis. quaſi ſubſilientis equi caput, & clunes al-
ternis efferebantur, qui naturalis eſt nauigandi
modus:alius ſuberatâ duobus lateribus motus,
qui cum hine & inde hanc, & illam partem ſiu-
ſtiliſſet, ac ſucceſſiua libratione inclinati pars
IE R DaICVi. r
ſublata deberet, ſuboriebatur tertius veluti
trepidationis morus,quo totius nauigii compa-
ges credebatur diſſolui. Concurſabant interea
remiges pro ſuo quiſque munere, alii ad vela
eontrahenda, alii ad tormenta ſtrictius colli-
ganda, alii ad rimas inſpiciendas obturandaſ-
que; illi inter ſe arietare, proſterni, ſtratiſque
noſtris cum vectibus, machiniſque ruere, noſ-
que barbaris, inuſitatiſque clamoribus terrere
magis ac magis. Redintegrabaturinterea tem-
XXXXXXXXXXXXXXXX
tes, in denſiſſima illunique nocte fulgorem
quis eredar) & coruſcationem emittebant,
quaſi ſilices inter ſe colliderentur: vndæ
idemtidem in ſummos foros excurrebant,
renitentibus ſemper tamen, ac reluctanti-
tibus nautis, qui nihil nobis ſpei relinque-
bant, niſi cum dies illuceſceret. Nullus inter
nos fuit, quin precibus, votis, pectoriſque
planctu, ſaluti communi adlaboraret. Diuæ
ego Genouefæ voui me ſtiturum, quam pri-
mum Lutetiam rediiſſem, atque in illius fano
(quod Pariſienſium Aſylum eſt) D. Opt. Max.
gratiascelebratione Miſſæ redditurum: aditu-
rum etiam D. Franciſci de Paula, cui quondam
Deus Omnipotens mare impune pedibus tere-
re, ac tranſire conceſſiſſet. Hæc idemtidem ver-
ba repetens, i iperr ventir ri, i-
ſerere e,r.
XX Nihilo clementior fuit, ſubobſcura
quippe, ita vt ne medii quidem milliaris ſpa-
AROLI OE RII
tium conſpicere poſſemus. Itaque ſub meri
diem nos octodecim milliaria præter flexum,
quo Stocholmum itur, delatos eſſe nautæ re-
nuntiarunt,dubitatumque eſt, num Dantiſcum
verſus, curſum dirigerent, adeo nos Suecia
venti arcebant. Creditum eſt, nos per hanc
tempeſtatem centum milliaria Germanica con-
feciſſe penetraſſeque vſque ad Finlandicum
ſinum. Teterrimam hanc diem nox ſimilis, nec
priori diſpar conſecuta eſt. Nemo per diem
cibo, nemo pet noctem ſomno indulſit.Ferreus
nos ſine ſopor. ſiue potius ſtupor in ſtramentis
abiecerat inter cœnum, vomitum, omnis deni-
que generis ſordes volutatos. Quis terrores
illius ſuperioriſque noctis, quis funeſta ſomnia
fando explicet, dum ad minimam claui com-
motionem identidem excitabamur Horarum
interea ſegnes moras incuſabamus, lucâ, diem-
que ſuſpirantes: nam per hoc ſcopuloſum ma-
re debile eſt ambiguumque in acu maritima
ſubſidium.
Xl. Illuxerat, nec tamen reſederat tem-
XXX:XXXXXXXXXXX
leremus. Eſt illa Regis Daniæ, ſed quia inte-
gra dies ſupererat, reuertendi ve rſus Oelan-
diam conſilium placuit, vento nimirum buc
impellente. Tantus tamen terror animis nau-
tarum inſederat, vt cirea meridiem ſe a curſu
aberraſſe omnino crederent,quod nos, quibus
ſpes ſalutis aliquaobiecta fuerat, vehementiſſ-
me torquere cœpit. Intraui hora tertia in Le-
ITE R D A ivi v mi.a;
r
gati cubili.qucm dusbus diebusnon vide-
ram. Offendi illum fatigat quidem, & ex ſto-
macho laborantem, ſed intrepidum & qui me
fauſta omnia ſperare inbebat.Exiſtimans tamen
ſcquenti etiam nocte in alto mari nosdecutrere
oportere : nam ſcopulis recedendi eſt, dum
dies ſit. Cum hæc ita reputaremus,aliquis e gre-
gariis nautis.dum ad ſuppara aſcenderet, terrâ
deprehendit t continuo ad illum rectores,nau-
tæque Primarii, & ipſe Nauarchus aduolarunt
iudicaruntqne a ſiniſtris Oelandiam, a dextris
Promontorium infra, ſibi videri. Seſqui-
hora diei tantum ſupererat: terræ vero illæ
tribus milliaribus aberant: quadrans nobis
venti Sueciæ parte adſpirabat nauigandum-
que recta etat inter nfru, & Oelandiam,
quod fretm anguſtiſſunum eſt: Itaque ne hine
in rupem offenderemus, inde in breuia ſecus
inſulam impelleremur intentiſſimis oculisnau-
tæ, vectoreſque t prora intuebamur. Oppor-
tunum nobis admodum fuit, ac ſalutare, quod
tergo promontorii virginei Sol occideret, vn-
de longa ſatis coruſcatio illud e mari eminere
aſpicique faciebat: hora itaque circiter ſepti-
ma, inoffenſo curſu Promontorium, allidenti-
bus alioquin infame, nobis vero opportuniſſi-
mum, & feliciſſimum præteriuimus: lætique
inde per tranquillitatem cœnatum, dormitum-
que iuimus, & circa mediam nocten iacta eſt
anchora prope Oelandiam e regione Borrhol.
mu Caſtri.
CARoLr ootII
CROLIOERII
IrE RsVECICVM
meciis ſcopulis nos quieuiſſe nocte
illa deprehendimus : ld tamen ab aliquibus e
primariis nautis negatum eſt. Verum percul-
ſis ſemel mentibus vel pericula, vel periculo-
rum imagines ſeſe continuo offerebant. Meri-
die Calmariam appulimus. Remanſit in naui
Legatus, in qua illi pro ſua dignitate commo-
dior babitatio erat. Plures in terram ſtatim
deſcendimus, quibus ſolum terere incredibi-
le ſolatium fuit. Per ego octodecim dies ve-
ſtes non exueram: per tres, aut quatuor dies
aliqui cibum nonviderant, adeo in tantis peri-
eulis deſpondetur animus, adeo per tantas
concuſſiones nauſeat ſtomachus. ltaque di-
gnas Mahometis paradiſo epulas, dignos ſom-
nos experti ſumus, in tepidiſſimo hypocauſto
cœnauimus, ac dormiuimus: vbi & hoſpes, &
coniux, ſerui, ancillæque, infanſque in cunis
totâ nocte vagiens, quatuorque milites cerui-
ſiam, ac fumos alternis ad diluculum vſque ex-
baurientes, nihilo mihi inquietiorem ſomnum
reddiderunt.
r-n svEiCVI. r
XXIII. Pilos, qui mihi præ terrore hor-
ruerant, ineanuerantque, apud tonſorem de-
poſui. Meridie vrbem Legatus intrauit,aliquo
etiam popelli concurſu,ad tormentorum æneo-
rum ſonitum excitati: nam non aliter vel nauim
conſcendebat, vel.deſcendebat. Prandimus
omnes cum illo, admiſſiſque illius menſæ Na-
uarchus, cui pateram argenteam donauit, nau-
tiſque reliquis centum thaleros. Atque in fine
conuiuii, rite ac more regionis, propinauit ſa-
luti Regis Daniæ: quod vniuerſi ſtantes, nu-
doque capite peregimus.
XxIV. In hoſpitio Legati ſacrum Miſſæ
ſacrifeium celebratum eſt, quod Sigiſmundi
diſceſſu,factum fortaſſe in Suecia non fuerat:
conſtans enim eſt in illo regno, omni ali opi-
nione exclusâ, Lutheraniſmus: plurimi e no-
ſtris vororum, qu pro ſua communique inco-
lumitate fecerant,rei,Dominicum corpus con
municauerunt, quod idem ſequenti die præſti-
tit Legatus. Ad Præfectum arcis, qui morbo
laborabat, nomina omnium noſtrim ſcripto,:
quontam id poſtulauerat, tranſmiſſa ſunt: ni-
mirum, vt commearui noſtroconſuleretur, &i
fortaſſe:etiam ob alias cauſas, ne quis ſcilicet
impoſtor ex Gallici legati oomitatu mentiri ſe
poſſet, Atiſti arciumPeæfecti,tam in Dania,
qumi Suecia, aduiente Lgato noſtro æ-
grotifueruut ſemper Cur ita eredo quia te-
uitaeis ſuæ pudebe ,oa,vel ne caſtrorum ſuo-
rumi acotiam militpm lefectus notaretur.
xl Ephippiahabenaſque, & reliqua
s CA R O LI O E II
itineri inftitnendo neceſſaria nobis comparaui-
mus: nam nudi equi nobis t publico commo-
dabantur. Hæ ſunt enim oppidanorum, & ru-
ſticorum:angariæ, vt equos ſuos ad neceſſita-
tes publicas prbere tenenntnr: Itaque breui
obtento diplomate Regio, qtilibet poteſt vni-
uerſam Sueciam qum longa,quamque lata eſt,
nullo ſumptu, peragrare. Pumiliones ſunt illi
equi, at iuidi, alacreſque, ſine ſolis, fne ſel:
lis, & habenis: habenas aque, ephippiaque
Calmariæ nobis conſci quatnor thaletorum
pretio prouide curauimus: quihuie ſumptui
pepercerant, nudis equis,vel certâ clirellis,non
fie aliorum riſu, toto irinere mſederunt. Sin-
gutis diebus quinquecirdite milliacia confcie-
bamus, ſemelque, autiecum equos edlâ mo-
râ mutabamus, mane& vſpere tantiim com
edentes, intercepoque breitate diti pranl
dio. Præcurrebant intetim quivſibus noſtri
neceſſaria per manſines ipronideri: curabant
nequs. enim maguo oomitauti fiſcipendo idos
nes ſumt: diuerſoria Suecica, nec:vlli puregri-
no, qui paul:maiorem fanliim ſetunar,
i. Seciam ier inſtitunr attor fmm,quinma-
ture Reginam & : Rempublicem Soeuit de
aduentu ſu pimonrit e tilhi ſuaſuimme
pronidentia, ac cra, pfbqus:regioni epibus
commeatui nſtre teflueranc,: inumqu;
Hiſpanicmnr,allitt &benanum nonue-
hebatut: nam eertiſiæ petaoppipdſſim, &
pagos inunini poteſtlſtaqut qdioadino-
ſtros vfus,.& mpedimenea noſtra plſquâm
EsvECICvI. r
ducenti equi neceſſarii erant: comitabantur il-
los pueri puellæque ruſticæ, quos pari paſſu, li-
cet incitatiſſimos, adæquabant: nec tamen in-
uiti hæc ſeruitia exhibent : credo quod aliunde
tributis vexati non ſunt. Cæterum plebs illa ru-
ſticana nec incommode, nec miſere veſtita eſtt
nec me in tota Suecia quemquam nudum aut
lacerum videre memini: atque vti deliciis diui-
tes non affluunt nec ttiam pauperes miſeriis
interficiuntur : ruſticique infimi non ex tela &
cannabe, vt ſunt fere noſtri ſed ex lana nigra
induti ſunt, talis enim eſt ouium Suecarum co-
lor. Calceos habent ex corio non ex ligno; in
capite pileos nocturnos: laneas in manibus chi-
rothecas : ſicque in vehementſſima frigora,
quibus regio infeſtatur, probe muniti ſunt: ad-
de quod immenſæ ſyluæ, quibus tota fere Sue-
cia tegitur, ingens. illis eſt ad hæc mala depel-
lenda ſubſidium. Circa pagos, qui rari ſunt,
cxigua ſunt ſuaa, in quibus triticum ſetitur:
dubitarem admodum an illæ meſſes ſuis agni-
colis ſufficere poſſint, adeo pauca ſunt iugera,
adeoque rupibus, ac ſentibus interrupta ac
niſiSueci Regnum ſium antiquiſſimum aſſere-
rent, videretur a paucis annis illa inſtituta eſſe
cultura: exiſtunt emmadhuc incenſarum, atque
erutarum arborum ſtirpes: verumtamen anno-
tanda eſt bominum inmſtria, ingeniumque ſo-
li: incendunt quippe arbores ſyluarum, & ſi-
per cinerem terræ admixtum grauum ſpargunti
ſine aratione ſine occaone, & ſtercorationt
vlla naſcitr feges, on quidem poximo ſe-
CAROLIOEII
quenti anno, ſed biennio poſtea,
Tſſeger emm otis reſondet ari
gricole, bi ue Solem, isfrigoraſnſe.
At quis crederet ex ſterili & arido cinere crea-
ri quicquam poſſe, niſi id iam peritiſſimus Gcor-
gicon Autor a magiſtra ipſe experientia edo-
ctus nos docuiſſet : ſed idipſum ſine aratri, aut
ligonis opera effci poſſe, ſomniauit nunquam.
Exeuntibus Calmariâ infelix ſe nobis terra
obtulit, ſaxis dumiſque referta. Poſt tria mil-
liaria equos mutauimus, & ſub occaſum diei ad
pagum, ſiue parochiam, quæ Oem vocatur,
aduenimus. Obuius venit Legato loci ſacer-
dos, apud quem diuerſati ſumus. Sacerdotum
tuſticorum ædes, publica diuerſoria ſunt, illæ-
que ipſis eâ conditione a Regibus conceſſæ
ſunt: at vero ante banc tam ſalutarem reforma-
tionem plane illæ iuris Eccleſiaſtici erant: Ve-
rumtamen frugi ac prouidi Cenſores nuperi
iſtius euangelii, tompendia ac fructus inter ſe
partiti ſunt, vt Principes ac Reges Eccleſiæ pa-
trimonia ac fundos, presbyteri perſonas, hoc
eſt, moniales, viduas, ac virgines ſibi haberent
nptimo iure: Laicis vero pro ſua portione, com-
feſſionarii tormenti, ieiuniorumque omnium
indulgentia facta eſt.Redeo ad ſacerdotes.quos
inter neminem inuenias cælibem, vel orbum,
adeo illorum intereſt, vt numerosâ prole bene-
fcia illa, ac veluti feuda, recte adminiſtrari &
excoli prouideant. Rex ipſe Reginaque. cum
iter faciunt,illic morantur. Ex abiutibus lon-
gis compacta ſunt ædificia, parietes, ſola, &
tecta,
IIE SVE I V M. ie
tecta, quæ quidem gramineâ terrâ ſuperindu-
cuntur ad arcendas niues: Humilia illa ſunt,
dicereſque foris anſerum, porcorumve ſtabula:
verumtamen intus non ingratæ manſiones no-
bis fuere, parieteſque & laquearia picturis vn-
dique (non ſunt llæ Belgicæ aut Italicæ) va-
riegantur. Lauta ibi parata nobis fuit cœna.nec
opimi anſeres defuerunt; abieruntque nobis in
prouerbium liiiſterialer anſerer Nihil eni m
nobis lautioris gulæ appoſitum eſt. Habitat in
illo vico N. St, Liber Baro & Senator
Regni Sueciæ, de cuius flio, ſtrenuo pariter,
ac erudito adoleſcente, ſupra mentionem fe-
cimus.
XXVII. Alia quinque milliaria confeci-
mus, atque in pago N. Hogrhy, manſimus a-
pud alium ſacerdotem cauponem.
XXVIII. Ad pagum N. y, venimus,
quinque pariter milliaribus confectis, vbi ni-
hilo meliores lectos, quam in nauibus inue-
nimus, niſi quod ſecuri pelagi, atque vento-
rum erams.
XXIX. Quinque itidem milliaria confeci-
mus inter arbores proceras, virideſque: neque
enim vel ventus, vel hyems frondes illis decu-
tit: abietes ſunt atque pinus rectæ ipſæ, & de-
coræ ad miraculum vſque, vt mirum mihi de-
inceps non ſit, erxem dilexiſſe platanos Cæ-
terum tametfi in media Suecia ſub ipſa fere
Arcto peregrinaremur, mitiſſimâ ad hunc diem
rempeſtate ſine frigore, puluere, pluuia, vſi
ſumus :ita vt in itinere ludentes plurimi t no-
v.ꝑ
Io AR -
ſtris, perticis velut lanceis,inter ſe concurre-
rent. Venimus illa die ad oppidum N. i-
er .
on. Quæ dies D. Andreæ fuit, morati
ſumus in dicto oppido : vbi, quia Miſſæ in di-
uerſorio Legati celebratæ non interfueram,
damnaui me cpigrammate, quod Legato ſta-
tim miſi.
Pt r i-enm,famorm t lditrs arl
Egere, iſſi ateſeſecri.
Oie o-in iieo, e orſi npeer
idem
Mon ereo magni temnere i Dei.
ſſt ant me darie congru olp,
:::::õ::::::
ritrri M i, er erit ii ti.
MVemxe ego nes Danoſtati eſdere egi,
egib t Sec, Sarmtic-e pſg.
Et memi me, Priſieſ,b limie Port,
Carie ie egeſpe ocare me.
MNe e tam iſtt cpint oblii vori,
a tibi oſ-qiina recenrir erne.
Oro nm, t ne deicep piedr,
Pgorta ſieſtas cenſet honore parrm.
Nemo tamen, vt verum fatear, me perſtriu-
xerat : Verum aliquid excuſationis fingendum
erat, quod verſifcandi argumentum eſſet: re-
liquum diem in ſyluis auiis aliqui deambulan-
tes conſumpſimus, parumque abfuit quin er-
rabundi nocte interciperemur. At Legatns
quem grauioribus rebus diſtentum putabam,
IrEsvECICvI.i
ntequam ſe ſomno traderet, ſequentes verius
mihi per vnum c cubiculariis miſit.
Pavc diii itorem mini,ipſi
i i Feſtiſe ic uver.
Oſio er beminer en tam decet eſſe pro-
fudo,
e miſerm, t Regem, de ibilofci.
m errrm Domim iceor, er im
mſto egem tepore i go-
Mom ides in tati titſor conſentio fte:
Mecpœne, vtſperac, ariter eſſe yeo.
Hocnii a eger, taiue aſolere culp
ſſeee ha neſ,,no or eſe eæ.
ox erge ad egmſyple conerere egem,
E ene faci, ex eri ipſe mihi.
Mee mibi e ni,ſe omibr h qoqe,
o
MN t inratoiædi ore pdy.
otis pim domr hc,e doftm tot freir,
e colet, exempſe ftt modef txo.
Hne, Ogere, ti nimidoribr er,
um oqe em prenſ,ſponte ſetr
onor.
Admodum mihi, vt verum fatear, plaeue-
runt iſti verſus, præſertim ab homine, qui a
tot annis grauioribus negotiis diſtrictus, otioſa
iſt Muſarum auocamenta impune obliuiſci ne
ditam contemnere, poterat.
Primâ die Decembris per inchoantem niuem
oppidulo illo profecti ſumus, reliquimuſque
Smalandiam, quod verbum puſillam terram
Iij
;AAROLIOO E RII
ſignificat: nam fere tota ſyluis contegitur. exii
guumque ſpatium agriculturæ patet. lngreſſi
inde ſumus in Oſtrogothiam, quæ regio paulo
fertilior eſt: manſimuſque in pago N. Gi ,
vbi Rex diuetſorium habet ventis peruium.
Itaque potiores nobis fuerunt ruſticor um do-
inus.
II E media culina, in qua cum centum a-
gaſonibus humi iacentibus magna prærogatiua
dormieram, antequam dies illuceſceret, ſe-
quentes Legato miſi verſus.
Ortor Gallor interſaiſſim ome,
oi naim ege er egir obii,
:::::õ::::::
-e erim mcrm cerer e ve Poetæ,
Vee mihi precipu mnnnr i eefs
t non it tis obiecta eſt gloris voris,
Caris t obi prmi prripi.
Ergo tir vſtromoniti parere paratr,
Cupa iterum fareor probraprdendame.
ite Dema lacryi prir oheeats aarir,
Pt enim ofenſ uam tſit, ipſe daret.
MNmine piacato:ſi me ee conſput orbir,
Libs at anmſydere vſye ferr.
m teſpectem, ta me correclio, M x i,
oreat, inue t et meaaeeqies.
Inde per Caſtellum N. Preuin, quod aquis
cingitur, ter mutatis equis, Lincopiam ve-
imus
IlI. Quæ Dominica erat, Lincopiæ manſi-
mus, vbi Academia eſt litterarum, at exi-
rEsvECICVI.;
guo Scholaſticotum numero. Inſignis item
ibi eſt pro regione Eccleſia longa, lataque. in
qua ſacella hinc &inde plurima ſunt, quorum
aras diruerunt, ſepulcra ac tumulos ſubfti-
tuerunt. Præfulget inter alia Bielcorum fami-
liare ſepulcrum, quæ familia eſt inter Regni
præcipuas. Concionantem vidimus paſtorem
o veſte linea:, quam im vulgo vocamus.
Sunt ibi duo organa ſeparara.: Eſt crucifixus,
ſumt imagines Sanctorum. Triſte ibi diſcipli-
næ Suecicæ exemplum vidimus, infelicem ni-
mirum puellam, quæ in corpus ſuum pecca-
uerat, quam ideo, vt illius pudor omnium
oculorum conſpectu ſuffunderetur, ad ingreſ-
ſum templi in conſpicua cataſta genibus fle-
Xis toto mane ad meridiem vſque collocaue-
rant. Legatus qui hereticorum templa aſ-
pernabatur, ne nihil ageret, adiit domum Re-
giam, ædificatam ad morem deliciaſque re-
gionis. Poſt cœnam Scholaſtici ſub frigidiſ-
ſimo Ioue muſice.ad Legati feneſtras ceci-
nerunt, quibus aliquot thaleros aſpergi iuſ-
ſit.
IV,Ter mutatis equis Norcopiamdeueni-
mus.
V. Proptet illius vrbis dignitatem, quæ
inter Regni primarias cenſetut, Legatus per v-
nu ibi diemdemorari voluit. Enimveto res
conſideratione dignas, inter peregrinandum
incuriose præterire ſi id e contemptu fat,
ſuperbiæ tribuitur, ſi ex incuria, ſtupori. Quod
quidem Legatis, cum iter faciunt, negligene
Iiij
on ROLI OERII
:::::õ::::::
dm non eſt: nulla quippe res eſt, qua oppor-
runius, & facilius Principibus ac Ciuitatibus
gratificari poſſint, quim ſiillorum poſſeſſiones,
ac dominia magni faciant, ſubditorumque in-
genia, artifcia, atque virtutes mirentur. Vni-
cumque eſt iſtud, meo quidem indicio, hone-
ſtum recte peregrinandi compendium, vt om-
nia quæ oculis occurrunt,vndique delibentur;
vnde illis quiad res gerendas vocantur, ſapien-
tiæ,& exemplorum promptuarium ſit, aliis ve-
ro, quos ſua ſors ad ignobile otium damnat,
exſtet aliquod in ſua recordatione, & comme-
moratione ſolatium. Norcopia igitur vrbs eſt
inter præcipuas Sueciæ, tam ob numerum,
quam ob induſtriam ciuium, qui varias artes
exercent. Influit in illam rapidiſſimum flumen,
quod a lacu non admodum remoto originem
ducit, ſeque tortuoſo ſalebroſoque alueo, ma-
gno murmure perſaxa ex alto præcipitat. Vn-
de Norcopienſes plurium molendinorum ex-
ſtruendorum occafionem ſumpſetunt. Viſenda
XXXXXXXXXXXXXXXXX
minaatypſque varii generis formatur, expoli-
turque. Ibi Brontes, ibi Steropes, & nudus
membra Pyragmon. Horrendum eſt videre
malleos, molendinorum ope laminas æreas te-
rentes, tenuanteſque, tam ingenti ſtrepitu, vt
ipſe tonans Cælo Iupiter exaudii non poſſit,
videre pueros qui laminas illas icudibus mal-
leiſque ſupponant, alios qui forficibus chaly-
beis illas in longum ſecant, deferuntur illæ de-
IEssECICVI.
inde virgulæ ad aliam offcinam, vbi citiſſima-
rum rotarum conuerſione, impulſioneque
ab aliis artificibus torqueri repente videas in
fla, quæ vulgo rchal, o, e richal voca-
mus: hoc vero tam præcipiti, tam cele ri, tam-
que acuta ac ingenti colliſione fit, vt ipſæ ſur-
dorum aures. ſi buc ſe ſiſtant, aperiri poſſint
audientium, niſi protinus abeant, obtundantur.
Vidimus inde quemadmodum ſclopeti, fiſtu-
læque ferreæ perforentur, ac poliantur exte
ius, interiuſque: vidimus tenuiſſimas bra-
cteas, quas ex auro diceres expoliri, conuol-
uique, ex quibus ligulæ laqueique aptantur.
Horridum erat imprimis intueri in ingreſſu om-
nium ergaſtulorum perpluentia vndique tecta,
guttaſque aquæ in cryſtalla, glacieſque indu-
reſcere: Præcipitantemque deſuper ſpuman-
cemque inter ſaxa & rotas fluuium, commati-
bus & repagulis, quibus hinc & illinc cohibe-
tur, indignantem. Iucundum contemplari Ne-
ptuni Vulcanique iras, hominum induſtria do-
mitas, & coercitas, imo eiam ad eorumvſus
& commodatranſductas. Charta ibidem,alia-
que plurima fabricantur. Multique paſſim in
variis oſficinis operarli laborant, quorum ple-
rique Belgæ, Batauique, qui Gallic loquun-
tur. Inueſtigauit hæc omnia Legatus comitan-
te vrbis Præfecto. Deambulauit inde ſecus flu-
minis ripam, ibi naues difcantur, vbi per-
multæ maiores bombardæ ferreæ iacent, quas
ad Batauos conuectant Eſt illic cuniculorum
nigrorum maxima copia, qui accedi ſe, ac fer-
Iiiij
s CAROLI OERII
me contingi patiuntur: Nondum didici an &
ipſi per hyemem, colorem mutent, candidi-
que fant. Scio quidem manifeſtumque eſt, le-
pores omnes hyeme prorſus caneſcere, fieri-
que albos, ac deinde adueniente vere colorem
reſumere priſtinum, atque leporinum. Pridie
mihi Legatus verſus miſerat, quos ideo edoin
vulgus, tum vt ſummæ eruditionis laus illi câ-
ſtet tum, vt pleriſque diuitibus illiberaliter na-
tis, & inſtitutis palamſit, ſolam (vtipſi aiunt
negotiorut trituram, ac veteratoriam, ad res
bene gerendas non ſuffcere, falſuque eſſe,
quod aſſerunt: nihil eſſe tam facile, qum ob-
ire Legationes, ſuamque Legatis methodum
in mandatiseſſe perſcriptam, næ vehemen-
ter falſi ſunt illi. Nam niſi ſapientiſſimus pa-
ritet, ac doctiſſimus fuiſſet noſter Memmius
(auſim iſtud affirmare quod ipſum veriſſimum
eſt) nihil apud tam ſapientes eruditos, calli-
doſque Reges, tam fortes Populos, tam prude-
tes Ciuitates, quæ ab Optimatibus, hoc eſt,
ſapientioribus reguntur, efficere potuiſſet: ad-
itum illi ſua ſcientia, atque facundia; gratiam
comitas: auctoritatem ſapientia, atque virtus
comprauit. Deputetur vero- in Germaniam
homo nullius proſapiæ, contemnetur. Qui
Callice tantum ſeiat non intelligetur. Qui hi-
ſtoriæ profanæ ignarus ſit,irridebitur a pluri-
mis: qui ſacræ, etiam ab omnibus. Sed adſcri.
bendi funt tandem Legati noſtri verſus.
Mec me edie eigier, ut imonc liis:
Mm i ege in vti ſongins re morer,,
IERsvECICVI.
tmmerilem cca, tbi fert æc crmi
teiſr:
He point genim non reiere loci.
ſ pererrantem regi eſert Seci,
Lemie c tardor mie iiet rte dier.
Per glaoiem, te ies dum e conroris
iactor
Eyer, i pergam oneeecerer iter.
rere licra go
t flam ingrat tæi og vie.
c edim in Borem peetr, edime
Decmbrem,
o caſem, Phim enr gitani ocat.
ed mihſurdeſci, Pœe, t acillis ve-
trm
Pirgo ibi ( ſſ) nil paritra anet.
M iita tne e comaaendre ier
Sverner, matorir iibr æa ſii.
Mec iſeurur vgi,/fragia tanr
Motr it,fcier in ta vorſſmxr.
Se f ti ti oſ p peeeii orem,
Moſtrm eem digit cogita idici.
acte igitr eriti ſitem, Ogerie, momen
Exteræ dis egenr,abes.
uod es ſ porr tibiſitſntentia tanti,
lim ee m iiidex, mſr ee rxr.
VI. Ad pagum Orbty nuncupatum
deuenimus, vbi lectorum penuria n denſa pa-
lea humi iacuimus.
VII. Satis mane decem pr,currimus, vt
fretum. maris in quod flumen Norcopiæ in-
flu.t, tranſiremus: quia nauigia vniuerſo co-
s LLIOEnII
mitatui noſtro capiendo idonea non erant. Fre-
tum illud Preic appellatur, ſeparatque O-
ſtrogothiam vnde exibamus, Sudermania,
quam ingrediebamur : eſt illud latum medio
milliari: poſtremique e noſtris, qui illud ſub
meridiem transfretarunt, aliquo periculo.plus
rima certe formidine, vt ipſi faſſi ſunt, non ca-
ruerunt. Puſilla eſt ibi Sudermani parte af-
fixa radici montis, quaſi oſtreum ſcopulo, Ec-
cleſia; digmſque hic eſſet tam Poeta, quim
pictore locus. Venimns inde ad pagum N.h-
a,diuertimuſque apud loci Sacerdotem.
VII. Propter feſtum Concept. B. Virginis
ibidem manſimus; atque in domo Lutherani
ſacerdotis, quod illi vehementer graue fuiſſe
dubium non eſt, Miſſa Catholica ſacerdore
noſtro celebrata eſt. Huic duæ mulieres inter-
fuerunt, non ſine magno pietatis ſenſu: qua-
rum vna tribus ante amis Amſterodamum ſe
contuliſſe religionis cauſa dicebat, nec ab eo
tempore Catolica ſacra parricipaſſe. Vtile eſ-
ſet ad occnltorumCatholicorum ſolatium.pios
illuc ſacerdotes ſubmitti, quod modico pro
tantis opibus, qnibus pacata apud nos redun-
dat Eccleſiu,ſumptu feret, fructu vero non
modico : Credoego qued nec Conſtuntini,nec
noſtrates Caroli, ac Ludouici, ques ſua pri-
dem pietas ad Cælos eneit, dicatos ſe Ec-
cleſiis reditus, ad illos vſus non quererentur
intercipi, atque diuen Neque hie temere ac
fict religioſum ago: ſubiit me ſæpe iſte ſenſus
ſubiret omnes viros bonos, ſiilluc penetrarent
IrEsECICVI.i,
Tranſiit ſummo mane per hunc pagum curſor
eXXXXXXXXXX:
rant, quarum recentiores dabantur. Sept.
effluxerantque tres menſes. Septenarius iſte
numerus teſtatiſſimæ neceſſariorum meorum
amicitiæ ſymbolum fuit. Eoipſo mane dedi Le-
gato ſequentes verſus, vt Poetices curticulum
quod aperueram, clauderem
M I, forte di i dier dar,
Foreaan meiti nteeiſe tm.
Q rerm ice cotiget deere Poete
am iſero, vt iim tae Poet veſi,.
Hc ximo cxrmm proci hiice, ſciſicet ito
Lilere te,ſfm creditor re ler.
e te fortis in bancne pergeaceſerepgnm:
MNon egoſi tneo dgnsscbilſe pigi.
icor ingeti ſſ ua ſt ea gloria) ate,
Sere victori prebes coi meo.
Fote mii tame boe m ibatur bonori,
Qod me perpetvo carmieſolicites.
t o vlis pem erretet ior mentem,
Qm poriore e prte ietir eam.
MNelim Taryeiſrteſubiiepelie,
Q fit ccepir ort mnrir.
Dee eoe ti, copeſere, tee doel
ſngenii t cier iippe rerſ xe-
e ſebo exarit, ibi mantem pectore i
,s
Cocuit iceſir ſrrtienti ei.
de o infa-tiydglaciale oore
Coringit imio pectere noſtra gel
ao COOL oOERII
Qu magir admirerſb tai ere, M e i ix i,
err n commditte fyri.
Hc vi cnereto caneſcnt frigore menter,
Mcenteſy-eo fonte gelatr au
Eic i iteres pinr ſydera,poit
Depreſ mſt ix nie ferre capt.
FHic commi vbi ondm conſrti regnis
Friid m veca octe ſocait yemr.
Et iiſnam hir regnir Pbbem nee eorrn
De tam ogino mie peret opem
Pl ego cmm Aſ, iileo aſamqe ſi-
ev,,
Dme edeo eſtrer, iri aere ſ.
Si ir fortsſ deincer eliiir ror,
meror,ſ vera diſere ſoo:
He mihiſiieiet yovauſ Seca caſerem,
Ait, t cle, MNen eris.
Deſe ro obi comitteve M ii,
Ptt ci capiti i oe nocet.
Mn ero, e imfrii mii crins
ldem,
Prodat diffſ lie iga ero
Viſenda eſt iuxta illum pagum fornax, in qua
maiores bombardæ ferreæ fahricantur, confla-
rique vidimus maiores globos ferreos : vidi-
mus & machinam quibus illæ perforantur.
Cim hic eſſemus, aduenerunt duo a Regina
miſſi, Franciſeus nimirum lrutius, & Lau-
rentius Vanderlinus, vt Legatum Reginæ no-
mine ſalutarent, ac Stolcholmum deducerent.
IX. Nicopiam venimus.
. Quæ Pominica fuit, Nicopiæ Miſſam
IERsvECICVi. iar
celebrari iuſſit Legatus in hoſpitio ſuo, vbi
Aula erat magnæ alicuius celebritatis capax.
Caſtellum ibi eſt non contemnendum. Eſt mo-
neræ offcina. Dimidia pars vrbis paucis ant
annis flammis abſumpta fuerat, quod miran-
dum non eſt; nam omnia fere ædificia lignea
ſunt, ita vt magis mirandum ſit, quod quoti-
die incendia non accidant, ciim paſſim ex ca-
minis,qui non ſatis excelſi ſunt,ſcintillæ a ven-
to ſpargantur.
x. Poſt merdiem in itinere offendimus
Baronem Sxutium, patrem illius adoleſcentis,
de quo ſupra, Regni Suecici Senatorem,virum
doctum, ac prudentem, multiſque antta gra-
uibus negotiis & legationibus functum, qui
tunc etiam Legatus in Daniam mittebatur, pro
negotioEpiſcopatus Bremenſis,prtereaque in
Angliam. Cum illo Legatus noſter, per ſeſqui-
horæ ſpatium, ſeorſim loquutus eſt, emunxit-
que, quod potuit: erat enim iſte, vt iam dixi,
e præcipuis Reipublicæ geniis. Nec parim eſt.
in illis Regnisde Dania, Suecia, & Polonia
intelligo) eſle Senatorem: cognoſcunt enim
illi, delberant, ac definiunt de ſumma rerum.
Peruenimus ad pagum nomine Oy, diuerſati
apud Landtmannum, hoc eſt, vici, ſiue mu-
nicipii iudicem. Landtmauni enim, & ſacor-
dotes hoſpitia inter ſe partiti.ſunt, atque cau-
ponas: Vnde maior peregrinantibus ſecuritas
conſtat, cum apud opumos quoſque habi-
ant.
I. Ad oppidum venimus N. eſge,. vul-
ra ROLI OEEII
go elier, quod tribus ante annis, incendio
penitus abſumptum fuerat, tametſi aqua non
egeat; eſt enim inter medias lacunas, quæ ad
mare vſquo, plutima tamen ſcopulorum, bre-
uiumque iſthmorum interruptione, atque ob-
iectu, pertinent: quod idem contingit aliis op-
pidis in illo tractu ſitis.
TII. Ibidem manſimus; dumque pran-
derem, obortum eſt mihi frigusi humero,
brachioque ſiniſtro, quod me a menſa ad le-
ctum adegit; vbi poſt aliquot horarum febri-
culam conualui. Legeram quippe pridie nimis
otiose in cœmeterio quedam epitapbia litteris
Gotticis perſcripta, vbiid forte incommodum
contraxeram. Dies hic pluius fuit. Legatus in
domo Regia habitauit, non pautis cubiculis
conſtante, at ligneis ac ſine ornatu vllo
XIV. Cum tandem Metropolim Sueciæ
Stocholmum appropinquaremus,obuii Legato
venerunt Axelius , ſtrenui huius Mare-
ſchalli Bannerii fratet, & Guſtauus Ftre,Ma-
reſchalli Horni, fortiſſimi Ducis agnatus, qui
inter medias niues properantem Legatim non
admodum breui otatione morati ſunt: Loque-
batur Suecict pro ſua dignitate Bannerius, Au-
l Mareſchallus: interpretabatur Gllice pro
ſua comitate Hornus, qui nobis ſempet pet
manſionem noſtram familiaris, & humanus
fuit. Nouem nos rhedis in vrbem inuexetunt,
iiſque præclaris, atque ad morem Gallicum,
credo etiam in Callia factis: nam Ioannes O-
xenſtiernain ſua Gallica,Anglicaque legatione,
IrERsvECICV. a;
Anglicas, & Gallicas pompas, atque delicias
delibauerat, ac pro ſuæ ætatis, patetnarumque
opum captu, vt earum aliquas in Sueciam tra-
duceret, curauerat: At dubitauerim profecto
nec iniuria, num illæ antiquis auſteriſque Sue-
corum moribus conuenire poſſint. llle certe
Stoxholmi ſitus, inæqualeſque viæ non ad-
modum facilem triumphalibus rhedis decur-
ſum permittunt : Eſt enim illa vrbs inter ſco-
pulos, ac ſalebras ædificata, quod, vt ipſimet
narrant, non ex bominum delectu, qui hunc
locum oprauerint, ſed ex fortunæ calu, cui ſe
X:XXXXXXXXXXX
pius diruta, ac inſtaurata fuiſſet, conſilium cc-
piſſe maiores ſuos, vt aliam, vbicunque ſors
ferret, ædificarent, baculumque in profluen-
tem iciſſe, vt quocumque in loco adhæreſce-
ret, ibi fe ſiſterent. Cumque ille tandem ba-
culus his ſcopulis, inter maris aufractus ſub-
ſtitiſſet, vrbem ibi ſuam ſtatuiſſe, infelicemque
vrbis ſitum hac excuſatione defendunt : Ve-
rumtamen quaæ terræ commoditas deeſt, tantâ
maris opportunitate, & vtilitate compenſatur,
vt nullibi fortaſſe ſecurior ſit, ac tranquillior
portus: Maximæ enim, & onuſtiſſimæ naues
tam adhæreſeunt vrbi, vt domos ipſas contin-
gant, ac ſine anohoris, & funibus in portu
quietiſſimæ ſint. Qupd quidem e ratione fit.
quia Stox holmum ab alto mari duodecim aut
amplius milliaribus abeſt: tortuoſiſque fretis,
ac cdiuerugiis, quæa variis inſulis ac promon-
CAR OLI OE RII
:::::õ::::::
toriis teguntur, ad illud naues appellunt: qua-
rum beneficio per æſtatem omnia illis ad vi-
ctum neceſſaria importantur, viciſſimque illi
terræ ſuæ dotes exteris communicant, atque
commutant. Ampla ſatis eſt illa vrbs, nec pau-
cis habitatoribus conſtat, quorum tamen per
plateas, ac vias frequentiam vidi nunquam,
adeo frigora per quæ ibi morabamur,vniuerſos
in hypocauſtis concluſerant: Neque enim tam
ſunt imprudeutes opifices vlli, a enalitiarii,
vt per hyememin patentibus officins. ac taber-
nis laborent. Rarus vero eſt fœminaium in pu-
blicum egreſſus, vixq; illæ cparent, niſi c ad
templi ſe conferit.Adſcribo ego importuniſſi-
mæ anni tâpeſtati, quod tam rari fuerit nobis
cum ciuibus illis commercium: per enim quin-
que ipſos menſes viguit intenſiſſimum frigus,
indurati lacus, ſolidata flumina, conſtrictum
mare: impalluerant omnia niue, torpebantque
quaſi in profundo naturæ veterno: Et vero ſta-
tim atque intepuit, necdum bene liquatis niui-
bus profecti ſumus in Boruſſiami Parum com-
modum Legaro hoſpitium aſsignatum eſt, at
melius tota vrbe non fuit: nos in ſeparatas do-
mos commodius quamille, diſtributi fuimus,
nec vlla humanitatis officia hoſpites noſtri ſe
deſiderari paſsi ſunt: nuſquam vero tam mi-
tem hyemem expertus ſum,niſi cum meâ ſpon-
te, ſine neceſsitate vlla cum ſociis peregrinari
placuit. Cæterum tanta nobis ligni copia ſup-
petebat, vt perfacile eſſet regionis frigora elu-
ctari. Memini, Auaugurium, qu liberali eſt
indole
IESvECICVI.ir
indole, numquam ad cœnaculum vbi comede-
bamus, ingredi, quin accenſo iam foco inte-
gram ligni vehem ingereret.
XV. Dux Bipontinus, idemque Comes Pa-
latinus Rheni, qui Guſtaui. Adolphi ſororem
duxit, moraturque Stox holmi, Legatum no-
ſtrum prior ſalutatum venit, cui Legatus in-
greſſum cubiculi detulit, dextramque manum,
eumque poſtea egredientem ad rhedam vlque
comitatus eſt : de illius hominis ingenio. atque
virtute non diſputo. At profecto, parum di-
gnitatis externæ ſeruant Principes. quos fortu-
na de ſeruit: magnumque eſt ad elaionem ani-
mi, maieſtatemque perſonæ, in veſtibus, in co-
mitatu, in aliis denique opibus præſidium:
dubitaremque ego, in illis, quorum ignota eſt
origo, quique ſe alterius orbis Principes fa-
cinnt, qualis erat nuper iſte Echiopiæ, an ſu-
perbus inceſſus, atque vultus, glorioſuſque
ſermo, ad fidem magis valeant, quam ad im-
poſturam. Cæterum quâ natalium dignitate
quaque eſt cum Regina neceſſitudine, ille Dux
ipontinus nullæ ſunt eius in Suecico Conſilio
partes: Eſt illi tamen filius, filiaque, duo iſtius
Aulæ ornamenta,qui Nobilitatis ſuæ indolem
præclare vterque repræſentant: & filia quidem
venuſta, ac plenis nubilis annis, Reginæ matri
in deliciis eſt. Iunior eſt filius,iunioremq: Regi-
nam paucis annis excedit. Neque vero hic me
Suecici Regni Proceres maieſtatis reum fa-
ciant, qui huiuſmodi ætatum comparationc,
de illis matrimonio copulandis aliquid præiu
:::::õ::::::
as CA nOLI O;E II
dicare velim: qnod vidimus, teſtamur: quod
Republica ſua ſit, ac ſuis ſingulorum vſibus,.ip-
ſi viderint. Fa ipſa die Mathias ope & Petrus
Sare, qui Hafniæ ad Nuptias Danicas Legatus
fuerat, Regni Senatores, Logatum noſtium do-
mi ſalutauerunt.
XVI. Iterum Legatum inuiſerunt idem Pe-
trus pare, & Ioannes Saluius, C ancellarius
Aulicus,qui tamen ſegni Senator non eſt,hcet
præcipuis Regni negotiis adhibeatur, virom.
nium linguarum, omnium ſcieniarum peritus,
qui Regi Guſtauo ab Epiſtolis fuit. Nunc gra-
uiiſima per Germaniam Legatione præclar
fungitur.
XVII. Qu Dominica fuit, Miiſſa celebra-
ta eſt in cubiculo Legati: idem enim illi locus,
& cubiculum, & cœnaculum, & ſacellum fuit:
adeo incommode habitabat: erat tamen atrium
fuperius ſatis amplum,vndecim maioribus fe-
neſtris in mare patens, vbi nos comedebamus,
& vbi ipſi Legato, cum palam, & ad pompam
epularetur, inſtruebatur menſa : Verumtamen
ille,cui alioquin condimenta extera non ſapie-
bant, mature & ſuis ipſius commodis, & Rei-
publicæ vtilitati cauit, profeſſus, quandoqui-
dem ſibi diutius in vrbe morandum eſſet, nolle
ſe tanta celebritate, ac ſumptnveſci : habebat
enim quindecim aut viginti Nobiles Suecos mi-
niſteriis ſuis deputatos, quibus laute,& magni-
fice, vt publica illa conuiuia poſtulabant,alen-
dis maxima eſſet impendenda pecunia : Idcirco
on inuiti Proceres Legati conſilium excepe-
rn svECICVI. ia/
runt, vt priuatimcomederet, quod etiam ho-
neſtiſſimo colore prætexuit, nimitum ſe com-
modius ac ſalubrius habiturum, ſi a ſuis famu-
lis ſuæ dapes pararentur more Gallico. Primis
vero aliquor diebus, ne ſe publico ſpectaculo
inuideret,palam epulatus eſt: Iſtaque die Ioan-
nes Oxenſtierna, magni Cancellarii filius,cum
eo-pranſus eſt, illique in fine conuiuii mantile
adabſtergendas manus prbuit, nec cum eo in
ingreſſu abluere voluit, adeo ibi magnus honos
Legatis exhibetur.
XVII. Cum Lutauio, adoleſcente Cer-
mano, qui Principis Daniæ puer honoratius
fuerat, Legatoque noſtrocommendatus, Cer-
aniœ ſtud, vicſſimque illum docui Callict.
X. Puo Senatores egatum noſtrum do-
num conuenerunt, & ad Reginæ virginis au-
dintiam dedmxerunt, cmiitantibus uultis
aliis Nobilbus Snecis,: quorummegna pars
medibus rhedas noſtras præcedebat: quod &
ipſm in Ploma fieri aſſolet, vt cum geſtatur
ex agnatibus quiſpiam, cotites illius tam-
ſi Nobies, vel lectcam, vel rhedam pedibus
antedant:, famuli vero ſubſequentur. Pala-
nu Regim mieſtateſuâmnos caret, veeu ſque
eſt.ædifinmſats cpa, pluribuſque liætis
uuſtans::oblitrſtinon erant pretioſiſſima qut-
queiperiſttomaa ſterere, quacumque tranſ.
ieidebebar egatus.lntrauit ille tandem in
eginæ cubiculum, vb illa in editiore loco,
ſlu ſub Vraniſeo ſedebet, qu nobis, qi Le-
gtum prcedebamus, ingredientibus aſſur-
:::::õ::::::
ras Ca ROLIO EnII
:::::õ::::::
rexit, noſque ſingulos genuflexione ſalutanit.
A dextris illi adſtabant Regni Tutores, ac Se-
natores: ſiniſtris ſuæ Matronæ, ac puellæ:
proxima illi arat flia Comitis Palatini Ducis
Bipontini, eius conſobrina. Aſcenditi tribus
rite factis indinationibus, in hunc thronum Le-
gatus: & cum Regin manum: deoſculatus eſ-
ſet, Latino ſermone hæc fere dixit. Niſi Re-
ges quâ ingenti ſunt poteſtate, ita ingentibus
erga populos ſuos offciis tenerentur, quæ il-
los ditionibus ſuis excedere non ſinunt, Sere-
niſſimam Suieciæ. Reginam non conſpecturam
tunc Regis Chriſtianiſſimi, in Legati perſona,
adumbratam imaginem, at ilum ipſum cum
omni maieſtate, & fplendore, quo circumfun-
ditur, intuituram fore. Nihil enim Chriſtianiſ-
ſimum Regem tam in votis habere, quam vt
beneuolentiam ſuam dilectiſſimæ magni Guſta-
ui fliæ coram coneſtari poſſet. Verumtamen
quod per ſuæ conditionis ſortem liceret, iſtud
nunc præſtare, miſlſſeque Legatum, qui ami-
citiam, auxilium, ſubſidium denique omne illi
offerret: velle Chriſtianiſſimum Regem in eo-
dem fœdere, quod cum felicis memoriæ Guſta-
uo percuſſiſſet, manere: hanc autem Legatio-
nem non e ſuis vſibus, quod plerunque a cæte-
ris Regibusfit, ſed ex Reginæ commodis ad-
ornaſſe : proinde ſub tempus quo Regni Sueci
negotia poſtularent, huc Legatum extra ordi-
nem deputaſſe, qui ſerio illorum vtilitatibus
promouendis incumberet. Id debere Iuſtiſſi-
mum Regem antiquæ vtriuſque Coronæ fc-
IE ,VECICVII i,
derationi, quæ & hiſtoriæ teſtimoniis manife-
ſta & noniſſimorum temporum, Caroli nimi-
rum noni, exemplo confirmata ſit. Debere præ-
terea magni Cuſtaui memoriæ, qui, ſi oculis
noſtris præmaturo fato exemptus ſit, animis
certe adhuc penitus hæreat. At debere id de-
nique infanti Reginæ, quæ paternorum ami-
corum ofhiciaipſa, vel ſexus, vel ætatulæ con-
ditione imploret: Regem itaque ſuum ſemper
præſto fnturum, vt Sereniſſimæ Reginæ, toti-
que Reipublicę Suecæ opituletur, communi
videlicet Europæ bono, cui procurando, Cu-
ſtauus tam feliciter hactenus adlaborauerat: v-
num illum fuiſſe his ſæculis, qui ſe veterum
Gothorum hæredem reminiſcens, quemadmo-
dum illi lmperii quondam Romani potentiam,
& finitimis grauem, & reliquis mortalibus ex-
oſam retuderant: ſic ille ad impotentem domi-
nandi libidinem, quæ aliquos inceſſerat, qui
iiſdem artibus ad idem Imperium nitebantur,
quique Ciuitatibus liberis imminerent, coer-
cendam ſeſe deuouiſſet. Quæ cum in vota,
conſiliaque iampridem cum Guſtauo Ludoui-
eus Rex Chriſtianiſſimus conſenſiſſet, ea cum
Sereniſſima Regina eius filia continuare velle,
neque id modo, ſed in aliis omnibus, qu ad
vtilitatem eius pertinerent, Regem Chriſtia-
niſſimum ſe libentiſſime offerre, ac præſertim
in his quæ inter Sueciam Poloniamque ſunt,
iurgiis diſceptandis: qua in re quicquid ſui ar-
bitrii eſſet, iuſte, conſtanterque collaturum.
Hæc in ſumma eſſe, quæ Sereniſſimæ Reginæ
iij
rooCROLL EEII
Rex Chriſtianiſſimus ſi coram fuiſſet, dicere
ipſe voluiſſet, quem puuabat deſideraturum,vt
Reginam, quam adeo diligeret, pr,ſens ipſe
alloqui poſſet, ob eamque cauſam, illum in ſui
Legati locum libenter intraturum: quem qui-
dem honorem ſoli etiam ſuo Regi concedere
vellet, frui nimirum tantæ Reginæ præſentis,
atque colloquio.ltaque ingenue fateri, ſe ſuum
infortunium, cum nuper naufragium pati cre-
deret, non niſi media ex parte agnouiſſe, per
quod tam elegantis, tamque prſtantis Regine
conſpectu ſibi catendum fuiſſet.
Dum hæc incredibili grauitate, ac gratiâ Le-
gatus pronuntiaret, octennis Regina conſtan-
tiſſime illum intuebatur, intelligenti ſimilis. Pe-
trus Saluius ad ſolium eius proxime accedens,
ex conſilii Sueci mente, quam præceperat, re-
ſpondit: Summas gratias ſuam Sereniſſimam
Reginam Chriſtianiſſimo Regi habere, quod
tanto illam amore proſequeretur, reſque Sue-
cas tam libenter promoueret : hanc veterem eſ-
ſe inter vtramq, Coronam confœderationem,
quæ varus temporibus renouata fuerat, mul-
tiſque, acgrauibus teſtimomis confirmata, ac
ſancita. Qua ip re non degener maioribus ſuis
Ludouicus, & induciarum inter Sueciam, Po-
loniamque ſequeſter fuerat, & in bellis, quæ
pro bono publico felicis mem. Guſtauus ſuſce-
perat, fſuppetias ſideliſſime tulerat. At quan-
doquidem inchoatum, affectumque a Guſtauo
opus mors prmatura diremiſſet, ſupereſſe, vt
illud idem Rex Chriſtianiſſimus, qua potens eſt
IrERsVECICVI.
armis, & conſiliis perficeret, Germaniamque
communi hoſte liberaret: Eum honorem impri-
mis Regi Chriſtianiſſimo haberi debere, quod
in publico Sueciæ luctu, atque infortunio ami-
citiam, quam viuo Guſtauo vouiſſet, hætedi
eius infantul ftliæ tam religiose perſolueret.
Hoc porro magnanimitatis Regis Chriſtianiſſi-
mi illuſtre teſtimonium eſſe, quod non ſuis
ipſius commodis, ſed amicorum vtilitatibus a-
gat, afflictorumque calamitati ſubleuand,
tam promptus accedat: in illius præciput ami-
citia, ac beneuolentia vniuerſam Sueciam, Re-
ginaſque ipſas ſolatia ingentis luctus, ſiqu; ſpe-
rare poſſent, conftituiſſe: nec ſe eſſe falſos,qui
tam pr,ſeus Regis Chriſtianiſſimi auxilium fo-
ris, experti domiq; eſſent: Quibus tamen effi-
cacibus benefactis non contentus Rex genero
ſiſſimus, vt id etiam vniuerſo Orbi pateface-
ret, hanc tam celebrem Legationem inſtruxiſ-
ſe, hominemque eximiis vittutibus præditum,
aliiſque magnis Legationibus perfunctum, in
Sueciam miſiſſe, vt poſt rite factas ſalutationes
continuo in Pruſſiam ad diſceptandam grauem
illam inter Suecos Polonoſque litem ſe confer-
ret, arbitrioque, quod Rex Chriſtianiſſimus
in ſe receperat, fungeretur. Habere itaque Re-
ginam, Remque publicam Suecam Legato ma-
gnam gratiam, quod intam difficili tempeſtate,
hoc tum longinquum, durumque iter ſuſce-
piſſet.
His dictis Legatus Regis ſui litteras Reginæ
porrexit, poſtulauitque, vt comitibus ſuis il-
iij
iCR oII OE RII
lm ſalutare liceret. Illique manum ordine de-
oſculati ſumus. Legatum reduxerunt iidem,
qui deduxerant, & cum illo pranderunt.
XX. Ad Reginæ matris audientiam iuit Le-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Denedictus Oxenſern, vir multis Legationibus
perfunctus, nimirum qui pridem in Aula Re-
gis Perſarum cum dignitate verſatus, ante pau-
cos annos, ad Regem Chriſtianiſſimum Lega-
tus fuerat: vir ille eſt ſummæ modeſtiæ, atque
dignitatis, & linguæ Italicæ apprimè ſciens,
quod in homine Sueco ſatis rarum eſt. Aderat
etiam Ioannes Oenter, Cancellarii flius, &
Guſtauus ore. Aſcendimus in amplum a-
trium, in quo Regni Comitia haberi ſolent:
vbi ad lacunar inſignia depicta ſunt omnium
Regni Prouinciarum. Satis multi Nobles no-
biſcum aderant, at pauci in cubiculum Regi-
næ admiſſi. quippe qu, ab exceſſu deſideratiſ-
ſimi comugis.omnium virorum alloquium, at-
que conſpectum hactenus aſpernata fuerat, ſi-
bique a ſolis ſuis fœminis miniſtrari permiſe-
rat, & ſe huius Solis lumine orbatam, triſti, ac
maligna funerearum facum luce in atro con-
cluſoque cubiculo damnauerat: quas quidem
tenebras paucis ante diebus aliquatenus diſcuſ-
ſerat. ltaque nobis, qui deſolatam deformem-
que luctu viduam cogitatione præceperamus.
cum ſeſe pulcherrima, ac venuſtiſſima Princeps
obtulit, oculi animique noſtri mitt præſtricti
ſunt, nam vix alibi, vel oris ſuauitate, vel ſta-
IrERsvECICVIr;
turæ dignitate præſtantiorem intueri liceat.
Stabat illa in quadrato, eoque amplo cubiculo
(nullo tamen lecto, nam vbi lectus eſt. nullos
admittunt viros) in quo parietes, lacunar,&
ſolum atro panno conſtrati erant; dextris
matronas, ſiniſtris aliquot Regni Senatores
habebat. lngredientes nos ſingulos ſalutanteſ-
que reſalutauit. Legato vero. qui & ipſc inex-
ſpectato ſplendore perculſus fuerat, ſuas toti-
dem ſalutationes genuflexione reddidit. Cum-
que illi manum deoſculatus eſſet, humaniſſimâ
illam digniſſimaque oratione Gallice allocutus
eſt: ad quam, quia Reginæ contemplandæ cun-
cti attentiores eramus, non ſatis aduertimus.
Illud tantum notauerim, de Rege defuncto ne
verbum quidem factum Legato: ne intempe-
ſtiue ſuos luctus piiſſime Principi renouaret.
Pro Regina Saluius Latine reſpondit, cum illi
ſuam ipſa mentem in aurem inſinuaſſet: cum-
que Reginæ Chriſtianiſſimi Regis litteras de-
diſſet Legatus, excepiſſetque ipſa illas huma-
niſſime, iuſſit Legato dici, ſe admodum dole-
re, quod illum Gallice alloqui non poſſet, cu-
pere enim multa de Rege, Reginaque Galliæ
ſciſcitari. Replicauit continuo Legatus, ſe
Sereniſſima Regina fuiſſe pruentum, ſeque
illud idem dicere v;luiſſe: nimirum vebemen-
ter angi, quod Germanic loqui non poſſet,
optareque omnes linguas, quas ſtudendo, &
peregrinando didiciſſet in vnam Germanicam
commutare poſſe,vt tantæ Reginæ colloquio
frueretur. Rogauit deinde, vt illius manum
anOLIOERIr
oſcularemur, quod & fecimus. Ductus inde
eſt Legatus ad aliam Palatii partem, vbi Sena-
tus Regni illum expectabat. Vniuerſi illi oc-
currerunt ad Aulæ portam, noſque cum eo in-
greſſi ſumus, deinde ſtatim regreſſi, eumque
ſub conopoo medium ſedentem, habentem-
que hinc inde Senatores diſpoſitos reliquimus.
Primi ſuut inter illos, quos Regentes, ſiue Re-
gni Tutores vocant, quos ſummæ rerum Gu-
ſtauus in expeditionem Germanicam profci-
ſcens prfecit, quorumque poteſtas, atque au-
ctoritas Regni Comitiis poſt Regis exceſſum
confirmata eſt. Primus eſt Gabriel Oxenſtier-
na, Regni Dapifet, qui conſilio ac iuri dicun-
do preſt. Secundus eſt Iacob Pontus de ſ
ere, Magnus Regni Mareſchallus, ſiue Ge-
neralis armorum Prfectus. Tertius, Carolus
Caroli filius, CareCarleſohn, Magnus Admi-
ralius, ſiue Thalaffarcha. Quartus, Axelius
Oxenſtierna, Magnus Cancellarius. Quintus,
alius Oxenſtierna, Magnus Theſaurarius: alii
deinde Sematores fuo quique antiquitatis or-
dine, quibuſcum perhoram Legatus remanſit,
Latintque locutus eſt: aberat ver tunc tem-
poris Cancellarius, atque in Cermanta rem
publicam procurabat.
A prandio Iacob Pontus de a Gare, quem
deinceps Ceneralem appellabo, Legatum ſa-
lutatum venit. Illum Excellentiæ nomine Le-
gatus nuncupauit, porque plures horas cum
illo fuit, Gallicque locuti ſunt.
XXL Gabriel Oxenſtierua, Archidapifer,
IrERVECICv. ;;
vel, vt vulgodicunt, Droſtus, Legatum con-
uenit, ſalutandi causâ cui Legatus in antecu-
biculo obuiauit, illique ingreſſum obtulit,
quem pertinaciter recuſauit Dapifer. Hraque in
Suecia, ac Dania eum honoris gradum ſerua-
uit Legatus, vt in ſua etiam domo prior ince-
deret, ac ſederet. Pluribus horis Latine inter
ſe collocuti ſunt neque enim iſte Gallice in-
telligit. Eodem die ſero celebrata ſunt magna
celebritate ſponſalia inter loannem Oxenſtier-
nam, Cancellarii filium, & fliam Comitiſſæ
de Storr, quæ Reginam proxima cognatione
pertingit. Inuitatus ad hanc celebritatem Le-
gatus, primum locum tenuit, omnique hono-
rum, & ofſciorum genere exceptus eſt. Dum
interponuntur, pronuntianturque ſtipulatio-
nes nuptiarum, viri ex vna patte, fœminæ ex
alia ſtant inuicem ſe reſpectantes, habenturque
orationes a præcipuis cognatis, & propinquis,
qui ſponſo ſponſan, qui ſponſæ ſponfum com-
mendent; quemadmodum Hafniæ factum ſu-
pra memini. Offertur deinde ſponſæ ab ſpon-
ſo armilla, vel torquis, vel quidpiam huiuſmo-
di, aliudque viciſſim ab ſponſa ofſertur ſponſo;
Tum demum inuitati mutuis ſeſe percuſſioni-
bus, per iocum, impetunt. In tres ipſas horas
conuiuium productum eſt: interimque muſica
inſtrumentorum non iniucundum concentum
efficiebat. Regi Chriſtianiſſimo, Reginiſque
Sueciæ rite per omnta triclinia propinatum a
ſtantibus, nudoque capite, idque per ſeſqui-
hor, ſparium: nam vnicuique comp tori li-
,s OLIOE,II
cet, antequam bibat, longis ambagibus amici
ſui benenolentiam demereri, haſque præfatio-
nes hiſtoriarum longa, altaque repetitione am-
plificare : tum demum calefactis, incenſiſque
a vino animis in Imperatorem Regemque Hi-
ſpani inuehi, eoſque ſuper menſa debellare.
Armamentatium vnde hæc tela promebantur,
erat ingens abacus poculis capaciſſimis, ac præ-
altiscrateribus onuſtus, in medioque aulæ c-
ſtitutus, infinitâ famulorum multitudine ſe-
ptus, qui ſu vel dominorum ſiti indefeſsum
poſtulabant, ne quis calones, atque lixas mili-
tibus ipſis, atque ducibus ſegniores putet Poſt
ſublatas dapes choreæ ductæ ſunt, quas cum
contemplari cuperem, propinatum mihi iam
ſatis ſuperq; madido poculum occaſionem ex-
eundi fecit. Legatus pro dignitate ſua ad ho-
ram quintam matutinam faſtidioſo ſpectaculo
ſe ſatiauit.
XXII. Scripſi in Daniam litterasa d Corni-
fcium Vlfeldium, & ad Petrum Vvibium.
XXIIl. Cum Theologo noſtro aliquas Ec-
cleſias perluſtraui, vidimuſque Lutheranum ſa-
cerdotem in habitu, veſteque vulgari, cum o-
creis, & calcatibus, duodecim, aut amplius,
tum viris, quam fœminis abſolutionem imper-
tientem: circunſtabant illum pœnitentes ge-
nibus flexis, quos ille ad. virtutem, vt credo,
capeſſendam hortabatur: ciimque quæſiuiſſet
ab illis, nunquid coram Deo peccatores ſe eſe
faterentur Profeſſi ſunt. Nunquid illos pec-
catorum ſuorum pœniteret:Aſſeruerunt.Num
trECICvi. r,
etiam crederent, ſe paſtorem ac verbi-mini-
ſtrum. poreſtatem habere dimittendi peccata
Conſenſetunt. Tum vero ille pronuntiauit,
declarare ſe illorum omnium peccata eſſe di-
miſſa. Eoſque ille,ſeque illi inuicem amplexati
ſunt. At in Eccleſia Germanica, in quam eue-
ſtigio nos contulimus, obſeruauimus ſingulos
in aurem miniſtri confteri. Quâ autoritate
ſcripturæ fundata ſit hæe diuerſitas, penes ſit
illos cqntrouerſia. Cum redii domum, ad Ar-
chidapifetum miſit me Legatus, quo petebat
excuſari, quod eum inuiſere non poſſet propter
Natiuitatis Dominicæ feſtum, quod nobis Ca-
tholicis imminebat; nam illi poſt decem tan-
tum dies eelebraturi erant: excepit me ille co-
miter. Ad Latinos delegari,erant meœ partes.
XXIV. Quæ Dominica, & Dominicæ
Natiuitatis vigilia erat, ſub noctem veſperti-
nas preces cuncti recitauimus: Sacerdoſque
noſter breui oratiuncula nos ad ſequentem ce-
lebritatem hortatus eſt, at deinde cum illo pre-
ces matutinas recitauimus.
XXV. Naſcentem Chriſtum Seruatorem
noſtrum, quâ potuimus pietate, ac rcuerentiâ
proſequuti ſumus,omneſque Dominicum cor-
pus communicauimus. Sub noctem preces ite-
rum veſpertinæ nobis recitatæ: Fortaſſenec
in ipſis Catholicis vrbibus, tam religiosc, mo-
deſteque hanc diem peragere nobis conti-
guſet.
XXVI. Archidapiferum Legatus inuiſit.
qui illum extra ſuæ domus limen excepit. Iuit
ys Ca ROLI OtE RIi
inde ad Generalem ea Gare,apud quos ſin-
gulos per ſeſquihoram manſit. Profectus eſt
illa die rediitque Calmariamvirbonus.
Claudius, Batauiâ oriundus, qui Legatum in
itinere comitatus fuerat, commcatugue acom-
nium rerum curam ſuſceperat: quod ofſicium
vulgo Præſtauum vocant, fortaſſe quod præſto
ſit. Credo par eſſe iſtud munus hiouſſorum
muneri, quos Turcæ Ligatis adtbent, per-
tim, vt cosuuent, partim, vtuui prætex
tu, omnia quæ vel dicunt,vllfaciunt,ſpe-
lentur, ac referant. Abeunti Claudio;aureus
horologium non exigui pretii egarus dedit:
Succeſſt illiin Præſtaui muneteThur Liliſpa-
rus, ſatelliti Regi. præfectus, vit ſatis auſte-
rus, qui nobiſcum comedebat, lLgatoque eum
egrederetur, ſempeappaebat.
xxvii. Pietui, ic literis ributaeſt.
XXV. IIl. Elegantiſſimas litteras, quas
Nicolao Borbonio excellentiſſimo Oratore La-
tino pariter ac PoœtaLegatusnccepuat, mihi
pro ſua humanitate communicat, & quam
illi pari eleganti reſponſonem deſtitaue-
at.
XXIX. xx Litteris Luttiaiſexi-
bendis abſumptæſunt.
Suprema menſis annique dieEculſiam.qme
Franeiſcanorum lim ftitadiuimus, inquaee-
leberrimæ memoriæ uſtauus Adolpbupſepul-
tus eſt. Adiunctum eſt templo,& inædificatum
recenti opere ſcellu, ſtb quo excuts eſt
fornis ibique conditum defuncti corpus: u,
IrERsvECCCCv. vo
adhuc erant imagines,nullæ inſcripeiones : cal-
cauique non ſine reuerentia, atque luctu tanti
Viri cineres, ac nondum etiam fortaſſe cneres,
ſed fœtidum ac deforme cadauer, eius nempe
Herois, qui paucis ante menſibus vniuerſœ Eu-
ropæ terror fuerat. lamque animum meum al-
tiis iſta meditantem triſtis human conditionis
commiſeratio angebat, cim vulgare funus,
quod in eandem Eccleſiam ducebatur,abire me
cum ſociis compulit, nonnihil elogii epitaphii-
que illi deſtinantem. Foris ver in exteriori il-
lo ſacello ſecus tecti ſuggrundam inſcripta ſunt
capitalibus litteris hæc verba. Gleri ltiſmo
ſierm refgiv. Et infr. Sepitra potentſii
Prinips itui magi, Dei grati, egonm
Sueci Regr incomparalii, i egno ie
oi ohſeſſo fperim itrait, pcar e-
ide DBanr ſſcoe, cPoloo mitiorib fact,
regu um pliamit,te prdeti uder-
axit, tndem rerraſo Ceſre, Gevmaniye Pa-
p efentie iirrn, ipun Leenſ ictor
Hereii oit. Ot Ci. Aoemir. Deinde
infra. n ngiitnit,Piette mit,be-
fer preait, egm iſnit, Secos exat-
it,nnſſe ieerit,. merier timpit.
Gloroſam hanc & magnifieam inſcriptio-
nem cum aliquando legiſlet Legatus noſter,
etanduit ad æc vetba( Gmams deform-
tioxe Pae ileratis:) decreueratque ſuper illa
re apud Reginam Senatumque Sueciæ conque-
ri: nam acertimum vbique ſe geſſit tam Eccle-
fæ, quam patriæ ſuæ defenſorem. Et certe, ſi
o CAROLI OERII
de illa inepta iactatione expoſtulaſſet, dubium
non eſt, quin quicquid eſt Procerum, & hone-
ſtiorum hominum, abiiciendum hunc titulum
cenſuiſſent: neque enim Principes. Nobileſque
viri, qui plerumque recte inſtituti ſunt, alios
Principes conuitiis, ac maledictis laceſſere ſo-
lent: at iſtæ ſunt ineptiſſimorum Ludimagi-
ſtrorum elegantiæ, quibus popelli gratiam de-
merentur, ſibique ad famam,& quod famâ illis
antiquius eſt, ad opima ſacerdotia viam mu-
niunt: nam quo quiſque Pontifci Romano
infenſior, ac maledicentior eſt, eo diligentius,
ac ſtudioſius ſuo munere videtur defungi.
Quod ea tamen cautione dico, vt moneam,non
deeſſe inter diuerſarum opinionum profeſſo-
res, quos vidi plurimos, qui modeſte,qui vere-
cunde, qui grauiter loquantur,& ſcribant,quo-
rum laudibus ſuo tempore non parcam, vt pa-
lam ſit me veritatis enarrandæ ſemper ſtudio-
ſiſſimum fuiſſe.
Annum milleſimum ſexcenteſimum trige-
ſimum quintum Stocholmi feliciter inchoa-
uimus, ſacrorum noſtrorum apud Legatum
celebratione, pro cuius præcipua, noſtrumque
omnium incolumitate vota ſuſcepimus. Poſt
meridiem cum Lutauio Germanicæ, Callicæ-
que linguæ commercium exercui ad horam vſ-
que tertiam, quæ quotidianæ, per hos diese-
ctionis meæ terminus fuit: nam quadrante
poſt, non niſi admotâ candeli, tametſ in cla-
riſſimo cubiculo, vnde mare, & montes pro-
ſpiciebam, aut legere, aut ſcribere poteram
ltaquc
IrEvECICVI. ir
Itaque hunc calculum pono, horâ vnâ integr
Stocholmi citiuis, quam Pariſiis noctem aduen-
tare. Diem vero ſemihorâ tardis, paulo nimi-
rum ante octauam, hoc eſt,ſeſquiſeptima,quod
quemadmudum fat, aliis iudicandum relin-
quo. Interdum tamen ips pulſante octauâ.
etiam ad feneſtram omnino legere non potui.
Crepuſculum huius diei cum Molæo contu-
bernali meo, circumeundo portui partique vr-
bis abſumpſi, deindeque ante cœnam, quæ ad
ſextam condicebatur, per duas horas, nonnulla
in libro Groti de iure belli, & pacis, deli-
baui.
II. Reginam viduam, per ſeſquihoram, Le-
eeXXXXXXX.XXXXXX
cgo propter morbum capitis, debileſque, qui
ſub axillis mhi per hoe tempus oriebantur ſu-
dores, in lecto decumbebam.
III. Quæ Diuæ Genouefæ ſacra erat, mand
ontequam domo egrederer, hos illi verſus
compoſui.
Piiim Pariſrm Prronæ,
RI MVI MVoErE,
CR. o ot ivs, Pariſ.
medii iaceo, Diaa enoefe. Sx:ci:
Muſ vbi poſſit ferreyrepi,a opem.
sa ROLI OERIt
Ae capit dior irarſt ec e,s
Pyi temperis er i fit.
ituet ,n, t edicor cepi: vs
-
ie petat t S,i Galic ger :
taft pſſin grotcorpori, egre
Certe o piit oſtre men oyi.
yrſſltres omt bic edict ber,:
ſnt,deiſ ei,iete ixe.
Diaſgax, gri yie mvror ccrpor, r
rii e mer n-ſ, porer.
e nulo ellri, lio mediciitepei.
en crer corpi,ſe mal en, eger.
ii Pariſi, amiprorc, aſmi ;
ite em ,pſeo, Di Ptriiiit.
Exeeo cnr,eſem ciipiti eximaa arr il
uſ vii qtt, catne m
Si redeo,co/poſ ilrepe e i
ſpendo boc arir tote, tin lienr.
:::::õ::::::
A pfandio PetrumVvibium,qui in hane
Sueciæ Aulam a RegeDaniæ miſſus fuerat, in-
uiſi, qui mihi multas ab honeſtiſſimis perſonis
ſalutationes attulit, quas qiidem ſumme eole
ac veneror. Pridie ille Legatum noſtrum ſalu-
t
tauerat.
IV.Luthetanſiſti etus Calendarium obſer-
uantes, Natiuitatem Dominicam celebrauere:
Itaque, vt illormu cerimonias propius intue-
remur, Eccleſiam maiorem Suecicam adiui-
mus, vbi poſt RegniProceres in ſubfelis mâ-
ioribus ſedimus. Duo ſacerdotet ad altare ac-
IrE svECICv. ;
teſſerunt,quorum ſenior, qui miſſam cele.
brabat, cappa indutus erat, vne cape, alter
qui diaconum agebat capſulâ, ne chqſbie,
vtrique erat cum veſtibus illis eceleſiaſticis
collare rugatum,nefraiſe, quod ſatis ineptum
eſt. Huiuſmodi Miſſæ ordo ad noſtium proxi-
mt accedit: nullam tamen tonfeſſioneim, aut
introitutm celebrant. Statimque cantores cum
organo incipiunt Ryrie eleſon; quo finito ſa-
cerdos incipit Glori in excelſrDeo,vulgari idio-
mate, excipiuntque cantores atque vniuer ſus
populus continuo cantu, non alternanti vt a-
pud nos. Cantus ille ſatis muſicns eſt, nec
pbpulus in diſſonantias ſcinditur. Hymno boc
fmto, ſacetdos vham orationem ſiue colle-
ctam canit Poſtea Diaconus ad populum con-
erſus, tergoque altari iltens epiſtolam recitat
parte, quâ E atgeliuim Catholici. Decanta-
tuis eſt deinde Muſicis tractus Perb caro
aatm, idque Latine, quod poſtea Suecice
repetunt. Sequitut Ptoſa, vbi de Beata Virgi-
ne pia, ac hbibrifca mentio fi nam Sanctos
lli non aſpetnantur : not oranttaten. Rec-
tatut delndea iacon Eiiajigelium, in eodein
ftu, quo epiſtola: tumque ſe etiâi ſacerdos
ctertit a pbpulum, qii poſt. E uangeliim
incipilt Cres, qod vniuecſii popuus eicpi.
ſfetrtoriumi eihle perſnant organa, atque
cantotes. Suggeſttim poſte conſcendit ſacet-
dos vniuetſo ſtante populo atguie in eum in.
tuente, at poſt aliquam ſiibiiſſ voce præfa-
tionem factam, nn ſalutationem Angelicam,
Lij
sa AROLIOE RII
ſed alium hymnum inchoat, quem populus
canâdo excipit genibus (ni fallor) flexis.Euan-
gelium poſtea prælegit, ac deinde explicat.
Tum vero viri hinc ab vna parte, & inde ab
lia fœminæ ſe inuicem ſalutant, ac deinde ſe-
dent. Cum perorat ſacerdos, inclinant ſeſe
mulieres. Ille quæ populo tam ab Eccleſiaſtica,
quim politica poteſtate indicenda ac publi-
canda ſunt, ſignificat. Redit deinde ad altare
ſacerdos, præfationemque, ac conſeerationem
canendo facit, nec hoſtiam, nec calicem attol-
lens: Poſtea vtrumque communicandum po-
XeXXXXXXXXXXXX
lebrari, cm ante concionem plurimi in altani
accenſi fuiſſent. Arbitror ego, eos igne vti i
templis ad diſcutiendas tantum tenebras, non
autem ex veneratione, ac religione. Poſt
meridiem in Eccleſiam redeunt: Iterumque
habetur concio ab eodem, vel ab alio ſacer-
dote: veſpertinæque preces cum vocibus, mu-
ſicis inſtrumentis, & organis concinuntur, in
multam vſque noctem. Impoſitus erat altari
Crucifixus argenteus, facieſque templi vni-
uerſi prorſus Cathlica de Eccleſia Germani-
ca loquot, nam mane in Suecica fueramus:
Cœnaui deinde cum Legato priuatim, qui hæc
omnia exme intelligere cupiebat: mihique ille
viciſſim qua comitate eſt, quam in Reginæ vi
du colloquio humanitat.& vrbanitatâ exper-
tus fuerat,non iniucundâ recordatione retulit.
V. Qiæ pluuia fuit, in Legati cubiculo to-
IrERsvECICViI ic,
tam abſumpſi, longamque, & grauem epiſto-
lam, quam Vladiſlao IV. Regi Poloniæ per
Henricum Caxaſlbes, Dantiſci Gallorum Con-
ſulem, Latine, eleganterque ſcripſerat deſeri-
pſi: cuius ſententiam quoniam obliuiſci me iuſ-
ſit: nec memini, nec refero.
VI. Epiphaniæ feſtum celebrauimus, reli-
quumque diem cum Legato tranſegi humanio-
ribus litteris.
VII Legatus euoluendis perſcrutandiſque
Geographicis tabulis operam, me adlaboran-
te, poſuit: Incertus enim per hos dies rumor
increbuerat, Chriſtianiſſimum Regem quatuor
munitiſſima oppida ab Hollandis emiſſe, qui
bus Hiſpano Belgas vndique cingere poſſet,
Maſtricum videlicet, Ruremundam, Venlo,&
Rhimbergam: quod quidem quam â veritare
alienum ſit, patet: at ego huiuſmodi fabula-
rum, nec autor fui vnquam, nec eſſe velim:
ſed quod fama tunc ferebat, tantum refeto. At
Regina graui eodemque vero perculſa nuntio,
quod Auguſta Vindelicorum. quam Sueci ob-
tinebant, Cæſarianis capta fuerat, id Legato
ſignificari ſtatim iuſsit, vt cum illo hunc dolo-
rem diuideret: certe, vt illius ſuo nomine ſa-
lutandi occaſionem arriperet.
VIII. Ego & Molanus domum Capitanei
Huberti, Galli, ex vtbe Meldenſi, adiui, in
quam ſenex Hubertus,iſtius pater, nos duxit:
aberat filius profectus in Galliam in comitatu
Baronis Sxat. Miſer iſte ſenex euitandi carce-
ris caus in Sueciam ſe receperat, habitabatque
Liij
is CAROLIOEERII
cum nuru, quicum nullius omnino verbi com-
mercium habebat, nutibuſque tantum intelli-
gere ſeſe inuicem poterant. Suaſi illi ſæpe. vt
ſtatim atque mare liberum eſſet, rediret in Gal-
liam, vbi & homines alloqui, & Deum ſuo
more venerari poſſet.
IX. Henricus Cnfihes terreſtri itinyre
Calmariam profectus eſt, vt inde Dantiſcum
peteret, ac deinde Varſauiam ad Regem Polo-
niæ Legati literas, ac mandata perferret.
X. In cubiculo, ſcribendo, & legendo tranſ-
acta eſt. Rerum quippe, ac linguarum ignora-
tio, foris aeris rigor, domi hypocauſtorum
temperies, ſatis cauſarum, & opportunitatis
mihi erant ad bene beateque ſtudendum.
XI. Qu, Lutherani annum ſuum orſi ſunt,
in Eccleſiam Germanicam me contuli. Latine
iſti cecine trunt Glori in eceſſis Deo, reuqua
omnia Germanice, epiſtolam & euangelium
conuerſus ad populum ſacerdos recitationis
tono dixit, non cantus. Exuit deinde ſacerdo-
tales veſtes, & ſuggeſtum aſcendens in toga
nigra perorauit eadem methodo, quam ſupra
in Eecleſia Suecica obſeruaui. Tecto iſte capite
concionatus eſt: at alibi detecto id fieri ſemper
vidi. Chriſti ſanguinem animorum medicmnam
eſſe dixit: Medicinæ autem tres eſſe præcipuos
effectus, præſeruandi nimirum, curandi, ac
confortandi, quæ ſingula perſecutus eſt, vti
vel intelligere, vel diuinare potui: exiguum e
nim in lingua profectum feceram. Publicauit
dinde, quæ publicanda erant, admonuit, qu;
IrERvvECICVI. io
admonenda, ſignoque Crucis, vt noſtri facit.
omnia eoncluſit. Reſumptis poſtea veſtibus
ad altare rediit, duoſque calices vini plenos,
qui ab Euangelii parte erant, ad epiſtolæ tranſ-
tulit: nam liber in medio altari ſtatuitur. Con-
ſecrauit deinde plurimas hoſtias, quæ ſuper pa
tinis erant, manus deſuper imponens & exen-
dens. Laici communicant tam corpus, quam
ſanguinem genibus flexis, & ſe ſtrophio quo
ſe emungunt, abſtergunt, quod ſatis incon-
gruum mihi viſum eſt. Miſſæ finem pauci expe-
ctant.
XII. Vtramque Reginam Legatus priua-
tim allocutus eſt, quas eadem die Petrus Vvi-
bius, Agens Regis Daniæ ſalutauerat.
XIIl. Dedi litteras Lutetiam.
XIV. Tres extra ciuitatem per intenſiſſi.
mum frigus deambulatum iuimus. Nullibi quis
credat tam planæ, tamque æquabiles ambula-
tiones inueniri poſſunt, qum in Suecia: quid
enim ſolidis lacubus, & glacie conſtrictis æ-
quabilius, & planius eſſe poteſt: non ipſæ ſpe-
culorum planicies læuigatiores ſunt, ac poli-
tiores. Nam & in ipſis cultiſſimorum horto-
rum apud nos xyſtis ſentiuntur, inter ambulan-
dum, ſcrupi, & calculi, quibus delicatiorum
plantæ læduntur: in iſta glacie nihil neque ar
dui, neque aſperi inuenitur, ibique nix ſicut
lana, ingredientium paſſus emollit.
XV. Cum circa horam decimam noctur-
nam vna cum LaurentioVanderlino, Sueco,
domum redirem, obſeruauimus in are fulgo-
Liiij
es AOLIOCE ;II
res pererrantes, nubes videlicet lucidas, quas
nimio frigore inflammari per antiperiſtaſin,
aiunt.
XVI. Quâ ſuam Epiphaniam Lutherani ce-
lebrabant, prædicationi Cermanieæ interfui.
XVIl. Legatus Archidapiferum inuiſit,
quo plurimas res, quæ ad Rempublicam Suo-
eicam pertinent didicit, quarum pleraſque in-
ter cœnandum pro ſua humanitate mihi retu-
lit. lnter quas hæc imprimis ſcitu digna eſt.
Statim atque allatus eſt de Regis morte nun-
tius, Regni Comitia Stocholmi indicta & ha-
bita fuiſſe: quæ quidem ex quatuor Ordinibus
oonſtant, Nobilium, Eccleſiaſticorum, Oppi-
danorum, ac denique Ruſticorum. Cuius erant
in hoc cœtu præcipuæ dicendi partes(an Can-
cellarius, vel ipſe Dapifer fuerit: non ſatis
ſcio: cum ſic incepiſſet, ex mortr e; ab
omni ſtatim multitudine eiulatus & clamores
facti ſunt, qui, cim aliquo interiecto ſpatio
reſediſſent, ac pergeret Orator loqui, iterum
redintegrata ſunt ſuſpiria, atque lamenta: ſi-
lentio demum facto, cum res geſtas iſte nar-
raſſet, quidque facto opus eſſet, propoſuiſſet:
nimitum nihil Reipublicæ cducibilius, qum
ſi defuncti Regis, quem tantopere deſidera-
bant filiam in Reginam eligerent, vti Patri
in expeditionem proficiſcenti ſpoponderant,
ſi quid illi humanitus contingeret. Tum con-
tinuo & ex abrupto vnus ex Ordine Ruſtico-
rum, N. Lantis. At quænam eſt illa, in-
quit, Regis flia eam non nouimus, nec vidi-
i , i , ,
m o v M. Ip
fus vſquam. Exorto ſub hæc murmure. Ego
vero (inquit Archidapifer) vobis illam proti-
nus adducam. Cumque puellam nullâ morâ
adduxiſſet, populoque, Laurentioque præ-
ſertim illi, exhibuiſſei: intuitus in puellam
ruſticus, verum eſt (inquit ille) En naſus, en
oculi, en frons Regis Cuſtaui. Regina noſtra
Et. Continuoque omnium Ordinum concla-
matione, atque ſuffragio renuntiata eſt Regi-
na, atque in ſolium ſublata. Optimates dein-
de, quos Guſtauus ſummis rebus præfecerat,
confirmarunt, vtique Reginæ, Regnique Tu-
tores eſſent, ſuâ auctoritate ſanxerunt. Horum
munus eſt inter alia, vt ſingulis annis Regni
Prouincias perluſtrent,ne quid detrimenti Reſ-
publica capiat, diuerſi in diuerſas partes ab-
euntes, populi querelas audiunt, ſiue in Nobi-
les, fue in Magiſtratus, nullâque dilatione
ius dicunt, exequunturque. Rex ipſe id munus
obire tenetur, obibatque Guſtauus, populo-
que ſuo, cum aliquod bellum parabat, vel rem
alicuius maioris momenti geſturus erat, conſi-
la ſua communicabat, cauſaſque proponebat,
vel conſcribendi militis, vel imponendi, au-
gendique vectigalis. Denique quod Regum
præcipuum munus, vt iuſtitiam ſubditis ad-
miniſtrent, id agebat. Aiebat præterea Archi-
dapifer, liberam ſemper fuiſſe apud Suecos in-
fmis etiam perſonis Reges adeundi facultatem,
neque quemquam, qui quid expoſtulare vellet,
Regio conſpectu impune excludi: quod ſi fe-
oCAROLi OEII
ret, ſtatim in Prouineia vnde ille eſſet,tumultus
oriretur.
Iſta die tantum frigus inualuit,vt, cum ſpa-
tiandi causâ in ſuburbium eum Lutauio exiiſ-
ſem, nobis regrediendum fuerit: adeo nonil.
le quidem violentus, ſed perſtringens tamen
vigebat ventus: venitque mihi in mentem
quod apud Barclaium ſcriptum eſt, per has
tempeſtates naſum, aureſque interdum ſtupe-
feri, & excidere. Redii itaque domum, vbi
nos Vvibius inuiſit. Ipsâ die Magni Mareſcal.
li vxor ad Legarum miſit egregiam Reginæ ma-
tris imaginem, quam Rex ipſe ſexto poſtquam
illam duxiſſet, menſe, illiuſque pulchritudinem
adhuc deperiret, pingi curauerat,quam pro ſua
comitate, atque in Reginam obſequio, huma-
niſſimus Legatus libentiſſime accepit.
XVIII.Hiſtoriam tempeſtatis noſtræ Bal-
thicæ â Canſly, Dantiſci Conſule, deſcri-
ptam, contuli cum mea, nam erat illa longior,
metuebamque ne mihi nimis vanos terrores
fnxiſſem.
XlX. Iuimus cumLegato ad Generalem, ſi-
ue Magnum Mareſchallum, qui ex muneris
ſui debitocertas Regni Prouincias obire debe-
bat, quemadmodum & alii Regni Tutores, v-
nuſquiſque ad ſihi commiſſas: Quorſum vero
hyeme potis, quam æſtate labores illos ſuſci-
piant, & quâ ratione tanta ſpatia obeant tam
cito, dicam ſtatim poſtea. Habebat in comitatu
ſuo Gallum quendâ. Pictauum. N. dvi uſes,
T ,
ITE R a, o , vvvſ,yr
exigui corporis virum,at non exigui animi. qui
poſt aliquot annos in exercitu Vvrangelii Præ-
torianæ illius cohortis Præfectus fuit.
V
. Dedi litteras Vvibio ad Cornifcium
Vlfeldium.
II. Carie Curle,ſls, naturalis filius Ca-
toli Regis, atque adeo Guſtaui Magni frater,
cum Legato pranſus eſt. Eſt iſte vir valde bo-
nus & comis, qui per duodecim annos in Polo-
nia captipus, cateniſque oneratus fuit, eo quod
ſemel e cuſtodia euaſiſſet. Redditus deinde &
commutatus in cuiuſdam Lithuani Principis
vicem, quem Sueciæ Rex in bello ceperat. Eo
digreſſo adiit Legatum Henricus Larſonus
Vanderlinus, vir multæ negotiationis, quique
Guſtauo multis muneribus deputatus fuerat,
opulentamque pecuni, ac præclar ſupellecti-
le inſttuctam domum conſtituerat. Inuiſi dein-
de cumAuaugurioVvibium,qui quidem Auau-
gurius litteras nobis exhibuit Hamburgi datas,
quibus nuntiabatur, Ducem Fridericum, alte
rum Regis Daniæ flium, Viſurgim tranſiuiſſe,
vt poſſeſſionem Epiſcopatus Bromenſis cape-
ret, ad quem bis electu fuerat, primum qui
dem viuo, ac cooptante Epiſcopo, qui fami-
lia Holſatiæ erat, quique Fridericum gentilem
ſuum ex conſenſu, & ſuffragio ſui Capituli(ad
quod hæc poteſtas pertinet) in Adiurorem, at-
que adeo in Succeſſorem elegerat. Cui tamen
inueſtituram ſuam, aut corte auctoritatem,praæ-
ſtare lmperator recuſauerat, imo præcipuas vr-
bes Epiſcopatus Bremenſis, cim in lutiam ad-
i anOLI OEnII
uerſus Regem Daniæ irrupit, inuaſerat, ac pa-
ce poſtmodum cum Rege Daniæ inita, præſi-
dia ſua ex illis vrbibus abducere noluerat, ſpe-
rans nimirum illic Epiſcopum Catholicum in-
ſtituere. At contigit ſecus; nam, cim lmpera-
tor ſuas copias in Italiam ad opprimendum
Ducem Mantuæ reuocaſſet, pauloque poſt
Sueci in Germaniam erupiſſent, eos euocauit
Epiſcopus Bremenſis, vt Cæſaris præſidia ex
ditione ſua abigerent, quod libenter fecerunt,
ſuaque ipſi in iiſdem vrbibus collocarunt: vr-
bes illæ fuere Stada, & Boxtehuda, quæ Albi
non procul diſtant. Domicilium Epiſcopi eſt
Vvorda. Brema ver vnde Prouinciæ nomen
eſt, ad Viſurgim eſt ſita : atque Imperialium
Hanſeaticarumque numero cenſetur,vt Lube-
ca & Hamburgum. Vniuerſa ferme hæc diœ-
ceſis Prouinciis quæ ad Regis Daniæ gentiles
ac propinquos ſpectant, cincta eſt, atque adeo
Duci Friderico commodiſſima. Quamobrem
mortuo demum Epiſcopo iidem ipſi Canonici
iterum Ducem Fridericum elegerunt.
XxII. Legatus Reginam viduam priuatim
inuiſit. Ego interim ad balnea iui cum Ioanneo
Croſſio, quæ alibi commodius deſcribam: ea
vulgo adhe vocant.
XXIII. Litteris Lutetiam mittendis ab-
ſumpta eſt partim : partim etiam examinandis
Geographicis tabulis, quibus perfectius intelli-
gendis preſto mihi fuit PetrusVvibius,qui Pro-
uincias ipſas peragrauerat.
XxIV. Vidi apud Henticum Larſonum
IrERsvVECICvI.m
Vanderlinum plurimas optimorum pictorum
tabulas e Germanicis ſpoliis, neque enim ab
antiquo, huiuſmodi ſupellectile abundauit
Suecia.
XXV. Inuiſit Legatum Admiralius, inde-
que exiit Ciuitate ad Prouinciam ſuam obeun-
dam,vt ſupr de aliis Regni Curatoribus an-
notaui.
XXVI. Cum Thurone Lilioſparo, ego &
Molanus poſt meridiem ad primum ab vrbe
lapidem deambulatum iuimus: ad villam quam
Theſaurarius Scateiſter, ad totius vrbis
inuidiam excitabat, illucque ſuper glacialem
fuuium perreximus: quaſi qui Lutetiâ Con-
fuentum per adſtrictum Sequanam ſe confer-
ret: vt verbo dicam, tam diſtant illæ Suecicæ
Pariſienfibus villis, quim Lutetiâ Stochol-
mum. Et illis tamen deliciis ſunt qu inui-
deant, vti apud nos Quæſtorum & Publicano-
rum magnifcis ſubſtructionibus inuidetur: at
non ſunt tam patientes Sueci, vt eas popu-
lorum ſanguine condi, & coagulari ſinant. Iſte
vero, de quo mihi ſermo nunceſt,frugi eſt,ac
prudens paterfamilies: enimuero ingentem
conficiendæ ceruiſiæ offcinam ædifcari cura-
uit, pluribus ſuperſtructis horreis, vbi lupuli,
atque hordei maxima copia condi, aſſeruari-
que poſlit; vbi capaciſſimæ cupæ, & furni ia-
liaque ad hanc fabricam pertinentia.Parte alis:
fornacs varios ſtruxit, & longa vaſtaque te-
cta, vbi lateres coctiles tam ad ædificandas,
qum ad tegendas domos conficiuntur. Eodem
aROLI OE tiI
tinere obſeruauimus piſtatorts, qui acutis mu-
cronibus ferreis glaciem maris perforant, ſub
X:XXXXXXXXXXXXXXXX
niant, manuſque, brachiaque inter medias gla-
cies immergunt. Eâ præſertim dit experti ſu-
mus, qutum eſſet cæli Sorici cum noſtro diſ
crimen; nam licet a matutino tempore frigus
teſediſſet, tantum tamenfuit, vt i medio iti-
nere dubitauerimus, num S tocholium regre-
di, an ad propoſitam villam pergere ebere-
mus, parumque abfuit, qin ibi inill hiſit-
tione rigidi, ac recti ſuper medio lacu deflge-
remur.
XXVII. Litteras. Pariſios ſeripfi.
XXVIII. Qu Domimita fuit, poſt terii
diem in ſummo, quo abindabm, otll d co
cionem ſâermaicam me contli, perie ilut fa
ctutus, ſi qui in illius linguæ cognitbhe pro-
feciſſem. ndii loquenrtm in veſe ulgati
Miiſtetii candidatum, qtiniper defuacti ſa-
cedotis locum ambibatt eius vmliittſt, ac
ſigulæ periodi in allegaticne alicuits: ſriptu-
nlocideſinebant. His mimitum Apfſtls om-
ni ſanctimoiæ , tcTeâloglæ onſedtioa
ne deſtiiutis, non niſſbitea ctiiifue
populo fluctuante erederetut.
XXI&i Ad balnea etpetlundi caletis etgo
iui, indeiſetus flumen( a elibafidu ſtigus
deambulaui: pleiumqie enitm grt non
modo dititibus, ſe etm pauptribs vis
oes.
- t,-
:::::õ::::::
irEsvECICvVI. i,
XXX. Legatus mane Bened. Oxenſtier-
nam inuiſit, qui ad regendum Liuoniam ptofi
ciſcebatut, quique itineri quingentorum mil.
liarium ſe, vxoretquo actingebat, erat nempe
illi fere tota pertranſeunda Lapponis. At vehe-
mens, & continuum, quod per tos dies inna-
luit, frigus, ſinus Botnici,& Finnici fautes con-
ſtrinxit ac ſolidauit,quod illi maximo tam ſum-
ptus, quim laboris tompendiofuit, breuienim
tralectu penetrauit in Prouintiam.
XXXI. Egi Medicum, perſuaſique Le-
gato, ne nimis aſſidu ſeſſione ingraueſceret,
vt in ſphæriſterii palæſttam ſemel ſltem de-
ſcenderet. Conſenſit, depoſitiſque ſub fune
pignoribuis,aſſumptoque ludi ſocio cum Auat-
gurio, tui ſocius itidem erat, decertauit. viiti
qne megtlo noſtrum omnim applauſ,qui ſtu.
dia noſtr ln illius pattes contuleramus. Etce-
pit me deinde ptiuei ctnumioſtilictt.ne ſuut
ſibi pt ianita victotia encomiaſtes deeſſet.
Prim Febtiii dit (qui menſit olim Diis
ahibuis ſater erat)tenericoſo lo,noo fine
morbo capitis, & aliqa mentis taligino, diem
legendo ſttiptitandoque tranſegi, Poâſimque
Callicam, quæ mentis amatitudinem ſeerot,
inAcriſiarios quoſdam fellites effudi.
II. Qui Purificationis Biatiæ ies fuit,b-
nedictio cererum pritim apud nos peo Ec-
tleſiæ Cthol. mote celebrata eſt, ſingulique
noſtrum tulimus. Pometidiano tempore tum
HubertoSene duos pictotes inuiſi,tcos qui-
dem ſatis mediocres.
s CA O LIOOERII
III. Funeſta me, ac triſtis inceſſit cutioſitas
conſequendi tres miſeros, qui ad ſupplicium
extra ciuitatem ducebantur. Inter illos mulier
erat, quæ partum ſuum necauerat. Cum ad
ſupplicii locum ventum eſt, vbi mulier decol-
lari debebat, ſatellites ſe in circulum ordinant,
protenſiſque in longum haſtis populum arcent.
medioſque includunt miſeros, quibus ſuus v-
nicuique Miniſter ſiue Sacerdos auuſtit, factiſ-
que preeibus tam ſubmiſſa voce, quam cantu,
iuſſa fuit mulier miſera humi in genua procum-
bere, atque trunco ligneo caput imponere,
quod illi a carnifice ictu ſecuris amputatum eſt.
Feretro ſtatim imponitur cadauer, quod ſuis
veſtibus non exuitur; nefas quippe huiuſmodi
veſtes a quoquam tangi. Rapti ſunt deinde duo
viri ad patibulum, quod monti pralto impoſi-
tum tota vrbe conſpici poteſt. Magno id po-
puli concurſu, at null cuiuſquam miſeratio-
ne, peractum eſt, quod regionis duritiem mi-
rum quantum arguit. Imo etiam a famulis no-
ſtris, qui propius triſti ſpectaculo interfuerunt.
relatum nobis eſt,cim vnus ex illis ſuſpendio-
ſis carnifci reluctaretur, nec ſe colligari pa-
tienter ſineret, circunſtantes quaſi lepidum ali-
quid ac ſcurrile illis fuiſſet obiectum, in riſum
ſæpius erupiſſe. At vero, cum de huiuſmqdi
rebus vti ex occaſione plerumque fit inter otio-
ſos, diſputaremus, rem nobis ſtupendam, ac
pene incredibilem enarrauit Theodoricus,Le-
gati Oeconomus, cuius ſe teſtem fuiſſe aſſene-
tauit.
Aiebat
IrE RRvECICVI:
Aiebat enim duobus menſibus poſt Rhim-
bergæ expugnationem anno circiter io. cum
exercitus Batauorum Murſiæ eſſet, in quo ipſe
militabat tres milites Anglos,qui ob graue fa-
cinus morti adiudicati fuerant, ita tamen, vt
vnus pro aliis plecti deberet, coactos eſſe (vt
plerunque fit) aleæ iactu de infelici ſorte de-
cernere. Factum eſſe, vt qui ditior illorum eſ-
ſet idemque nobili proſapiâ ortus, ſic ferente
fortunâ,pro tribus luere deberet. Cumque ſc
impotentiſſime animi angeret, excruciaretque,
alter eorum quibus ſors pepercerat, obtuiit, ſi
quo idoneo pretio infortunatus ille vitam redi-
mere vellet, paratum ſe,vt vicem eius ſubiret,
dummodo hæc pecunia ad hæredes ſuos perue-
nire poſſet: pacti ſunt itaque trecentis quin-
XXXXXXXXXXXXXXX:X
dedit. Renuntiatum eſt Principi Arauſicano
horribile commercium, qui monſtrum hominis
ad ſe duciiuſſit, continuoque, cum nefaſtum
caput conſpexiſſet. Oportet (inquit vt con-
ſcientia ſcelerum tuorum te vehementer exa.
gitet, qui , ipſum tam lubens ignominioſæ
morti addicas,a qua benignior fortuna exeme-
rat ꝰ Atdoce nos, quæ ſo, quæ te ratio, vel quæ
potius furi,ad id impulerint: Intuitus irepi-
pide ſuum lmperatorem miles. Mihi vero, i-
quit, in promptu eſt, vt te mei conſilii certio-
rem faciam. A quindecim amplius annis. qui
bus mereor, ne vllo quidem nunmulohacte-
us inopem vxorem, & quatuor libcros iuuure
ysc ROLI O ERII
potui: prope autem eſt, qui quotidie in helli
periculis verſor, vt me breui vel peſtis,velenſis
abſumat. Itaqne deputaui lucro, ſi infelices
dies, qui ſeni militi pauci admodum ſupereſſe
poſſunt,oblatâ hâc repentinâ morte minuerem,
& pecuniam quum a commilitone ſtipulatus
ſum, egentiſſimæ familiæ relinquerem. Per-
motus hominis ſiue calamitate, ſiue audaciâ
optimus Princeps vincula ſtatim illi laxari iuſ-
ſit, vitamque, quam tam parui pendebae,
vltro condonauit, ſubminiſtratoque aliquo
donatiuo in pamriam redire iuſſit. Stupen-
di poſt homines natos, commercii ſpectato-
rem ſe fuiſſe Theodoricus, vir valde bonus,
nobis iterum, atque iterum afrmauit. Atque
vt Reſpublica ſine iuſtitia non conſiſtit, ita nec
œconomica: ldeoque Legatus noſter duos ex
famulorum grege, quorum alter enſem in ſo-
cium nudauerat, alter ictu calcis proiocaue-
rat, alium carcere includi iuſſit, alium relega-
uit ad tempus: vt cæters modeſtiæ,reterenti,-
que exemplum foret.
IV. Allatum eſt de victoria Mareſchalli
Fortii in Cæſareos , quos Heidelbergâ expu-
lerat numero ſex mille. Vrbs illa Carolo Du-
ce Lotharingi, qui Cæſareorum ductor eſt,
capta fuerat, atque in ea ſex militum millia col-
locata,qui arcem oppugnabant. Egregii huius
facti hiſtoria typis impreſſa eſt.
V. lnceptum eſt inter me, & Vvibium E-
piſtolarum commercium. Latine ille ad me,
co ad illum Germanict ſctipſi, viciſſimque
rERsvECICVv.s
præceptores ac diſcipuli fuimus. At vero ille
in Latinitate valde prouectus, ego in Germani-
ca lingua totus infans ac balbutiens.
VI. Ad euitandum inertis otii faſtidium, ar-
tuſque ſoluendos,pilâluſimus bini in binos.
VII. Pomeridianas horas ſerotinaſque &
cum Legato,c cum Vvibio Germanicis ſtudiis
inſumpſi: nam, cum interdnm a negotiis reſpi-
rabat Legatus,aut grauioribus ſtudiis, ne nihil
ageret, Grammaticam etiam nobiſcum euol-
uebat.
III. Cum inuiſerem pædagogum quen-
dam Cræce & Hebraice ſcientem, (nam ho-
neſtiorum ciuium propter linguam rara mihi
conſuetudo erat, fœminarum vero prorſus
nulla)deprehdi octennem puellam apertis bi-
bliis incubantem, indormientemque; credo,
quia ceruiſiam virguncula hauſerat: nam per-
petua hæc eſt int;r diſcipulos, magiſttoſque
teſſera, & alibi paſſim apud doctos, & indo-
ctos, Nobiles ac. plebeios, hinc pocula, hinc
biblia menſis impoſita videas. ls itaque eſt vni-
uerſi Lutheraniſmi genius, vt nullo neque ſe-
xus,neque ætatis, neque conditionis habito di-
ſcrimine cortuptam ſcripturam, vapidamque
ceruiſiam alumnis ſuis perpetu infundant.
IX. Allatum eſt Legato, Regem Polonis
efſe Datiſci, reertique Vvarſouiam ad Co-
mitia.
X. Miſi Lutetiam Elegiacos verſus, quos
Sueciæ Regin empoſueram, quæ enim regio
noſtri non plena laboris: hos itidem Legatus
M ii
so C ROLIOERII
Illuſtriſiimo Patri ſuo miſit, cui Latina valde
ſapiunt. Litteras accepit. Hamburgo Auau-
gurius, quibus illi nuntiabatur, ereditum
eſſeAmſterodami, nos in mari Balthico periiſſe.
Hoc nos induxit,vt crederemus,hanc eſſe cau-
Iam cur Pariſiis nullæ litteræ ad nos mitteren-
tur, quod nimirum illic etiam nufragii noſtri
fama increbuerat; Deus meliora. Allataa ſuns
illâ die litteræ Henrici Canaſilhis, quibus fe ad-
huc Hafniæ eſſe ſcribebit, tentaſſeqe omnes
portus ſiue Calmariæ, ſiue alios, vt Dantiſcum
ſe confetret. Multas illa die ſiue epiſtolas, fue
relationes Legato perlegendas miſit Salulus,in-
ter quas mirati ſumus, quod in Vtbe Gandenſi
vi. Decembris contigerat, nimirum quod,tum
vniuerſa regio denſiſsimâ niue tegeretur, ciui-
tas illa ingenti tonitru, & calore afflata at per-
culſa eſt. Allatum item eſt tam epiſtolis, qtim
conſtanti famâ, exercitum Cardinlis Infantis,
quem Comiti Mansfeldio commiſerat, adocto
millia hominum peſte, & fame eſſe redactum,
cum longe plurimorum eſſet. Scriptum eſt in
relationibus Germanicis, Mareſchallum Bre-
æum exeuntibus Heidelbergâ diriſſe, qui
Cæſarei forent, eos ſe iure belli incolumes ſi-
nere, quandoquidem ita pactum fuerat: at qui
Lothareni eſſent, eos ſe e mandato Regis
Chriſtianiſsimi interficiiuſſitum, quod ad me-
tum illis iniiciendum,vt ſibi cauerent,intermi-
natus eſt.
XI. Quæ Dominica fuit, Legatus prandio
Petrum pare, & Mathiameys Regni Sena
IrE vCiCCvv..r
tores inuiſit, honeſtos, ac frugi viros, quippe
in cœnaculo, quo excepti fuimus, nulla parie-
tibus ſtromata; Vraniſcus duntaxat cæruleus
menſam obumbrabat ad defendendas araneas.
Sic Curius, ſic Fabricius habitabant: ſic carne
rancida, rapiſque, ac radicibus veſcebantur.
Cœnaui ego paulo lautius, vt fer quotidie
cum Legato, cuius tametſi mores, nec inſua-
ues, nec horridi ſint, nihilo tamen, nequt ve-
teribus Romanis, neque his Suecisvirtute in-
ferior eſt.
II. Celebrauetunt Lutherani feſtum Pui
rifcationis, adiique illorum Eccleſiam Germa-
nicam, tum vt concionem, tum vt organum au
direm. Inuiſi inde. Vvibium.
XIII. Totumdiem conſumpſi cum Legato,
quem quia dolore dennum laborabat, Ouidii
lectione oblectaui,legimuſque fabulas: quæ in
illius cubiculi Aulæis deſcriptæ erant.
XIV. Februatii cum Auaugurio, Cernan-
do, Bardono, & Nicolao Valentino, adole-
ſcente Stocholmenſi, diffcile, ac longum iter
ſuſcepi ad Eris fodinas, vulgo Coperlergam.
Vnde ducitur maximus, & certiſſimus Regni
Suecici reditus: operæpretium enim iudicaui-
mus, ſi montes illos, quos e ſolido ære prædi-
cant, propiuueremur. Gratum fuit vtri-
que Reginæ, ique Proceribus conſlium
noſtrum: ſe quippe deſpici,ac contemni putant,
cum ea quæ maximi faciunt, ab aduenis inſu-
per habentur, præſertimque beatioribus po-
pulis, quos cæteris rebus, qu ad vitam neceſ-
M iij
C ,OrLrOE II
ſariæ ſunt, abundare ſciunt, quibus ſuam ſem
per inopiam, & infelicitatem exprobrari ſuſpi-
cantur. Ergo ex mandato Reginæ imperatum
eſt Prouinciarum Præfectis, qua iter nobis in-
ſtituendum erat vt omnia ad vſus noſtros pr,
ſto eſſent, vtque id opportunius feret, depu-
tatus eſt e ſatellitio Regio, qui præiret, admo-
neretque Landmannos, hoc eſt, Vicorum, ſi-
ue Parochiarum Præfectos, vt ſuos ruſticos ta-
li die, atque horâ ad preſtolandum tranſitum
noſtrum compellerent, equoſque ac vehicula
præberent, noſque per manſiones epulis, at-
que lectis, omni denique rerum neceſſariarum
largitione exciperent. Hæ ſunt ruſticorum in
Suecia angariæ, quas tam diligenter preſtant,
vt id etiam ſponte, & cum alacritate facere vi-
deantur, quamlibet iniqua ſit, & rigida anni
tempeſtas. Profecto, cum pueros, puellaſque
totos dies, totaſque noctes videbam in triuiis,
mediiſque in eampis aduentum noſtrum pede
fxo opperientes, pigebat me pro noſtra libi-
dine tot animas frigore, fame, ac tædio eneca-
ri. Genus illud vehiculorum, quod trahas vo-
cant, hyeme commodiſſimum eſt, æſtate vero
prorſus inutile: eſt quippe ſine rotis labiturque
ſuper niues, ac glacies, etiam ad voluptatem: a-
mant illis vehiculis fœminæirgines inter-
diu ad vicinas villas, noctiâ per vrbium
plateas, & eompita cum ſuis amaſiis crcum-
ferti.
Omnium iuſmodi vehitulorum eadem eſt
in infimo figura, quâ videlicet terram attingunt,
En vECICVI is;
nec diſtant ab illis trahis, quibus grauiores ſar-
cinæ apud nos trahuntur portubus maritimis,
ad mercatorum horrea,vel ofſcinas. Cæterim,
in ſuperiori parte illæ quibus Proceres, ac pr,-
ſertim Nobiliores fœminæ vtuntur, tectæ ſunt,
veluti thedæ, aut lecticæ noſtræ, clauduntur-
que vndique ab iniuria aeris; aliæ ſunt in ſcam
ni furmam, quibus viri inequitant, pedibus
hinc inde diſpoſitis, aliquando bini aut terni,
quaſi in eodem equo inſiderent. Communior
vero figura eſt veluti ſarcophagi, aut cyvmb,,
eæque ſunt vulgares,& quæ nobis ruſticis mi-
niſtrabantur, quarum ali; aliis ornatiores ſunt,
inſtratæ videlicet plumâ, puluinaribus, ac cul-
citris, pellibuſque vrſorum, aut luporum, in-
terdum fœno, ita vt commode ibi liceat iacere,
ac dormite: nam alt niues ſcopulorum & lapi-
dum offendicula emolliunt. Traharum dorſo,
ſiue ſtiu;, innituntur pueri habenas tenentes,
ac pedibus hinc inde infma trah tigilla inſiſten-
tes; imminenteſque capiti ſui vectoris per val-
les, campoſque, & abrupta montium equos
ſuos citatiſſime impellunt. Euertitur interdum
vehiculum, at id nullo fere periculo contingit,
imo riſum excitat, cum in niuis cumulos ali-
qui deuoluuntur, quodvix tamen accidit, niſi
cm inexperti ſe ipſos ſine rectore agere vo-
lunt: nam, cimdeſt auriga, titubantem incli-
nantemque currum corrigit, ac firmat.
Prima die, qu Stocholmo profecti ſumus,ad
Pagum Erey deuenimus: at cum ineredibili
M iiij
s CaOLI OEII
ſolicitudine, atque moleſtia fuit mihi ſociiſque
meis, prima nox illa tranſacta. Contigit enim
ſub noctem, vt, cum alii præirent, ego ſeque-
rer, ac pr, aſperitate frigoris caput mihi cucul-
lo obuoluiſſem, imprudenter confſus aurigæ
mei, qui puer è Finlandia erat, induſtriæ, non
aduerti quorſum properarent, vel flecterent
ſocii. Vt vidi me deſertum, iuſſi, vt potui, pue-
ro equum impellere impulit. Appulimus do-
mum Sacerdotis cuiuſdam, quæ e regione Ec-
cleſiæ erat, quam cum vndique per feneſtras &
caminos flammis, fauilliſque collucentem vide-
rem, putaui illuc penetraſſe, ac conſediſſe ſo-
cios, paratæque iam cœnæ nidorem mihi ſub-
odorari videbar. Sed cum illos alta voce in-
clamarem, nec reſponderent, vlterius perre-
xi, dubitans apud me,num ductor meus ſciret,
qu diuertere deberemus at neque ille regio-
nem ſatis nouerat: ltaque dimiſſo me inter me-
dias niues, atque tenebras, ad tugurium ſe con-
tulit, vt viam peteret. Exiit tandem ſubter-
raneo ſpecu mulier attonita, quaſi homines vi-
diſſet nunquam, quæ digito nobis viam mon-
ſtraret, ac per illunem noctem in auiam ſyluam
ingrediendum eſſe ſignificaret. Cohorrui ego,
maluique ad Eccleſiam, quam tergo relique-
ram, regredi. At quo idiomate, quo indicio id
Finnomi meo præciperem, hoc opus, hic labor
fuit: dum id quod volo, eloqui non poſſum,
neque ſe ille explicare ab his anfractibus poteſt,
trahamque huc & illuc allidimus, deuoluor
r E; svCtCvI. is;
idemtidem in niues hinc ego, inde ſarcinæ.
Hic mihi, fatendum eſt enim, excutitur patien-
tia, & qui homines alioquin interficere non ſo-
leo, ſtringo enſem in Finnonem meum, quaſi
percuſſurus,quod ille ad has anguſtias me rede-
giſſet. Eiulat miſer adoleſcens veniamque de-
precatur flexis genibus, regredimurque Eccle-
ſiam illam verſus, quam dixi. Domum ſacer-
dotis adeo, fores pulſo, certus ibi noct tranſ-
igere potius, quam inter vrſorum luporumque
ſaltus. Clamo ergo, appelloque inquilinos,
intenſiſſimâ qum poſſum voce: at vox illa me-
ticuloſæ ſacerdoti barbara viſa eſt, vetuitque
fores aperiri: exeo aliorſum, ſi quam aliam do-
mum reperirem: at alia non erat. Redeo ite-
rum, atque tertio: cumque ad portam ſemi-
patentem acceſſiſſem, tres continuo famuli
magno impetu illam mihi in os impulerunt.
Subit animum meum Iouis opt. maximi conſi-
lium, aurum videlicet per medios ire ſatellites,
ſaxaque, & adamantinas,æreaſue portas per-
rumpere potentius ictu fulmineo. Clamo ita-
que Germanice ic gi ec vi reicll, da-
bo vobis plures thaleros. In hoc verbo patefa-
cta eſt mihi ampliſſima porta. Succedo ſtatim,
rectaque ad atrium domus pergo, vbi erant
plures fœminæ, tam filiæfamilias, quam ancil-
læ, ae veræ, ditis examen domus: inuolutuſ-
que cucullo, ac penula ad focum accedo anhe-
lus, ac prope enectus labore, frigore, & fame.
Obſtupeſcebant illæ monſtrum admirantes, ne-
que enim loquebar quicquam: ſed pectore ab
ssAoLI oOERII
imo ſuſpirans, oculoſque huc & illuc conuer-
tens, globulos, quibus penula iungebatur, di-
ſtringebam. Viderunt tandem illæ mihi bal-
theum & capulum enſis deauratos eſſe, conie-
ceruntque hominem alicuius dignitatis, quod
cum renuntiatum eſſet Reuerendo ſacerdoti,
qui in alio conclaui cum Medico Vpſalienſ
cœnabat:venit ad me tandem graui vultu, atq;
inceſſu, digitiſque poſt tergum nexis ambula-
uit iterum, atque iterum in atrio, toruum me
intuitus. Ego vero depoſito iſtius vel ſuperbiæ,
vel ruſticitatis ſenſu, ſalutaui, compellauique
illum, prior ſciſcitatus, an Latine ſciret. Quid-
ni: reſpondit ille. Iucundius profecto verbum
fateor audiſſe me nunquam, tametſi horridâ
voce, ac indignabundâ prolatum fuiſſet : reſpi-
raui tum demum, ſalutiſque meæ ſpem aliquam
cœpi concipere, riſique tacitus apud me, ſpe-
rans feram belluam cicurare qum primum, at-
que ad vſus meos conuertere. Affertur interim
mihi vinum combuſtum, quod inter cadiacas
potiones principatum, meo quidemiudicio,ob-
tinet huius beneficio recreatus recitaui illi
meum infortunium: cim adhuc loquerer, E-
brius fortaſſe eras, ( ſubiunxit ille) qui ſic ſo-
ciis aberraſti. Pupugit me, vt verum fatear,
acriter hoc verbum: at animaduerti, me in lo-
co eſſe, vbi id vitio verti non ſolet: ltaque diſ-
ſimulaui iniuriam, & quia de Legatione noſtra
iampridem audierat, interrogauit ille me de to-
ro negotio, ac de noſtro itinere, multa ſuper
Legato rogitans, ſuper.Rege Galliæ multa: ad
:::::õ::::::
rt ꝶ svECiCvI. is
quæ ego pro rei præſentis neceſſitate humaniſ-
ſime reſpondi. Quid multa amici euaſimus.
Ampla mihi carnium, ac piſciumcœna inſtrata
eſt. Inductuſque poſtea in cubiculum Medici
Vpſaſienſis, cum eo in multam noctem Latinè
eollocutus ſum. Spes interim mihi ſacerdote
meo facta eſt, antequam ſequenti die euigila-
rem, daturum ſe operam, vt ſociis meis, quo-
rum anxietatem ſatis coniiciebam,de incolumi-
tate mea conſtaret.
XV. Summo diluculo, intelligo ſocios meos
non procul abeſſe, eoſque de me factos certio-
res. Sacerdos interea meus, qui me tam ſuper-
be pridie, ac inſuauiter exceperat, nulli Sue-
cicæ comitatis officio pepercit, quin eo me cu-
mularet. Ergo ex armamentario ſuo pulcherri-
mam traham eligi iubet. Erat illa in antica po-
ſticaque parte, ex ebeno, certe ex pruno, vel
pyro politiſſim: inſternitur tapere Turcico:
credo qui concionanti ſacerdoti ſeruiebat in-
terdum: aptatur equus toto equitio præſtantiſ-
ſimus, qui arrecta ceruice, acutoque hinnitu
ſatis ſe muneribus ſeruitiiſque publicis libe-
rum eſſe teſtabatur: adduntur duo comites, il-
li. ipſi qui mihl aurilium poſcenti, ſuperiore
die illuſerant. Properabam exire: at propina-
tione vini combuſti ab hoſpite meo diſtineor.
Bibitur Legato, bibitur Reginis: iterant illi,
repoſcuntque, vt paria faciam: excuſo me: in-
ſiſtunt:orat Sacerdos, vrget Medicus, ſic frigo-
ra prohiberi, ſic caliginoſum airem depelli, ſic
ægrimoniam procurari, & ltas cogitatio-
ss a oLI O i,
nes excitari. Thalerum interim pro hoſpiti
matrifamilias offero, abnuit. Do filiæ, cui dex-
tram palpo(eſt ille mos gentis) rogoque, vt
dum viuet, Gallicæ Legationis recordetur.
Hæc dicens currum inſcendo, cernicique foca-
le lupinum circumdo, ac demum ſocios orta
iam luce reuiſo, qui milliaris quadrante abe-
rant, quibuſcum terrores meos communicaui,
& illi mihi viciſſim ſuos. Profecti hinc ſumus,
mutatiſque ter aut quater vehiculis, ad pagum
aduenimus, Ni uclin, manſimuſque apud
Lantmannum.Priuſquam illuc perueniremus:
ſub veſperum prope diuerſorium quoddam in-
uenimus Colonellum N. Ioannem Vxellum,
qui inter medias niues nos ſalutauit, longoque
ſermone diſtinuit, reduxitquead diuerſorium:
vnde ille exibat,inuitos, & nocte oppreſſos, &
vltra properantes, nam eſt ille mos gentis, t
te non ad tuum arbitrium, atque votum, ſed
ad ſuum libitum ſuſcipiant. Ergo Auaugurium
per laciniam pallii in cauponam rapit: ſequimur
nos: pocula obtruduntur: Reginarum ſaluti
bibitur genibus flexis, iſtique cerimoniæ vxor
hoſpitis vetula intereſſe iuſſa eſt, eodemque
cantharo putidum os proluit. Indeque Rucli-
num perreximus.
XVI. Cim læti, alacreſque per montes, ae
lacus gelu conſtrictos cucurriſſemus, factum
eſt, vt poſt meridiem, ciim vltimus e diuerſo-
rio exiiſſem, ſocii aliquo me interuallo præce-
derent, quos cum aſſequi non potuiſſem, per
totas quatuor, aut quinque horas ſolus ſ,luas,
irE svE CvI.s,
lacus præteruectus ſum. Tandem cum illos
contingere poſſe deſperarem, ſinguliſque mo-
mentis a via aberrauiſſe metuerem, & nox iri-
grueret, recepi me in quandam domum, vbi
ex fumo aliquos habitatores eſſe conieci. Cim
inclamarem, vt auxiliando rihi adeſſent, in-
greſſus ſum domus aream, re ſpexique grandem
hominem, prolixo crine, barbaque, qui mihi
Suecice reſpondit, viciſſimque nos interroga-
bamus, nec alter alterum omnino intelligere
poterat, niſi quod ex hora & dimiſſione vehi-
culi, & aliis quæ, mutorum in morem, ede-
bam ſignis, coniecit, me iſtic pernoctare velle,
dum aliquis Deus, vel Cenius erueret, atque
ad ſocios reduceret. Intraui inillius conclaue,
vbi vxorem infanteſque ad ignem otiantes c-
ſpexi. Conuertebant in me oculos admirabundi,
mihique ſtatim lac ſerum pro potu. cum nec
vinumn, nec ceruiſiam, nec aquam haberent,
obtnletunt: Cibus potum adæquauit, halec
nimirum ſalſa, quam mulier fqualida, quæ ſca-
bioſum infantem depectebat horrefco refe-
rens) identidem craticul verſabat, digitoſque
ſugebat. Appoſitus eſt mihi pro cœna ille piſci-
culus, quem, tametſi nauſeam mihi matorem,
quam mate Balthicum commoueret, comedi
ramen, ne ſe hoſpites mei me ſperni putarent.
Aſſedit mihi e regione Barbatus ille, qui me ad
bibendum edendumqne inunaret, quem ego
reſpectans ſæpius, cogitabam apud me num
meam ille necem in ſequentem noctem fort
eſtinaret Inextremaparte menſæ, vbi cœna-
, ,
,o CAR u L ma
bamus, extenſum erat ſtragulum, ſub quo pa-
nes deliteſcere ac foueri credebam: at ibi iace-
bat vir ægrotus, qui ſuæ febris trepidatione,
atque halitu nos coneutiebat, atque afflabat,
Quis mihi tunc eſſet cernenti talia ſenſus, ſatis
explicare non poſſum. Poſt deuoratum, nec be-
ne concoctum iſtud tædium, deducor ab ho-
ſpite meoin remotum totâ are cubiculum, ad
quod per parietum rimas,omnibus ventis, ae
tempeſtatibus aditus patuit. Potueram inillius
hypocauſto quieſcere, at me illæ ſordes atque
miſeri affecerant, expulerantque : Cæterum
bonus vir omnia, quæ ſuæ poteſtatis erant, mihi
congerebat, offerebatque, ſed obruebat ſuo
ignoto ſermone : ltaque, vt ſolum relinqueret,
contuli me ſtatim in lectum: cum exiiſſet fauſta
omnia apprecatus, protipio me e ſtrato, pro-
cumbenſque in genua Deum Opt. Max. obte-
ſtor, eripiat me quamprimum aliquo miraculo
ex iis anguſtiis : ſin hæc peregrinationuim mea-
rum columna, ac mera eſſe debebat,animum vt
obfrmet ad mortem fortiter obeundam, deli-
ctorumque veniam, faciat. Fuit illa e feruen-
tiſſimis, quas vſpiam conceperi, oratis. Po.
tueram ianuæ, feneſtranumquerepagula, ac ſe-
ras interius munire, ſed quid taodem effeciſ-
ſem in domo ſolitaria, atque inuia ? ergo fortu-
næ ctera mando, repetoque lectum: at ille tam
breuis erat, vt mediis eruribus ſuperarem : ibi
tamen, per intolerabile frigus, mibi nox octo-
decim horarumerat tranſigenda. Dici non po-
teſt.quam diuerſæ cogitationes, quamvarii ter,
IERvECICVMmi
rores, quam amaræ recordationes animum ſub-
ierint. Socii interea mei, qui apud regionis
Landemannum erant, plures huc & illuc ruſti-
cos ſpeculatum miſerant, ſi quid de me audi-
rent. Noſter ipſe adoleſcens Stocholmenſis,
itinerum, & pagorum ſciens, recepit in ſe hanc
operam, ac pluribus locis perluſtratis, deuenit
tandem ad iſtum, in quem diuerteram, & pro-
cul,cum illie me eſſe intellexiſſet, magno cla-
more edito, ingentique poſtea ad oſtium cu-
biculi ſtrepitu facto, e lecto ſurgere compulit,
atque ad alios in proximo pago expectantes mi-
grare. Nullus mihi vnquam, quod ſciam, præ-
cordia nuntius penitius demulſit: neque enim
recreatus modo, ſed rediuiuus plane factus
ſum: finxi tunc ego primim, me tam com-
moda manſione diuelli non poſſe, deinde vero
inuectus in os, qui me tam itprudenter de-
ſe ruiſſent, crudeliſſimam vindictam minitatus
ſum. Quid multa induor protinus: cimqus
hoſpiti meoaliquot aſſes ſpargere vellem, ve-
tuit id Stocholmenſis noſter, aſſerens, nos v-
bique gratis diuerſari debere. Aſcendimus pa-
rata vehicula, & ad ſocios citatiſſimt delati ſu-
mus, qui me,conuerſa in lætitiam anxietate ſua,
pilis niueis aduenientem exceperunt. Erat tum
hora decima nocturna: inde tamen Hemoram,
qu duobus mnilliuribus aberat, profecti ſu-
ns, vbi Primario Burgi magiſtro expecta-
bamur. Contigit vero,vt ex Landamanni mâ-
dato, ille ipſe hoſpes meus penes quem cœna-
ueram, ſuam vtique traham ad commeatum
,
m A R i ri
noſtrum adducere deberet, quam & ipſe in-
cunctanter adduxit, ac me in ea Hemoram vſ-
que vexit ac rexit, & quem domi quietum re-
liquiſſe exiſtimabam, capiti meo cucullis, ac fo-
calibus inuoluto imminentem per duas horas
habui, perpetuoque ſermone me, qui alia me-
ditabar, compellantem, ſcilicet vt mihi viæ tæ-
dium, & aſperitatem frigoris delinitet: mira-
tus ſum, cum ad appoſitum tandem lumena-
gnoſcendum ſe mihi ille præſtitit. Pioieci illi
aliquot denarios Suecicos, vinique potu, quemi
delibare non ſolebat, hilariorem meique me-
morem reddidi. Iucundum interim fuit, dum
ſuper lacus planiſſimos citatiſſime laberemur,
ſtellatum vndique intueri cælum, rectaque ad
ſtellam polorem tendere, ſperantibus intra
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
ſimuſque apud oppidiConſulem ſiueBurgi-ma-
giſtrum, cœnauimuſque ampliſſime.
XVIl. Cum per duas aut tres horas, in
lecto iacuiſſemus, nec dum eſſet ſuperior cœna
bene concocta, en ſlummo mane, primo dilu-
culo hoſpes noſter, aſſumpto Exconſule, viro
XXXXXXXXXXXXXXX
in Dalecarliam venirent, nam iſtic incipit Da-
lecarlia, deſinit Vplandia, nos mane ſalutatum
iſti duo veniunt: illatis poculis ad bibendum
ſomno excitant. Nihil fingo, euigilamus, ſur-
gimus, in genua adhuc nuda procumbimus.
pios viros, (dicet aliquis) qui tam ſedul
tamque
rE nsvE CiCVI. i;
tmque mature Deum orant. Non eſt ita: Re-
ginarum Sueciæ, Optimatumque ſaluti mero
facimus,ac libamus: tum etiam proChriſtianiſ-
ſimo Rege, & llluſtriſſimo Legato noſtrovota
nuncupantur proque noſtra ipſorum incolu-
mitate, vt inſtituta fellciter noſtra Legatio fe-
licitet deſinat, vt inita inter vtramquc Coro-
nam, pro communi vtilitate fœdera, fidelitet
& ſancte obſeruentur, & qnaſi reipublicæ ſalus
his poculis ac pharmacis firmius conſtitui poſ-
ſet, certatit ex vtraque parte tite, & ſin frau-
datione exſiccauimus calices: ac veluti in com-
munem Hiſpanorum, & Auſtriacorum deſpe-
ctum, vinum Hiſpanicum large ac perperam
effudimus. Credebamus obſequiosâ illa com-
pota:ione hoſpitibus noſtris ſatisfeciſſe: At
tontinuo menſæ dapibus onerantut, ſeden-,
dumque nobis fuit: lngeruntur vina Francica
ac Rhenana, tam mera, quam mille modis con
dita, ac medicata, non ad ſtomachi modo, ſed
ad narium & oculorum faſtidium. Neque hoc
nobis ſemel, aut iterum contigit, ſed in quoti-
diano conuictu : Etimvero non ptopinant tan-
tim, ſed vrgent. vt cyathos ad fæcem vſque
exhaurias; quod ſi defugias, ſaturoque conui-
u fucum facere coneris, ted tergo famuli, ip-
ſæque mulieres d fccandum poculum adi-
gunt: huius laboris indulgentiam ne ipſi ſacer-
dotes apud quos diuerſoria funt, tibi fece-
rint.
Hemoræ ergo incipit poſt Vplandiam Da-
lecarlia, eſtque illa prouincia populoſior,meq
a A ROLI O ERII
quidem indicio, omnibus quas in Suecia hacte
nus videram. omines ibi grandes ſunt ac ple-
rumque bellaces, cuius rei fiduciâ nonniſi æ-
quis moderatoribus libenter ſubſunt, necipſi
ruſtici ſibi vel Regibus ſuperbe imperari ſi-
nunt ltaque a paucis annis in aliqua prouin-
cialis comitij contentione Guſtauo magno a
quodam ruſtico in os dictum eſt, ſi mea vxor
(inquit ille) tam ſplendide induta eſſet, ac tua
induta eſt, o Rex, tam eſſet illa ſpecioſa, ac
pulchta. qum eſt tua Regina. Nihilo demiſſio-
res illi ſunt erga ſuos magiſtratus Eccleſiaſti.
cos: nam co ipſo die, quo illic eramus, cum
Epiſcopus prouinciæ equos ſibi concedipete-
ret ad obeundum munus, adhæſerunt nobis
Burgi-magiſtti. Epiſcopumque ſubſiſtere coâ-
gerunt. Nomina noſtra Illuſtriſſimique præ-
ſertim Legati illis dedimus, quod amicitiæ
monumentum ibi, & in Germania familiariter
vſurpant.
Hemorâ ſatis tard profecti ad pagum Se-
tram, qui omni ætis fabricandi opere celebris
eſt,pranſum venimus : exceptique laute huma-
niterq, fuimus nobili matrona, Petri hrutii,
qui prouinciæ præfectus eſt, vxore. Indeque
ipsâ die ad pagum oticam perreximus, atque
in diuitis ſacerdotis domo manſimus, apud
quem nec combuſtum,nec Hiſpanicum vinum
nobis defuit: & dum ille ad habendas ſequen-
ti die plures conciones ſe pararet, vxor illius,
quæ ad vſus noſtros neceſſaria erant, ſedulo
comiterque curauit.
EnsvECICVI. o,
XvIII. Quæ Dominica fuit, e cubiculo
noſtro, cuius ſatis liber proſpectus erat, cir-
cumiectas enim ſyluas fodinarum vicinia de-
populata eſt, conuenientem vndique ad Ec-
cleſiam populum diuerſis vndique pagis con-
ſpeximus. Viri vxores infanteſque ſuos intra-
his agunt, truduntque. In centro vici in plures
pagos & villas diſtributi,ſitum eſt templum,ad
quod per impreſſas in denſa niue ſemitas. rect
lineâ confluunt, ita vt circa templum magnus
ſit equorum & impedimentorum cumulus, at-
que numerus. Cæterum plebs illa ruſticana,
neque lacera, neque ieiuna eſt,vt apud nos. An
ergo eſt clementiore ac beatiore ſitu Suecia,
quam noſtra Gallia
Horâ decima matutinâ Falbonim, ſiue Co-
perbergam attigimus. Falbonim oppidi no-
men eſt: Coperberga, fodinæ. Præparata
præcurſore nobis eſt manſio apud oppidi Præ-
fectum, quem Prolſt vocant: noneſt ille iudex.
ſed iuris executor, atque apud illum querelæ
litigantium, libellique deponuntur. Obuim
deinde iuimus Petro Rrutio,prouinciæ Præſi
di, qui nondum a templo redierat. At ille quos
nunquam viderat, nunquam videre ſperauerat,
arctiſſime,& libentiſſime amplexatus eſt: pran-
ditque nobiſcum apud hoſpitem. Cim per tres
Moras perſeueratum eſſet in conuiuio,omnium-
que Regum,& omnium amicorum Populoru
ſaluti inchoata eſſet propinatio, præuiderem-
que tantum opus non niſi de multa nocte ab-
ſolui poſſe, vt abeundi occaſionem alicunde
Nij
os C ROLt OE RII
raperem, quſiui ab illis qua ratione officium
dininum ibi perageretur: rectiſſime ( inquiunt
illi) & more a vobis Catholicis, vt credimus,
non improbando, vtimur enim & muſicis can-
tibus & organo. Tum vero ego occaſionem
nactus, quæſo( inquam Clariſſime lræſes,
quia organi amantiſſimus ſum, videamus quo-
modo preces illæ veſtræ peragantur. Idem ſta-
tim vna voce ſociimei rogauerunt c at iſti ve-
ro, qui ſe arbitrati ſunt obſequium magnum
præſtare Deo, illico nos a menſa ſurgentes in
templum deduxerunt, ingredienteſque iam ab-
ſolutis precibus præmonitus Organiſtes lætiſ-
ſimâ modulatione excepit. Eo ſtatim ccurrit
ingens populi multitudo,vt homines nouos in-
tueretur, nam rari huc vſque peruenerunt
Calli.Vnum e verbi Miniſtris Auaugurius agno-
uit, quem in Guſtaui caſtris viderat Aſcendi-
mus deinde in colles vicinos, vbi foueas ea-
ptandis lupis fodiunt, nam ibi muli ſunt in-
genteſque lupi, quos tamenin vſus ſuos tradu-
cunt, eorumq: pellem tribus thaleris vendunt.
Diem bibendo abſoluimus.
XIX. Ipſe prouinciæ Præfectus, & præci-
pui municipes ad fodinam nos duxerunt. Ob-
ſtupuimus profecto, ſtatim atque ad os præci-
pitii appulimus. Oqualis facies.& quali dignq
tabella. Patet ingens terræ hiatus latiſſimus,
profundiſſimus, quem in circuitum repagula
lignea ambiunt,ne temere quiſquam ad mar-
ginem foſſæ accedat, aſpectuque profunditatis
tantæ terreatur,ac corruat. Licet tamen his re-
Irnsv,CItV.. o
pagulis innitatis, ſi oculos in imum demittas,
eontinuo caligant, tutbanturque: ſi illos tan-
dem intenderis, videbis homines euntes ted-
eunteſque ima in foſſa, at illi auium, aut potius
formicarum ſpeciem referunt, adeo puſilli ap-
parent. Quocunqie conuertas oculos, contem-
plaris res tam miras ex ſele, quim inter ſe com-
paratas, ignes, glacies, ſplendorem, tenebras,
permixta omma vetus illud eſſe chaos diceres,
adeo moles illa indigeſta eſt, ac indiſcreta: ſi
curioſius aduertas, deprehendes illic omnis ge-
neris colores æris, ferri, chaleanthi, fiue vi-
trioli, ſulphuris pallethoc, viret illud, rube-
ſcit alind,flauet alterum: &nvt alia Deorum ar-
ma, autinſiguia inEolia inſulaconflata & pro-
cuſa ſintihic certe fabricatus eſt, aſſeruatur-
que.lridiareus. Satiabantu auide hoc ſpecta-
culanimt, oculique noſtij tm ecce tbi de re-
pente quidam ex lhis. operanis demittit ſe per
funem,quto lapides metalliei ttochleis rotiſ.
que abima:foſſa in altumtrahuntur : labi illum
tamit repide, non ſinehofirore conſpeximus:
Ciumque illi inter labendum pileus excuteretur
è capite, ciibitoillumitttihuit, adeo id ſecur
agunt.t
Ergo deſcendimus infoſſam per exciſos, ab-
tuptoſqu i rupe gradus , habebatque vnuſ-
quiſque noſtrum ſuum ductorem, qui greſſus
noſtros regert, noſqi in arduis lubticiſque
locis, qui plurimi ſunt, geſtaret: pallia, colla-
ria, balteos abiecimus, ne malignis vaporibus
inficerentus. Poſtquam ad ducentos profundi-
N mj
sCAROLIOOE II
tatis paſſus deſcendimus, putauimuſque in
imo eſſe, ſuſtulimus in altum oculos, eoſque
qui ſuperius in margine foſſæ erant, quia homi-
nes eſſe ſciebamus, homines credidimus: cære-
rim coruorum, aut cornicum ſpecie nobis vi-
debantut. Parum fuit iſtuc perueniſſe: penetra-
uimus inferius alios fere ducentos paſſus, at-
que in hoc tanto locorum ſpatio inuenimus,
ſubiuimuſque fornices qua glacie, qua cryſtal-
lo, ac vitriolo factos, excauatoſque, quorum
frigora tam ſu ſponte, quam ob admoti ignis
ab artificibus viciniam per interualla ſoluuntur,
ſuperque tranſeuntes pluunt. Cæterum caner-
nas illas, flammarums, qua ſaxa emolliunt, &
exedunt, ſplendore ac coruſcatione fulgere,
res eſt tam mira, quam horrenda uiſu. Rot
alibi variæque machinæ ſunt, quibus e foſſæ
profundo eruuntur inexhauſtæ aquæ, quæ niſi
continuo attrahantur, foſſoribus incommodât.
Accidit vero ante aliquotannos, referente ipſo
Prouinciæ Præſide, qui ſe præſentem. fuiſſe di-
cebat, vt ex illa infima lacuna extractum ſit cor-
pus humanum, tam recens, tamque inegmm,
quam ſi ill ipsâ die tantum ſubmerſum fuiſſet,
& tamen ex nummis, qui in eius crumena in-
uenti ſunt, atque ex eſtium modo, cniectum
eſt,ante ducentos annos ibi ſubmerſum fuiſſe,&
ex chalcanthi, ſeu vitrioli virtute eatenus man-
ſiſſe incorruptum, Linteum ſi iſtâ aquâ tantiſ-
per intingas, rubiginem ſtatim contrah, quæ
non niſi difſculter, ac longo temporis ſpatio
elui, abſtergeriquepoteſt. Vaporillenedum li-
IrER sv,ccvI. oo
quor aureas, aut argenteas veſtes penitus ma-
culat, ac deterit: In his ſubterranes porro cu-
niculis hæſimus per duas horas, nec vllum lo-
cum viſu dignum intentatum reliquimus: imo
& loca quæ penetrari non erat tutum, etiam ad-
iimus. Pridie enim, quam huc venimus, duo
foſſores ruina montis oppreſſi ſunt, quorum al-
ter illâ prim vice in fodinam intrauerat. Idem
potuit nobis caſus contingere, qui cundem lo-
um ſemel ſubiimus. At penetranda hominibus
curioſis fuerant hæc Naturæ arcana, & qui tot
terrarum ſuperficiem tranſieramus, etiam ad il-
la inferorum ſuburbia penetrare voluimus.
Profecto Virgiliani inferi ſpeciem nihil oculis
magis exhibere poteſt: ibi Siſyphos, ibi Ixio-
nas, alios ſaxa trudere, alios rotas torquere,
alios in varios labores, ac pœnas, quaſi pro ſuo-
rum ſcelerum expiatione, diſtributos videas.
Sunt reuer inter illos quidam ſceleſtiſſimi ho-
mines, inter quos paucis annis duo notantur
iiſignes, quorum vnus, cum ſocium qui ſe in-
nocenter per funem illum quem diximus, de-
mittebat, deicere, ac præcipitare vellet, ac
propterea ſe per eundem funem, magno impe-
eu in illum demitteret: Prior animaduertens
inimicum ſuper ſe ruere, fortiter ac tenaciter
funem prehends, ſeque ſiſtens in medio lapſu
effecit, vt ille qui deſuper ruebat, hoc obice
tam conſtanti, contra quam expectabat, inuen-
to, ipſemet caſum quem alteri procurabat,
ſubierit. Alterum prodigioſi facinoris exem-
plum eſt, quod quidam exillis foſſoribus, qui in
N iiij
ooAA LLIOERII
ſocium infenſo animo erat. ciim illi duo ſimul
in corbe, quo lapides attolluntur, ſe efferendos
collocaſſent, iamque ad ſummum perueniſſent,
alret e corbe egrediens cum calce inimicum in
foueam præcipitare vellet, nec attigiſſet, ipſe-
net præcipitatus eſti cadendoque(horrendum
dictu) auditus eſt clamans. Aperi os tuum, o
diabole, entibi aſſum paratur. Alii de ſeipſo,
alii de inimico quem impellere volebat, intelle
xiſſe. exiſtimant. At alius, & is quidem perui-
caciſſimæ audaciæ, cum forte, credo noctu, in
plumbi fodinas incidiſſet, nec ſe admodum læ-
uiſſet, iratus tamen & quaſi dolens, quod vl-
tra in profundiorem foſlam non incidiſſet, quin
tu (inquit) o diabole, quandoquidem tot iti-
nei is confeceram, ad infernum vſque me com-
puliſti: Hunc tam præfractæ audaciæ homineq;
iim Rex Guſtauus ob ingens miraculum cer-
nere voluiſſet, dixiſſetque, illum Deo valde de-
uinctum ob hunc euitatum tam periculoſum;
caſum, agereque debere magnasgratias. Qud,
inquit ille, gratias agam: eo quod me Deus in
præcipitium labi permiſit Guſtauus, qui alio-
quin viros intrepidos, qualis hic erat, magni
facicbat, illum â conſpectu ſuo abegit, ſuppli-
cium illi interminatus, ſi deinceps in Deum im-
pius eſſe perſeueraret. Et vero deſcenſus ille
funium multis capitalis fuit, nam & nobis nar-
ratum in argenti fodina ad Salebergam, duos
nuper e foſſoribus ſe impoſuiſſe corbi quo me-
tallum attrahitur, incolumeſque cum metallo
in altum perueniſſe: at ciim alius ſe eidem va-
iE RsvEICvI. oi
ruo corbi ſtatim poſtea impoſuiſſet, funem qui
alioquin craſſus erat, abruptum eſſe, miſerum-
que hominem in fruſta diſcerptum: Ergo nos
temerarios nimis ne dicam amentes, qui etiam
corbis periculum tentauimus.
. Que Bacchanalium dies fuit, quæque
apud hos populos nullo diſcrimine ab aliis die-
bus cenſetur, nam perpetua Bacchanalia ſunt,
iuimus cum loanneTroſto, qui bpmbardis
conflandis præeſt,in varios fornaces, vbi cu-
prum coquitur, ac liquatur. Res ſt digna viſu,
ac ſcitu, quam ille nobis pro noſtrocaptu ſtu-
dinſiſſime explicuit.Primiim enim, vt lapis me-
rallieus, qui duriſſius eſt, a rupe abradi &
euelli poſſit, admotâ accensq; lignorum ſtrue
emolliendus eſt. Cum eſt , fodina erutus, ſe-
cundo igne coquitur, ac ſub dio ſtratis incenſiſ-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
ad hos cumulos accedas ſulphureus odor, ac
fumus tibi continuo aſperrimam tuſſim & ſter-
nutamenta prouocat. Poſt hanc coctionem la-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
coaleſcit, quæ quidem maſſa deinde in fruſta
frangitur, ſeptieſque in illis ſtratis pyris per
certa dierum ſpatia recoquitur, Hæc denique
fruſta & ramenta, quæ per tam multas calefa-
ctiones ſplendorem aureum, quem in fodina
habebant, amiſerunt, iterum, & poſtremo in
fornacem toniiciuntur,, liquanturque, ac tuiu
demum cuprum perfectum eſt: Ceterium in ſpu-
o: C anOLI OERII
mam, atque in fumum qualitas lapidea, & ter-
reſtris exit, metallumque remanet purum, &
defæcatum. Harum rerum expetimenta feri
vidimus, ac tandem cum totum fere diem his
arcanis perſcrutandis poſuiſſemus, ſub noctem
bombardam maiorem conflare vidimus, cim
priis illius typum, in quem metallum funditur,
curiose, diligenterque eſſemus intuiti.
Inter hæc belli inſtrumenta rimanda excurti
ego cum Franciſco Cernando ad locum, in quo
ſolennis quædam iuriſdictio exercebatur, quod
bis, vel ter in anno accidit. Præſidebat ibi in
capite menſæ Præſes Prouinciæ, malleum li-
gueum tenens, quo ad imperandum ſilentium
menſam feriebat. A dextra illi erat iuderx idem-
que ſcriba: ſiniſtra oppidi Præfectus, quem
inris executorem dixi. Aſſident ordine hinc &
inde viri tam ſtaturâ & barbâ, quam natu
grandes, periti conſuetudinum, ac legum pa
triarum, quarum tamen liber, ne aberrent,
menſe impoſitus eſt.Cim lis aliqua agitata eſt,
quam quidem iudex ſcripto excipit, tum ille le-
gem, qua pro diiudicanda liacit, alta voce
recitat. Aſſeſſores deinde ſenentiam ſubmiſſa
voce in aurem dicunt, quam ſenior demum
iudici in aurem inſinuat, atque ille continuo
pronuntiat. Qui damnatus eſt, debet illico
ſoluere, vel fideiuſſorem dare, vel carcerem
ſubire. Mihi certe hic iudicandi, cognoſcendi-
que modus non diſplicuit.
:::::õ::::::
I. Que dies Cinerum apud hos erat.
& quadrageſimalis ieiunii initium, ſummo ma-
IrE nsvECIC vi. o
ne properabamus Falbonio oppido proficiſcl
Stocholmum verſus; at longoientaculo impe-
diti fuimus, cui Præſes Prouinciæ & Eccleſiæ
Paſtores interfuerunt. A carnibus quidem nos
Catholici illic & vbique per hæc tempora ab-
ſtinuimus, vino nonitem: alioquin deſerenda
nobis fuiſſet ac prodenda gentis noſtræ digni-
tas, & fœderum communium fides abiicienda,
Dicnt Reger miti rgere cxir,
Et torere mero, em perſpexâ latorant,
ſit miciti dig.
At in Suecia ac Germania ruſtici ipſi homineſ
que nihili, etiam clariſſimos Viros ad bibendum
adigunt, ac torquent. Itaque in hoc potiſſi-
mum diſceſſu nos, per omnes Deos Deaſque,
ad bibendum adegerunt. Nam nec neceſſaria
ſitis, nec voluptas ipſa, arbitrium eſt bibendi,id
ex conuiuantium vel comitate vel pertinacia
pendet, qui tum demum ſe magnifice feciſſe
putant, ſi te dolo an virture, vino immerſerint.
Paſtorem ego Eccleſiæ N. Laurentium Blaxſta-
dium ad oolloquendum ſelegeram, virum ali-
cuius dignitatis, cumque ille me tam inciuiliter
ad compotandum vrgere nollet, id gratioſe
obtinere voluit. Habes (inquit imihiille) adhuc
vtrumque parentem Reſpqndi, me non habe-
re: At habes fortaſſe fratres ac ſorores: Habeo
(inquam ) quos ſumme diligo. Neſciebam
quorſum hæc interrogatit pertineret. At(ſin-
quit ille) ſaluti illorum, vbicumque ſint, tibi
propino. Itaque præbitus ac præbibitus Sa-
cerdote calix, exſiccandus fuit. Denique, pre
oAROLI OEEII
amicitiæ teſſera, dedit mihi veterem baculum
quo ruſtici Sueciæ olim ſuum Calendarium in-
ſcripſerant, quem accepi lubens, hodieque aſ-
ſeruo adhuc. Dedi viciſſim illi Elegiam meam
de aduentu noſtro in Daniam,ſubſcripſique no-
mina noſtra, ac imprimis Legati, pro cuius in-
polumitate ac gloria plurima vota concepta
unt, quæ nos rebibendo rata habuimus.
Inſiluimus inde in vehicula noſtra, cimque
oppidum Setram, quod tribus milliaribus Co-
perbergâ diſtat, mature venire cogitaremus,
tres t conuiuis noſttis, qui nos comitari volue-
runt, in villam, quæ iactu tantim lapidis. loco
vnde exibamus, aberat, nos inuitos, ac ſerio
repugnantes abdurerunt, madidique ipſi madi-
dis nebis vinum infuderunt, ac niſi poſt horam
ab illis diuelli potuimus. Hoc fuit cauſæ, cut
go & Gemnandus a via aberrauerimus, coacti
in Sacerdotis cuiuſdam des diuertere, qui fa-
mulum nobis commodauit, i quo per niues &
abrupta viarum, in denſiſſimis tenebris, Setram
vſquc directi fuimus Socios noſttosiam men-
ſæ accumbentes inuenimus, in domo Pet ri
Hrutii, quem Falhonii reliqueramust aderat
vero illius honeſtiſſima vxor,aderant liberi,pr-
ſertimque natu maor, Fianciſcus rutius, in-
teruenerat FranciſcusMaaretus,laſco, rei
metallicæ peritus, quique adeo ſe Reipeblicæ
Suecicæ vtilem præbuit. Cim eos ego adue-
niens iam in bibendi procinctu deprehendiſſtm,
vt me ſupetiorum dierum laboribus confectum
perculol aleæ ſubducerem, fnri dolorem ſto-
:::::õ::::::
IERsvECiCViI.o:
machi, atque in lectum me conieci. Tum illi
continuo a menſa ſurgentes, alii mihi diſcos
ligneos feruentes ventri imponebant, alii cali-
dum merum ſaccharo, & cinnamomo conditi,
combuſtum alii ori infundebant. Quodque
pro deliciis aſpernabar, pro medicina mhi in-
gerebant, adeo medicinæ proprium eſt.vt illius
remedia, cum adhibentur, iniucunda & faſti-
dioſa ſint.
XXII Cum Fr. Rrutio omnes omnium
generum fornaces, quibus æs in opus tedigi-
tur, ac formatur, luſtrauimus, omniſque geno-
ris offcinas, in quibus pelues, lebetes, ſartagi-
nes, & alia buiuſcemodi vaſa fabricantur, vidi-
mus thoraces, & galeas cudi,vidimus mone-
tam fabricari, aliaque plurima, quæ per forna-
ces,Vulcani, ac per molendina, Neptuni ope
conflantur: inde poſt lantum prandium exiui-
mus.
XXIII. Ad villam N. fſylerg. quæ ad
Fr. Rrutium pertinet, ipſo comitante veni-
mus. Domus illa Ecclefa olim fuit, vti vel ex
aſpectu eoniecimus, ſancto Illiano vel Iuliano
ſacra,ibi etiam fons eſt eiuſdem nominis,credo,
qui olim aliquibus morbis falutaris fuerat.Acer-
rimum frigus experti ilic fuimus.
XXIV. Vpſaliam veuimus.
XXV. Inſignem tam ædificio, quam ſepul-
cris, & aliis vetuſtatis monumentis Eccle-
ſiam Vpſalienſem luſtrami. Hæc eſt totius ue-
ciæ metropolis: litteras Gothicas tumulis in-
fculptas, curioſiſſme perlegi. Demoliti ſunt.vt
v
o A L ri
iam alibi notaui minores aras, ibique ſepulers
ſtruxerunt ſiueRegibus,qui plures ſepulti ſunt,
ſiue etiam aliis Regni primoribus: vbi & epita-
phia ſunt notatu digna, quippe ab eruditis vi-
ris, quibus hæc ciuitas celebris fuit, compoſi-
ta, ac plerique tumuli ſunt, pro regione, non
contemnendi operis.
Inter hos eximius eſt Regis Erici cippus.qui
ſiniſtra parte magni altaris eſt, longitudine
quinque aut ſex circiter pedum, eſtque argen
teus, cui coroma ſupereminet pariete depen-
dens. primus ille Suecorum Regum Chriſtianâ
fdemprofeſſus eſt,auditque apud illos vicinoſ-
que populos ſanctimoniæ nomine: ideoque,
quia pretioſ in coeett Dorini orr Sancto-
ei, reliquias illius tam pretiost condide-
runt, quas quidem ego non vidi; at nonnulli e
ſociis meis poſtea viderunt.Eſt item ibi fons in
loco concluſo, quem e Sancti Viri, cim macta-
tus eſt, ſanguine exiliiſſe ferunt, piiſque Ca-
tholicis, antequam Lutheranâ Veſaniâ perculſi
eſſent, plurium morborum medela fuit, ac ſa-
lus. Neque tamen hactenus huic religioni pa-
lam derogare audent ipſi omnium irriſores Mi-
niſtri, ſiue hunc honorem Sancto.ſiue Regi ha-
bere velint. Eſt poſtica parte magui altaris
horologium ingenioſiſſimum, vbi vniuerſi dies
anni cum Feſtis notati ſunt, item Lunæ incre-
enta, ac decrementa.
Hæc omnia pro temporis breuitate ſatis
commode inueftigare non potui. Poſt meri-
diem arcem luſtrauimus in colle ſitam, vnde
IERSvECICVI. o
vrbs atque circumfuſi latt campi conſpiciun-
tur. Si tamen campi ſunt, nam ſuſpicor fuiſſe
lacus glacie conſtrictos & niuibus contectos.
Edifcata eſt illa ab Rege loanne ante non
multos annos. At quia fundamenta perperam
iacta fuerunt, idcirco ruinæ proxima eſt. lbi
eſt ſacellum ſatis elegans, cuius muri tectorio
gypſeo incruſtati ſunt, vt & omnia fere cubi-
culorum lacunaria, in quibus permultæ hiſto-
riæ ac fabulæ deſcriptæ ſunt. Inuiſimus inde
Cabrielis & Axelii Oxenſtiernarum liberos,
qui illic ſtudiorſ causâ cmorantur. Nam Vp-
ſaliæ ab antiquo, Septentrionis Athenæ fuert.
XXVI. Ad Academiam excurri, audiui-
que Profeſſorem, qui D. Pauli Epiſtolas
Cræce prælegebat. Centum ibi ſcholaſtici ſti-
pendiis Regis aluntur. Omnis generis ſcientia-
rum ac linguarum Doctores ibi ſunt: qum
boni ſint, & quo præſertim Catechiſmo pue-
ros informent, alius mihi erit dicendi locus.
Contuli me poſte ad Archiepiſcopi Vpſalien-
ſis ædes, qui totius Sueciæ Metropolitanus
eſt, vt qu dignitate eſſet, viderem: erat is,
tunc temporis Petrus Remnitius, vir octoge-
narius, tenuis ſtaturæ, hebetioriſque, propter
ætatem, ingenii. In illius cubiculo nullus alius
erat ornatus,quam ſtanneæ lances, ac patioæ
ſuper aſſeribus circumquaq; diſpoſitę. Affecit
me mir in modi hec ſupellex,cparauiq,apud
me c pleriſq, noſtratibus huncArchiepiſcopii,
non quod eos, qui diuitiis ac deliciis afluunt,
de eo melius ſentire exiſtimem ſed vt, quod
o COLIOE RII
animaduerti,patefaciam:miſeros iſtos, qui tan
clamost in Pontificios quondam inuecti ſunt,
dolere admodum, quod erepta illis Sacerdotia
cum vniuerſis reditibus, & omni dignitate non
retinuerint.
Vpſaliam accuratis peruidere cupieram, &
litteratorum alloquio frui. Verumtamen ſociis
meis obſequendum fuit, qui ad argenti fodinas
properabant,quæ ad oppidum Salebergam ia-
cent. Cum illuc tenderemus, incidimus in Sa-
cerdotis cuiuſdam diuerſorium,vbi,um equos
tantim mutare vellemus, ac pergere, bonus il-
le Paſtor, qui de aduentu noſtro audierat, noſ-
que affari peroptabat, atque in lecto propter
valetudinem diſtinebatur,nos non incinili dolo
moratus eſt.i petiit enim vt aliquis t nobis ſal-
tem momento illum inuiſeret. Deputatus eſt
ſtatim Gernandus: cui dixit paſtor, ſe dolere
admodum, quod nus coram alloqui ipſe non
poſſethabere enim rem magni momenti, quam
nobis communicare vellet. Nimirum.ſe librum
edere velle in lucem, quem Regibus Galliæ, ac
Angliædicare decreuerat; at dubitare, vter
duorum Regum, alteri præferendus, ac præ-
nominandus eſſet. Retulit hc ad nos Gernan-
dus, ſtatimque nos qui præterire alioquin aue-
bamus,in paſtoris cubiculum intrauimus. Vidi-
mus ibi ſenem inter libros decumbentem, qui
nos comiter excepit, ac omnibus illetebris, Vt
maneremus, compulit. Quid milta reman-
ſimus, & tametſi meridies tantum eſſet,exeur-
di conſiliumſpro hae die abiecimus. Surreiit
interim
IrERsvECICVI.o
interim ille lecto, ſeque in hypocauſtum no-
ſtrum duci iuſſit, vbi reliquum diem ad mul-
tam vſque noctem canendo bihendoque tranſ-
egimus: habebat enim filiam, quæ & teſtudi-
ne ludebat, & Latint loquebatur: ille autem
cetuiſiæ cantharos eoſque argenteos capaceſ-
que, nobis identidem propinabat. At illius in-
terfuerat, nos tamdiu non rerinere: tandem
enim deprehendimus huiuſmodi homines, ta-
metf litteratos, & ſenes, & in oculis omnium
poſitos, cum ſiue vino, ſiue ceruiſiâ incaluo-
tunt, non in ineptas tantum voces, ſed in tur-
pes etiam atque inceſtas efferri. Circunferatur
inquiebat ille) cantharus : adducatur virgo
nuda. Atque hoc carmen canens repetebat,
addebatque, en inquit cantilena quam
iuuenes perſonabamus. Didicimus poſtea,
illum hâc etiam ætate petulco more in o-
ues ſuas inlire. At enim vxorem habebat,
in quam libidinem iſtam deſpumare pote-
rat. I nunc, & Luthero crede nefandornm
ſacerdotum laſciuiam matrimonio compeſci
poſſe.
Mirum eſt quantum hæc tam potus, qum
concubitus libido in pleriſque his hominibus
ardeat. De potu manifeſtum eſt. De altero ve-
ro obſeruaui, nihil magis caſtiſſimis Theolgis
inculcari, quam hanc matrimonii neceſſitatem
omnibus, qui caſte, ac pie viuere cupiant, eſſe
ſubeundam. Hanc doctrinam adoleſcentulis
ipſis, qui nondum puberes ſunt, & nondum
O
io ARO LI OERII
de Venere cogitant, in infimis ſcholis inſinuât
Id cum ſæpe alas tum Vpſaliæ præſertim ani-
maduerti; ſic enim andiui philoſophantem
Ieſperum Rrutium, flium eius qui Cupri-
montanis præeſt, quem auſim afhrmare,quâ
ætat, qtaque conſtitutione erat, nullas adhuc
Ventris illecebras expertum fuiſſe. E o denique
amentiæ ac impudentiæ deuenerunt peruerſiſ
ſimi Doctores, vt apid populum rumores
ſpargant, Vrbani hunc VIlI. Pontificâ Roma-
num de vxore ducenda cogitare, idemque
conſilium omnium Cardinalium animos ſub-
iiſſe: quam ſtolidiſſimam fabulam non in hac
modo Suecia, quæ longius ab hominibus ab-
eſt, ſed iam in ipſa Dania audieramns. Me-
mini, alium Paſtorem, cuius nomini parco, ex-
cuſare ſe, quod nos vti cuperet,in domo ſua ſa-
tis commodc excipere non poſſet, ſuas quippe
fortunas pene eſſe ſubuerſas, vitamque ſibi in-
uiſam: cum rogarem, quid rei eſſet : vxorem,
inquit, non habeo amplius. Fortaſſe (inquam)
ſecundam aliam dueere non potes Putabam
enim ob honorem Sacerdotii, quod Laici con-
tinentiores forent. Poſſum quidem certe repli-
cauit ille gemens) ſed non niſi poſt annum lu-
ctus. Ingemui hominis infortunio, & admira-
tus apud me Eccleſiæ reformatæ genium.fnxi,
me ſortemillius admodum miſeren. Itaque, vt
de his quæ vidi quque perpendi, fideliter te-
ſter, crediderim ego, hunce ſolum matrimonii
& concubii obicem eos noſtra communione
diuidere. Plura poſſem, quæ mihi occurrunt,in
:::::õ::::::
IrERsVECICMI.ai
hanc materiam congerere, niſi ad alia prope-
rarem.
vi. Cm hoſpiti noſtro vale-dicere-
mus, inuenimus illum oculis non lippis modo,
ſed pent cæcis ob ſuperiorem compotationem,
quæ etiam illi crus, quod igne ſacro tentabatur,
acrius inflammauerat. Solatus ſum ego illum
comparatione Philoſophi Poſidonii, qui in me-
diis & acutiſſimis podagræ doloribus, tam co-
miter Pompeium exceperat. Dicet quiſpiam,
nos non fuiſſe Pompeios: neque etiam ille erat
Poſidonius. Reſpondit, ſe quæ cumque nobis
offcia exhibuerat, ex debito perſoluiſſe, ſeque
hoc pingui Sacerdotio eâ lege & conditione
frui, vt honeſtos viros illac tranſeuntes hoſpi-
tio ſuſciperet, cæterim, homines Gallos huc
aduenire non ſolere: gaudere itaque de aduen-
tu noſtro, ſeque tam diligere Galliam, vt cum
vxore, & liberis, in eam migrare deſtinauiſſet
quod quo conſilio diceret, hac præſertim æta-
te, atque valetudine, non videbam: verum-
tamen poſtea hominis ingenium, ac mores di-
dici.
Oppidum Salebergam poſt meridiem adue-
nimus. Sic vocatur Sala fluuio, quo allui-
tur.
XXVIII. loanne Rriſbach. Regni fodi-
narum Præfecto, in argenti fodinam ducti fui-
mus: nec fuit vel angulus, vel urduus ac pro-
fundus locus, in quem non penetrauerimus.
In illam foſſam deſcenditur per ligneas ſcalas.
quæ ad perpendiculum rectæ ſunt. Datus ira-
O ij
i CA ROLI OE RII
que eſt nobis ſingulis ſuus ductor, quo innite-
bamur, quique peues noſtros in ſcalarum gra-
dibus tegeret, nos in ſalebroſis locis geſtatet,
ac veheret. Ne vllum defugeremus periculum.
per funem in corbe ad infimam foflam demiſſi
ſumus, ac deinde abſtracti: quod quâ pruden-
tiâ tentatum nobis ſit, vix. dum recordor, ſa-
tis admirari poſſum. Nam præter eos, qui his
ergaſtulis ſe deuouent,vix eſt,vt alii ſanæ men-
tis homines eatenus penetrent. Quod ſi dam-
nancdum hoc conſilium fuit, certe quod hinc
inoffenſi exiuimus, Deum veneror, lætorque
Naturæ adyta, vbi theſauros ſuos condidit,
curiose peruidiſſe, argentique fontes, quorum
riuos, atque guttas tam auidt, atque improbe
mortales bibunt, penitus deprehendiſſe. At
iſtic argentum non eſt tam denſum, neque co-
pioſum, quam in aliis fodinis eſt cuprum; ſed
per venas tantum, & rara interualla inuenitur,
ac eruitur: cæterim eâdem methodo, quâ cu-
prum, perficitur, niſi quod cuprum duodecies
aut amplius calefit; Argentum quater tantum,
aut quinquies. Vidimus molendina, in quibus
lapides metallici teruntur, aquâi que purgan-
tur, ita vt impurior terra effluat, relinquatur,
que purior, in qua argentum deliteſcit. Eſt &
illic ingenioſiſſima, ac præ ſua longitudine ſtu-
penda machina, qua aquæ ex ima foſſa attra-
huntur. Ruinam ante paucos annos minabatur
fodina, at ſuppoſitis longis arboribus, ad ſex
vſque millia, ſuſtentata eſt. Aiunt, illam viginti
quinque millia Thalerorum quotannis egi
IERsvECICviI;
producere. Luſtrauimus deinde fornaces, vbi
argentum liquatur, diuerſique generis folles
obſeruauimus, quorum quidam aqua & rotis,
quidam impulſu hominum agitantur quod ſa-
tis iucundum eſt viſu; nam duæ vel puellæ, vel
pueri ligno mobili impoſiti,impellentes ſeſe, ac
viciſſim librantes, folles illos tollunt, ac depri-
munt. Poſt totnm diem his ſpectaculis inſum-
ptum, apud fodinarum Præfectum laute cœ-
nauimus, bibimus, cecinimus, ac deinde ve-
hiculis indiuerſorium noſtrum relati ſumus.
Prima die Martii poſt prandium Salebergâ
Arauſiam iuimus, quæ vrbs eſt inter antiquas
ac prcipuas totius Sueciæ.
II. Eccleſiam vidimus, quæ null re pror-
ſus Catholicis differt. Ihi reſidet Epiſcopus,
euius domum adiiius: at ille aberat, aut ſe ab-
eſſe fingebat: nam pudet illos in tam tenui ſu-
pellectile, inter vxorem, liberos, ancillas, nu-
trices ab hominibus Catholicis,quos honeſtius
viuere non neſciunt, deprehendi. Adiuimus
deinde oppidi Ptæfectum Thuronem Spatum,
fratrem eius, qui Hafniæ Legatus fuerat, qui in
arce degebat, a quo ſtantes ceruiſi, ac vino cx-
cepti fuimus. Sub noctem, ita volente Auau-
gurio, iter Stotholmum verſus corripuimus in
miſerrimis trahis, cuiuſmodi fere ſunt illæ,
quibus interfectorum cadauera raptantur, qui
ſibi mortem conſciuetunt: errauimuſque per
niues, perque acutiſſimos ventos, ad inſequen-
tis prope diei diluculum. Quis labores illius no-
ctis, quis frigora fando explicet piget me illo-
O iij
ROLI OERII
rum reminiſci, ne me tot malorum ſpecies ſola
recordatione interficiat.
III. Iuxta vrbem Nicopiam ſummo mane
tranſiuimus,indeque ſæpius mutatis vehiculis,
cum magnis moleſtiis, milliari â Stocholmo per-
noctauimus, ac in ſtramine decubuimus. Ecli-
pſim Lunæ, quæ hora ſeptima incœpit, & ad
ſeſqui octauam ac fere nonam perfecta eſt, at-
que inde paulatim decreſcere cœpit, ita vt ho-
ra vndecimâ ſuæ priſtinæ integritati ac luci
prorſus eſſet Luna reſtituta, otiost e vehiculis
noſtris obſeruauimus: cimque interim lacum
glacie conſtrictum ſeſquimilliaris longitudine
decurreremus,audiuimus non ſine horrore gla-
cies ſubter, ſe impellentes, collidenteſque, e-
denteſque ſonos maioribus bombardis pror-
ſus ſimiles, cum ex aliquo interuallo au-
diuntur.
IV. Quæ Dominica fuit, vt Stocholmum
mature peruenremus, & ſummo mane ſurre-
ximus, & per conſtrictos lacus, equos noſtros
citatiſſime admiſimus. Puriſſimus, ac ſereniſſi-
mus fuit ille dies, itaque ab Oriente Sole, in
quem rect tendebamus, exoriens ventus vul-
tus noſtros ita afflauit atque perſtrinxit, vt qui
hactenus ineolumes, & integri aduerſus cæli
iniutias extitetamus, eo demum die mihi, &
Auaugurio extima naſi, ac genarum cutis pene-
trabili frigore aduſta ſit. Socios noſtros adhuc
in lectis iacentes iucunde noſtro aduentu exci-
tauimus, qui canitiem, quam barbâ,& crinibus
præ frigore ferebamus,venerati ſunt. Mutatis
IEsvECICVI.ar,
veſtibus Legatum ſalutatum iuimus, qui Auau-
gurium prandio, me cœna humaniſſime exce-
pit, deduxitque poſt cœnam ad elegantiſſimas
ſorores Vandeliam, & Eliabetham, Gallicc
indutas, Galliccque loquentes, ac denique
omnia Gallice, ita vt me in Gallia eſſe ſomnia-
rem; nam me ſomnus ex præcedentibus vigi-
liis, tametſi inter ſpecioſiſſimas puellas, ob-
ruebat.
V.Et ſequentibus ad nonam vſque Martii
diem, legendis, quæ Lutetiâ ad me allatæ erant
per abſentiam meam litteris, reſeribendoque,
opetam dedi, partim: etiam curandæ, reparan-
dæque cuti.
X Allatum eſt de Philippiburgi à Cæſaria-
nis interceptione, quod Legatum noſtrum ve-
hementer anxit.
XI. Inuiſerunt Legatum Petrus Flaminius
Vice. Admniralius & Petrus Sparus, qui dixe-
runt,duas naues in duobus diuerſis portubus
nos expectare, alteram Barſundiæ in Oſtrogo-
thia, alteram in inſula Oelandia Dantiſcum
verſus, cum primum diſcedere vellet ac poſ-
ſet.
TI. Malendarici baculi vſum ab adoleſcen.
te Sueco didici.
III. Diem cum Vvibio, veſperum cum
Legato tranſegi.
XIV.Tres e ſociis noſtris Vpſaliam profe-
cti ſunt.
XV. Andream Den, Lipſienſem, inſignem
Orgiſten, qui in Sudermaniæ ſuburbio babi-
O iiij
is tCROLIOERII
tat. inulſi. Stipendium illi eſt a Regina Matre
trecentorum Imperialium thalerorum: habet
ille tabulas ſatis curioſas, præſertimque Sacro-
ſanctæ Trinitatis imaginem, quam Angelicæ fa-
cies vndique ambiunt, & circumuolant : eſt illa
exemplum vel exemplat ſimilis alterius imagi-
nis, quam apud pictorem quemdam Sileſium,
Cedani vidi, quam pictor iſte Alberti Dureri
eſſe aſſerebat. Inſcripſi me in illius amicorum
catalogo, cum hae, ni fallor, ſententia: Pro-
prit os faro ee Pri,i coiliriii-
or omim, a digere. Vel
cum iſta, nam duabus vtebar: Bearaſorr eſt
omni æqaimitare toerntis. Erat idem ipſe
Germanicæ Eccleſiæ Organiſtes, vbi, cum me
ille inter auditores ſuos deprehendebat inter-
dum, vt mihi gratularetur, veſpertinas preces
producebat in noctem.
XVI. Allatæ ſunt ad nos per Petr Vvibii
curſorem, plures , Dania litteræ. Allatæ vti-
que ſuni Germania relationes, quibus inter re-
liqua quæ ad rerum Politicarum ſtatum pertine-
bant, narrabatur de ſex ſtupendis lupis, qui vr-
bem Poolfente, in Ducatu Brunſuicenſi plu-
rimorum hominum cæde ac ſtrage, terruerunt,
quos cum armati repente equites perſecuti eſ-
ſent, ex oculis ſuis euanuiſſe mirati ſunt: vnde
lubitatum eſt,an iſti veri lupi, an etiam arte
Magicâ perſonati fuiſſent. olfinxre lupo-
rum collem ſignifcat. Commode hic referre
poſſum, quod a nobili viro Sthenone Botto au-
iui ſæpius. Aiebat enim, quemdam Ruſtic um
IrE,svEICv I. ai
fuiſſe patris ſui villicum, qui ſuo, an alieno ma-
leficio, lupi formam induerat, ac geſſerat per
tres ipſos annos, & quemadmodum alii lupi,
carniuorus, ac cædis amans: ac dum curreret,
manducaret, aliaque ſimilia, quæ lupi faciunt,
faceret: ingenio plane lupino erat. Si quando
pedibus poſtremis inſideret, ac pauliſper capite
recto & quieto erat, hominem ſe eſſe aut recor-
dabatur, aut ſuſpicabatur, nec tamen humani
quicquam ob organorum inopiam præſtare po-
terat. Tandem, poſt tres annos in priſtinam hu-
manam ſpeciem fuit reſtitutus, excepto, quod
in vna manu lupi vngulam, in poſtica parte cau-
dam retinuit. Petii Botto, & eo quidem viro
erudito, ac prudente an eum hominem vidiſ-
ſet t negauit. n pater vidiſſet ſſeruit. An
etiam aliquis, qui nunc viueret Promiſit, ſe
virum mihi hic Stocholmi exhibitutum, qui
XXXXXXXXX.
vna erat Stephani d Chemin, Cauſidici, viti
optimi. ac familiaris mei, plena illa quidemvr-
banitatis, & ioci, quam ſibi bis perlegi Legatus
voluit.
v,I. Frigus aliquantulum reſedit ex
V rv
nouilunio.
Neque & IX. perperam tranſacta eſt, nulla
enim abiit dies, quin linea ſaltem aliqua ducta
fupereſſet, pigebat enim meam peregrinatio.
nem tam inutilem eſſe, quam fuerat mea ple-
rumque in Gallia manſio: neque tamen iſtius
ſedulitatis, atque diligentiæ vberior mihi ad
COLI OEII
lucrum fructus fuit: ad paſcendum certe eruo
diendumque animum aliquis: ad valetudinem,
Prorſus non fuit.
Legatus, vt decurrendi per niues con-
ſtrictoſque lacus voluptatem experiretur, ad
villam quandam, quæ milliari ab vrbe abeſt, in
trab Reginæ Virginis ſe contulit, tectâ illâ
quidem, & holoſerico cæruleo fartâ; meque
ſibi comitem ſumpſit. In alio vehiculo erant
Auaugurius, & Laurentius Vanderlinus. Erart
illa domus non contemnendis tabulis ornata,
quarum pleræque ſunt ex Germanicis ſpoliis:
nitidiſſima ibi ſupellex,ſed non pretioſa: ædif-
cium ligeum, vt ſunt omnes domus ruſticæ,
etiam illæ, quæ à præcipuis Nobilibus habi-
tantur: at ſpecioſiſſimæ, quæ ibi commora-
bantur, Sorores, nihil ruſtici, neque in mori-
bus, neque in vulu præferebant : obſeruaui-
mus in itinere, Reginæ matris villam lapid
ſtructam inter montes,& lacus: crediderim æ-
ſtiuo tempore locorum faciem fortaſſe non in-
iucundam.
XXl. Aduenit Stocholmum Agens Magni
Ducis Moſcouiæ, qui per vndecim hebdoma-
das in itinere fuerat, Lapponiamque: pertranſ-
ierat, qui quidem erat Liuonus, & non Mo-
ſcus. Habet viciſſim Sueciæ Regina ſuum A-
gentem in aula Ducis Moſcouiæ, cui ſeptua-
ginta thaleros Imperiales ſingulis menſibus
Moſcus tribuit, totidemque ſlipendii Agenti
Moſco Regina Sueciæ dependit.
XXII. Legatus Gabrielem Oxenſtiernam.
IEsVECICVI. i
Archidapiferum, qui ex Pronincialibus Cir-
culis redierat, inuiſit, viditque duos illius fi-
lios, qui è Gallia tum primim reuertebantur.
XiII. Scripſi litteras Pariſios ad Steph.
Cbemin, & Petrum Bonartium, familiares
meos, tam vorsâ, quam prors.
XxV. Scripſi item ad Frtrem, eumque
modeſtiæ commonui, cum mira afferrentur
de concionibus quas habebat in Ede D.Bene-
dicti.
XxV. Olai magni ſiue hiſtorias, ſiue fabu-
las decurri, quas ſero Legato enarraui, amplifi-
cauique, vt illum a morbo capitis oculorum-
que,quo propter nimis aſſiduas ſcriptiones, le-
ctioneſque tentabatur,yrecrearem.
XXV I. Annunciationem Beatæ Virginis
celebrauimus. Sub noctem iui vna cum Mo-
lano ad Pictorem quendam, qui in Suderma-
niæ ſnburbio habitat,apud quem vidimus atra-
mento exaratam picturam, quam Regina ma-
ter ipſa die delineauerat, ſepulcrum nimirum
deſideratiſſimi Guſtaui coniugis, cui illa duos
verſus inicribendos compoſuerat vt dilecto
cineri animi ſui monumentum ac votum ære
Pfmmiusachæreret untautemi-.
Sei tgent nd er, vnd d;fer nſferliic
tbat
N ſebem dtodt, it trimph oſget at.
Eos ego ſic verti de verbo ad verbum.
Iius irtu, er heor, & forria fact,
it, c in orte retere trimhm.
aoc A nOLI OE RII
Dici ſatis non poteſt,quanto ingenio, quan-
tâ comitate ſit Sereniſſima illa Regina, quam-
que acerbo prærepti Inuictiſſimi Coniugis caſu
indigna
XXVII. Inuiſi loannem Lelotæ, qui Cu-
ſtaui Secretarius fuerat, & quem iſtius, qui
nunc ardet in Germania belli facem, certe tæ-
diferum appellare auſim, vti declarabo poſtea.
Habet ille multos libros nec inconcinnos, inter
quos vidi Ciceronis epiſtolas ad Atticum ex
editione Aldi, quem librum Franciſcus Hoto-
manus Ioſepho Scaligero donauerat, in cuius
margine erant nonnullæ Scaligeri correctiones
& annotationes pulchro charactere rubro ſcri-
XXXX
dotr cohibuiſſet.
XXVIII. Legatum, qui ſe per hunc ac ſu-
periorem diem Medico ſuo permiſerat, tam al-
loquii a quo non abhorrebat, mei, qum iucun-
dæ lectionis auocamentis oblectaui.
i. Ioannes Bardonus in Hollandiam
emigrauit.
. Agens Ducis Moſcouiæ ad Reginæ
audientiam venit, quem illa per duas fere ho-
ras in ſolio preſtolata eſt. Iſtius moræ cauſa fuit,
quod ille plura ſibi vehicula ad imponendum
ſuum comitatum ſibi dari cuperet, quod nolue-
runt Suecici Proceres, eâ ratione, quia in
Moſcouia nuper Agenti Sueciæ vnicus tantum
cquus datus fuiſſet. Coactus eſt itaq; ille venire
n vnica traha, ciqu detecti, ſubſtrato tapete
IrEsVECICvV. æ
Turcico: comitabatur llum ſedebatqi in ante-
tiori partevehiculi Nobilis Suecus,Petrushrut-
Xius, cuius frater in Moſcouis Agens erat,atque
iſte interpretis munere fungebatur. Habebat
Moſcus duos ex ſuis comitibusi qui recti hinc
inde lateribus vehiculi erant, ac ſtiuæ innite-
bantur. Tres equi traham ducebant, quorum
priori Moſcouita, poſteriori auriga Reginæ in-
ſidebat: ante omnes præcedebat in equo Secre-
tarius Moſcouita,qui dextra manu litteras Prin-
cipis ſui faſciâ ſeric inuolutas præferebat, ven-
tilabatque. Aderant & nonnulli pediſſequi. ln-
greſſus Regine cubicul.poſt ſalutationâ, quam
illi ſe inclinando, terramque vtrâq: manu tan-
gendo peragunt, ſtatim fari cœpit: titloſq: ſui
Ducis longa enumeratione, ſigillatim extulit le-
gens, qu, ſubinde poſt dec circiter verba Inter-
pres Suecice reddebat : illedoqui pergebat,ae
poſtqu omnes titulos abſoluit,tet ſe inclinauit,
propiuſq; ad Reginâ accedes, litteras ei ſuas a-
pertas tradidit: celeriter deinde ac fere per ſal-
tum, quaſi Elephanto ſtipt porrexiſſet, rediit vn
de abierat: ctinuauitq; ſermonâ per interualla,
ac periodos, quas Interpres identidâ reddebat.
Cum perorauit, null deliberatione habit,.re-
ſpondit illi Procancellarius Saluius Suecic pec
interualla: ita vt idem Interpres ſingula Moſco-
uitice traduceret. Reginæ tandem manus oſcu-
latus eſt, quod item qui eum comitabantur, fe-
cere. Abiit eodem ordine, atque ab quibuſdam
Nobilibus Suecis iuuenibus ad vehiculum vſq:
reductus eſt. Longâ tog mndutus erat ngens
a AAROOLI O E RII
(quemadmodum & cæteri) fbuliſque & glo-
bulis togæ ſparſi intertextique plurimi vnio-
nes; Collare thoracis, quod rectum, ac præ-
altum eſt, actogæ ſupereminet, vnionibus item
prætextum eſt. Barba ſunt raſ in genis atque
mento, at vtrinque in fuperiori labello pilos
alunt. Reginæ aderant ſex Regni Senatores,
mnulli ex Tutoribus, iique dextra parte: a ſini-
ſtra paruus Princeps Palatinus, Reginæ cogna-
tus, itemque illius ſoror viginti circiter anno-
rum, decem dinde fœminæ; qui nque mulie-
res, quinque virgines. Regina tog ſericâ alba
uro intertexta veſtiebatur: & cum vel Senato-
res, vel alii Nobiles eam ſalutant, eos comiter
reſalutat, ſuaſque etiam fœminas; quæ & illæ
(neſcio quo more coram ſua Regina non vi-
ros modo illuſtriores, ſed etiam mediocres
nobiles ſalutant: quod nobis incongtuum vi-
ſum eſt, præſertim apud eos populos qui Diui.
no honori detrahi exiſtiment, ſi ſanctis aliquid
tribuatur: cum tamen Deo Opt. Max. ſanctis
ſuis nihil omnino, at Regibus a ſuis ſubditis
iure metui poſſit, ne fuus honor communicetur.
Veritamen huiuſmodi Regibus hæc eſt fortaſ-
ſe impoſita comitatis neceiſitas erga eos a quo
rum electione plerumq; peudent, vt ex hiſtoria
cognoſci poteſt.Interim a Saluio Procancellario
didici, ſummos cærimoniarum obſeruatores
hos Moſcouitas eſſe, ac niſi alia ratione, dolo
certe venerationem ab exteris, qui illos adeunt,
extorquere, nimirum id accidiſle Hayo-curme-
mino,Regis Chriſtianiſſmi Agenti, qui cum ad
irERsVECICViIaaa
Regiam Ducis Moſcouiæ in equo adueniret.
aiunt, eum, qui ex Ducis mandato, ei obuiam
ibat, qui itidem in equo erat, cum appropin-
quauit ad Agentem Gallum, finxiſſe ſe ex equo
deſcendere velle, quem cim deſcendere cre-
deret Gallus, ſtatim ipſe ex ſuo deſcendit. At
non deſcendit Moſcouita: Imo aliquos adhuc
gradus progreſſus eſt, vt hunc honorem ſuo
Duci aſtrueret, quaſi Legatus Galli, lubens illi
detuliſſet. Aiebat etiam Saluius, vera eſſe. quæ
de clauo Legati ltali capiti affxo refert Olaus
magnus, itemque Crantius. Cæterum nona-
pud Moſcos modo, fed & apud alios Princi-
pes, caute a Miniſtris attenditur, ne allquid
peccent in his congreſſibus. Dicebat idem Sal-
uius, cum Miniſtri Sueciæ cum Miniſtris Da-
niæ congrediuntur,id plerumqne fieri in ponte,
qui vtrumque Regnum diuidit, atque e medio
pontis tabulas auferri, ita vt ſpatium inter eos
vacuum relinquatur. Factumque eſſe ante non
multos annos, vt Cancellarius Friv parte Re-
gis Daniæ,cim ad pontem accederet,.quo ſuum
Regem ſuperiorem ſignificaret, prior inclama-
uerit ad Suecos, qui ex altera parte erant, Rex
meus veſtrum ſalutat. Atid Sueci pro Regis ſui
honore ineerpretati ſunt, quaſi alter ei venera-
tionem deferret. Dicebat etiam, moris eſſe in
colloquiis, quæ inter Suecos, ac Polonos inter-
cedebant in Boruſſia, vt in tabernaculo in quo
conueniebant, duæ menſæ apponerentur, quas
tapes aliquis ſiue vel interiectu diuideret, atq;
hinc Suecos ſuæ menſæ, Polonos item ſuæ con-
nOLI OERII
s,
dere, ac deinde velum trahi, ita vt e regione
ſe inuicem intuerentur, manuſque pileis eodem
m omento adhiberent. Verum iſte mos in co fœ-
dere ineundo, cni interfuimus, vſurpatus non
eſt. At non inurbanus plane fuit ſuperioribus
annis Polonorum cum Suecis congreſſus in pa-
ciſcendis ſexennalibus induciis:Nam,cum vtrin-
que Commiſſarii æquo numeratoque paſſu ali
ad alos acceſſiſſent, ac pro ſua quiqus grauitate
coram defixi & mutuo ſe reſpectantes, altm
ſilerent: tandem Poloniæ Cancellarius Chriſto-
phorus ad ic. qui pro ſua valetudine diu-
tius in pedes exiſtere non poterat, compoſito
rumpens vocem: Vt â nobis,inquit ille, inci-
piat humanitas, precamur vobis, Illuſtriſſimi
Domini Sueci, bonum diem. Tum vero Can-
cellarius Sueciæ, Axelius Oxenſtierna, qui ſuæ
gentis ſuperbiam perſtrictam ſentiret, extem-
XXXXXXXXXXXXXXXXX
tem. Exindeque de negotiis communibus inter
ſe collocuti ſunt. Hunc vero ſermonem ab v-
triſque ſeorſim accepimus, cum alii ſuam inde
ſummam humanitatem, alii ſuam eximiam di-
gnitatem nobis probatam vellent.
Vltimâ die Martii, ad Illuſtrem Daniæ fœmi-
nam Oermanict primm ſcripſi.
Primâ die Aprilis acr intepuit, qui per totam
hebdomadam admodum frigidus fuerat, cœpe-
runtque niues liqueferi. Quia Dominica Pal-
marum erat, hæc cærimouia rite Paſtore no-
ſtro
IrER SvECICII;
ſtro celebrata eſt, tulimuſque per Miſſam pi-
neos ramuſculos.
II.Emi epiſtolas Buſbequii,ad cuius exem-
plum ſtylum hunc meum, ſi poſſem, exigerem.
Vvibius me inuiſit.
III. Legatus ad curiam.in qua Regni Comi-
tia habebantur, introductus ibi per tres horæ
quadrantes, oratione Latinâ locutus eſt, vt eos
ad pacem, ad inducias certe cum Rege Poloni;
prorogandas, hortaretur. At illos animo Re-
ge Poloniæ alienatiſſimo reperit, ob eam præci-
put cauſam, quod ille in inſtrumento procura-
torio, quod ſuis Commiſſariis dederat, Chri-
ſtinæ titulum Reginæ Sueciæ non dabat,ſibi ve-
r ſumebat: quod quidem iſti impatientiſſime
ferebant, præſertim cum Sigiſmundus, pater
huuſce Vladiſlai, Guſtauo titulum Regis Sue-
ciæ non denegauerit, & tamen Sigiſiundus
potiori iure fſet, qum Filius. Petierunt ab
Legato, vt ſuæ Orationis exemplum illis tra-
deret, quod annuit; mihique iuſſit, vt illam
deſcriberem: Profecto vix alius in tota Gallia
non inter Principes modo viros, ſed nec inter
eos, qui litteras proftentur, magis Latint,certe
ad audientiur approbationem,atque iudicium
magis appoſite loqui potuit.Ad ianuam atrii. in
quo Comitia habebantur, Proceres illumſuſce-
erunt.
A prandio cum Theologo noſtro Paſtorem
Eccleſi, Cermanicæ inuiſi, vidimuſque Mu-
ſeum nec lnuenuſtum, neclibrorum egens. Tam
iſti homines prolis amantes ſunt, vt infantes in
s CARO LI OEII
cuni mortuos ſibi pingi curent,faſciis, redimis
culis, ſertis, ac corollis ornatos.
LVPoſt Miſſam rite auditam, quæ quotidie
per hos dies celebrabatur, horâ qumnt ſerotin
matutinas preces, quæ in Hebdomada Sancta
recitantur, recitauimus ac lamentationes ho-
milias, & epiſtolas cecinimus, præeunte Paſtore
noſtro, modulante Varenno, eximio Muſicq
nobiſque reliqiiis accinentibus. Sicque hos dies
Pi- -ar eonuvmu
ac ſub noctem plures litteræ Pariſiis nobis allatg
ſunt, in quibus de Puylaurentii prehenſione re-
ferebatur.At mihi imprimis pergratæ fuere ile
quibus meFrater de ſuis concionibus certiorem
faciebat.
VI.Dominicæ Paſſionis meoriam cele
brauimus.
VII. Sabbati Sancti officium peractum eſt.
Litteras ad vtrumque Fratrem, atque ad Soroi
rem dedi
VIII. Quam quidem diem Dominum fe-
ciſſe Chriſtiani prædicamus, & canimus, Do-
minicum Corpus vniuerſi communicauimus,
quod plerique e famulis diebus ſuperioribus
fecerant, itemque aliquot pediſſequi, qui apud
Nobiles Suecos degunt, quiqie omnes Cal
erant. At nullus e ciuibus, tametſi aliqui Cal
eſſent, auſus eſt intereſſe ſacris,nam id illis ex
Magiſtratuum mandato priuatim vetitum fuit,
cum tamen aliqui ex iis Sacerdoti noſtro, ſe ſa-
cris noſtris communicare velle, antea ſignificaſ.
IrE s vEIC vVI.
ſent. Timent nimirum Sueci Catholicos, cim
ob alias rationes, tum ne illi Regem Poloniæ
adſciſcant, aut ſaltem deſiderent. Vidimus
rem, quæ omnium noſtrim animos vehementer
pupugit: nam cum poſt cœnam hymnos ſolen-
nes in noſtro Sacello decantaremus, quidam
ſenex Polonus e Reginæ famulitio, miniſteriis
noſtris deputatus, cim ſe in veſtibulo, quo ad
Sacellum intrabatur, concludi permiſiſſet vt
nos vidit, audiuitque, continu in lacrymas ac
ſuſpiria effuſus eſt, ita vt ſingultientem illum
exaudiremusn:Quem ciim interrogaſſet Oeco-
nomus noſter, ſi religionis Catholicæ amore
adhuc diſtineretur, quin ergo in Poloniam re-
uertebatur Reſpondit, ſe ante quadraginta an-
nos in hanc Sueciam delatum,iibi habere vxo-
rem, & liberos, quos quemadmodum abduce-
ret, ac deinde aleret, penitus ignorabat. ac ſub-
inde obortæ ſuntſimplici viro lacrymæ : Cæte-
rum per totam Hebdomadam Sanctam vinm
delibare noluerat, quod plerique Polonrfa.
ciunt.
Inrerea Ioannes Baptiſta Croſſius, alter e
Legati Amatnenſibus, vehementer ægrotauit,
iique Sactoſnctum Chriſti Corpu Sacerdos
oſter veſte Laieitidutus, nobs coriitantibus,
ponteuit. Habiteſt in cubitulo Legati ab eo-
em-Saerdote oſtro pia & erudita concio,
qdioi illius anftimomam nobis commenda-
. uid vr perhos dies Lutherami egerint,
coran nen iditus: noluimus enim illorum
Ecclefias intrare, ne contaminaremur: didici
Pij
s CROLIO CERII
ego, illos ad ſui paſchatis eelebrationem ſic ſe
comparare ſolere. Per quadrageſimam nonlu-
dunt Organo. Feriâ. quariâ & ſextâ Chriſti
paſſionem prædicant. In die denique Veneris
ſancta ieunant. Ac tum demum quaſi Chartu-
ſianorum abſtinentiam adæquaſſent, maximum
ſe Deo obſequium præſtitiſſe arbitrantur.
IX. Poſt Miſſam mane rite celebratam,
prandio in montes Septentionem verſus iui-
mus.
X.Ad Iacobi Ponthi de a Gare, magni
Sueci; Mareſchalli, villam iuimus per lacus
glacie conſtrictos, verumtamen qui tunc ob
atris teporem, ſaltem in ſuperfieie,liquefiebant.
ita vt reſtagnarent & diffluerent, aquæ vnde-
quaque, & ad equorum noſtrorum genua ro-
tarumque fere axes peruenirent. At aurigæ no-
ſtri ductoreſque qui tempus nouerant, quo tam
ſolida lacuum fluuiorumque eompages, ac ve-
luti contignatio diſrumpi, ac diſſolui ſoleat, ſe-
cure nos & intrepide ductabant. Nullum ta-
men operæpretium erat, vt domus illa per tam
ingens periculum adiretur, neque enim ſplen-
didior eſt domunculis illis, quæ in Pariſienſi
agro mgrcatoribus minorum genium, vel ab
artificibus exſtruuntur, quo diebus feſtis ex-
currere, qtiarique ſolent. Non horti,non area;
mihl plani, nihil æqui, aut recti, vbi deambu-
les: non arua,non vineæ,non frngifere atbores:
At ſcopuli, ſalebræ,ſaxa prrupta, quibus ur-
bidæ aquæ a liquefactis niuibus præcipitantur:
Veruntameningenioſi homines bas nouercan
irERsvECICv.io
ts Naturæ iras ad ſuos vſus flectunt, & his a-
quiarum præcipitiis molendina ſubiiciunt. Cæ
terim in Procerum iſtorum atriis, vel cubiculis
nulla periſtromata,nulla niſi ex puro ligno ſedi-
lia: nihil denique ſplendidum, nihil ornatum
præter ipſos. Parieti albo appenſæ erant aliquot
tabulæ, quarum vna erat Staniſlai Honi ecolii,
magni Poloniæ Mareſchalli, cum quo decerta-
turum ſe eſſe propediem iſte Suecicus gloriaba-
tur: cuius & ipſe virtutem,(vti virum bonum
ac fortem decet) clare, & ingenui prædicabat.
Narrabat ille, ſe, quando cum Moſchis aduer-
ſus Polonos pugnaret, ab illorum manibus tri-
g inta Nobiles Polonos eripuiſſe, quos ſequenti
nocte mactare deſtinauerant: ſicque barbaros
illos erga ſuos captiuos gerere ſe ſolere. Vnde
ſors mihi Polonorum infeliciſſima viſa eſt, qui-
bus cum Moſchis, Tartaris, & Turcis perpetua
lis eſt finium regundorum, cuius diſceptandæ
Mars ſolus eſt arbiter. Coniugem ac Filiolam
Mareſchalli cum alloqui Suecice Legatus non
poſſet, Varenni lyr ac voce per ſemi-horam
oblectauit. Impoſita ſunt menſæ ſine linteis bel-
laria in Faenſibus patellis: propinatum vinum
ram merum, quam ſaccharo, & aliis,vti ſolent,
pharmacis conditum. Vt coneludam: Sub te-
nui modicoque tecto ingentis animi, maximæ-
q ue virtutis, & comitatis virum conſpeximus,
& cui olim in hiſtoriæ monumentis nihil inſe-
rior tribuetur locus, quam iis qui matmoreas,
aureaſque vilas condiderunt.
Vndecimam Sueci feriati ſunt, vnum
Pij
o CAt O L I O E ii
enim præter nos feſtum Paſchati, ac Pentecoſti
itemque Natalitio Dominico addunt, in expia-
tionem peſtis antiquæ, quæ per Sueciam ali-
quando graſſata eſt. Poſt meridiem, vt ſe Lega-
tus a grauioribus ſtudiis recrearet, iuſſit, me ſibi
Senecæ Thebaidem. ac Troadem legere,ſcilicet,
vt iuſti Lipſii de his tragœdiis iudicium experi-
remut.
iI. Ad montes Orientem verſus aſcendi-
mus,vnde ciuitatem cernens miratus ſum, quod
ampliſſimi Regni metropolis, tot atque tanta-
rum Prouinciarum Princeps, infelicibus ſcopu-
lis alligata ſit.
XIII Regina Mater ad magni Mareſchalli
villam, deambulandi causâ ſe contulit. Decem
Equitibus,inter quos ipſe Mareſchallus & Ad-
miralius erant, theda eius præcedebatur,quam
ducebaut Sex, inſtrati phaleris atrtis ad terram
pertingentibus, equi. Sequebatur alia rheda,
atra illa quidem; at duo aurigæ flauo(qui Re-
ginæ regnantis color eſt) induti erant: quod
quidem eo dico, vt quæ ſit illius aulæ pompa
atque impenſa, intelligatur. Nam & didici ab
iis qui iſtud obſeruauerant, Reginæ, dum apud
Mareſchallum cœnaret, quatuor aut quinque
viros aſſediſſe, quos inter erat Ericus Larſonus,
qui ante paucos annos a Guſtauo inter nobiles
relatus fuerat. Fuit & illa tanta humaniſſimæ
Reginæ comitas, vt, cum Legati noſtri domum
eundo, ac redeundo præteriret, ſtantes ibi ante
XXXXXXXXXXXXXXXXXX
IERsvECICVVaa
tereunti Reginæ lætum aliquid perſonaret, im-
perauimus, quo illi obſequia applauſuſque no-
ſtros ſignificaremus.
XIV. Litteræ Pariſiis allat; ſunt Legato, qui-
bus de Illuſtriſſimi illius Patris morbo, ac rece-
pta valetudine pantr nuntiabatur.At ille quaſi
cum fortuna ſummo iure decertare vellevidere-
tur, nec vllius officii, quod virum bonum cle-
ceati eſſe debitor, & pii Parentis ægrotationi
lacrymis, & pro reſtituta ſalute lætitiam, & ſe-
quenti die Deo Opt. Max. ſummam gratula-
tionem, Dominicum corpus communicando,
teſtatus eſt.
XV. Gynæceum Regium duabus elegantiſ-
ſimis rhedis extra vrbis portas geſtatum eſt:
credo vt hac alacritate Reginam virginem.qu;
per hos dies ægrotauerat, conualeſcere ſignifi-
carent. Dictum eſt, incerto tamen rumore, Re-
gem Angliæ ex equo inter venandum cecidiſſe,
& poſt quatuor horas fato functum; Exercitnm
Comitis Mansfeldii Duce BernardoVveima-
rio cæſum : Exercitum Ducis Lotharingiæ
Mareſchallo Fortio fugatum, rhedamque illius
& alia impedimenta capta.Anvera illa fuerint,
tempus docuit.
XV I. Secus portum deambulauimus, vt de
opportunitate maris aliquid poſſemus addiſce-
re, an peruium, ac tutum eſſet, & proficiſci li-
ccret.
XVII. Aliqui ad Maaræi portum deam-
bulauimus, ſic nuncupauimus. locum i quem
Maratæus Vaſco comportari curauerat tigna,&
Iii
aCaꝶROLI OERII
longas aibores, vt nauim bellicam, quæ in
medio ad portum aditu abſorpta, ac demerſa
fueia, cuiuſque malus adhuc extabat, extrahe-
ret, quod quidem ſe facturum, certo conſtituto
pretio. Pvcembus Suecis ſpoponderat.
XVII. A Reg um Palatium me contuli,vbi
ir grecdiertes Regni Senatores ſatis otiost conſi-
der ui, & quænam iſtius Aulæ facies, ratioque
eſſet. Obſeruaui rarij præfectum, vti alibi fit.
maximoomnium comitatu incedere,plurimum-
que coli. Inde cum Stenone Botto ad Hippo-
dromum deambulaui, vbi vidimus aliquot varii
generis machinas bellicas tentari: circulos ni-
mirum igneos, ac gtanata, quæ vel manu arti-
ficis iaciuntur, vel impulſu machinæ, quam
mortarim vocant. Hæc mala circulique, cum
in terram deciderunt,di ſrumpuntur, ac diſſi-
pantur in varia fruſta,ignemque vndequaqus
ſpargunt. Inſeruntur ac veluti infarciuntur in
illis tubuli breues pice illiti, quaſi ferramenta
illa quæ enſium vaginis præfiguntur, quibus in-
ditnr puluis. globulique plumbei intruduntur.
qui vi ignis huc & illuc diffunduntur.atque diſ-
ſiliunt.
Cim hinc redii, Miſſe interfui. poſtquam ite
rum Dominicum corpus loanni Groſſio vigin-
ti dicbus ægrotanti communicatum eſt, coram
piiſſimo Legato, quiad eum ſe contulit, & hanc
ſupremam adoleſcenti minimet malo beneuo-
lentiam, in antiqui fidique miniſterii præmium
teſtari voluit. At iſte quaſi impetratâ commea-
tus ſui venia circa decimam nocturnam tranſiit
IrERsvEIv. a;
ud meliorem vitam, & ad meliorem patriam,
quam ſit neque hæc vita, neque hæc Suecia, nec
ipſa feliciſſima Lutetia, quam non ſine læuo
Puellæ vaticinantis omine mœrens reliquerat.
XIX. Ego & Theologus ad Petrum Saluium
Aulæ Procancellarium iuimus, vt quid pro ſo-
cii noſtri ſepultura facto opus eſſet, deliberare-
mus, neque enim illum in Lutheranorum Ec-
cleſiis, aut cœmeteriis humandum eſſe cenſe-
bamus. Conſuluimus Reginæ virginis præce-
ptorem illiuſque libros, ac deinde Eccleſie
Cermanicæ Miniſtrum: diſcuſsâque illius bi-
bliotheca,decurſiſque tam noſtris, qum aduer-
ſariorum libris, omniumque apud Legatum re-
latione facta concluſimus tandem, nec in mor-
te cum hæreticis communicare nobis licere.Ita-
que tamerſi Regina Senatuſque Sueoi, eligen-
di ad illam ſepulturam loci, in quacunque li-
beret Eccleſia, facultatem daret, optauit Le-
gatus locum in extremo Sudermani ſuburbio,
vbi colliculus erat, quem Caſxarie nunc etiam
vocant, in quo ad hunc diem extat Crux lapi-
dea, anno milleſimo nonageſimo ſexto erecta;
iuxta quam effoſſa eſt fouea, quæ propter loci
duritiem, non niſi multo labore perfici poruit,
plures enim tentati fuerant ligone, ac bidente
loci, antequam ſatispulueris atque arenæ ad
condendum cadauer humanum inueniri poſſet.
Itaque. poſt vndecimam nocturnam, ſtipanti-
bus ſatellitibus Regims, quorum alii haſtas, alii
faces geſtabant, comitantibuſque omnibus
Gallis, qui hiic eramus, nonnulliſque aulicis.
;CAROOL OOE II
mortuum noſtrum in loeum conceſſum intuli-
mus. Ante oſtium domus, vnde elatus eſt de-
functus, Sacerdos noſtrer Pſalmum De pro-
fnd, nobis reſpondentibus, recitauit, indu-
tus ſultanâ ac longo pallio, impoſitaque collo
ſtolâ, aſperſitque aquam luſtralem; omnia de-
nique ſuper foſſa defuncti, quæ apud Catholi-
cos fieri aſſolent,rite perfecimus recitantes,non
canentes. Milites cæterique, qui illuc conue-
nerant, modeſtiſſime ſe geſſerunt. Commodiſ-
fime ingens qui illic iacebat lapis, vbi Chriſti
DominiCrucem geſtantis pompainſculpta erat,
foſſæ ſuperpoſitus eſt, ac paulo poſt Regina
ſuis ſumptibus tumulum,lapideo ſepto in forni-
cem facto, concludi iuſſit, cui præfixa eſt ærea
tabula inſculptumque hoc a me dictatum Epi-
taphium.
or i,, i no Doiic Paſſi mo-
metm ett, eteib Sec Caluariæ -
c-pati, Pior Criier xiſoſangine
fdemſarert, fe ierunt,ſppiicationibs
freen fit.
egnanieeeeiimm Chritin, tti a-
gi, & ariæ Eleoore fli, c lſtriſſi
Sxdi emit, Come dAuaux, dice-
tSecorm, c Polonere diſidi Ldo
ico ee Criſtiiſſio extr ordinem Legat
perriſ yeem tocholi ditieretr.
omer rie Gro, Purifm, ſte ex
illim Secretari, ehiit xiii prili, ,D C.
x ic iiii ſocs Legto pie oprat, e-
, t,e intm-inipis conce,e, i-
irERsvECIV.,;
emſque api, vbi Ieſ Cbriſti Crcem gſte
ſſnm a ntiqo inſciptm erat, corpori conte-
gendo adolutus eſt. Hc inſier apilem -
itu Sereniſi Regina, ioſmm Caroitor
Calſos morem teſfaet, reeigiire extri cr-
it. . . .
XX. Celebrauimus pro defuncto priuatim
ofhcium defunctorum, & ſacroſanctum Miſſæ
ſacrificium â Sacerdote noſtro, eodem fine rite
erueſt
i Lutetiam litteras dedimus.
XXII. Ad inſulam, quam Palatio exſtruen-
do Regina Mater optauerat, ego & Gernan-
dus, cuius conſuetudine pro ſua virtute pluri-
mum delectabar,deambulatum iui
i I. Didici a Legato noſtro egregium
Legati cuiuſdam Polonici facinus, quod illi pri-
dic Generali de la Garde narratum fuerat; ni-
mirum per hos dies Legatum e Polonia in Mo-
ſcouiam adueniſſe, maximo (vt ſolent) comi-
tatu, quadringentorum videlicet hominum,
quique Imperatori Moſcho plurima caque pre-
tioſa munera Regis ſui nomine obtulerat, the-
dam nimirum holoſericam, auro ac vniombus
inte rtextam, ſex equos nigros, ſex itidem can-
didos,peluim auream cum aquali aureo. Admiſ-
ſum hunc Legatum in magni Ducis curiam, vbi
ille in ſolio ſublimis ſedebat, in medio Proce-
rum ac Senatorum. Tum demum ſile ntio facto,
Legatum Regis ſui titulos, ac Prouinciarum
quibus imperat, nomina longo ordine( vti
aſſolent appellauiſſe, nudo illa capite: tum ſe
A R OLI OERII
contexiſſe: Deinde cim, ſe ad Imperatorem
Moſcouiæ miſſum diceret, eius it titulos dete-
cto iterum capite nuncupaſſe, ac poſtea tecto
iterum capite peroraſſe. Eum vero qui Imper.
Moſchi nomine reſponderet,illius quidem titu-
los nudo capite recitauiſſe. At cum ad Regis
Poloni titulos item ſigillatim appellandos ven-
tum eſſet, id illum tecto capite incepiſſe. Quam
cum inurbanitatem, ſiue contemptum Legatus
Polonus fetre non potuiſſet, ſuperbo illi ac ru-
ſtico auersâ manu pileum excuſſit, genaſq: ſtrin-
xit, Regiſque ſui contumeliam, magnificentiſſ--
mo Principe ſpectante, nec prohibente,ſtrenue
vltus eſt Incredibilis viri audacia fuit, id at-
tentaſſe facinus in eodem atrio, in quo, Legato
cuidam Italo, quia capiti pileum admouiſſet, ca-
piti pileus clauo affixus eſt.
Iſta die iui ad balnea,experiund ſcilicet vtili-
tatis cautâ. lbi ex ingenti æſtu, qui ad varios
gradus ex libito ſuſcipitur, manat ab vninerſo
corore ſudor, qui niſ ſatis copios diffundi-
tur, virgarum flagellatione prouocatur: iſtique,
quod miretis, miniſterio ancillæ inſeruiunt ſo-
lis ſuis interulis tectæ, quæ nullâ verecundiâ,
nullo etiam fortaſſe flagitio, homines nudos
contrectant, & vnguibus fricant, pædoremque
corporis, ac capitis diſtringunti ac ſmegmare li-
nunt,poliunt, atque dealbant, aqnam vndequa
que iniicientes: Conueniunt illuc promiſcu
cum viris fœminæ, puellæque, ſingulis hebdo-
madis: habent illæ interulas, viri pudenda ſua
irgularum faſciculis contegunt: mos illis ac
IrERsvECICvVVI.a;
vtilitas hunc pudorem excuſſit: nec ipſæ caſtiſ
ſimæ mulieres hæc loca aſpernari ſolent: illuc
cum maritis, & liberis eunt. Plerique ibidem ſe
cucurbitulis fere totos contegi iubent, vt ſan-
guinem, quem ex nimio potu contrahunt exſu-
dent, totique cruenti ſunt: ſpectacula viſu hor-
renda. Qui ditiores ſunt,habent ſibi balnea do-
mi priuatim. Ibi, cum frgidam, quæ mibi
ſocio iniiciebatur,declinare vellemlubricatione
pedis in ſiniſtram capitis partem lapſus ſum,
perque vnum aut alterum diem dolui. Catapla-
ſmate oſarum vino calenti illitarum dolorem
hunc ſedaui.
XXIV. Valetudini indulſi, non quia mut.
tum Reipublicæ, ſed mea plurimum inter.
crat.
XXV.Totus tetricus & æger ex meo lapſu
ad Ioannem Lehoutium, qui inter Regis u-
ſtaui Amanuenſes fuerar, me contuli, quem au-
diui libentiſſime principia & cauſas belli Ger-
manici Cuſtauo ſuſcepti enarrantem. Vtiliſſi-
mum profectb eſſet hiſtoriam illius temporis
perſcribentibushominem illum conſulere,cuius
ego perſonam in iſta rerum ſcena non exigui
momenti fuiſſe exiſtimauerim. Aiebat enim, eo
tempore, quo Lubecæ lmp. Commiſſarii cum
Daniæ Commiſſariis de pace,rebuſque commu-
nibus inter ſe tractirent, deputatos fuiſſe a Gu-
ſtauo quoſdam Sueciæ Proceres, quos ad illum
Tractetum deſtinabat: qui quidem antequam
Lubecam aduenirent. litteras Lehoutio dede-
rant adlmperatoris Commiſſarios, quibus ad
O AR OLIO OERII
hunc conuentum admitti poſtulabant:quas ciim
ipſe litteras Imperatorio Secretario obtuliſſet,
noluiſſeSecretarium illas accipere,tametſi inter-
pellatus ſæpius fuiſſet: Itaque cim ſe longius
deludi pati nonpoſſetLehoutius, veniſſe ad eum
locum in quem Commiſſarii conueniebant, ac
duce puero honorario ad ianuam ſque, vbi
Conſilium habebatur, penetraſſe,vt litteras ills
ſuas ipſemet offerret: at ſe ab ingreſſu cubiculi
prohibitum fuiſſe, audiuiſſeque ex:llis quen-
dam qui ſexaginta fufſtium ictus inligendos eſ-
ſe dicebat: Verumtamen neſcire ſe, an ſibi,an
puero, quo ductus fuerat, hæc verbora inten-
tarentur. Quam ob repulſam cum ad. Regem
ſuum, qui Nicopiæ in Suecia erat, reuertiſſet,
& omnia illi fideliter retuliſſet: iterum Lube-
cam Rege remiſſum protinus fuiſſe:Vbi cum
ad Baronem Diectrenſtin, qui lmp. Comiſſa
riorum Princeps erat, admitti non poffet; oper-
tum fuiſſl tempus, quo Baro ad venationem
egrederetut, eique in media platea litteras ſuas
porrigere voluiſſe. At Buronem reſpondifſe, ſe
xtra Collegarum præſemiam illas aipere non
poſſe : veniret itaque ipſe, ſi luberet, adiCpnfilii
locum. Quo cum ſepius ipſe veniſet, nee nd-
mitti poſſet, tandem aſlumpto notanio oum
duobus Lubecæ ciuibus intoduxiſſe ſead Câ-
miſſarios, petuſſeque, vtautlitteras ccipenet,
aut ſe accpere nolle ſtipoeſtarentnrtuius
vero poſtulation inſtrumentnm ſii enfii
Notario, teſtibuſque requiſiumſſe, atqueinpe-
traſſe. Quo quidem tam audaci facto ihdigna
IERsVECICVIas
tum Baronem, qui Conſilio præerat,Notario,
qui ſuum contra Imp. miniſterium præbue-
rat, fuſtium inflictionem minitatum eſſe.
Cum ex Lehoutio quærerem, num aliquid
ſibi periculi Commiſſariis metueret Reſpon-
dit, ſe ſi voluiſſet, vniuerſam plebem Lube-
cenſem in illos concitare potuiſſe,ſi tantim duas
ceruiſiæ mphoras profudiſſet: Lutheranos
quippet iſtos animo ablmperialibus Ofſcialibus,
qui Catholici ſunt, alieniſſimo eſſe, ad Gu-
ſtauum vero, qui euangellc veritatis & Ger-
manicæpariter libertatis propugnatorem ſe
profitebatur, tunc temporis fuiſſe propenſiſ-
ſimo.Profecto iſte contemptus Guſtaui animum
vehementer affetit, atque inter cæteras multas
impreſſionis inermaniam faciendæ cauſas, non
mediocre fuit iſtud incentiuum. Ctedide tim
ego tatnen ætatem Lehoutii, qui viginti quin-
que annorum tantim erat, itemque hominis
conditionem, qui mercatoris filius, Commiſſa-
riis maghifce de ſe ſentienibus, deſpectui fuiſ.
ſe: totiquippe ſunt iſti Germani in otiginibus &
ſtemmatibus, plebeioſque nihili cſtimant. At
peccant in hac plerumqute parte; exiſtunt enim
e popularibus familiis: tlar; per. ſeſe indoles.
quæ ſequenti poſtea ſoboll,ac propagini initium
tribuunt, vde virthtum âncrementa naſcun-
tur, ac pullulant: Stehuum profecto,& indu-
ſtrium ſ lſt geſſit, dignuſque fuit, qui tahto
Principe ificili, ac periculoſo muneri deſtina-
retur : diligeniiâ certe ſummâ vſus ſt, qui Lu-
bec Niepiam, Nicoiâ Lubecam octiduote-
aaoCAROLIOOE nII
petiit,qu vrbes centum quinquaginta milliari-
bus diſtant, triaque maris Balthici freta, quæ
per Daniam tranſeuntibus enauiganda ſunt,ite-
rum atque iterum pertranſiit : ita vt ſe ſuo ipſe
Regi Imperatoriiſque Legatis pro ſua incredi-
bili celeritate admiraudum dederit. Cim ex il-
lo quærerem, quodnam ipſi tanti fuiſſet pre-
tium curſus. Sola (inquit ille) qua lolari meip-
ſum ſoleo, recte facti recordatio.Ergo (inquam)
eiuſdem fortunæ iniquitatis partieys tecum
ero, quem nulla tot diſcriminum avlaborum,
quos pro meo Rege ao pattia ſuſcipio, manet
merces.
XXVI. Socii noſtri defuncti tumulum ad-
iimus, bene illi precati: indeque ad montes vi-
cinos, vbi per aliquod ſpatium ſedimus otioſi ac
meditabundi.
XXVII. Intermiſſum Diui Marci feſtum ce-
lebrauimus.
XXVIII. Literas â propinquis amiciſque
meis accepi, quibus admodum me pblectaui:
dum ſe vniuerſi ſocii mei Treuirenſis cladis
nuncio angerent.
XXIX. Inuitatus fuit ad prandim Legatus
Mareſchallo Generalide e Gare. Aderat Ar-
chidapifer, Admiralius,: Ioannes e la Gre.
Axelius anier, Aulæ Mareſchallus,Mathias
Soepe, & Petrus Spare,Regni Senatotes: aderat
Petrus Vvibius, Agens Regis Daniæ Plures ir
Sueciæ Colonelli, noſque omnes. Comitatu
Legati. Nobiles viri fercula inferebant: Con-
uiuium ad tres aut amplius horas protratum
eſt:
IrER svEcICvI. i
eſt : ad ducentos thaleros vinum aut bibitum,
aut profuſum: dapes non admodum delicat,
neque nobis admodum ſapidæ, ſuo quippe mo-
re illas condiunt. At bellaria ex ſaccharo non
iniucunda fuerunt: Omnium enim minutorum
animalium ac florum ſpecies ad Naturætypum
exprimunt. Sublatis menſis ad noctem vſque
tripudiatum eſt, interimque inceſſanter bibi-
tum.
XXX. Partem cum Vvibio, partem cum
Cernando, Germanicis addiſcendis tranſegi.
Prima die Maii, quia Agens Ducis Moſco-
uiæ pro ſua vel ſuæ gentis barbarie, a Legato
noſtro ſalutando abſtinebat, & nos tamen iſtiuſ-
modi homines alloquendi contemplandique li-
bido inceſſerat,iui ego cum Theologo noſtro,
Molæo, ac Ioanne Fuſxio Polono, in domici-
lium Agentis Moſcouitici; hoc prætextu, vt
Sacerdotem illius viſeremus: nam ſuſpicaba-
mur, illum, aut Latine, aut Cræce, aut Italic
loqui. Deprehendimus vero ipſum Agentem in
ſordido cubiculo,cumduobus Scotis bibentem:
propinauit ille ſtatim mihi ingredienti combu-
ſtum, ac deinde ceruiſiam: at per Polonum no-
ſtrum, cuius ſermo a Moſcouitico non longe
abhortet, declarauimus, nos illius Sacerdotem
alloqui tantum eupere; erat vero illius Sacer-
dotis cubiculum in quo eramus, vbi in angulo
plurimas variorum Sanctorum breues tabulas
affxerat: ligneæ erant illæ, infuſcatæ omnes,
ac ſubnigræ, neſcio an vetuſtate, an arte: emi-
nebant inter illas, Ieſu Chriſti, B.Virginis,& D.
:::::õ::::::
CAROLIO ERII
Nicolai, quem pari fere cum Chriſto honore,
& cultu proſequuntur. His imaginibus erant
ſubterfixa candelabra: erat & inter illas ligneus
Crucifxus, quem ciim Theologus noſter leui-
ter attigiſſet, exclamauit ſubito ſacerdos Mo-
ſcus, quaſi grande piaculum admiſſum fuiſſet,
dixitque, nefas eſſe quenquam iſtud attrectare,
ne, ſi forte in peccato mortali conſtitutus eſ-
ſet, præſenti, ac ſubitanea pœn mulctaretur.
Impoſitus erat liber pulpito portatili, quem
euangelii librum eſſe dicebant: mihi ſtatim
primo conſpectu characteres illi perpulchri, ac
lectu faciles viſi ſunt, ad Græcos enim proxim
accedunt, at cum illi ipſi legunt,longe a pronun-
tiatione Oræca abſonant. Cæterum libros llos
typo impreſſos credidiſſem: adeo recte manu-
ſcripti ſunt. Sunt illi Sacerdotes ex Monacho-
rum ordine, veſtiti quemadmodum apud nos
Benedictini, niſi quod in capucio vel potius oc-
cipitio, habent veluti dependentem placentam.
Barbam illi alunt, Laici non item, ſed radunt.
Indoctus erat ille prorſus,nec vllius linguevſum,
aut notitiam habebat, quam ſuæ Ruthenicæ:
Cæterum ſuorum rituum apprime tenaxx Sub
lecto quodam miſero iſtiuſmet cubiculi erant
iacentes ſex, aut ſeptem pueri laceri, ac fere
nudi, qui lectionem quiſque ſuam admurmu-
rabant: quid in comitatu Agentis agere, aut
præſtare poſſint, neſcio: nec portuimus interrq-
gare de omnibus propter linguæ diffcultatem:
lolus ipſe Agens loquebatur Geimanice. Læ-
to nos alaerique vultu ipſi exceperunt, manuſ-
X
irt RsEEICvM. ;
qne inuicem nobis prenſauimus.
II. Legatus noſter a magno Sueciæ Admite-
lio ad armamentarium maritimum ductus eſt,
vbi iuriſdictionem ipſe ſuam exercet, vbi repo-
ſita ſunt quæcumque inſtrumenta & arma ad
rem maritimam pertitent. Ibi etiam oblata
nobis fuerunt bellaria, merumque propinatum
ac diffuſum. Vniuerſam deinde claſſem, quæ in
quietiſſima ſtatione hæret, luſtrauimus. Præci-
puam inter alias aſcendimus nauim, quæ ſexa-
ginta paſſuum longitudinis eſt, & latitudinis
congruæ, altitudinis vero tantæ, vt ſi de ſumma
puppe in mare deſpicias,loculi turbentur atque
caligent. Quatuor habet illa foros ſiue pontes:
cubiculum, præcipuum eſt vndecim paſſuum
longitudinis. Quid multa Longe capacior eſt
illa nauis, quam ſit vniuerſa domus Admiralii,
& ipſius Archidapiferi, qui Procerum omnium
Princeps eſt, vnde prædicari facile, ac vere de
his hominibus poteſt, quod de Romanis alicu-
bi afſerit M. Tullius, eos priuatim parcos, pu-
blice magnificos fuiſſe.
Ductus eſt deinde Legatus ad eum lotum,vbi
diſpoſitæ ſunt, quino aut ſeno ordine bombar-
dæ bellicæ, quas de variis hoſtibus abduxerunt.
Magnificum profecto, dignumque viſu ſpecta-
culum, & quod Suecis longe maximos ani-
mos, ac ſpiritus efficiat Hæ de Moſcis, illæ de
Polonis, iſtæ de Cæſarianis, ac Bauaris ablatæ
ſunt. Cimque hæc gloriantur & iactant, fides
illis derogari non poteſt lnſignia quippe, em-
blemata, ac nomina Rogumlmperatorumque
ii
aaCn O LIOERII
duriſſimo œre inſculpta ſunt. Sunt præſerti;
quædam quas de lolonis tulerunt, quas fractas
mudices, funibuſque religatas: at funes illi ærei
ſunt, atque ad ſpeciem tanum facti, optimæ-
que omnium illæ machinæ. Tranſiit poſtea per
aream Palati Regii Legatus, vt decem alias ma-
iores bombardas, quas de Moſcis Guſtauus re-
portauerat, propis intueretur: Sunt illæ opti-
mi æris, eximiiquc operis, vbi & emblemata, &
litteræ Ruthenicæ egregia cælaturâ inſculpta
ſunt. Præcipuæ duœ ſunt duodecim pedum
longitudinis; congruæ craſſitudinis, rotis, ac
ferculis impoſitæ, atque ita diſpoſitæ, vt inter
illas ſpatium relictum ſit, quo c culina Regiæ
dapes afferuntur, quaſi odore, ac ſufftu pul-
ueris tormentarii cibos ſuos condiri, ac inungi
Rex bellicoſiſſimus voluiſſet;, veletiam, vt ſua
Regibus patrimonia, his titulis conſtare, & am-
plificari ſignificaret: a quo quidem ſenſu non
abludit ſtrepitus ille tympanorum æreorum, ac
tubarum, qui ferendis Regum dapibus, in toto
Septemtrione,adhibetur. Cum hæc omnia per-
luſtraretLiegatus,a ynæccoRegio conſpicieba-
turcuriost e feneſtris: Vidit etiam Sacellum
Palati ſatis longum marmoreis columnis, qua
de Fnlandia aſportantur, ſuſtentatum.
lll Reginam Matrem Legatus inuiſit, cu-
ius præſenti peraliquod tempus caruerat, &
cum illa, ac Pincipe Palatina, & Auaugurio
ghapts luſit, nobis adſiſtentbus. Profecto tan-
tam comitatem cum tanta maieſtare, ac pul-
chritudine alibi viſurum me nonſperq: Nam,
rERsvECIâ ,
ſi peccari nimia comitate poteſt,peccat ill ideti-
tidem, ciim omnibus aſſurgit,innes velocu-
lis, vel geſtu, & nutu ſalutat. Enarrauit illl
Legato confdium de extrendaſibi domo in in-
ſula vrbi obueſa: iuſſitque affetriſuas chartas
quibus ædificinm, & hortos, omnemque cbnſi-
lii ſui areamdelineauerat. Iucundiſſimum erat
elegantem furinam audire de omni Archite-
ctonices parteſcientiſſimè. diſſerentemde Do-
tieo, de Ionicoe Corinthiaco opere:iquæ ta-
teria, quæ caænta, vnde peti,imptarltlie
poſſent: nde conducendi artifices, atquâe-
r,: quo ſumptuquo tempore: omni ei
que, quæ freginpaterfamilias prouidere poſſit,
ſapientiſſima Regina ſua ſponte deſtinauett,
diſerteque eloquebatur quoque fdeliis hæe
omnia Legato indicare poſſetillum ad luſtran.
dm. ſuam: nſulam imuſequonttm diemi inui
u iio
, v
tauit.
tii
eIV. Sex ſeiugis rhedis, inRegin Iſilim
profecti.ſumus: Legatum illa in ſua thedt el
duuit cum Principe Pulatina, elegantiſſiſuit
la aderat Admiralius,vit ſenex,attamen neete-
icus, neeinſuunis. In arduam ripem pedibis
afiendit ipſa Regina comite Legtoii quiillm
ſuſtentabtt ſingulas illius irgines ao fomiias
ſinguli duebamus: plunmi hine inde Nobiles
Sueci oquis,:ac. pedibusiſourrebant.Diau
nem mihi Vicgilianam ineuei videbar, ue fua
Eueæ conflie, ſua opra demonſtâtter
vminerſamrnſulam inteprooeras-,ivitſque
etiam per lyemem, arbores ln:rhtislllmbu-
:::::õ::::::
asCOLI OEII
lauimus. Illa mihi ſpecies fuit geſtationis illius.
quæ in Bononienſi vel in Vicennenſi ſaltu ad
Luteriam fit.
Poſt circuitam Inſulam deuenimns ad queni
dam locum, in quo erigi tabernculum Regina
iuſſerat, in plures diætas diuiſmm : ſuum illa
cum feminis ingreſſa: ſuum Legato ſeorſim tri-
butum eſt,vbi.nitidiſſimis meoſis pulcherrims
XXXXXXXXXXXXXXXXXX
columitai liberaliter propiatu
Reduxit Sereniſſimam Reginami in Palatium
Legatus ac cubiculum ingreſſus ſedit cum illa,
reliquis ſtantibus, aſſidente taen Palatinâ
Principe, Guſtaui ex ſorore neprei in cuius grati
Legatus Varennum tautare iuſſit, dum interim
ille Reginam, Gerrdo Interprete, de Muſica
non cgitantem affeetur. Aiunt erim illam ab
exceſſu Guſtani, nullas vel licitas voluptates de-
guſtareoluiſſe. Confeſſus eſt mihi Gernandus
Iogatuſque ipſe ſæpiſſime, cum inter loquen-
um,de Guſtauo mentio incideret,oborini piæ
Principi lacryas, dicereque ſolitam mein gin
iſt etorden: quod eſt. fe,cit mea periit. Quod
quidem illa.vere profiteri poteſt, tam ob dile-
ctiſſimi Coniugis iacturam, quim importunas
quotumdam excubia, qui illam acriter nimis,
acrigide obſetuant quod & ipſi annotauimus:
nam cum hac ipsâ dieib aliquo:de hora admo-
netetur,continuoquelgatus ſurrexiſſet. Cre-
do. inquit illa, iſtos horologium pæcipitaſſe:
adeo:llluſtriſſima Priceps familaris.honeſti-
IrERsvVECICvI.a
que colloquii indiga, & amans eſt.
V. Ad Erici Larſoni Vvanderlini villam, ex
illius inuitatione ſe contulit cum ſuo vniuerſo
comitatu Legatus; & quia per cæli temperiem
peruii amnes erant, atqne fluu i, nauigiis iter
iſtud hilariter a nobis confectum eſt: domum
nitidiſſimam inuenimus periſtromatis ex deau-
rato, pictoque corio, vndique ornatam; non
taro emptis dapibus fuerunt inſtructæ men-
ſæ, at ſuauiſſimis ac terſiſſimis: lances ac diſci
argentei: crateres ac ſcyphi pariter argentei,ae
deaurati: Regi ChriſtianiſſimoReginiſque Sue-
ciæ bibitum eſt. Totius conuiuii ac colloquii
ornamenta fuerunt Vvandelia, & Eliabetha
ſorores, tam comptæ, tam venuſtæ, tamque
Callicum in morem indutæ locutæque, vt me
ad ſancti Clodoaldi pagum delatum eſſe ſuſpi-
carer, præſertim cum hortulum cultiſſimum,&
plantis noſtratibus, atque arboribus conſitum
ntuerer: nec deerant aquarum ſubſilientes tu-
bi, qui incautos aſpergerent. lbi erant balnea,
ibi alia ad commoditatem atque ad voluptatem
pertinentia. Notauimus ver illorum integro
menſe tardius,quam apud nos oriri.
VI. Quæ Dominica fuit, a prandio, ne nihil
agetem, ad Eccleſiam Germanicam me contu-
li, ac poſt preces publicas, mei causâ, Organi-
ſtes omnia inſtrumenti ſui diſcrimina moduloſ-
que tetigit. Duabus magnis altais columnis
Petrus cum clauibus, Paulus cum enſe afſixi
ſunt: duobus vero exterioribus lateribus de-
iij
S Cn r i
,, ,
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
ac heologr conſimaarimm, Dominu er-
tin Lterrs. Ab alia parte, Melanchthon cum
iſta, xvxe ias Prvfeſyr, as ſcr criptrr
Vterprer xgios, Pilipr ſelcblox.
VI Legatus, quem ad proficiſcendum an-
ni tenpeſtas inuitahat, Sereniſſimæ Reginæ
Puellæ, coram Regni Proceribus elegantiſſimo
ſermone Latino vale-dixit : Illa quippe Latine
iam incipicbat intelligere. Reſponſum eſt La-
tirt illi Procancellario, Petro Saluio, redu-
ctnſque eſt domum Legatus duobus Sena-
toribus.
Deſcendi cum ſociis ad portum, vbi merces
Batauicæ expoſitæ erant, plurimæ enim a paucis
diebus aduenerant: Vina, ſacchara, caſeos, nu-
ces, aliaque id genus important, Faenfia vaſa,
.XXXXXXXuXXXX
nica,lomnia denique quibus Suecia indigeti
Indi, Indorumque populatores Bataui abun-
dant.
Defunctus eſt illa ipſa die Thuro Lilieſparus.
vir bonus ac ſtrenuus, qui Legati noſtri Aulæ
Præfectus erat, quod ofhcium Prta vo-
cant: aſſidebam ego illi proximus in menſa per
omne tempus,quo Stocholmi fuimus,ſiniſtrum-
que latus mihi tegebat: At miſer Groſſius,
quem ante viginti dies extuleramus, dextrum
mihi plerumque texit, quæ cim apud ani-
IrER VECICVI s
mum perpenderem meum, erupiin exclama-
tionem Dauidicam, Cadext , iatere tomiſe,e
deem miii ei i: d fe tem on p-
pmpinybitl det illis clementiſſimus Deus, no-
biſque ſuperſtitibus,peccatorum veniam.
VIII. Legatus Reginam Matrem adiit, vt
etiam abilla exeundi poteſtatem impetraret.In-
terprete vſus eſt Principe Palatino. qui obſe-
quioſa verba vtrinque excipiebat, vtrinque re-
ferebat. Gallice locutus eſt Legatus. Poſtquam
Sereniſſimæ Principi manus oſculatus eſt, nos
idem ordine fecimus. Inde ad Aulam, vhi Se-
natus habebatur, Legatus ſe contulit, Latine-
que illis locutus eſt, tametſi omnes, excepto
Archidapifero,Callice & loquerentur, & intel-
ligerent: ſtantes collocuti ſunt, nobis paulu-
lum remotis. Inde Ceneralis e la Gre, t
Admiralius cum Legato priuatim pranſi ſunt.
Poſt prandium Principem Palatinum inuiſit Le-
gatus, qui illum in imis PalatiiRegii gradibus
excepit, tametſi altifſime degeret, reduxitqut
ad rhedam: Salutauimus illum omnes. Tranſ-
iuit deinde Legatus per Vanderlini Domum,
tota vrbe ſplendidiſſimam, vbi. plurimas præ-
claraſque vidimus tabulas atque ſigna, quo-
rum habeo Catalogum propter inſignium ar-
tifcum atque pictorum nomina. Sunt illaHeri
bipolis. Monachii, aliarumque captarum Gu-
ſtauo Vrbium ſpolia, neque enim. veteres Sue-
ci iſtis comparandis pecuniam ſuam impen-
derunt:
Cum rediiſſemus domu.P.Sparus.o Sueci, Se-
ro C A O tt oE II
natoribus, & Petrus Saluius, cum Secretariq
Aulico ad Legatum i Regina miſſi ſunt, qui
illitorquem auream, vnde imago Reginæ lapi-
pillis adamantinis exornata pendebat, obtule-
runt: nobiſque ſiigulis item armillas cum au-
reo numiſmate Regina Mater, cuius nullæ fere
ſunt in adminiſtranda Republica partes, quæ-
que ab hoc ſumptu abſtinere honeſte potuit,
pro ſua tamen comitate,atque elegantia,ſuæ vti-
que Legato beneuolentiæ pignus extare voluit,
Cuſtauique iinagunculam adamantinâ pyxide
incluſam donauit,: inſctiptis duobus Germani-
cis verſibus,quos antea commemoraui.Iſtorum
munerum ſequeſtris.rependit liberaliſſimus Le-
gatus viciſſim ſua munera.
X. Proceres Suecicos ex dignitatis ordine
ſalutatum iuit Legatus.
X. Cum Stenone Botto, & Guſtauo Horno,
MareſchalliCognato, & cognomine, Suecicam
Gaam, ſiue Theſaurum, vbi pretioſa Regni
ſupellex recondita eſt, quod vehementer cupie-
ram, perluſtraui. Profecto(neque id ipſi nega-
turi ſunt, niſi ſuæ ipſos frugalitatis pœniteat)
ante Guſtauum tenues erant ac modeſtæ illæ
diuitiæ. Nibil neque fingo, neque teticeo.
Quod illic imprimis notatu digniſſimum eſt,
Cornu eſt quoddam nigrum atque recuruum,
quod Dihalicm vocant, olim ab Equite quo-
dam Sueco ipſi Diabolo: qui Satyti,ut Hirci,
formam induerat, in ſingulari certamine auul-
ſum atque ereptum. Aiunt enim, pium illum
cgeneroſum Equitem, cum ſacroſanctâ illâ ac
tssvECICVI. ,t
ſolenni nocte, quâ Natalis Dominicus celebra-
tur, ad Eccleſiam per lucum transiret, incidiſſe
in Strigum choream, omneſq; protinus ad illius
conſpectum euanuiſſe:vnum relict Dæmonem,
cum quo certamen inierit, ac poſt acerrimam
luctam Cornu illi alterum abſtuliſſe. Vnde po-
ſtea lnſignibus ſuis Cornu inſculpſerit, & a po-
pula Dllos cognomitatus fuerit. Ad hunc
vſque diem illius oſteri, qui in Suecia ac Dania
propagati ſunt, eo nomine appellantur, vulgo
rolie. At iſtud ipſum Cornu in illa pretioſa ſu-
pellectile Suecica diligenter hactenus ſeruatur:
Tetigi ego illud, elaboratumque eſt ad biben-
dum, in cymbæ formam, & quatuor pedibus
argenteis ſuſtentatur:bibiſſemque in illo lubens,
niſi puluere ſordidum intus fuiſſet nam & inter
bibitorii generis vaſa collocatum eſt, conchas
nimirum, auro argentoque prætextas, aliaſque
pateras.Sunt illic præterea ſex ingettes crate-
res argenti deaurati, altitudine quatuor, aut
quinque pedum, in quibus infantes toro corpo-
re mergi poſſint: vocantur hi calices Germanic
iico, ideſt, ie-e, quia ſuos hoſpites
aduenientes his poculis excipiunt, eoſque mu-
tuis propinationibus denivel duodeni exhau-
riunt,vt in Nuptiis Daniems ſupr notaui. Eſt
& illic ingens peluis argentea, quinque ſpitha-
marum latitudinis, recentis operis, quæ Guſta-
ui ætatem non excedit. Eſt inſignis enſis Dara-
ſcenæ chalybis, qu Sueci Reges ſuos Equites,
ab antiquo mſtitueire ſolent. Eſt corytus ſeu
pharetra ſtaragdis ſparſa, Magui Tarrarourum
ara A noLIOERII
Chami ad Guſtauum munus. Sunt duoillic,ter
reſtris cæleſtiſque, Clobi argentei, quus ciuitas
Norimbergenſis eidem Guſtauo, eximio opere
cælatos inſculptoſque obtulit, cum ſe ab illius
imprefſione redemerunt. Secti vero ſunt illi
Clobi horixonte tenus, ita vt ſuperiote parte,
quæ operculum eſt, dempt atque ſublata, in-
ferior, crateris loco, ad bibendum ſeruiat.Vnde
apparet, multo accuratius, quam Anacreontem
ipſum, Germanos iſtos in materia hibendi eſſe
philoſophatos : Cum ille Cælum & Terram per
vices bibere, ac ſeſe exhaurire fingat: Iſti vero
Cælum & Terram perpetua pocula & crateres
eſſe voluerint. Animaduerto tamen in Anna-
Ibus noſtris, huiuſmodi Clobum Cæleſtem ex
auro ſolido,â Carolo V. Rege Galliæ, Impera-
tori Carolo IV. cum e Galliadiſcederet,inami-
citiæ teſſeram donatum fuiſſe.,
Reliqua omnia quæ ſigillatim vidi, opima
ſunt Herbipolis, ac Monachii, ſpols,Guſta-
uo nuper aſportata, tabulæ præſertim inſignes
præſtantiſſmis pictoribus factæ: quatum n-
null; pię,niqirum hiſtoriæ, ab Albeto Durero,
& yttoqne Luca: aliæ, profanæ ab H, clpfer
einger Faiter,Feſl qui omnes eimii at-
uifices fuerunt, depictæ ſunt, ac fertiſigulæ
Bauariæ inſignibus inſcriptæ. Habentque ſuos
cancellos ſiue margines. puriſſmo auro illitos,
atque mtegros, nec viarum offendiculis læſos.
Vt non percenſeam vniuegas eſt biimago B.
Virginis ah hoc vltimo Sigiſmundo Rege Po-
lotni;, ante paucos anos facta, atque ad ſuile
IrERsvEEICVII,a
lelmum Ducem Bauariæ ab illo miſſa, elabora-
tiſſimi,ac perfectiſſimi operis.Viſuntur & hic no
ſine acerbo Catholicarum mentium fenſu, Cru-
ces ex auro ſolido, conſecratique calices, litui-
que Epiſcopales, aliaq: vaſa Eccleſiaſtica.è Ger-
maniæ templis direpta, quorum pleraque gem
mis, & lapillis pretioſiſſimis ſparſa & decorata
ſunt. Eminebat inter alias Crux quædam alta
duorum, aut amplius pedum, pretioſiſſimi, ſub-
tiliſsimique pariter operis, in qua inſerta erat
non exigua DominicæCrucis paticula, quam
cum ego pronus deoſcularet deridebant me
iſti Sueci, qui mihi paulo ante, Cornu ſuum
Diabolicum cum ſumma ſeu vetuſtatis, ſen dæ-
monis reuerentia oſtenderant, crediderimque,ſi
hanc ſacram particulam, ab aliquo poteſtatem
habente, mihi donati poſtulaſſem, me illam fa-
cillimt impetraturum fuiſſe, At rogandi, flagi-
tandique partes, pro inſito mihi natura nimis
fatuo pudore, indecentiſsimæ ſemper viſæ
ſunt. Vidi ingentem craterem ex Achate lapi-
de, cum pari operculo, vnius pedis t diametro
latitudims, quem circuli aurei circundabant,
gemmis ſparſi: quem quidem exiſtimauerim a-
pud Catholicos condendis ſacroſanctis Hoſtiis
inſeruiiſſe Vidi vnicornis integrum cornu,ho-
minis ſtutur altius, coloris leucophæi. Vidi
numi ſmata aurea,& argentea vererumCſarum
Iulio ad Adrianum vſque: diſpoſita ſunt illa
in ſcrinio per tabellas, & vniuſcuiuſquc Cæſa-
ris tabella centum & octo numiſmata continet.
Sunt & alis permul minus antiqua, magno
CAROOIIOOERII
ſumptu diligentique labore ac ſtudio conquiſi-
ta. O rerum vices: annos per octingentos, Du-
ces Banariæ,cæterique Cermaniæ Principes ar-
que Ciuitates, congerendis Theſauris; lmpera-
tores, illeque imprimis Carolus Magnus, di-
tandis Eccleſiis, ipſi denique religioſiſſimi Anti
ſtites, amplifcandis, ſuâ ſumm parſimoniâ,
patrimoniis collaborarunt, vt illæ omnes Gaææ
atque diuitiæ vno die S uecis cederent:
en er conſeui gros:
Cum iſta onia curioſiſſimis ocuſis vſurpaſ-
ſem, tedii domum, & cum Legato ad Ioannis
Croſſii, ſocii noſtri nuper ſepulti, tumulum iui-
mus, illique bene precati, æternum vale. dixi-
mus: nulli enim noſtris in has terras reuerten-
di animus relictus eſt, tametſi ſummam Incola-
rnm humanitatem experti ſumus.
XI. Maii, quæ veteris Calendarii prima eſt,
Stocholmo profecti tandem ſumus, Vice- admi-
ralio nos comitante ad dromonem vſque, qui ad
pedem Arcis, vt ab Aulicis exeuntes deſpicere-
mur, paratus fuerat. Prætermitto dicere, quo
populi concurſu ſtipati, quibus amicorum pren-
ſationibus & oſculis ſalutati, quibus votis
Cynæceo Regio, e ſummis ſpeculis confertim
proſpectante, adiuti fuimus. Poſt quatuor de-
curſa ſecundiſſimo mari milliaria, ad pagum, qui
vocatur Dale, nauim noſtram maiorem con-
ſcendimus: hinc, quia vndique freta anguſta
ſunt, crebriſque ſaxis & promontoriis interru-
pra, tametſi quinque circiter diei horæ ſuper-
eſſent, emigrare noluimu
IrEsvECICvVI.
iI. Summo mane nauigauimus, præterue-
ctique ſumus Elſnapiam, portum illius regionis,
nullo commercio celebrem: ac meridie mare
plenum ingreſſi ſumus.
II. Peruenimus ad Inſulam Gotlandiæ,
quæ Regis Danlæ ditionis eſt.
XIV. Conſpeximus otioſi proprer tranquil-
litatem maris, hanc lnſulam, quæ viginti mil-
liarium longitudinis eſt, vidimuſque procul vr-
bem Pſ, aberamuſque ab Inſula vno circiter
milliari, eratque nobis ad ſiniſtram. A dextra
Inſulam OElandiam, quæ Suecicæ ditionis eſt,
ſeptemque milliaribus a Gothlandia diſtat. con-
ſpeximus, quamuis diffculter tamen. Duabus
loris ante meridiem excitatus eſt ventus parte
Sd-xiſt (nam ad Meridiem a Septemtrione
rect tendebamus) & cum hoc vento, qui qua-
drans ſolum erat, ſatis properauimus, non ſine
commotione ſtomachi ac nauſea, quam quidem
ego abſtinentiâ cœnæ euitaui. Nox mihi ſe-
quens, ſi periculi expers, formidinis certe non
fuit, cm in fundo nauis, inlecto Nauarchi de-
cumberem, fluctuque & exundatione, quæ le-
ctum exuperabat, quaſi alliderer, ac obruerer:
nam tametſi Nauarchus, vir ſtrenuus, idemque
maris peritus,me iuberet eſſe bono animo,idem-
tidem tamen me vndarum ſtrepitus, & nauis
concnſſio commouebat, quatiebatque.
V. Idem nos impulit ac concuſſit ventus.
Interea, quo tædia, nauſeamque plerique e no-
ſtris fallerent, variis ludis, ſaltibuſque ſe mui-
cem laceſſebant. lnter omnes robuſtiſſimnm ſe
a,s aan OtI OERII
exhibuit Guſtauus Oxenſtierna, filius Magni
Sueciæ Arclidapiferi, qui cum N. Gulde-
ſtierna, & lacobo Vanderlino Legatum comi-
tatus eſt.
XVI. Summo mane Dantiſcum vidimus,
atquc circa horam nonam anchora iacta eſt ad
vadum, quod ab vrbe duobus milliaribus abeſt.
Nauarchus noſter in dromone ad vrbem latus
eſt. per vndas ingentes, vento tamen impellen-
te, ac ſecundo: at quia ab vrbe ad nos redire
non potuit, inuitiſſimi hunc diem in perpetua
iactatione tranſegimus. Nec ſe Neptunus mo-
do cum ſuis aquis ac tempeſtatibus incommo-
dum præbuit, Vulcanus & ipſe nos, imo etiam
magis terruit, nimirum ex lixarum incuria ſubi-
um incendium orti eſt in culinæ camino,quod
ſtatim tamen extinctum eſt. Ingens diſcrimen
fuit ex copia pulueris tormentarii, qui in hu-
iuſmodi nauibus armatis ſeruari ſolet. Iam Gu-
ſtauus Oxenſtierna, quam ſtrenuus eſt, egoque
in puppim celeres aſcenderamus, ad euocandos
remiges, qui in aliis nauibus erant, vt ad auxi-
lium noſtrum properarent, quod fortaſſe tar-
dius eſſe poterat ex longinquitate nauium illa-
rum, ac procellis maris.
XVII. Cim mare paululum reſediſſet, nec
repugnaret adeo ventus, duobus dromonibus,
quos Henrieus Cſiſe Conſul Gallorum, ad
nos adduxit Dantiſcum, quod & Gedanum,
petiimus : milliare maris transiuimus inter præ-
ſidiarias Suecorum naues, quæ hunc portum
obtinebant, ſcilicet,vt vectigali exigendo, quod
tresvEICvI. a
ad quatuordecies centena millia Thalerorum
perueniebat, vim ſuppeditarent. Dum illas
naues præteruehebamur, crebra machinarum
bellicarum fulmina ad nos ſalutandos tonuo-
runt. Ventum erat ad Viſtulam, quo maiores
naues intrare non poſſunt: at ibi puſilla nauis
San- maclouienſi Galliæ vrbe nos tranſeuntes
duabus diſploſis machinis, quas ſolas habebat,
ſalutauit. Aliquo ſpatio in Viſtula emenſo,.Reip.
Dantiſcanæ Secretarius Petrus Remnitius, Le-
gatum dromone tecto exceptum venit, verbiſq:
Latinis allocutus eſt, deincepſque, ex quo Bo-
ruſſiam attigimus, quaſi Latium vetus vſurpa-
remus, Latine tranſacta ſunt omnia. Arcem
Vveiſſelmundam, hoc eſt.Viſtulæ oſtium, quim
longa illa eſt, præteruecti ſumus, culus mœnia
ac valla militibus prætexta erant. qui nos tym-
panorum ſtrepitu, & ſclopetorum repetita diſ
ploſione ſalutauerunt, non ſine maiorum ma-
chinarum tonitru. De iſtius Arcis præſidio, ſi-
tu, ac munitionibus, amplis dicam poſtea: ne-
que enim illam tunc perluſtrauimus.
Terram tandem optatæBoruſſiæ contigimus:
& octo rhedis, quæ nos ad littus fluminis propo
Vrbis portam expectabant. excepti fuimus.pr;-
euntibus nonnullis equitibus Polonis autCroa-
tis. Erat illa feliciſfma dies, qua in terram do-
ſcendimus, Dominicæ ad Cælos Aſcenſioni fo.
ſta. A decem menſibus Catholicam Eccleſiam
non videramus : hora erat ante meridiem deci-,
ma: rect ideo ad Eccleſiam Dominicanorum
Legatus deferri voluit. Dici ſatis nou poteſt,
M
sA RO LIOOE tI
quam incredibili gaudio tentati fuimus, ciim
ſtatim atque ingreſli ſumus, Proceſſionem Do-
minici Corporis vidimus inchoari, organa pul-
ſari, ingentem popu turbam circa Legatum ſti-
pari, qui cereum gerens, vota pro felici itinere
aduentuque perſoluebat, iucundum item nobis
fumt, videre miſtoGetmanis Polonos, habitu-
que ac veſte planè differentes, in eodem Dei
Opt. Max. cultu conſpitare. Inde domum,
quæ Legato deſtinata fuerat,adiuimus, in quam
ſtatim aduenerunt duo Gedanenſes Senatores,
qui aduentum Legati gratularentur Latinis ver-
bis, quibus ille ex ſua ſumma comitate elegan-
tiſſime reſpondit. Allata eſt inde ciborum vini-
que copia ex liberalitate Reip. At in poſterum
ſuis ſumptibus Legatus nos aluit, laute ſcilicet,
more Gallico, contra qum factum fuetat, ex
quo Daniam ac Sueciam incolueramus, vbi
gentium illarum vt impens, ita more modoque
viximus, hoc eſt, profuſiſſimo potu, cibo verb
perperam, certe parum ad noſtros guſtus con-
dito: piper enim plurimum, cinnamomum,
crocum, muſcadellam, aliaque huiuſmodi acria;
tum etiam mel, ſaccharum, aliaque dulciaria,
confertim ingerunt: at beneuolentiâ, quam ſo-
lam æſtimamus, plena vbique reperiuimus
omnia
n n
:::::õ::::::
Ct C &LI
IrE OOLOICVVl
sIvE
MORVs s ICVI.
NNO ic,. die i. Maii,
quæ Dominicæ Aſcenſioni
ſacra erat, Illuſtriſſimus
Claudius M s i vs,Re-
gis Chriſtianiſſimi Extra-
ordinarius Legatus. Geda-
num ſiue Dantiſcum in-
greſſus eſt. Vrbs illa eſt
lnter Europæ præcipuas, certe vniuerſæ illius
plagæ longe Princeps: alluitur & interſecatur
fluuio Viſtula, magno quidem illo, ſed qui alio
etiam alueo in mare ſe exonerat ad oppidnm
Rvbelgrle. Plurimum tritici illo fluuio Ge-
R ij
co n OLIOOE RII
:::::õ::::::
danum velitur, vnde in Batauiam & alio tranſ-
portatur: tranſportantur etiam ligna, aliæque
merces, pelles, coria, ſuccinum. Vrbs illa mu-
nitiſſima eſt tam fluuiis ac mari, quam propu-
gnaculis ad normam extructis, lapide nimirum
coctili infra veſtitis, ac viridi ſupra gramine,
etiam ad conſpectus oblectationem, decoratis.
Verumtamen mons illi imminet, vnde valde in-
commodari illi poteſt. At eum montem, qui vi-
cinus eſt, habitant illi, muniuntque, ſi bellum
ingruit. ln pede montis huius elegans ſubur-
bium eſt, vbi permulti degunt artifices, me-
diumque interſecat ac diducit fluuiolus, qui
crebris vbique pontibus tranſitur.
Omnes fere lli fabri ſunt Anabaptiſt;, nam
& iſtud dogmain hac vrbe propagatum eſt, vti
Lutheri, ac Caluini Sunt & ibi Catholici ad
ſcptem millia: At plures multo ſunt Caluiniſtæ:
Longe plures Lutherani potentioreſque. Vrbs
illa quanquam ſui iuris ſit, habeatque Senatum
ac Conſilium, quo ſibi proſpicit, ſubeſt tamen
Regi Poloniæ qui illi quotannis Burgrauium
dat, eum tamen e corpore Senatorum eligere
cogitur præſidetque ille Senatui. At, ciim ſolus
ſit a parte Regis, & Collegio Senatorum, nihil
Regis commodis addere poteſt, ita vt dicis tan-
tum causâ, atque ad ſpeciem factus, vere dici
poſſit. Sciam, notaboque poſtea quod tribu-
tum Regi Poloni pendant Gedanenſes. Certe
grauantur admodum illi, quod portus ſuus
Suecis ante aliquot annos occupatus ſit, exi-
antque quotannis a mercatoribus quatuorde-
IER,OLO MIOVMI.ci
cim centena millia Thalerorum. ld vtique ægr
ferunt vicini Principes ac Reges. Quod quem-
admodum aboleri poſſit,laborant, eritque inter
præcipua huius arbitrii capita.
Cedanum abundat fontibus pulcherrimis,
quibus plateæ decorantur, præſertim illo,qui in
maiore platea eſt,ante Baſilicam in qua habetur
Senatus: ln priuatis ædibus etiam ſunt fontes
qui diu noctuque fluunt abundantiſſime. Do-
mus præcipu ita facte ſunt, vt gradibus ad il-
las aſcendatur: ibi eſt prothyræum ſedilibus ac
pauimento es læui politoque ad marmoris ſpe-
ciem lapide vnde tranſeuntes ſpectant: Ianuæ
affabre factæ ſunt ac ſculptæ, pleriſque emble-
mata inſiguia inſculpta: Sententiæ vel Germani-
cæ, vel Latinæ inſcriptæ. Intrantibus offert ſe-
ſe veſtibulum magnum, altumque. Parictibus
incruſtationes vel picturæ vndique impreſſ,,
longa in circuitu ſcamna, ſuper quibus longi
circumquâque diſpoſiti aſſeres, quibus crateres
vitrei ac vaſa figulina picta ac variegata ordine
impoſita ſunt: pendent lychni laquearibus alis
ac candelabra,non ſine ceruorum cornibus aut
boum, ſi quæ magna comparare ſibi poſſint.
In Suecia, Dania, ac, ni fallor, etiam in noſtra
Picardia, hunc cornuum ornatum ſumme
ambiunt æſtimantque. Ex hoc veſtibulo intra-
tur in cubiculum vel aulam, nam profunda ſunt
illa ædificia. Aula ab area lumen accipit. Ex vna
tantum parte areæ prætenſum eſt anguſtius æ-
dificium, vbi penus, culina, aliaque huiuſimo-
di. Iu exttema ac poſtica domus parte ſtabula
R iij
, n ROLIOE RII
:::::õ::::::
ſunt portæque curules. Vicina domus eſt fere
huiuſmodi, duæque muro ſeparantur, quo fit
vt ſingulæ areæ tantum lucis admittant, quan-
tum ſi vnica eſſet, ac nullo muro diuiſa do-
mus. Dixi gradibus aſcendi ad illas domos edi-
tiores, quæ diuitum ſunt, At ſub illis fornices
ſunt, in quibus habitant minores artifces vel
caupones, nec incommode, quippe qui ex lati-
tudine viarum ſatis luminis admittunt.
Eſt in illa Vtbe domus publica, non abſimilis
Xenodochio S, Geruaſii Pariſiis, cuius parietes
optimis, meo quidem iudicio, picturis, at ſatis
antiquis, decorati ſunt, cum multis verſibus
Latinis ac Germanicis: Sunt & multa ſigna
Sanctorum, aliorumque heroum, mixtæque
hiſtoriis fabulæ. Hinc Angelum Michaelem,
D Chriſtophorum, Sebaſtianum, ſimileſque:
Illinc vel etiam permixtim Mercurium, Bacchi,
Actæonem,Dianam,cum Nymphis manum pu-
bi admouentibus intueri licet. Templi certe hu-
ius deſignatorem fuiſſe Arioſtum, ſi quando in
Boruſſiam iuerit, libentiſſime mihi perſuaſe-
rim. At quid ibi totos dies totaſque interdum
noctes agant,iucundum eſt ſcire. Iugis ibi ac
indefeſſa ſine vllo eſu compotatio. Sodalitium
quippe eſt ab antiquo conſtitutum, ad quod qui
ſe aggregari ac cenſeri cupiunt, pro ingreſſu ac
initiis thalerum Imperialem pendunt, quo ſe-
mel illato vectigali, ius illis eſt in hanc ædem, ſi
velint, quotidie ingredi, ac per totum diem
noctemque, ſi hinc non recedant, ceruiſiam bi-
bere, quam ſibi inuicem propinant. Proſtant
IrERPOLOICVM.ac;
illic ſuique copiam faciunt luius Dionyſiaci
templi cuſtodes ac veluti ſacriſtæ accincti lin-
teis, graues illi quidem, liberali fronte, ac latâ
barb, qui cantharos argenteos implent Danai-
dum more, nam illi continuo exhauriuntur. At
ne ſodalitio nimis graues ſint ſodales, compota-
tionumque fontes aliquando areſcant, cum
exeunt aut cum intrant, tres ſchelinos in fiſeum
ſuum inferunt. In hac æde libri vendibiles
proſtant, quiprætereuntes morantur, occaſio-
nemquc contemplandorum ſodalium præſtant.
At illi nullâ verecundiâ ſuffunduntur, qui rem
licitiſſimam ac publica auctoritate ſancitam, ſe
iure facere exiſtimant. Ante hanc ædem latiſſi-
ma eſt platea, vbi honeſtiores viri, tam ciues
quam nobiles, conueniunt magno numero a-
guntque de ſuis negotis ac commerciis, quem-
admodum ft in Cambio Pariſienſi vel Lugdu-
nenſi. Ea ipſa die quâ aduenimus, ego & Mo-
læus, quia per ſex ipſos menſes terram vix atti-
getamus, inter rupes, & niues, ac maria verſati,
vtque vertiginem â iactatione noſtra maritima
contractam depelleremus, vrbe ſumus egreſſi,
mediiſque in hortis, quibus hæc ciuitas Luteti;
in ſpeciem cingitur, ambulauimus.
XVIII. Cum Sigiſmundus,.E lectoris Bran-
deburgici patruelis, qui Mariæburgi erat, ad-
uentum Illuſtriſſimi noſtri Legati reſciuiſſet,
miſit ad illum vnum e Conſiliariis Electoris
cum litteris, quibus de illius aduentu gratula-
batur.
. Illuſtriſsimus Legatus miſit duos ex
R iiij
sa CAROLI OE II
ſuis, alterum ad Commiſſarios Regis Poloni;
cum litteris Latinis, alterum ad Commiſſarios
Reginæ Sueci, cum litteris Gallicis, qui itidem
ad illum reſcripſerunt. Poloni in oppido a-
r Perer cdegebant, Sueci in pago on-
ior Locus in quem conuenire vtrinque de-
bebant, vocatur Stmmb dorf Mariæburgum
Legatorum manſioni deputatum fuerat, ibique
iam Angli, Legatus ad erat.
XX. Qu Dominica fuit Illuſtriſcimus Le-
gatus in Eccleſia Monialium S. Brigittæ Miſſam
audiit: ab ipſa S. Brigitta hic conuentus funda-
rus eſt: erat quippe illadiues ſeque Principe
Nericiæ monialem fecit. Eius filia atharina
aliam Eccleſiam quæ vicina eſt, conſtruxit; Illa
vtique ſanctimoniæ famâ præſtans, quam Ec-
cleſiam obtinent hodie Lutherani. Poſt Miſſam
auditam.inuiſit Moniales Illuſtriſsimus Legatus
iliaſque gaudio incredibili affecit. Interpretes
erant duo religioſi rdinis Ciſtercienſis, qui
Directores illarum ſunt. Conqueſtæ ſunt.quod
Sueci duos earum pagos teneant, vnde præci-
puus illarum reditus eſt interceptus. Inter illas
vna erat ex iis quæ ante triginta annos aut am-
plius, Rege Carolo cœnobio Vvaſthenenſi,
uuod prope Nicopiam eſt in Suecia, expulſæ
ſunt. Gerunt illæ in capite coronam quinque
maculis rubris diſtinctam, ob vulnera Paſſionis
Dominicæ, quæ in S. Brigitta inuenta ſunt. Ha-
bent item ſingulæ annulum, qui profitentibus
religionem datur,quoque deſponſantur Chriſto.
Eum habebant quem ipſa s. Brigitta tulerat,
IERMOLONICV. c,
quem ſibi habere Rex Poloniæ Sigiſmundus
pater huius Vladiſlai voluit, caroque emit. In
illa Eccleſia conciones Germanicæ fiunt duo-
bus Ieſuitis, quorum alter mane, alter a pran-
dio prædicat; habent illi Collegium in Subur-
bio vel pago vrbi proximo : matutinam ego pr-
dicationem audiueram, in qua contra ludæos,
Lutheranos, &Caluiniſtas diſſeruit.Eorum con-
cionandi modus hic eſt. Legunt fuangelium,ac
poſt prefationem canitur,vel Hymnus,vel Pſal-
mus Germanice. Ambulatque aliquis per Ee-
cleſiam, qui pro concionatore ſtipem poſtulet.
dum prædicat.
A prandio ego & Molæus ad Carmelitas iui-
mus, vbi concionem Germanicam audiuimus,
inde ve ſpertinas preces: poſtea proceſſioni Do-
minici corporis adfuimus, primi cereum geſtan-
tes. reliquiſque cerimoniis. Matutino tempore
conciones fiunt linguâ Polonicâ.
II. llluſtriſſimus Legatus ad Senatum
Gedanenſem ſe contulit. Duo illum Senatores
deduxerunt, reliqui in ſummis gradibus eum
expectauerunt. lngreſſus eſt in illud conclaue,
in quo illi Poloniæ Legatos excipiunt. Legatus
in maiore ſubſellio ſolus ſedit: ſiniſtra illius in
alio ſubſellio ſedebant Senatores. Poſtquam
eloquentiſſime ac facillim ſuo more perora-
uit, receſſere omnes Senatores in aliud concla-
ue, deliberaturi quid illi reſponderent. Reuerſis
illis, qui Syndicus eſt, iunior idem omnium, ſa-
tis longam orationem. habuit. Latinet omnia,
omneſque detecto capite, nam cim ſe lLegatus
cs ROLI OEII
tegere vellet, nudi remanſerunt, & ille pariter
Parietes & lacunar optimis picturis ac diſtichis
Latinis, decorati ſunt. Camino inſcriptum eſt
emp. vt d ignem. Reduxerunt eodem mo-
dollluſtriſſimum Legatum, quo duxerant. Ad-
fuit nobiſcum Illuſtriſſimo Legato, Colonellus
Dplſſ, Gallus, vir ſtrenuus, ac vulneribus
bellicis inſignis, qui contra Moſcos ac Suecos
pro Polonis ſpius depugnauerat.
iI I. Legati Bataui tres, qui his contro-
uerſiis diſceptandis die Dominica aduenerant,
in Senatum iuerunt, iidemque a prandio lllu-
ſtriſſimum Legatum noſtrum inſerunt. Inte-
rim ego cum Florido, Molæo & aliis vidi maio-
rem Eccleſiam, amplamillam quidem ac multis
magniſque organis, Epitaphiis ac altaribus de-
coratam, præſertimque vno altari,in quo iudi-
cium vltimum pictum eſt, clauditurque dua-
bus valuis. Fama eſt, Imperatorem Rodolphum
quad raginta mille thaleros pro hac pictura dare
voluiſſe. Lutherani hanc Eccleſiam obtinent.
Eſt item ibi baptiſtetium clathris æneis clau-
ſum,quodſeptemdecimillib.thalerorum con-
ſtitit: ſolida enim funt omnia, tam columnæ,
qum ſtatuæ.
XXIV.Illuſtriſſimus Legatus noſter Lega-
tos Ordinum Belgii inuiſit, eaquie ipſa die Ma-
riæburgum profectus eſt; remanſi ego cum ali-
quot aliis Daniſci.
XXVProfecti etiam ſumus Dantiſco Ma-
riæburgum,per feraciſsimos ac lætiſsimos cam-
pos: Sparſæ ſunt vndique ruſticorum domus
IrERPOIOMICvVM y
exiguis interuallis, recte illæ ac commode e
latere ædificatæ: borti amœni, cultiſsima arua,
iugis aquæ riuulis ſepta ac concluſa: pecorum
in pratis infinita multitudo: pagi frequentiſ-
ſimi. Iucundum eſt ibi videre Ciconias in fa-
ſtigiis domorum ædificantes, plurimaque ligna
nidis ſuis componendis ingerentes. Solent illæ
cum abeunt, pulloſque abducunt, vnum in nido
pro hoſpite relinquere. Cicures ſunt illæ ad-
modum, nec hominum ant canum præſenti
terrentur. Pietate ſunt maxima tam erga pro-
lem, quam erga parentes infirmos, eos quippe
ſecum vehunt aluntque. Tribus milliaribus a
Cedano Viſtulam naue tranſuecti ſumus, pari
deinde confecto itinere ingreſsi fumus Mariæ-
burgum.
Alluitur iſtud oppidum flumine, quod duo-
bus ſupra milliaribus Viſtula deriuatur, voca-
turque Magot, ſcinditurque rurſus antequam
influat in mare. Erat olim Equitum Boruſſo-
rum ſiue Crucigerorum ſedes. Arcemibi fortiſ-
ſimam extruxert. quæ adhuc extat. Antea
pertinebat ad Polonos, at Guſtauus Rex Sue-
ciæ, nuper illud oppidum occupauit. Ciim in-
duciæ factæ ſunt, ex pacto depoſitum eſt in ma-
nibus Electoris Brandeburgici, qui illud obti-
net, debetque die x: lunu proxima Suecis red-
dere. Ea die Illuſtriſſimus noſter Legatus, Le-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
mundus.eius Cognatus. profecti ſunt ad locum
tractatui deſtinatum, tſchorfiduobus a
i is
,
Mariæburgo milliaribus. Sueci in pago ſona
dorPoloni in oppido ariem Perer, habi-
tant. c diebus conuentis in tentoria diuerſa
conferunt, qnæ hinc inde ſunt in extremitate
pagi: ln medio pago tentorium eſt pro Media-
toribus: ad ſingula tentoria milites diſpoſiti
ſunt: ſunt præterea Equitum cohortes ex vtra-
que parte, Sueci habent Finlandos,Poloni Tar-
taros arcubus ſuis ac pharetris pulchre inſtru-
ctos.
Polonorum Commiſſarii ſunt Iacobus -
dic, Epiſcopus Culmenſis & Pomeſanienſis,
nominatus Cracouienſis Cancellarius Regni.
hriſtophorus ſa iui, Palatinus Vvilnen-
s Magni Ducatus Lithuaniæ Generalis. Ra-
phael e Leſo, Palatinus Belenſis : Erneſtus
Demnht Caſtellanus Pernax. Remigius le-
i, ſegni Referendarius:Cancellarius, vti noſtri
Epiſcopi indutus eſt : Etneſtus Doenoff,more
noſtro aut Germano. Cæteri tres in veſte Po-
lona.
Suecorum Commiſſarii ſunt, Comes rae,
Prngel, Generalis, Oc xel-ſn, Senator; Ioan-
nes Oxeſlern, Cancellarii filius: Nicodemus.
Statim atque aduenit Legatus noſter, Poloni
eum inuiſerunt,reddidit illis in illorumtentorio
ſuas ſalutationes: Sueci itidem illum inuiſerunt,
reuiſit illos. Conuenerunt deinde in Mediato-
rum tentorium Legati, effeceruntque vt ſe par-
tes aduerſæ ſalurarent. Illuſtriſſ. Legatus noſter
cum Hollandiæ Legatis ducebat Suecos, quos
ſibi elegerat.Legatus Angli; ducebatPolonos.In
ITEROLOMICVI.cs
mecdium, qui interiectus erat inter vtrumque
illorum tentorium, locum æquis paſsibus ince-
dentes, ſeque viciſsim magna cautione obſer-
uâtes. cum pedetentim adueniſſent,priores Le-
gati manum pileis admouerunt,quo factum eſt,
vt hinc inde Partes aduerſ; ſe detexerint, ma-
nuſque inicem porrexerint, paucula verba ſi-
mul collocuti. Vt hoc tantum opus inchoarent,
totum diem inſumpſerunt Mediatores, redie-
runtque Marigburgum ad mediam noctem, ita
vt diei Veneris aduentus ſcrupulum de come-
dendis carnibus quæ paratæ erant, pleriſque
iniecerit.
XXVI. Conſtituendis domiciliis noſtris
tranſegimus.
XXVII. Legati omnes in Arcem Mariæ-
burgi, vbi Sigiſmundus habitat, conuenerunt,
deliberaturi quid facto opus eſſet. Concluſum
eſt tandem ab illis, vt hæ duæ propoſitiones
Partibus fierent,in hæc fere verba.
Prm placeret ladiſo egi, praſe Fr-
tribſyeſi, iri o in Reno Seci -
det, enmmtire, i ſegid c coditionib, e,
ſ Cbriſtinſne proſe moriatr, idem egnm
Sigiſimd briet.
.Pt ditioner is Lioi c Prſi, per
be eſ ec occpatæ reffitntr.
Has propoſitiones llluſtriſsimus noſter Le-
gatus ſumpſit, earumque exempla cæteris Le-
gatis deſeribi curauit.
XXVII. Dies Pentecoſtes fuit: quam pic,
ſi Deo placuit, tranſegimus. Eccleſia Maiiæ
:::::õ::::::
o CAROLI OERII
burgi Catholicorum ſemper ſuerat. In eam per
hæc Suecorum bella ante decem annos ſe Lu-
therani intruſerunt: itaque factum eſt, vt inter
Catholicos ac Lutheranos communis relicta ſit.
HabentCatholici duoAltaria: Lutherani vnum.
A ſummo mane ad horam nonam locum obti-
nent Catholici: ab nona ad meridiem Luthera-
ni: qui quidâ ſunt multo maiore numero maio-
ribuſque opibus. Sunt quippe tres aut quatuor
tantum in vrbe Catholicorum familiæ, reliqui
ex pagis vicinis conueniunt. Vnus Sacerdos il-
lis omnibus miniſtrat, nam Offcialis idemque
Parochus paralyticus cſt. Ergo vicarius ille Sa-
cerdos omnia munera ſolus obit, auditque in
Paſchate ſeptingentos confitentes, & bis in die
feſto prædicat. Illuſtriſſimus Legatus cim poſ-
ſet priuatim Miſſam audire, vt hanc conſolatio-
nem miſeris Catholicis daret, maluit ad Eccle-
ſiam illam ſe conferre, vbi ille noſque Domini-
cum Corpus commumicauimus. Audiit deinde
concionem Polonicam: rediimus aliqui ſtatim
poſt meridiem ad veſpertinas preces. Ofhcia-
lem deinde, virum bonum ac doctum in horto
ſedentem inuiſimus.Exiguo poſt tempore in ea-
dem Eccleſia; cumiiſdem Organis Lutheranos
canentes exaudiebamus. Nec iſtud mod, ſed
& Caluiniſtas ex Arce egredientes intuebamur:
interim dum ille ſenex, infinitas quas ſenſerat
quaſque timebat calamitates, nobis recenſen-
do, lacrymas ex oculis noſtris eliceret.
XXVIII, Legati ad tractatus locum con-
uenerunt. Ea die diuerſæ Partes Procuratoris
:::::õ::::::
IrE RPOLOICVM. t
ſua ediderunt, eaque in Legatorum manibus
depoſita,Polonorum quidem, apudLegari Gal-
liæ Suecorum, apud Legatum Angliæ. Vtra-
que pars proteſtata eſt, ne qualitates quas Re-
gi diuerſæ partis dabat, ſibi vel ſuo Regi, Rei-
que publicæ nocerent, ſi forte tractatus ad
optatum finem non peruenirent: quæ proteſta-
tiones etiam in manibus Legatorum depoſitæ
ſunt, & quas ſe recepiſſe Legati ſcripto teſtati
ſunt; In quo ſcripto ſiue cautione inſertæ erant
illæ proteſtationes, deſcriptæ ex authentico
quod in manibus Legatorum manet. Alia item
cautione ſeparata Legati polliciti ſunt, ſe (re in-
fecta) procuratoria partibus bonâ fide reſtitu-
turos. Scripſi ego cautiones illas, quæ ab Le-
gato noſtro ac Legatis Hollandiæ ſubſcriptæ
ſunt.
At magna illâ die contentio mota eſt, eo quod
Poloni in ſuo Procuratorio ſerant nuncu-
pare Chriſtinam, gnam ſtipem Finlan-
diæ, & tantum Princ. Finl. ſcripſerant. Pete-
bant Sueci, vt nouum Procuratorium a Rege
Poloniæ mitteretur, nec ſe vlterius procedere
poſſe. Reſpondere Poloni, id conſilio factum
non fuiſſe, nec iſtud verbum egna addere
quicquam vel demere iuri quod habet Chriſti-
na in illa prouincia. . non agi in hoc tractatu de
Finlandia, nec in eo controuerti: agi de Suecia,
Liuonia, & Pruſſia.;. cui bono hæctituli omil-
ſio Dicebat Legatus noſter, nec ſe etiam per-
cipere poſſe, quamobrem pro hac appellatione
Sueci tantopere contenderent, ſe quidem in
CnROLIOOtRII
Italia didiciſſe, quod M. Hetruriæ Dux, Ducis
Sabaudiæ litteras accipere recuſaſſet, co quod
agi titulum omiſerat. At non id ſine ra-
tione factum, quia hic ſagni Dec titulus
erat illi præcipuus, verumtamen qnod ad
Chriſtinam, cm Reginæ nomine nuncupa-
retur, iſtud . Principis nomen, dignitatem
eius non augere. Nihilominus quandoquidem
id Sueci pertinaciter poſtulabant, ſatisfacien-
dum illis eſſe, quod & ipſum Polonis laudi tri-
buetur, qui ſe tam æquos propenſoſque ad
conſtituendam pacem exhiberent. At Radiui-
lius, prærepta Collegis ſuis deliberandi faculta-
te, dixit, ſe illis arbitrium ſuum liberum relin-
quere, adduci ſe non poſſe, vt aliud procurato-
rium à Rege petendum exiſtimaret, ſe ſuoſque
Collegas â Suecis ludifcari, qui hos ſcrupulos
iniicerent. Poſt infinitos circuitus tota die ob
hanc litterulamctos. deuentum eſt tandem in
hanc pactione vt Cancellarii Poloni manu
ugne nomen adſcriberetur. Rediimus in mul-
tam noctem.
XXIXPoſt egreſſos ex Eccleſia Luthe-
ranos, Miſſam audiuimus. A prandio litteras
ſcripſi ad Fratrem, ad Sororem, ad D. de S-
Cermano: traditæ ſunt illæ Vallæo Illuſtriſſimi
Legati cubiculario, quem in Galliam mittebat.
XXX. Legati ad Conuentus locum redie-
runt. Cim e curru noſter deſcendiſſet,ad pran-
dium ab Illuſtriſſimo Poloniæ Cancellario inui-
tatus eſt. Omnes Commiſſarii aderant,excepto
Radiuilio, erant præterea alii ſeptem nobiles.
Auau-
IEPOLOrCviI yi
Auaugurius, Theologus noſter, egoque aſſedi-
mus. Propinatum eſt Regum Galliæ & Poloni,
incolumitati.. Omnes conuiuæ Latine, plerique
etiam Italice ae Gallice loquebantur, vinum
Hungaricum, Rhenanum, Gallicum,album, ru-
brum præbitum eſt, non ſine ceruiſia. Piſces
magni optimique appoſiti. Plurima inter con-
uiuas amicitiæ beneuolentiæque ſignificatio fa-
cta Iuimus inde in commune Mediatorum
tentorium, ac ſibi inuicem Lbegati ediderunt
cautiones, quas partibus pro receptis earum
procuratoriis ac proteſtationibus dabant. Cum
Legatus noſter Cidii ſemii nomen ſub-
ſcripſiſſet, & vulgo nomine -ri nuncupa-
retur, ſubueritus eſt, ne Poloni quibus ſuam
cautionem dabat, iſtud ignorarent.nec iſtud no-
men agnoſcerent. Itaque miſit me ad eos, vt pe-
terem, ſi illa ſubſcriptione eſſent contenti. ln-
gredienti ad illorum tentorium vniuerſi mihi
aſſurrexerunt, cumque mandatum meum ex-
poſuiſſem cautionemque edidiſſem, dixiſſem-
que, Legatum noſtrum, Cl. Memmium vo-
cari, eſſeque llluſtriſſimæ illius familiæ nomen,
ſic omnia inſtrumenta ſubſceribere ſolere, ſi ma-
trimonii contractum faceret, ſi teſtamentum
conderet, id nomen ſubſcriberet. Vno illi con-
ſenſu Cancellarii ore mihi teſponderunt, ſe eſſe
contentos; ſubiunxit Dux Radæiuilius,.hos ſcru-
pulos (inquit) faciant Suxci, nos non facimus.
Quæſiuit deinde me Palatinus elenſis, num
Illuſtriſſunus Legatus e gente Memmia eſſet,cui
Paſſeratius operaſua omnia nuncupauit: cum
ya CAn OLſ OOERII
annuiſſem. Non eſt, inquit, nobis, neque cui-
quam qui litteras amet, ignota gens illa, conti-
nuoque recitauit tria aut quatuor carmina Paſ-
ſeratii.
Pce ,Aemei, ili ignorare ider.
ecepi inde tacitus apud me omen, Memmium
hunc noſtrum quâ prudentiâ & felicitate præ-
ditus eſt, præcipuum pacis huius conciliatorem
fore, vt vere Poloni ac Sueci in poſterum pro-
fteri poſſint.
Pace t, emmi, rir.
Hac die propoſitiones duæ Mariæburgi, apud
quatuor Legatos io. Maii factæ, partibus obla-
tæ ſunt ab llluſtriſſimis Legatis. Sueci reſpue-
runt illas: Hanc autem propoſitionem fecere,
quam ad Polonos Illuſtriſſimi Legati tule-
rmnt.
e Poleniiri brediario, o i e-
ciem prtenit, proſe c ſ berei frarri-
ſqe, pnre e ſipiiciter reniaret. Secos
Boram relictror Pelono,dmſmpt eii ilir
efmerenti Lionim erenrror.
Lata eſt hæc propoſitio ad Polonos â Domi-
nis Mediatoribus. At quia & ardua, & iniqus
illis viſa eſt,nihil omnino reſponderunt; dilatus
itaque eſt conuentus ad perendinum. Nos ad
mediam noctem Mariæburgum rediimus.
Vltima die Mai Lutherani ac Caluiniſtæ ie-
innium ſibi, pro obtinenda pace indixerunt.
Ego cum Theologo noſtro ac Molæo ad ſaltum
ſiue lucum, vrbi proximum, deambulatum iui-
mus. Nondum albæ ſpinæ flos patuerat, gem-
IEE POLOICvI.a;
mæ tantum florum apparebant, at folia erant
explicata. Multi vndique ipaſcuntur equi, ar-
menta, ac pecora: opimæ, ni Deus auertat, bel-
ligeraturis prædæ. Inde ad Reuerendum Ofh-
cialem iuimus, cordatiſſimum ſenem, qui nos
cœn excepit.
Prima die Iunii redierunt Partes, Legati-
que Illuſtriſſimi, ad Conuentum. A prandio
couuenerunt in tentorium commune Legati.
Noſter poſtea ad Polonos iuit,vt reſponſum ab
illis quæreret, ſuper propoſitione a Suecis præ-
cedenti conuentu facta. Nill illi certi reſpon-
derunt, præſertim cum viderent Suecos perti-
naciter velle, vt antequam in alios controuer-
ſiæ articulos deſcenderetur. prim & quaſi Pro-
logi vice, Rex Poloniæ Regno Sueciæ renun-
tiaret. Huic ego congreſſui non interfui. At
audiui Illuſtriſſimum noſtrum Legatum cæteris
Mediatoribus referentem, ſpeeſſe,ut Pgloni
regno Sueciæ renuntiare velt, lub lonis con-
ditionibus ac mediis, quæ media vel ab illis ex-
pectanda, vel a Suecis, vel ceri ab ipſis Me-
diatoribus excogitanda. Hæe itaque Mediato-
res delineauerunt.
i.rogentr ſeger dra tonrr domm
Sigiſmui, ita vt liberum ſt Sxecr ex eadem
egerſiſumere.
Fiatſtifuactio egi Pladiao, ei a-
tib ex tetr Lioni, pront egi cm Orxi-
Poloni coneerit.
.iat fra micitis inte trm Regnns.
Et egine Chriia ingatr marrimoio m
ij
ysCAROLIOEII
mrito o inimico egi & eip Polo. de
facitlaiſls ice erſ
. Lieri maſtitri ex Padiſao c coige
eir ex n prte, g Criſtm te :arito eis
b ererprre, itngantr rimonio.
. t t ferantr ili conire vtri-
e parri ſe.
Cum hæc in pugillaribus meis deſcripſiſſem,
Illuſtriſſimus Legatus noſter cum Hollandis ad
Suecos iuit, petiitque ab iis, nunquid propo-
ſitione quam Polonis fecerant, diſcedere vel-
lent, aut ſaltem eam mitigare, vt facilior pacis
conſtituendæ via iniretur. Negauerunt; petie-
runtque quodnam fuiſſet Polonorum reſpon-
ſum, ſe illud iamdiu expectare, & nunquid Re-
gno Sueciæ renuntiare vellent,antequam vltra
procederetur. Reſpondit Legatus, nonid gra-
tis neque tam cit facturos Polonos; ſpem ta-
men affulgere, vt id faciant ſub bonis mediis ac
conditionibus. Interim iuſſit me legere quin-
que propoſitiones Mediatoribus excogitatas,
quas Nicodemus me dictante exſcripſit. Ad
primam ſtatim reſponderunt illi: Agi nunc de
renuntiatione iuris hæreditarii, quam volebant
ab Vladiſlao fieri: de futura electione ſermo-
nem fieri non debere: eſſe incolumem ſuam Re-
ginam, nullum illi neque dandum, neque deſi-
gnandum ſuccefſorem. Reſpondit Legatus, at
delendaſt illa notaqua Sigiſmundi familiæ
aſperſa eſt, cim ex illa neminem in poſterum ad
Regnum Sueciæ eligi poſſe, ſub pœna Maieſta-
tis. decretum eſt: tollendaque eſt gmnis odii
IrE pOLOICVI. yy
præteriti memoria. Comes Brahe replicauit, id
factum iri per amniſtiam, quæ conſtituta pace
vtrique populo iniungetur. At illa amniſtia(in-
quit Legatus noſter) tametſi odia quieſcant,
non abolebit hanc maculam, ac niſi abrogetur
iſtud decretum, Sigiſmundi familia cum qua de-
inceps Sueci amicitiam ſe inire velle proftentur,
peiore apud illos conditione erit, qum aleniſ-
ſimi mortalium. qui in Sueciæ Reges eligi non
prohibentur. Reſtiterunt pertinacitet Sueci,
quod quidemeos iniquiſſime facere, omnes quiv
hic Legatis noſtris aderamus, vno conſenſu iu-
dicauimus.
Cum in tentorium commune redierunt Le-
gati, ac dies inclinaretur, concluſerunt res pro-
ferre in ſequentem conuentum, vt de Principa-
li negotio, tam de remntiatione Regni, qum
de Prouinciis tractarent. Itaque me cum Secre-
tatiis Hollandiæ ac Brandeburgi, ad Suecos mi-
ſerunt, vt hoc illis ſignificarem: reſponderunt
illi, ſe expectare reſponſum Polonorum, roga-
reque Mediatores vt illis ſuper hac re ſatisfieret,
ptiuſquam hine diſcederent. Iterum miſerunt
Illuſtriſſim Legati ad Suecos Agentem Regis
Britanniæ Gordonum qui eadem quæ nos, in-
culearet, net ille quicquam profecit. Contulit
ergo ſe ad Polonos Legatus noſtet, dixitque
Suecorum mentem; eos reſponſum velle ſuper
renuntiatione Regni pura ac ſimplici, alioquin
ad congreſſum non redituros. Reſpoderunt
Poloni, ſe renuntiationem puram ac fmmpli-
cem facturos nunquam, facturos tamen pror
S iij
n,
O A h nit
pediem ſub honeſtis ac iuſtis mediis ac condi-
tionibus. Interim ſe biduum petere ad conclu-
denda illa media, quæ vel ſcripto ad Mediato-
res mitterent, vel ſe ad locum conuentus ſiſte-
rent,pr,monerentque Legatos,vt tam illi,quam
Sueci adeſſent. Relata ſunt illa ad lSuecos per
vnum ex Legatis Brandeburgicis. At quæ dif-
ferentia ſit inter hanc reſponſionem, & præce-
dentem Ea nimirum,quod Legatus alliæ ſi-
bi ſpem affulſiſſe tantum dicebat, quod Poloni
renuntiaturi forent, nec quicquam tamen certi
reſponderant: at hac vltima vice Legato eidem
præcise re ſponderunt,ſe renuntiaturos
Allatum eſt, incerta tamen fama, Triginta
naues Anglicanas in fretum Daniæ, quod Ore-
ſunda vocatur, perueniſſe in anxilium Polono-
rum.
II. lunii quieuerunt tam Partes, quam Me
diatores. Auaugurius ſe Dantiſcum contulit. A
prandio cum Theologo noſtro, & Varenno vr-
bis propugnacula luſtraui, hortoſque nec flo-
rum nec arborum frugiferarum inopes; pyro-
rum pomorumque flores explicatiſſimi erant.
Lilium conuallium, ſguet, florebat, tulipæ
flauæ ac rubræ.
II. Quæ Dominica erat, ad Eccleſiam nos
contulimus. Vbi nebulones quidam, antequam
hora nona eſſet, quæ eſt præſcriptus inter Ca-
tholicos ac Lutheranos limes, tintinnabula pul-
ſauerunt vnde factum eſt, vt Lutherani capite
operco,at inſilentio tamen,Eceleſiam implerent,
quam ob rem apud Burgrauium Illuſtriſſimus
IrER.POLOICMI. s
Legatus conqueſtus eſt. Adiit vero poſt Milam
Reuerendum Ofcialem, apud quem per ho-
ram remanſit. A prandio inuiſit Illuſtriſſimum
Legatum noſtrum, Legatus Illuſtriſſimus An-
gliæ.
IV. Rediimus ad Conuentum. Conoluſum
eſt in tentorio Mediatorum vt Illuſtriſſmus
Legatus noſter ad Polonos ſe conferret, ſciſci-
taturus quid reſpondere vellent ad conditio-
nes illis propoſitas. Ederent tandem quid præ-
ſtarent, quid Suecis poſtularent: fidenter a-
nimi ſui vota Mediatoris communitarent.
Sedebat omnium mediusegatus noſter, habe-
batque dextris Cancellanum Pol. R adiui-
lium, Pal.Belenſem, D. Denheff a ſiniſtris Le-
gatos Hollandiæ & ReferendatiumPol.Vocauit
meLegrus meus, Hollandi ſuum item; Socres
tarium vocauerunt, quem comitati ſunt Angli
& Brandeburgi Seeretari Propoſitionem ſuam
diſertiſſime ac grauifſimc fecit noſter Legatus.
quæſiuitque,num Legati Hollandi aliquid ad-
iungere vellent, nihil illis ſubiungentibus, in-
ierunt inter ſe cohſilium.Poloni,eumque reſe-
diſſent, Cancellarius honeſta verba ex more
præfatus, ſubuereri ſe dit, nes ſ quid ipſi
pcoresofferrent, Sueci inde ſuperbiæ occaſio-
nem caperent. Deinde. ſe ad Regem ſcripſiſſe,
quo nondum reſponſum acceperant. Cum Le-
giti reſpondiſſent,ſe in ſinu ſeruaturos quod ab
illis dictum eſſet, nec ad Suecos relaturos: Se
rantum id eupere ſcire, quænam illorum mens
eſſe poſſit. ldemLegetum Ang iæ & Marchio
S iiij
ao OLL oRII
nemi Brandeburgenſem a Suecis exploratum
iuiſſe, vt deimde Mediatores inter ſe, de mediis
ad concordm conducentibus, arbitrari poſ-
ſent. Subimxit itaque Cancellarius proteſta-
tuſque eſt, ſe collegaſque ſuos non Commiſſa-
rioruin: nomine, nec quaſi perſonas publicas,
ſed quaf prilaros de negotiis præſenibus ſer-
mone minie:-
of-m perre iſtimares qanoi-
de tntere Sxeri rontenlemine, ex adiſ-
rhereditrin ſodi Seiemabet, re-
utæt; eciu iiem ipſ Set ,dem eoento,
in ee uucioabgabt; ſa ut ipſe Regmm Sa-
ciu elperſt ie pe: icarim udeinirare pi
iite poſit.
:::::õ::::::
iCio .g.pneri, Priiiat Flanli;
eru aoruri, vti ei degilut Sueci cat
tul. imu iniito
ſtimaui tſl de Proici,Lioni,
ea i t itſper ſeia,ot pft c
geiaqnme igſiii Paetre fii, Pelonit tri
dt..
Reſianmor mer tept im dii, tormentas
beiicc i-
ſittuea,pre alibi,ſ-ſe-
eie ve fiiu pten odum conit, Secj
eceee.:i:
oiuirfrufbr villarum pgor,uor
perrnci irtor erminos in-
irv-.
eſita:r i.Stcim imytyii
exili SHci, yvi ttiilem; iidtrie fit
I: E pOLOICVMI. er
o Sigiſuno adrint.
Cteri, io Crifiam periet, egem
di, i conmgiie ilſi eſt, eis ſer-
e ititdee cxrm,proſa pietate,ſſce-
pt.
Snbiunxit Dux Radauilius, egitimor Pſſ-
diſai ebac infnt ete, e omier vrb-
i, crdeier, egnande aii,eir vit inſdien-
, ieeſcere omi ortalis, qoodo al
omi eo erge Regeſor ipfſggerint:ſeei m-
lor taſer prſmiemyer debere.
Vt verum fatear, dum hæc Poloni ſerio ac
diſtincte explicabant, interdum meas me au-
res fallere, interdum me ſomniare mihi vi-
debar, cum illos tam procula mente Suecorum,
atque ab illis quæ nobis ſperare fecerant, rece-
dereidebam. Credo equidem, eos ſic loqui
voluiſſe; vt iniquitati Suecorum aliquid repo-
nerent Certe cum Legatus noſte rna cum Hol-
landis hæe retulit aliis Mediatoribus, ſtupefacti
ſunt ones. Statuerunt itaque, adeundos eſſe
Suecosi tentandoſq, an aliquid de ſuis propoſi-
tionibusemittere. vellent, quod ſi facerent,
idempſtea:Polonis proponeretur. Legatus no-
ſter cenſuit proponSuecis poſſe,vt preterquam
Boruſa, etiamc Eiuonia eederent. Dixit An-
gliæ Legatus, eos idfacturos nunquam. Sed ſi
tanta pecunia illis detrinquit LegatusGallie)
t Sueciæ Proceros, quos inter, Liuoniam Cu-
ſtauuspartitus.eſt,aliunde:patrimonia ſibi com-
arent,nam ſi illorum commodis rouideatur,
focib luouiam.Polonis permiſſuroa quæ ad
v
v
t CA R i r-
Sueciæ Regnum olim non pertinuerit. Cm
quæreretur, vnde tanta pecunia corradi poſſet.
Ex vectigali (inquit Legatus noſter) qnod in
Dantiſci portu Sueci obtinent, continuetur il-
lud ad aliquot annos. At iſtud nonpermittemus
(inquiere Hollandi) neque id permittet Rex
meus (inquit Legatus Angliæ.) At permiſiſtis i
tot annis ( ſubiunxit Gallus:) fecimus id qui-
dem,reſpondere illi,ſed rationes quænos impu-
lerunt, nunc ceſſant. Iuit inde Legatns noſter
cum Hollandis ad Suecos: Nec quicquam de
his quæ Polonis dicta fuerant, attigerunt,
petierunt tantum, num aliquid de ſuis propoſi-
tion:bus remittere vellent negauerunti dixe-
runtque, ſe nimis iam multa obtuliſſe. Propoſuit
Legatus Galliæ, num de Liuonia decedere vel-
lent, ſi belli ſumptus refunderentur: Reſpon-
derunt, ſe nec velle, nec poſſe, nec proponi illis
debere. At, inquit Senior ex Legatis Hollan-
diæ, cur ergo vobis Rex Poloniæ Sueciæ Re-
gnum permittet, gratiſne faciet iſtud Qid cu-
ramus ( replicauit Comes Brahe) de illa renun-
tiatione; numquid vannus Regni tieulus duabus
feraciſſimis Prouinciis, quas iure:belli poſſide-
mus, compenſati debett Voſne Hollandi Hi-
ſpaniarum Regi, vt Domini veſtri nomen abii-
ciat, minimam e prouinciis veſtris velletis con-
cedere: Non iſtud quidem imprudenter re:
ſpondit Hollandus) nec de contiguis prouinciis
faceremus. Sed aliquando Gades occupaui-
mus, pro quarum recuperatione,ſi Rex. Hiſpa-
niaiura qu in nos prætendit, remittere vo-
irE OLOICV. s
luiſſet, libentiſſime illi ſuas Gades reſtituiſſe-
mus, quæ Hollandiæ non cohærent, vti Liuo-
nia ac Boruſſia ad Regnum Sueci non pertinet.
Quid multa: affrmauere Sueci, ſe Liuoniam
reddituros nunquam, idque mandatis ſuis ex-
preſſiſſime vetitum. Proximus Conuentus ad
diem, qui Dominici Corporis feſtum ſequitur,
Legato noſtro remiſſus eſt.
V. Legatus noſter Illuſtriſſimus ad Inſulam
Marianam, riem Perder, ſe contulit.vt Po-
lonos inuiſeret, quibuſcum pranſus eſt : duos
tantum e noſtris ſecum duxit. Auaugurius Ce-
dano rediit cum Henrico Cenaſiiſes, Gallorum
Conſule.
VIIlluſtriſſimus Legatus, Legatum Angliæ
indeque Legatos Hollandiæ Mariæburgi e-
tetae,,eee
Meduennæ, in vtriuſque exercitus principiis
atque conſpectu, pugnauerat. atque Duce in
fronte enſe vulneratus fuerat, cum prior ille
Ducem in galea ſcloppeto minori attigiſſet.
Refert id etiam Thuanus in hiſtoria.
VII. Dominici Corporis feſtum celebraui-
mus. Salutauit in Eccleſia Illuſtriſſimum Lega-
tum Canonicus quidam Vvarmienſis, natione
Suecus, vir pius grauiſque.A prandio Com-
miſſarios Suecos habitantes in lonæ pago, Le-
gatus inuiſit.
VIII. Ad locum conuentus Commiſſarii
Mediatoreſque ſe contulerunt. Pranſus eſt Le-
gatus noſter apud Palatinum Belaenſem ſub
:::::õ::::::
, , , ,
i i-
tentotio. Interfui ego huic conuiuio, bibitum-
que eſt rite: & quia laute vino Hungarico ex-
cepti fuimus, Palatinuſque tametſi ſenex. læti ſ-
ſimum ſe, Muſarumque ac uſices ſtudioſiſſi-
mum exhibuit, ego Varennuſque in lætitiæ can-
tica erupimus. Nihilo ſegnius, ad commune e-
diatorum tentorium conuenit Legatus noſter,
qui hinc ad Suecos cum Legatis Brandeburgicis
iuit: cum inde Legatus Angliæ cum Hollandis
ad Polonos iret. Nihil illo die profectum eſt.
Legatus noſter cim hortaretur Suecos, vt ad
pacem ineundam faciliores ſe præberent,illique
ſe iam toties ſententiam explicaſſe dicerent,
neque Liuoniam ſe reſtituere poſſe affrma-
rent. Sit iſtud ergo fixum ( inquit Legatus ) ne
reſtituite nobis Liuoniam,quandoquidem tauto
ſanguine, tantiſque ſumptibus illam compara-
ſtis, ibique conſtituiſtis reditus veſtros; At
vendite nobis illam, pecuniamque aliis vſibus
veſtris tam publicis, quam priuatis collocate:
nunquid iſtud & pacis perpetuæ & xediato-
rum Regum gratiâ facere poteſtis Cim ſtatim
reſpondere vellent: Ne properate ( inquit Le-
gatus) nobis reſponſum dare, ſcribite ad Or-
dines Sueclæ,iqui vobis reſtituere vetuerunt,
non vtique vetuerunt vendere. Cum perſeue-
rarent in ſua ſententia, dicerentque, Ordines
non ita commode conuocari poſſe, rediit in
commune tentorium Legatu, quo etiam re-
nerſi Angliæ Hollandiæque Legati dixernnt,
Polonos duriores etiam quam antea eſſe factos,
qui dicerent, ſi ſibi Liuonia & Pruſſia Suecis
IrER MOLOICvI. as;
reſtitueretur, neſcire an Rex Vladiſlaus Regno
Sueciæ renuntiare vellet, nam Liuonia ac Pruſ-
ſia ad Coronam Remque publicam Poloniæ
tXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
poteſt: Regem intra paucos dies propius ad-
uenturum, cuius voluntatem exploraturi ſint,
clarius reſponſum Mediatoribus atque adeo
Suecis edituri, qui ſe ad Conuentum non redi-
turos, ſed in ſuo pago remanſuros, donec re-
ſpondeatur, polliciti ſunt. Sub veſperum Com-
mifſarios Polonos ſalutauit Illuſtriſſimus Lega-
tus noſter ac Mariæburgum horâ nonâ regreſſi
ſumus.
IX. Poſt maximam diei partem ſtudiis Cer-
manicis inſumptam, inclinato iam die,iuxta flu-
minis quod Mariæburgum alluit, ripam, ſub-
obſcuro, at placido tamen, cælo deambulaui-
mus.
X. Quæ Dominica fuit. Eccleſiam adiui-
mus ſatis tarde; vnde factum eſt, vt preces no-
ſtræ in tempus,quod Lutheranis aſſignatum eſt,
txcurrerint: Scilicet, vt ſuperiore Dominica,
ſe in Catholicos ac præſertim in Legatum. cuius
perſona apud omnes gentes ſancta eſſe debet,
peccaſſe meminiſſent. ltaque tametſi nona ſo-
nuiſſet, nonniſi poſtquam Eccleſiaexceſſimus.
campanas pulſauerunt.
A prandio ex poſtulatione Principis Sigiſ-
mundi, Illuſtriſſimus Legatus noſter ad lonæ
pagum ſe contult, nonnulla cum Suecis tracta-
turus ſuper reſtitutione Locorum, inter eos &
s CA OLI E II
archionemBrandeburgenſem facienda,vtique
deinccps, neuter ille inter Suecos Polonoſque
cenſeri & eſſe poſſet. Nihil, quod acceperim.
hoc colloquio perfectum eſt, cui non inter-
fui.
XI. Qæ D. Barnabæ dies fuit, Miſſam in
Eccleſia audiuimus. Feſtus hic dies apud hos
Catholicos non eſt. Inuiſit Officialem Legatus
noſter. quem de profectione cogitare audierat.
Monuit illum vt maneret, nihil timenduim dum
adeſſet Legatus, hoc ſe facillime Suecis,qui
propediem in vrbem reſtitui ex pactis debe-
bant, impetraturum. At perſuadeti infirmus
ſenex non potuit. Petiit deinde Legatus vt ſal-
tem Vicarius maneret, qui valentior erat:Voca-
tus eſt itaque Vicarius, qui nec ipſe adduci po-
terat vt maneret. Promiſit denique poſt multas
Legati piiſſimi rationes, cui lacrymæ idemtidem
inter loquendum ſuboriebantur, ſe cum puſil-
lam ſuam ſupellectilem alio tranſtuliſſet, in vr-
bem reuerſurum, vt Dominica ſequenti ofhi-
cium Diuinum celebraret. Experienta præteri-
torum temporum hos illis metus incutiebat:
nimitum Ofcialis ſe ab Suecis ante ſex annos
fugatum, ac, dum fugeret, in vitæ diſcrimen
ab inſeeutonibus adductum, Vicarium vero
ſuum per nouem hebdomadas in carcere con-
cluſum ſuiſſe aſſeuerabat. Ac pro ſua defenſio-
ne allegabant idemtidem verbum Euangeli, Si
perſcri ver ,erit i v ciitate, fgire i
aliaes. Sub veſperam extra cinitatem deam-
bulauimus.
IrE; POLOICVI. a
Ipſa die litteræ allatæ ſunt Hamburgoad , l-
lu ſtriſſimum Legatum, quibus narrabatur, vi-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
horarum inter Namurcum & Leodium,Exerci-
tumRegis Hiſpaniæ,qui quindecim millii erat,
fudiſſe: ſeptemdecim bellica tormenta capta:
ſeptem millia hominum cæſa, ipſumque Mar-
chionem eyeiona, Hiſpanici exercitus Du-
cem, alioſque permultos inſignes viros: multos
itidem eſſe captiuos factos, inter quos Colore-
dum, quem in Italia multa crudelia facta com-
miſiſſe, recordatus eſt Legatus noſter.
XII. Legati Hollandiæ llluſtriſſimum Lega-
tum noſtrum inuiſerunt.
XIII. Illuſtriſſimum Legatum in Peninſu-
lam arboribus conſitam, vt ſe ab infirmiori va-
letudines quâ per hunc diem tentabatur, recrea-
ret, dednximus. lllico tam florum qui ex albi-
ſpinis exeunt, odore atque conſpectl quim ex
deambulationis exercitio, recreatus eſt.
XIV. Illuſtriſſimus Legatus noſter ex poſtu-
latione Principis Sigiſmundi, ad lonæ pagum
init,vt Suecis Induciarum prolationem pro
duabus amplius hebdomadis impetraret. No-
luerunt: Vidimus Fortalitium, quod in ripa
fluminis conſtituerunt, ibique tormenta bellica
militeſque collocatos.
XV. Commiſſarii Sueci llluſtriſſimum Lega-
tum ad prandium in diem Dominicam inuitaue-
runt, quod me Principi Sigiſmundo ſigniſicare
iuſſit, vt illi ſpes feret, alquid Suecis impo
CROLIOE II
trandi. Sub noctem allatæ ſunt Legato litteræ
ab homine Normanno, vetuſtæ illæ quidem, ni-
mirum ſuper rebus Daniæ ſcriptæ.
XVI. Legati Angliæ Hollandiæ que ac Bran-
deburgi, Commiſſarios Polonos conuenerunt
ad Nudorffum, qui ſe poteſtatem dixerunt ha-
bere, vt Regno Sueciæ renuntiarent, ſi Boruſſis
ac Liuonia illis reſtituerentur. Iſtud retulerunt
Legato noſtro Brandeburgici. Mane Legatus
A ngliæ noſtrum inuiſerat. Toto pomeridiano
tempore ego & Theologus libros Burgrauii
Mariæburgi euoluimus, vbi Leonardi Maran-
dæi, amici mei, fabulam. quæ rie inſcribi-
tur, deprehendi, permultos in leſuitas libellos,
Thuani vbique hiſtoriam in omnibus ferme bi-
bliothecis. In libro Latino de at Gailie ſ
Cerolo . e alii,, legi fabulam manu-ſcriptam,
de quadam tabula, quam Summus Pontifex ad
Cardinalem Lotharingiæ mittebat, vbi Mi-
chaele Anglo B. Virginis imago depicta erat,
pro qua imagine alia ſubſtituta fuit, dolo Prote-
ſtantium ſcilicet,quæCardinalem obſcœnis am-
plexibus implicatum exhibebat &c. n cœna
appoſitus nobis eſt Carpio ponderis viginti-
quat uor librarum, qui triginta tantum aſſibus
cmptus fuerat.
XVII. Dum Illuſtriſſimus Legatus apud
Suecos cum Legatis Hollandiæ prandio excipe-
retur, in lonædorffioj ego ac Theologus ſtatim
poſt meridiem Eccleſiam adiimus, vbi Catholis
ci Polonice hymnos cum lacrymis ae ſuſpiriis
cunebant. Facies illa antiquæ Chriſtianorum
perſe-
Ire POLOICVI.so
perſecutionis fuit, videre miſeram plebeculam,
quæ vndique t pagis conuenerat (nam tres aut
quatuor tantm ſunt in vrbe Catholicorum fa-
miliæ) humi ante altare proſtratam, quaſi iam
imminenti carnifici iugulum præberet, timen-
temque hinc Lutheranos. ſuos ciues, a quorum
impetitione,calumnia,contumelia,vel in ipſa pa-
ce non quieſcunt, inde ingruentes ac propediem
ingreſſuros Suecos, qui hæreticæ prauitati mi-
litarem crudelitatem ex rapiendi trucidandi-
que conſuetudine, iampridem addiderunt. A-
ſcendit interim ſuggeſtum Sacerdos pauidus,
qui Legati noſtri fde ac ſponſione remanſerat.
quem perorantem, trepideque ſingula verba
perpendentem, hæretici, quorum hora inſtat,
toruum intuentur, præſentiâque ſuâ premunt
& abigunt. Notaui ego non ſine dolore, dum
ille inelinato in genua populo, confeiſionem
generalem dictaret, Lutheranum acolythum.
precationum ſuarum formulas altari proximo
imponentem, non ſine ſtrepitu ac contemptu:
quid nobis abſentibus,quos Legati comites ſie-
bant, fieri poſſit, non debili coniectura æſti-
mabamus. Sacerdotem poſt peractum offcium
in hortulum ſequuti ſumus, vt ei animos, pieta-
te certe non egebat, adderemus. lpſa die mane
in aree Paſtor Caluiniſta ſuo item gregi vale-.di-
xerat. lacrymaſque expreſſerat. Nam iſtic, vt
verum fateat, & pace fœderum noſtrorum di-
ctum ſit, Sueci reliquarum nationum ac reli-
gionum communes hoſtes ac. contemptores
audiunt.
:::::õ::::::
oCARROLI O E RII
Inuiſimus poſteaChriſtianumCopium, Ciuem
Mariæburgenſem, qui nec paucos nec incon-
cinnos libros habet, multa ac præclara biblia.
Habet ille librum ligne cerâ nigrâ illitum, qua-
les erant illi antiquorum : Habet item plures le-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
terpretes. Præſentes etiam ibi fuerunt duo
Angli & vnus Hollandus ex Legatorum comi-
tatu.
XVIII. Allatæ ſunt litteræ ad Hollandos
qubus victoria Mareſchalli Caſtilionæi confir-
mabatur. Aliæ item ad Auaugurium,factum ac-
curatius explicantes. Illa die tam ex propris
infirmitate, qum ex aeris, qui nubibus & toni-
tru implebatur, intemperie, ſomno tædioque
oppreſſus per multas horas ſuper lecto iacui,
quod & idem Illuſtriſſimo Legato contigit, qui
lrincipem Sigiſm. in arcem me inſcio conue-
nerat.
XIX.Princcps Sigiſmundus llluſtriſſ. Lega-
tum viciſſim inuiſit, antequam ad Polonos pro-
fciſceremur Thorunium. Ea die cœnauit cum
Lcgato Callus e Normania, N. Cabry qui
ſub variis lmperatoribus in Germania merue-
rat,i nempe ſub Rege Daniæ, & deinde ſub Rege
Sueciæ. Narrabat ille, ante ſeptem circiter an-
nos, Guſtauum contra Polonos pugnantem,
cohorte quadam Croararum captum fuiſſe, qui
illum incognitum ad caſtra ſua abducebant.
Cum Suec de illo vehementer anxii eſſent, diſ
curſarentque vndique, vt illum inuenirent, fa-
IER pOLO MICvi.oi
ctum eſt, vt in illius pugnæ trepidatione atque
tumultu, quidam eques Suecus imprudens, ſe
in illam Croatarum cohortem contulerit, quaſi
ſocii eſſent, quod eum tandem animaduertiſſet
vidiſſetque Regem ſuum captuum, deduci:
caute iſte, & quaſi Croata foret,impunt,ac pro-
hibente nemine, ad Regem acceſſit, continuo-
que ſcloppetum illi tradens:En,inquit, Camara-
de( verbum iſtud Regi familiare erat) hoc tibi
do. Arreptum Rex nulla morâ, neque delibe-
ratione in alterum Croatam, qui illum ducebat,
exonerat, alteri inos manubium ſcloppeti im-
pingit, correptâque fuga cum ſuo liberatore
euadit ad ſuos. Oportuit deinde vt Rex, non
ſine ſolicitudine,hunc ſuumVindicem, qui ſe ad
ſtationem ſuam receperat, exquiri iuberet, ne
cogitantem quidem de vlla mercede: a quo
cum peteret Rex quid poſtularet,vt tuaſinquit
ille) Maieſtas det mihi aliquid ad bibendum
cum ſodalibus meis. Digna ſcilicet Regis re-
cuperati merces. Contigit id ad milliare pro-
pe Mariæburgum locuſque mihi indicatus
eſt.
Eodem fere tempore ad Caput Viſtulæ. vul.
go Hoet, vbi Viſtula ſcinditur prope Dan-
tiſcum,idem Guſtanus ictu moſqueti vulnera-
tus eſt per armum dextrum, bæſitque illi globus
in ſiniſtro nec extrahi potuit,ita vt cruorem ore
naribuſque enomeret, vnde transfuga quidam
qui illum ſic animam quafi efflantem viderat id
ad Generalem Polonorum Coniepoſici ſtatim
nuntiauit, qui ſiue gaudio, ſiue alia de cauſa,in
rii
sonROLIOOERII
A
ſtuporem incidit. Retulerunt iſtud Legato no-
ſtro duo Hollandi Legati, qui hic tunc etiam
erant,& cum Oenerali ipsâ die cœnabant.
Iterumidem Guſtauus in Germania,in Croa-
tarum,credomanus deuenit captiuus,vnde eti
ſuis recuperatus eſt. Vt non mirum ſit,homi-
nem (nam & ipſi homines ſunt) tam ſæpe pe-
ricula tentantem, periculis tandem ſuccubuiſſe.
Nemo ſe tuto diu periculis offerre tam crebris
poteſt. Quem ſæpe tranſit caſus,aliquandoin-
uenit. At tantâ ſtrenuitate erat Guſtauus, vt
vulgo iactaret apud ſuos, vix eſſe vt Reges vlli
in præliis caderent, nec id fieri ſolere. Vt id fa-
ctum eſſet nunquam, tametſi hiſtoria teſte fre-
quentiſſime accidetit,docuit pugna Lutenenſis
Guſtauum ipſum, docebitque poſteros,eoſdem
caſus lmperatorem manere, qui gregarium mi-
litem ſi ſe Imperatores gregariorum periculis
obiiciant. Preſſi ego perſæpe Stocholmiæ Cu-
ſtaui tumulum, nec reluctatus eſt, nec ſe com-
mouit, permiſitque ſe impune calcari,is ipſe,in-
quam, Guſtauus, qui propter epiſtolam ab Im-
peratoriis Legatis Lubecæ negligentius acce-
ptam, vt alibi narraui, tantos impetus tamque
cruentos in Germaniam fecerat.
. Legati Hollandi Brandeburgicique
Illuſtriſſimum Legatum noſtr conuenerunt,vt
quindecim dies prolatarum induciarum inter
Suecos Polonoſque, qui ad a;. Iulii peruenie-
bant, ad primam vſque Auguſti protraheren-
tur. Iuſſit me vocari llluſtriſſ. Legatus. meque
omniumMediatorum nomine ad lenædorffum
ItEE ꝑ OLOICviI.o
ſtatim ire. Parui, cumqueadueniſſem, Secre-
tarius Commiſſariorum Suecorum obuius mihi
factus eſt, dixitque reliquos abeſſe, vnum ſu-
pereſſe xelſn, qui quidem cum ſolus eſſet,
nullam haberet reſpondendi mihi poteſtatemi
Volui tamen illum alloqui, & quod mn mandatis
datum mihi erat,exequi. Recepit me ille in Aula
publica, in qua de negotiis agere ſolebant.
Cum ego illi expoſuiſſem legationem meam,
petere nimirum Dominos Mediatores, vt vel-
lent inducias ad primam diem Auguſti proferre,
id iam conſenſiſſe Polonos, id ſibi perſuaſiſſe
Mediatores, Hollandos præſertim, qui quod
hanc ſpem animo conceperant, id etiam, vt iam
pactum, ad llluſtriſſimos Pelgii Ordines, & ad
Ptincipem Arauſiæ ſcripſerant, qua in re metut-
baint, ne vel mendaces, vel parum prouidi iudi-
carentur a ſuis Secundo, has inducias ob aliam
item rationem eſſe proferendas, ſcilicet, quod
Legati alliæ & Hollandiæ, ad Regem Poloni
proficiſci vellent, qui Thorunii erat, quod iiter
inundatione& eremento Viſtule incommodum
ac longius erat. Iraque maiore tempore illos
indigere. Subdidi aliamMediatorum petitio-
nem, nimirum vt Sueci omnes ſubſignrent
epiſtolami qua in illas inducias conſenſerant,
quoniam vnicus Comes Brahe ſubſcripſerat.
Reſpondit mihi comiterxeſn ad ſingula ci-
pita, cum tamen præfatus eſſet, ſe nihil ſine
Collegis concltdere poſſe,& vnum,Collegium
non facere, prim, hos quatuor ut quinque
dies, qui petebanturj magi aeſſe momenti, nec
Tij
C, R OLI OERII
putare conſenſuros Collegas. Reſpondi ego,
nihil vrgere, non ingruere exercitum, non com-
me atum deduci, non vrbem obſidione premi,
denique modici temporis moram præiudicium
magnum facere non poſſe,id demum petere non
Polonos, ſed Mediatores, qui tam procul ad-
uenerant, qui totlabores ad hos tractatus pro-
mouendos ſuſceperant, me affirmare poſſe (ta-
metſi idoneus fortaſſe in rebus tanti momenti
fdeiuſſor eſſe non poſſem,) nullum Polonum
apud Legatum noſtrum vidiſle, vt credere tan-
dem deſiſterent. id Polonis poſtulari. Repli-
cauit mihi ad hæc Commiſſarius, ſe cum ſociis
hæc quæ proponebam, communicaturum.
Ad ſecundum caput, quod ad ſubſcriptio-
nem pertinebat, dixit, neſcire ſe an etiam ſuum
nſtrumentum Poloni Commiſs.omnes ſubſi-
gnaſſent, reſpondi, id veriſimile eſſe, quando-
quidem id Mediatores vellent, nec eos condi-
tiones iniquas ab altera parte poſtulare, abalte-
ra n exigere; reliqui ergo illi epſtolam, vt
illam reformarent tam in additione dierum, qu
in ſubſcriptione. Dedi item dictCommiſs. a-
liam epiſtolam, quam priuatim SuecisCommiſs.
ſcribebat Legatus noſter, pro Catholicorum
protectione. Redii deinde Mariburgum ac
tXXXXXXXXXXXXiXXXXX
Mariana inſula redierat, attuleratque conſen-
ſum Polonorum vſque ad primamuguſti, om-
niumque ſubſcriptionem inuiſitLegatum no-
ſtrum. Obtulitilœgatus. noſteni vyſi vellent
IE POLO ICvv.ar
Hollandi, ſolus ad Suecos redirem, oſtenſurus
illis Polonorum conſenſum, ſi forte ad idem
eXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
cretarium venire mecum, noluit noſter, quod
quo animo faciebat, ipſi non cogitabant. Optio-
nem tamen illi dabant, vt faceret quod vellet,
meque vel ſolum vel ſuis ſtipatum mitteret,
obtuleruntque mihi tradere Epiſtolam Polo-
norum.
Illuſtriſſmus Legatus inuiſit Legatum
Angliæ. Ac paulo poſt meridiem profectus eſt
Thorunium: Veſperi Matianam inſulam adue-
nimus, vulgo rien erer. Quue ſtatio
Commiſſi Polonorum erat, reliqui abierant, ſu-
pecerat Comes Belſenſis. Lectos illic nullos in-
uenimus, decubuimus ſuper ſcamna, nam in
Polonia ac Pruſſia nulli peregrinantibus lecti
dantur in diuerſoriis. Oporter ſuos ferre vel
humi iacere, nec niſi difficulter palea emi aut
inueniri poteſt.
lI. ummo mane facillimum fujtmobis
expergiſci,. ſed quod omnem præterit,noctis
moleſtiam abſtarſit, tranſiit ſecunduim domus
noſtræ feneſttas, cohors peditumPalatini Bel-
ſenſis : nam iſti Palatini cumnncedunt, ſiue in
pace. ſiue in bello, paruos quaſiexercitus ſecum
t ralunt. Paulo ante amiſerat ille coniugem,ac
duo hominum millia qui illi ſubſunt, vſte ni-
gra indui ſuo ſumptu curauerat. ld omnibus
huiuſmodi Magnatibus in Polonia fieri conſue-
uit. Itaque cohors illa atra veſte pulchiro ordi-
iiij
osCAROLI O ERII
A
ne incedebat, ac ante vexilliferum incedebat
tres pari paſſu tibicines cumtympaniſta, optime
concordes ita vt ſponſæ alicuius deductionem
ae pompâ potiis. quaim militâ agmen tranſire, ſi
auribus credas, exiſtimes. Qui poſt vexillum
incedunt, latiore ſpatio ambulant, ita vt cunei
figuram tota cohors efſiciat. Præcedebant illi
Palatinum ad manſionem ſerotinam.
Luſtrauimus oppidum ego & Theologus,Ec-
cleſiam præſertim, quæ Cathedralis olim erat,
abLutheranis nunc obtinetur: magna illa eſt,
& præalta. Super magnum altare ſuſpenſa ſunt
ingentia organa Pertinet illa vrbs ad Electo-
rem Brandeburgenſem, qui Canonicorum E-
piſcopique domum obtinet redituſque. A ca-
ſtello Epiſcopi ad fluuium vſque porrigitur lon-
ga porticus, altis arcubus lateritiis ſuſtentata,
belli,vt arbitror, vſibus commoda, nam ad ex-
tremitatem foramen ibi eſt altum, ad quod
aſcendi non niſi per funem poteſt. At fabulam
populares narrant, fuiſſe quendam Canonicum
iſtius Eecleſiæ, qui mulierem amabat. Is tan-
dem increpitus ab ſuo Epiſcopo Collegiſque,
qub remh illicitam faceret, fnit ſe pœnitere
velle dixitque, parumtamen verecunde,quod
amorem incacarepropoſuerati Igur, cim dii
ues eſſet,hanc longam porticum arcubus impo-
ſitam ædifcauit, & in tius extrema, quæ ad
fluuium pertingit, parte, veluti turrim quadra-
tam ad duorum, aut trium exapodorum latitu-
dinem, honos ſit auribus, latrinâ fecit,ad quam
quotidie ſecedebat: Fluuius qui in imo eſt, tur-
IrERPOLO NIqVI. ao
rimque ſubterlabitu, Liebe. h. e. amor, nomi-
natur, & hoc commento ſe, cm amorem inca-
care deinceps velle promiſiſſet, promiſſis ſte-
tiſſe aſſerebat, nec ab dilectæ ſuæ mulieris con-
ſuetudine deſtitit. Iſtius vero luculentæ hiſto-
riæ, an Lutherani iſti autores idonei ſint, Del-
phi. credo, adeundi non ſunt.
Cum Palatino Belenſi pranſus eſt Illuſtriſſ.
Legatus, egoque cum Auaugurio & Molæo.
Filius natu maior Palatini hic remanſit per mor-
bum, quem tamen iucunde ac cum ſuaui Galli;
recordatione, allocuti ſumus. A prandio prior
exiuit Legatus noſter, expectauimuſque Pala-
tinum in oppidulo Gardenſee. Ibi in illius rhe-
dam Legatus ingreſſus eſt. Habebat centum
circiter Tartaros equites ſiue Coſacos,arcubus
ac ſagittis inſtructos, huc & illuc citiſſime diſ
curſantes, plures rhedas ac currus, in qui-
bus nobilitas ſedet non paruo numero Totum
illud iter amœniſfimum fuit inter prata, riuos,
nemora, agros frumentarios ac frugiferos, ad-
uenimus ſub veſperam ad Oppidum Grax-
dente. Cœnauit Illuſtriſſimus Legatus apud
Palatinum, ego item & Auaugurius. llluc con-
uenit Caſtellanus quidam, qui Palatini ſororem
duxerat. Magno labore ibi lectum inueni, qui
præcedentis noctis damna reſarciit; Socii in
ſtramine fuere.
XXIII Quæ vigilia D. Ioannis Baptiſtæ
fuit, per nemora ac pratatranſiuimus( prior
Palatinus exceſſerat) ac infinitas herbas colle-
gimus, recordantes, hunc diem tam piis homi-
a,s CaROLI OEEii
nibus vbique terrarum, quam maleficis reli.
gioſum eſſe. Appenſas etiam in domibus ruſti-
corum herbas intuebamur, apud quos hic etiam
mos, vti apud nos hactenus ſeruatus eſt, niſi
quod, vbi abundant Lutherani, ignes ſolennes
excitari vetant. ln pago N. vbi nos Palati-
nus expectabat, pranſimus. Deinde poſtpran-
dium, cum Thorunium commode peruenire
XXXXee,
Palatinum Belſenſem, qui ante aliquot dies ele-
gantiſſimos verſus Legato noſtro dederat: Oc-
caſionem arripui, quod inter prandium quæſi-
tum fuerat, numin Polonia Ouidius man-
ſiſſet
d illlriimum
ALMV PcLEvVV,
n o
sVvissi o E .
eeX:c
Pt o ii coi mre conem,
Mlis iant amin mit dem.
Pel te ipſ, Beſ,ppſum conincere te,
PelfiSarmarisſtimprgexereſ piagei
MNm cii tm proprm e Romao fndee
verſi,
Crifacilir tanto ſſ ſepere itet.
IrERPOLOMICVi. oa
Doct er a ſ ipſo ſone agiſtro,
b non potit e ſine peti.
Fellor t MVopriſ m occidit qam,
t in te, Beſ, Mſ rei xit adhuc.
Ibi cum neque palea, neque ſtabulum, neque
horreum commodum, vbi dormire poſſem, in
rheda ſuper veteri ſtramine dormiui.
XXIV. Ad pagum vicinum ſe contulit Il.
luſtriſſimus Legatus,in quo Miſſam audiuit.Ad-
ductæ ſunt deinde plures rhedæ, quibus Thoru-
nium hora ſecunda poſt meridi ingreſſi ſumus.
Magnus Regni Secretarius cum Denoſt, fra-
tre eius, qui inter Compiſſarios erat, obuius
fuit Legato, non ſine oratione Latina, ad quam
ex tempore appoſitiſſime reſpondit. Cum in
vrbem aduent Legatus hoſpitiumque ingreſ-
ſus eſt, ab Mareſchalli. Aulæ Regiæ conuiuio
exceptus eſt, adfuere illi Auaugurius ac Theo-
logus: fgo interim leſuitatum Eccleſiam adii
D. Ioanni dicatam, muficâ organiſque vndique
reſonantem. Inſignis eſt illa Eccleſia, ae Paro-
chia multis altaribus, tabulis, labaris, aliiſque
ornamentis decorata. Ibi eſt Cenotaphium Ni-
colai Copernici. qui Ihorunii natus erat,fuerat-
que Vuarmiæ Canonicus,iunctumque eſt Epi-
taphio Alberti Regis, qui annoioi apoplexiâ
deceſſit. Nondum didici.quare hic Mathema-
ticus, cum hoc Reg,-,,
Micolao CopernicoTuernie abſſteſtii-
ti tbemtico, pe ,piri,au x.eror ce-
eberrimi,iſſptriyeriryt emoriq loc ſe-
oo CAnOLI oEniI
ment pſſtm. .Parie i ſs Cans-
icat. nno ſj ). die q. ;tt..
Mopare Palogratiam vreire,
eniam Perri nee poſco,ſed um
ſ crcir ſino deder troni,
edl oro.
XXV. Ad cœnam inuitatus eſt IlIuſtriſ. Le-
gatus ab Principe Radiuilio,me, Auaugurium,
ac Molæum ſecum duit. Inuitati ſunt vtique
Legati Hollandiæ, qui tribus ante horis adue-
nerant. Aderant permulti Nobiles Poloni, v.
g. Palat. elrenſis filiuſque, filius item Radi-
uilii, duo ex fratre nepotes. iam ſatis ætate pro-
uecti: Saar,qui apud Hollandos, alibique,
Legatus fuerat: omneſque fere comites Lega-
torum Hollandiæ. Lautum fuit conuiuium,her-
biſque ac atetatiis ornatum. Sedebat in media
fere menſa Legatus noſter, præſcindenſque ci-
bos ante illum erat, hic eſt honoratior locus:
dextra Legatos Hollandiæ, a ſiniſtra Palatinum
Belenſem habebat. Propinatum eſt de more
incolumitati Regum per quatuor horas. Ill ip-
sâ die Prineps Caſimirus, Regis frater, profe-
ctus eſt Viennam, vt pro Imperatore exercitum
in Germania regat. Hanc profectionem tam ſu-
bitam alli interpretati ſumus, quod ille nos
non diligeret admodum. Inter hoc comiuium
muſica tam inſtrumentorum: quam vocum con-
uiuas exhilarauit. Eunuchus præſertim Regius,
quem ille ex italia deduxit, nitidiſſim voce &
altiſſimâ, omnem ſtrpittm perrumpebat.
IER POLO iCCvM.ori
XXVI. Illuſtriſſimus Legatus ad audien-
tiam Sereniſſimi Regis Poloniæ ductus eſt,
MagnoSecretario & Gerardo Doeno Ade-
rant Regi Magnus Cancellarius, Dux Radui-
lius, Conieæpeiſxy Generalis armorum Præfe-
ctus, Palatinus Belſenſis, & Palat. Cheradien-
ſis, Regi Sigiſmundo imprimis gratioſus, alii-
que permulti. Stabat Rex inter illos tecto capi-
te, nullo Vraniſco. Ingreſſus Illuſtriſſ. Legatus
ſolitiſque corporis demiſſionibus rite factis,
propius accedens, cum Rex prior ſe operuiſſet,
ſe vtique ille operuit & quia Regem Italicæ
linguæ callentiſſimum eſſe didicerat, Italice il-
lum affatus eſt, dixitque:
Si ad rite obeundum Legati munus, repræ-
ſentanda ſibi eſſetChriſtianiſſimi Regis erga Se-
reniſſimum Polon; Regem beneuolenta, ſe
hoc legationis onus ſuſcepturum fuiſſe nun-
quam; quippe quod illius digne explicandæ ac
teſtificandæ omninoimpar eſſet, tamque ſe re-
motum eſſe ab illa facultate, quam foret ſui ip-
ſius Interpres, ſi forte aliquo apud Sereniſſ.
Regem vti opus haberet, ac ſupereſſet aliqua
lingua, tam ſcienti Principi iucognita. Nonde-
bere Sereniſsimum Regem de Chriſtianiſſimi
Regis amore dubitare, quod paulo tardis ad
illi gratulandum miſiſſet, huius moræ cauſam
non in longinquitate itineris poſitam, ſed qud
Rex Chriſtianiſ. diſtentum bellis aduerſus Tur.
cas & Moſcouitas Vladiſlaum,interpellare no,
luiſſet. Deinde quod, ciim præuideret. tempus
induciarum inter Polonos ac Suecos breui
,o CROoLI oE RII
tranſactum fore, tum demum Legatum mittere
deſtinaſſet, qui non obſequioſa tantum ac ſo-
lennia gratulationum verba, ſed vera ac ſolida,
in procuranda pace, officia Regi Sereniſsimo
exhibe ret, ac tametſi per alia regna in tranſitu
fuiſſet Legatus, ibique per cæli mariſque tem-
peſtates longiorem moram feciſſet, nihilominus
hoc illi primum ac præcipuum in mandatis fuiſ-
ſe, vt in Poloniam proficiſceretur. Sed in hoc
negotio, vti in aliis omnibus, contigiſſe,vt quod
in intentione Regis Chriſtianiſsimi primum fue-
rat, id vltimum in exequendo relictum ſit.
Regem interim Chriſtianiſsimum lætiſsimo a-
nimo accepiſſe, tot victorias ab Strenuiſsimo
Vladiſlao de communibus Eccleſiæ hoſtibus re-
portatas, & cum omnes Chriſtiani Principes
tam inſignibus & vtilibus triumphis palmas in-
ferre debuerint,quidni & Rex ipſe Chriſtianiſ.
ſimus,qui, quod Eccleſiæ primogenitus eſt. iure
quodam præcipui potiorem huius communis
lætitiæ partem capere debet. Itaque non pœni-
tere Regem Chriſtianiſsimum, neque Legatum
ipſum, quod tunc tantum aduenerit: Nam. ſi
maturius adueniſſet, ſtatim poſt enectum ad
Regiam dignitatem Vladiſlaum, quid illi gra-
tius ac honorificentius facere potuiſſet, qum
eos illi ſucceſſus augurari, quorum nune illi ac-
elamationes ac plauſus ingeminat Gaudeat igi-
tur Se reniſſ Rex in pectore,glorieturque, quod
habeat Chriſtianiſſ. Regem gloriæ ſuæ ſuffraga-
torem, pergat deinceps, quo pede cœperit:
his artibus ad Heroum famam perueniri, hano
IrERpOLOICVMIo;
eſſe lacteam viam confertiſſimis virtutum ſtellis
vndiqu conſperſam, quæ ducit ad Deorum ſe-
des. Sed nolle ſe in hunc Oceanum longius in-
uehi, quod niſi materiæ maieſtate vinceretur,
libentiſſime faceret, preſertim cumex ea ſtirpe
ipſe ſit, quæ erga Reges Remque Publicam Po-
loniæ iam pridem bene animata ſit: Auum ſuum
Henricum Memmium, hanccelebertimam Le-
gationem, quæ Henrici II I. causâ a Polonis
facta fuerat, Caroli l. nomine excepiſſe, ac
cum illis pro Rege, pro Regina Matre, proque
ipſo Henrico tractaſſe; vnde non inter Remp.
modo Polonam, ſed inter priuatos hos Legatos,
cum Auo beneuolentia contractaſit: cuius oc-
caſione & qui Polonis beneuoli fuerint, ad
Memmiorum affnitatem ac neceſſitudinem
etiam acceſſiſſe, Monlucios nimirum, quorum
alter loannes Monlucius,Epiſcopus Valentinus,
qui hanc Henrici IlI. Electionem procuraue-
rat, ob Politicas artes: Blaſius alter Monlu-
cius, Franciæ Mareſchallus, ob militares virtu-
tes, toti etiam Europæ notiſſimus fuit. Has ob
cauſas, ſe Rege Chriſtianiſſ. tanto inſignium
Virorum numero, qui illi adſunt, potiſſimim
delectum,vt priuata etiam neceſſitudine impul-
ſus, Regiæ Maieſtatis votaac mandatalibentiis
exequeretur. Polliceri ſe itaque, ſi Regiis man-
datis perficiendis aliquid ſuæ induſtriæ addere
poſſet, impenſiſſimefacturumi ſperare, vt feli-
ciſſimus Rex poſt duas fortiſſimis populis la-
ras victorias, geminamque cum illis ſtabilitam
pacem, tertiam tandem cum his Suecis ineat,
oOAROLI OE II
vt deinceps, ter Maximus Vladiſlaus, iure ac
merito nuncupetur.
Finitâ hâc Oratione, cum omnium circum-
ſtantium probatione atque plauſu, Rex paucu-
la cum ſuo Cancellario collocutus eſt in aurem,
ac tum demum Cancellarius grauiter comiter-
que Latine reſpondit:& poſt impense laudatum
Chriſtianiſſimum Regem, & late explicatam
Sereniſſimi Poloniæ Regis erga illum beneuo-
lentiam, ſubiunxit in fine nonnulla ue laudibus
Illuſtriſ. Legati, tam ipſius priuatis. quam do-
meſticis. Nos, poſtquam Legatus litteras Re-
gis Reginæque Chriſtianiſſ Regi Pol. obtulit,
manumque oſculatus eſt, idem omnes ordine
fecimus. Eadem die incogitantes Hollandos
Legatos Rex ad ſe vocari iuſſit, qui illum ſtatim
poſt nos digreſſos ſalutauerunt, ac Oratione
Latinâ affati ſunt: Inde illi inuiſerunt Legatum
noſtrum.
XxVII. Priuatum cum Sereniſſ. Rege col-
loquium habuit ſtatim poſt meridiem Legatus
noſter, fuitque cum illo ſolus per duas amplius
horas. Sedentes ambo erant tectique.
Mane llluſtrifſi Legatum inuiſerat Cancella-
rius cum Palatino Pomeraniæ multiſque Nobi-
libus, nam præclarus eſt Magnatum Polonorum
comitatus, aderat etiam Magnus Secretarius,
cum multis aliis Eccleſiaſticis ſeric veſte indu-
tis, Italicum in morem. Hollandi etiam priua-
tim Regem conuenerunt.
XXVi II Poſt prandium Hollandiæ Lega-
tos inuiſit noſter, inde Gerardum Do. Ille
eſt,
IrE; POLOICVM. o,
eſt,qui Thorunium contra Vrangelium defen-
dit, ſeruauitque.
XxIX. Coieæpolſy, Generalis armorum
præfectus, Dux Radiuilius, Palatinus Chera-
diæ, aliique Primores viri magno comitatu, Le-
gatum noſtrum inuiſerunt, cumque his ille de
negotiis præſentibus, magna animi contentio-
ne certauit. A prandio iterum priuato colloquio
Rege exceptus fuit Illuſtriſſimus Legatus,
quo cum rediiſſet, reliquum diem mecum le-
gendo colloquendoq; tranſegit: cum ſocii mei
Viſtulâ tranſuecti,in ipſam Poloniam, ſoli illius
vſurpandi terendique cauſâ, ſe contuliſſent.
Sub veſperam duo Brandeburgici Electoris
Conſiliarii Illuſtriſſ. Legatum conuenerunt.
XXX. Poſtquam Illuſtriſſimum Legatum
de Miſſa reduximus: ego & Theologus cum
Patribus Ieſuitis pranſimus qui nos perquam
humaniter exceperunt. Inuiſit illa die Illuſtriſ
ſimus Legatus magnum Cancellatium,ac Palat.
Belſenſem. Ego qui interim in lecto decumbe-
bam, vel inuitus a lociis raptus ſum ac conie-
ctus in rhedam, quæ nos ad vnum aut alterum
milliare, in villam Colonelli Pleſſæi vexit. Eſt
ille ſtrenuus Gallus Normania qui vxorem
duxit e Vienna Auſtiæ oriundam, vnius e
Sparorum Suecorum familia viduam, Catho.
licam ac probam, nec inuenuſtam fœminam.
Venerat nobiſcum alius Gallus item e Norma-
nia, nomine de Cebie vel Clray, vir vtique
ſtrenuus, Equitum cohortis ductor, qui ſub
Cuſtauo Rege, ac ptius ſub Rege Daniæ me-
os C A R s r
,v
. , ,
ruerat, Caluiniſta ille eſt, vti & Pleſſæus, at de
religione non admodum ſolliciti ſunt huiuſmo-
di homines,nec de pietate erga propinquos, præ
quorum charitate æſtimant vel Suecos, vel Po.
lonos, vel ipſos etiam Moſcouitas, ſi qua pin-
guioris aut certioris ſtipendii ſpes affulgeat.
Prima die lulii, quæ Dominica fuit, ſummo
mane, rediimus Thorunium, vt llluſtriſſimo Le-
gato adeſſemus, qui & ipſe ſupplicationi publi-
cæ. quæ circa Eccleſiam feri aſlolet,adeſſet. Il-
lic etiam erant plures Palatini, ac imprimis Ce-
neralis Armorum Præfectus Conieapoſy, apud
quem pranſus eſt llluſtriſſimus Legatus.
II. Feſtum Viſitationis B. Mariæ apud Polo-
nos ſolenniter celebrabatur. Plures Epiſcopi in
Eccleſia Ieſuitarum Miſſam dixerunt. Audiui
illam M. Cancellarii, quinque Eccleſinſticis rite
veſtitis, ac fere centum cum Nobilibus, tum
famulis ſtipati. Audiui deinde Polonic. concio-
nem, quæ fit inter Miſſarum ſolennia. Germa-
nica maturius fit hora ſeptima. A prandio adii
Eccleſiam Dominicanorum, vbi magnum ſo-
dalitium Roſarii: poſt veſperas fit proceſſio, in
qua labara geſtant, itemque imaginem pictam
B.Virg. quam quatuor ſodales ſuccollant: de-
inde etiam VenerabileBacramentum. Aderat
Prælatus, nomine Lipſxi, futurus Epiſcopus
Culmenſis, in veſte ordinaria, multique ali
Nobiles. Matronæ item Nobiles pancæ, quaæ
ſtellas ex vnionibus in capite gerunt, ac deſu-
per pileos viriles nullius valoris, præaltos ac
breui fimbria, breuiſſimos item habent pallio-
IrERPOLO ICVI.o,
los rugatos criſpanteſque,nec eſt veſtis illa ad-
modum decens. Pleræque etiam plebei ac ru-
ſticæ mulieres imam vultus partemlinteo inuol-
uunt, ne infuſcentur. Floreis coronis virgines
capita ſua integunt vel exornant: quæ nuptæ
ſunt,diadema nigrum in fronte halent. Quæ-
dam ex ditioribus ciuium fœminis, reticul ex
auro & ſerico in capite geſtant. Priuatim ea die
cœnaui cum Illuſtriſſimo Legato, qui a nemi-
ne conſpici voluit, ob quædam expedienda ne-
gotia.
:::::õ::::::
II. Erneſtus Deet Caſtell. Pema. Illu-
ſtriſſimum Legatum inuiſit, deinde Legati Hol-
landi.A prandio ſuaſiilli, vt Viſtulam tranſiret;
eranſuit, Poloniamque tandem attigimus, nam
Thorunium in Boruſſia eſt. At tametſi idem
clum idemque fermi ſolum conſpiciatur, affi-
ciunt certe oculos animoſque noua illa regna &
loca, cum primum pedibus aut oculis vſurpan-
tur. En hic lagellones imperarunt; en huc venit
regnauitque Henricus IIl. en iſtic etiam loan-
nes Monlucius, Pibraccus, aliique viri inſignes.
tantum nomen reliquerunt. En hic quondam
etiam ingenioſiſſimus Pocta Ouidius, ſi vera eſt
fama, exulauit. Ingredi voluit Illuſtriſſimus Le-
gatus, arcem in ripa fluminis fitam, quæ Thoru-
nio imminet, in qua etiam ad perpetuum inco-
larum militum monumentum, ceruiſiam hauſi-
mus. Rediimus paulo poſt in ſcaphulis, quæ in
fſtulæ formam factæ ſunt, longæ nimirum an-
guſtæque, eoque citius tranſuehuntur. Pons
Vi
os A R OLI OE RII
quippe dirutus erat, ex impetu fluminis, cum
glacies ſoluuntur.
IV. Legatus Angliæ, qui tribus ante diebus
aduenerat, priuatimque Rege exceptus (nam
multis antea menſibus in Poloniam aduene rat)
ad Legatum noſtrum miſit ſalutandi illius gra-
tia, ipſoque die profectus eſt, vti & Hollandi.
Adfuit Miſſæ Illuſtriſſimus Legatus, indeque
SereniſſimoRegi valc-dixit prinatim,cm tamen
egregiam illi, quam vidi, Orationem Latinam
publicè dicendam compoſuiſſet. lntromiſſi de-
inde fuimus, manuſque Sereniſſimo Principi
oſculati ſumus, die præcedenti imaginem ſuam,
ad viuum expreſſam, Illuſtriſſimo Legato mi-
ſerat.
V.Vale. dixi Patribus Ieſuitis, dedique illis
imaginem Chalcographicam Eminentiſ. Card.
Richelii cum hac meaſubſcriptione.
Es vvbir, eerei atres, i e, pbiicams
icamſb Chriianiſſime ege dinirar. E-
iſe em inimice eſtri oderti cir ci pie-
tat, otti tqe irt ,onet, ,n ni-
m omni noſtrm erereempe eent, p-
s vtie imeginem,ſi li ens
oxes, Car. Ogeris illri Ci.
emmi, d Auaus, Criiniſſimo e-
e d Sereiſſimm Peloni egem exrraoriri
Legai comes. horii meſe ſuie, ns
r
Hanc imaginem ſumme venerati ſunt illi,
quæ ſieruntque ex me, cuius ætatis, cuius colo-
IERPOLOvICVI.o
ris, cuius ſtaturæ, quia hæc in imagint depre-
hendi non poterant,ille vir eſſet.Dicam ingenuc
quod animaduerti, vel ſe fingunt illi, vel non
ſunt tam aduerſi GCallis,quam plerique alii. quos
illic vidimus, Eceleſiaſtici: nam, cum ſocii mei,
ipſeque præſertim Legatus, plures deprehende-
rint, qui maleuolo ſunt animo erga Galliam,ego
certe in ipſo Regis Poloniæ cubiculo,pridie qu
abiremus, cum vno locutus ſum; eſt ipſe Co-
adiutor Archiepiſcopatus Gneſnæ, quem pro
huius dignitatis viro,miratus ſum, cur ſuus er-
ga Auſtriacos amor tanta perturbatione illum
impleret. Sermo inciderat de re Ducis Aure-
lianenſis, cum Margareta ſorore Ducis Lotha-
ringiæ; quærebat ille, cur iſtud matrimonium
dirimere Rex Galliæ vellet, & cur licitum Callis
eſſet, leges Eccleſiaſticas inſuper habere Re-
ſpondi ego, quam potui, modeſte Chriſtianiſ
ſimum Regem nihil tale aggredi velle vt legi-
bus Eccleſiæ vim faceret: non illum, neque. lu-
dices eius ſuper lite matrimoniali,ſed.ſummum
Pontificem pronuntiaturum: confrmaret Pon-
tifex, vel infirmaret, Regem vtique paritu-
rum.
Deinde non legem Pontifciam modo, ſed
Regiam & Politicam conſidrrari debere: id vel
in ipſa Hiſpania, quæ ſe tam Catholicam iactat,
ſolere obſeruari, teſte Couarruuiâ, Ant. Augu-
ſtino, aliiſque. Cæterum, ſi in huiuſiodi ma-
trimonio, & contra Concilia & contra ſegias
Calliæ conſtitutiones pecratum eſſet, c digni-
tate Regis eſſe, vt iſtud matrimonium dirimi
Vi
s
ro n ROLI O ERII
curaret. Deſinerent itaque ſe angere exteri ho-
mines, ad quos ea res non pertinet, nam fortaſ-
ſe etiam ex euentu tale marrimonium, quod ab
initio perperam ſit contractum, ſi Regis conſen-
ſus & Eccleſiæ ritus accedat, redintegrari poſ-
ſe. Ad hæc nihil ille mihi appoſite replicauit,
exiuitque cum aliis Nobilibus, nobis inſaluta-
tis, quo ſuam auerſi animi ſignificationem ma-
gis patefaceret. At de illa re nihil omnino cum
Ieſuitis egimus, tametſi illos videremus quo-
tidie.
Iſta eadem die Canſi, magnus Regni Cu-
bicularius.Regi imprimis gratioſus.Illuſt. Lega-
tum inuiſit mane. A prandio reuiſit illum Le-
gatus alioſque ex præcipuis aulicis, deinde tri-
bus aut quatuor rhedis cum aliquot curribus,
vbi impoſiti erant famuli & impedimenta, pro-
fecti ſumus Riſemburgnm verſus, quo ſe iam
alii Medratores contulerant. Pœnituit nos tam
exiguo tempore in illa vrbe remanſiſſe, propter
multitudinem virorum illuſtrium, quos noſſe
cupiebamus, quique itidem ſe noſtri cupidos
ſatis oſtendebant, neque vrbem etiam ſatis lu-
ſtrare potuimus; nam ſemper Legato noſtro ad-
hærendum erat,qui ab omnibusOptimatibus a-
dibatur. Cæterum, ille cum præſertim ex egre-
giis animi dotibus, tum etiam ex veſtium orna-
mentis, quæ pleroſque afficiunt, vniuerſæ Aulæ
Regique potiſſimum ipſi gratiſſimus fuit: nam
in decem circiter diebus quibus Thorunii ver-
ſatus eſt, quinquies Regem inuiſit, quinquies
vtique elegantiſſimas veſtes quas Lutetiâ Dan-
IrER nOLOICVI.u
tiſcum vehi curauerat,mutauit. Famulos ac pe-
diſſequos nouis etiam veſtibus induit: nec iſti
pompæ,quotquot eramus comites, tametſi res
omnes quæ ad veſtitum pertinent, duplo magis
quam in Callia vendantur, deeſſe voluimus.
Diſcedens Legatus Præſtaui ſui, h. e. Oecono-
mi ſiue conductoris vxori, horologium argen-
teum dedit, aliud item hoſpitis ſui vxori elegan-
ti honeſtæque fœminæ, qui & ipſe perhumanus
erat, N. Antonins eyſeleyer, ac quatuor aut
quinque linguarum ſciens.
Profecti Thorunio tria milliaria fecimus, quæ
ſex & ſeptem Gallica ſuperant, manſimuſque in
tXXXXXXXXXXXXXXX:
tatum miſit. Quia apud illum gratia pollebam,
per hos dies iuſſt mihi thedæ ſuæ culcitras ad
dormiendum ſterni, alii in palea iacuerunt.
VIVidimus triginta circiter Callos ex regi-
mento Colonelli D.pieit,Dracones illi vocan-
tur, qui pagum noſtrum pertransierunt: dice-
bant, ſe duubus annis ſtipendium nullum ac-
cepiſſe, itaqueo ex rapto cogi plerumque viuere.
Habent perniciſfimos equos mediocres, enſem
ae bombaram,nula arma quibus ſe contegant.
Habent aliquot currus, muliereſque ſiue coniu-
ges,ſiue concubinas illis impoſitas. In villa qua
eramus, hortea erant ad condendas meſſes cer
tum amplius paſſuum longitudine, in quæ ſex
portis curricula onuſta intrant; eſt quippe illa
regio tritici ferax, nec frugiferis arboribus eget.
Poſt prandium profecti ſumus hine, transiui-
viiij
ai nROLIOERII
muſque per oppidum nomine Raſiniam, vulgo
aſ, Suecis incenſum ac deuaſtatum, in a-
mœno tamen ſitu: inde venimus in oppidum
Laſiniam, Leſſen, ab uſdem Suecis dirutum.
Nihil eſt profec o tam miſerabile tamque hor-
rendum, quam illarum ruinarum facies, videre
homines,qui ſe ante paucos annos, florentis op-
pidi ciues fuiſſe meminerint, in ædifciorum
ſuorum ruderibus atque ſpeluncis quaſi defoſ-
ſos, &, ſi quando exteros homines venientes
aſpiciant, continuo trepidare ac fugere, ſeque
in latibula ſua recondere, qnaſi Suecos ſemper,
aut lupos videant. Id vero nobis aduenienti-
bus factum eſt, ſed cim Illuſtriſ. Legatus in Pa.
rochum loci incidiſſet (nam omnes ſunt ibi Ca-
tholici, res mirandal) ſignificauit illi, nos ad il-
los iuuandos. non etiam fugandos opprimen-
doſque acceſſiſſe, ſeque pacis Internuntium eſ-
ſe. Igitur pius Sacerdos domum ſuam vniuer-
ſam Legato permiſit, quatuor nimirum parie-
tes luteos ac perfoſſos, cum ſtramineo tecto,
quod totâ illâ die perpluerat, nam adhuc reſta-
gnabat conclaue. Cum in illud intraui, ſubridens
mili Legatus. Potiores ( inquit ille) non ſu-
mus antiquâ illâ Imperatrice,auſi tique, quem-
admodum & illa,
Palatino iegetem preferre cdiſi.
At alia res Legatum noſtrum admiratione pe-
e confecit, nam, ciim a luſtrandis Eccleſiæ rui-
nis reuerteretur, conqueſti ſunt quidam ex no-
ſtris, quod quidam Senex, qui aderat in miſera
ac trita veſte, illis tectum commodare noluiſſet:
IrE; POLOICV.
Cum ſuper hac lite cognoſceret Legatus, ſeque
excuſaret Senex, quæreretque Legatus dicis
causâ, quinam ille eſſet, quid ageret, vnde viue-
ret: didicit, illi Scotum eſſe,ante triginta annos
in hoc oppidum veniſſe, ibique incolis piper. pi-
cem, butyrum, aliaque huiuſmodi vendere ſo-
lere, illumque etiam, dum adoleſcens eſſet in
Gallia, Henrico IV. per annum militaſſe. Sub-
iunxit Legato Sacerdos, qui interpres erat, ſe
ſemper audiuiſſe, ſenem illum ex nobili Scotiæ
familia ortum, habereque etiamnum fratrem,
qui alicubi pro Rege Galliæ militatet. Petiit
Legatus, qui de gregario tantum milite intelli-
gebat, quod-nam eius nomen eſſet Reſpon-
ſum eſt, Hailtro vocari, ad hanc appellatio-
nem, nam teſtis ſum,pent conciditLegatus,iuſ-
ſitque ſtatim omnes e comitatu ſuo,qui Germa-
nice loquerentur,vt Senem hunc ampliis inter-
rogarent. Compertum eſt denique, hominem
Colonelli Huilron, qui pro Rege Chriſtianiſſi-
mo duodecim hominum millia ducit, verum ac
germanum fratrem eſſe. Illius flio,qui pedibus
ac capite nudis ſoloque induſio amictus erat,vt
ibi pauperibus moris eſt, aureum nummum Le-
gatus donauit,quod idem Legatus Angliæ fece-
rat,quem pari admiratione ſpectaculum hoc di-
ſtinuit.
At quis iſtud ſuſpicari poſſit Miſeri illi, qui
vix præ nimiis calamitatibus hominum mores
retinuerunt, quique ferarum in ſpeciem ſub an-
tris degunt, fere omnes Latine loquuntur aut
intelligunt. Commodum id mihi fuit,nam pau-.
iROLI OERII
,
per doliorum artifex, qui Latine ſciebat, me in
thalamo ſuo molli pluma linteiſque albis exce-
pit, dum ille cum coniuge in veſtibulo excubias
ageret. cui cum mane ſennenti ſex groſſos, hoc
eſt, tres, aut paulb amplius, noſtrates ſolidos
dediſſem,ad genua mea ſe prouoluit.nam neque
Poloni, neque Sneci, ſiue in bello, ſiue in pace,
quicquam ſoluere heſpitibus ſolent, quamob-
rem nihil illis qum nuda cubicula offerun-
tur: ferunt quippe qui illis regionibus peregri-
nantur, ſuos lectos, ac neceſſariam ſupelle-
ctilem.
VIIMiſſam audiuit Illuſtriſſimus Legatus
in ſacello ſuburbano, quod quidem ſacellum
Piſtore quodam,cum omnia Sueci incenderent,
ſeruatum fuit, quod diceret bſſe Lutheranum,
peteretque, vt ſuis parcerent. Eleemoſynas ibi
plures, tam in Eccleſiam paupereſque, qum
in Paſtorem fecit Legatus. Aduenimus horâ
quarta poſt meridiem Riſemburgum, quoiam
cæteri Mediatores aduenerant. Mihi Molæo-
que idem domicilium, vt alibi, aſſignatum
eſt.
III. Quæ dies Dominica fuit, priuatim
apud Illuſtriſſimum Legatum preces fecimus,
tim ſupellex Eccleſiaſtica Mariæburgi relicta
fuiſſet, nam Ri ſemburgi nulli Catholici ſunt.
At iſtic mihi magni alicuius morbi metus inie-
cus eſt, cim enim Senicula qudam hoſpes
noſtra mani in cubicnlo noſtro flores herbaſ-
que odoriferas ſparſiſſet, quibus tamen non
abhorrui vnquam, tam fortis tamque denſus
IrE iOLOICviI.,
inuaſit mihi cerebrum vapor,vt per horam ocu-
l mihi caligauerint; neque id modo, ſed. cum
diſcuſsâ hac nube aliquid vel Germanice vel
Latine legere voluiſſem, minis intelligerem.
Itaque contuli me in domicilium Legati, aliquo
vel eſu vel potu recreaturus vires meas. Tum
vero lingua mihi titubauit, ita vt vnum pro
alio peterem. Poſt prandium ambulationemque
diſſipatus eſt, quiqui fuit ille morbus. Legatus
Angliæ noſtr inuiſit: Superuenere Hollandici,
deinde aliqui e Brandeburgicis. Oeconomus no-
ſter ad Commiſſaros Polonos iuerat, vt Legati
noſtri nomine moneret illos,num ſequenti die in
loco intermedio adefſe vellent Promiſerunt.
Allatæ ſunt litteræ Lutetiâ, quibus tandem vi-
ctoria de Hiſpanis Marſchallo Caſtilionæo
narrabatur,datæillæ erant i.Iunii.
I. Omnes Mediatores venerunt ad vil-
lam,quæ inter Riſenburgum &nie- erer
media erat, illuc etiam Poloni Commiſſarii ſe
contulere. Dixit ad Pol. Illuſtriſ. Legatus, caæ-
terorum nomine, tempus tandem eſſe,vt ſi quid
haberent, quod ad pacem conferre poſſet, pro-
merent illud, nam niſi ad Suecos aliquid noui
afferrent, continuo omnem tractatum abrupti
iri: loquerentur itaque, quandoquidem Regis
voluntatem nuper clarius intellexiſſent, ac cum
aliis Senatoribus conſilium cepiſſent. Receſſe-
runt Commiſſi & cim per ſemihoram delibe-
raſſent, reuerſi ſunt, ac præfarâ,vt moris eſt,ve-
niâ, Cancellarius, quæcunque in his tractati-
bus facta fuerant,recenſuit, vt ſe faciles ac DD.
is aR OLI OE RII
:::::õ::::::
Mediatoribus morigeros præbuerint, Sueci ve-
rb difficiles, moroſos ac pertinaces: concluſit
tandem, ſe voluntatem ſuam Collegarumque
ſuorum clarius aperire non poſſe, quam, ſi ſua
ipſi mandatainſtructionemque exhiberent. Hc
dicens, Illuſtriſſimo Legato noſtro, cæteris præ-
ſentibus, chartam plicatam dedit, in qua ſubſe-
quentes articuli,quos ex illa deſcripſi, erant hoc
ordine.
Loc i Prſſis Lioia orcpat reſtita-
x.
Leger at conera domm Regiam,abregentur,
iciti erd inte ega frmtr t m -
dilars ex orem, maritma,
egir inice emic ſnnt, lieri er
ex iliii progeniti, trioio ingat, & i Se-
ci edcet.
Sarifactioem Sacr e. ſigtati, domi
Reg egni Ordiner ex Sxxci cint.
t ciſis proteſter iicem ex co-
,rione.
lm Sxeciæ ex vſrpet vitam.
Exſe eſittr.
M imſcrinatir, doe conditioib, totliter
ſtifat. Pruincia aliq Rgni Secie in poſeſ
ſonem Regir cocedat.
Ex ſoci dimittet, toret o afe-
vata reiianttr
Aer accept,tm iſari , Pi-
lai ,eſint, vreſitnrr.
eſe i Seci, i orem eterem, ſol-
iiy.
iER POLOICVI.i
eir,itio inife extortormm eloneorm, pre
terpacta, oderatioi ſiiriſſimorem D D. e-
ditorm perittitr, ti erim dm ii-
ri prixarir illatæ.
Cum hæc coram aliis Mediatoribus legit Le-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Dummodo, inquiunt, illi tres primi articuli in-
concuſſi maneant, ac præcise executioni man-
dentur, quantum ad alios ſpectat, illos veſtro,
llluſtriſſimi Mediatores, arbitrio permittimus.
At vno conſenſu omnes Mediatores reſponde-
runt, tres illos primos articulos a Suecis ferti
non poſſe, nec debere illis proponi, atque adeo
nullam ſperandam eſſe pacem.
Poſt quatuor aut quinque horatum collo-
quium diſceſſum eſt, ac vale- dictum Duci Rad-
iuilio, qui in Lithuaniamtendebat. Narratum
ibi eſt, Antuerpiam Ptincipe Arauſicano ob-
ſeſſam. incluſumque Card.lnfantem.
X. Tranſiit ſummo mane per Riſemburgum
Princeps Radiuilius cum magna impedimen-
torum multitudine ac ſetie, pergebat ille in Li-
uoniam.
Xl. Qui dies profectionis noſtræ e Lutetia
anniuerſarius erat, litteras ſcripſi ad Fratrem &
amicos.
XII. Feſt Riſemburgi celebrat eſt ab Lu-
theranis, qui hanc vrbe ſoli obtinent, ad conſe-
quendam pacem. Adii illorum Eccleſiam Ger-
manicam, audiuique non infacundum Paſto-
rem. A prandio Mariæburgum ſe contulit lllu-
s CAOLI OCERII
ſtriſſimus Legatus, diſtans quinque milliaribus.
Statim atque aduenimus, miſit me Illuſtriſ.Le-
gatus ad Commiſſarios Suecos, vt audientiam
peteret in craſtinum. Nam hinc exceſſerant
Brandeburgici, vt & Sueci viciſſim ex vrbe
emei, ſecundum pacta conuenta in præce-
denti tractatu.Sub noctem Angliæ Legatus. qui
præcedenti die venerat,noſtrum inuiſit.
XIII. Illuſtriſſimus Legatus maie per tres
horas cum Comnifſariis Suecis fuit, quos ad
pacem atque ad inducias diffcillimos inuenit,
quique dicerent idemtidem. Quandoquidem
Poloni reſtitutionem Boruſſiæ noluerunt, cum
illam obtulimus: deinceps, ſi bellum gerimus,
quicquid contingat, non amplis illam reſtitue-
mus. A prandio Illuſtriſ. Legatum Brandebur-
gici inuiſerunt, qui & ipſi ad Suecos iuerant.
Poſt cœnam Legatum Angliæ noſter inuiſit.
Rumor per hos dies increbuit, Principem A-
rauſiæ inacie ab Hiſpanis occiſum, cum ad obſi-
dionem Antuerpiæ ſe accingeret; llatus eſt hic
nuntius Dantiſco,. Iulii ſparſuſque fuerat
mercatore Lubecenſi, qui naue aduenerat.
Quamobrem omnes erant valde attoniti.
XIV. Legatus Angliæ,ex noſtri conſilio pro-
fectus eſt ad Marianam inſulam nuntiaturus
Polonis; Suecos habere octodecim millia pedi-
tum, & quinque millia equitum, quod apopu-
laribus ſuis qui ſub Suecis merebant,didicerat:
Itemque, vt proponeret illis, Suecos inducias
XXXXXXXXXXXXX:
IER POLOICVMI.i
dummodo Rex Poloniæ, titulum Regis Sueciæ
per has inducias non vſurparet. A qua propoſi-
tione, vt poſtea retulit Legatus Anglus, Polo-
ni non admodum abhorruere, ſed dixerunt, ſe
facultate, iſtius propoſitionis acceptandæ, de-
ſtitui; nouaque Regni totius Diæta ſiue Comi-
tiis opus eſſe. Nibhilominus, ſe Regi nuntiatu-
ros, Senatoribuſque, qui illum comitantur ſex
numero,more maiorum.
XV. Quæ Dominica fuit,in Eccleſia Marig-
burgi Miſſæ adfuit Illuſtriſ Legatus. Plurimi
interea milites Sueci, & ipſi Lutherani cele-
brantem Sacerdotem intuebantur, cum noſtra
incredibili patientia, nam poterat eos Legatus
expelli iubere. A prandio Comes Brabe, qui
eXXXXXXXXXXXX
riana inſula.
XVI. Summo mane Angliæ Legatus no-
ſtrum inuiſit, illique quæ cum Polonis egerat,
retulit. Legati Hollandici ſub veſperam Riſem-
burgo,vbi manſerant, rediere.
IL Illuſtriſſimus Legatus Miſſæ inter-
fuit, atque inde Legatos Hollandos inuiſit. A
XXXXXXeXe:
miſſariis Suecis petii, vt tuto ad Marian inſulâ
vbi ſuus Epiſcopus, Cancellarius nempe Po-
lonus, erat, ite ac redire poſſet.Id in gratiam Le-
gati conceſſere illi, tametſi hominem ſuſpicione
non carere dicerent: quam ſuſpicionem depuli
cgo, quantum potui, aſſerens,eſſe virum minimt
:::::õ::::::
o n RO LI OCE RII
malum, vt res eſt.
XVIII. Illuſtriſſimus Legatus vnum e no-
ſtris Elbingam miſit, ad ſalutandum ſiio nomine
Ceneralem de arde, qui oculorum morbo
diſtinebatur, quo minus Mariæburgum venire
XXXXXXXXXXXXXXXXXXX
cœnam venit a Generali de ls Gre, Nobilis
Callus N. de Ocler, qui Legatolitteras ac ſa-
lutationes attulit.
Xl X. Aliquot paginas hiſtoriæ Germani-
cæ Ioannis Sleidani in Latinum verti, vt mei
in iſta lingua profectus, periculum facerem. At
tantæ eſt illa difficultatis plena, vt non niſi ma-
gno labore, ac poſt longam conſuetudinem ad.
diſci poſſit.
o. Ego, Auaugurius, & Doctor Theolo-
gus, poſt tot pluuios dies qui præceſſerant.de-
ambulatum ad pagum iuimus, cumque inolito-
ris domo eſſemus, ſex ibi vidimus milites Sue-
cos, quorum panem deguſtauimus, qui quidem
ex terra molli cui paleæ admixtæ ſunt, confe-
ctus nobis videbatur: micam eius ad Solemvel
ad ignem ſiccant, quam alioquin mandere non
poſſent. Datur illis hic panis ad pondus, quo-
que humidior eſt ac mius coctus.eo magis pon-
derat. Habent præterea tres groſſos quotidie,
qui octodecim denariis noſtratibu; æquiua-
lent. I nunc, & mirare cur tanta alaeritate,his
dapibus paſti, in meliores prouincias inuadant:
Cum ſero reuerteremur, inuenims militem
Gallum,
IrEMOLOCv..;
allum,.N. Deiſj, qui nobis fere omnibus litte-
ras ex Suecia attulerat.
XXI. Cum Legati Hollandiæ apud noſtrum
eſſent, allatæ ſunt Riembargo Principe Si-
giſmundo litteræ per tubicinem,quibus fereba-
tur, Legatos Electorales Regem Poloniæ adiiſ-
ſe ſuper conditionibus ex parte Suecbrum pro-
poſitis, ipſumque illos nullo alio reſponſo daro,
ad Commiſſarios ſuos remiſiſſe, quibusvolun-
tatem ſuam declarauerat. Rogabat interim Le-
gatos Princeps Sigiſmundus, vt Suecos ſpe re-
ſponſi cito faciendi ſuſtentarent. Iuſſit me no-
ſter ſuo nomine ad Principem Sigiſmundum re-
ſcribere opemque ſuam polliceri, ac demde me
ad Commiſſarios Suecos miſit, ad audientiam
in craſtinum poſtulandam. Me Comes Brahe,
Commiſſariorum princeps, ſatis longo ſemone
diſtinuit, dixitque, Collegas ſuos idemtidem
diſcedere velle, eo quod nullum a Polonisre-
ſponſum fieret. Cim illum de litteris Principis
Sigiſmundi deque earum: tenore monuiſſem,
reſpondit: niſi categoricu reſponſum afferre-
tur die ſequenti, Collegas ſtatim poſtxiſum
Legatum noſtrum, Elbingam profecturos. At
conſequentur vos Legati, inquam,ſi quid dein-
ceps boni â Polonis afferatut. Sed nos,replicauit
ille, propoſitis conditionibus non ſtabimus,
quandoquidem intra ſtatutum tempus illas nos
acceptanerunt. Comiter abillo dimiſſus, fdeli-
er omnia Legato retuli.
XII. Poſt auditam Miſſam,cui magna mi-
litum aliorumque Lutheranorum multitudo
:::::õ::::::
C A R E R Ii
curios intetfuit. interim dum in domo priuata
Angliæ & Hollandiæ Legati reliquique vrbis
Caluiniſtæ, poſt reſtitutos in arcem Suecos
conueniunt. Ingreſſ ſunt Vrbem, longo rhe-
darum ordine, tres Electorales Legati, qui ſta-
tim ab Illuſtriſſimo Galliæ Legato audientiam
petierunt. Miſit ad alios Legatus, ſi in domum
Iuam conuenire vellent, aduenere continuo
Hollandi, excuſauit ſe Anglus, ne forte hune
honorem nobis deferret. Ergo cæteris congre-
gatis, Electorales retulere cum multis, v ti ſo-
lent, præfactionibus ac verbis: Regem Poloniæ
ad has denque conditiones deueniſſe, i. r i-
ri po dodeci tnti an pciſcj eſer.
. t interim itio.egr Sei teretx. . x
e , el rb, e ſib vſ iſii iaii Lioni iiſi
reſimeretr, ne fe, Lionit feret, ege
Poſoniæ ior recperindorm ema o abieciſ-
ſ. Arbitrati ſunt inter ſe Legati,hac methodo,
partes conciliandas eſle, ſi dicerent, imiquum
eſſe, quod Rex in Luonia ſibi quicquam relin-
qui vellet. Ex alteraparte,imiquum eſſe, quod
Sueci vellent, vt,durantibus induciis, titulum
Regis Sueciæ ſuſpenderet. Quod ad tertium
ſpectabat,nempe ad terminum induciarum, de-
bere Suecos de quinquaginta annis, quos pete-
bant, demere, & Polonos duodecim,in quos
conſenſerant,addee.
Itaque poſt meridiem, Legatus noſter ſolus
Commiſſi Suecos adiit, fecique ommum rela-
tionem, priuatimque ſuas ipſe rationes addidit,
nec quicquam ab.iis euincere potuit. Rediit ita-
IrE nO LO ICVI.v
que & ad Angliæ Legatum, deinde ad Hollan.
diæ, tum etiam ad Elect. Legatos. vt illis, quæ
geſſerat cum Suecis, referret. Sic factum eſt, vt
idem dies qui mane expectabundos, ac bono-
rum nuntiorum auidos, meridie lætos ac bene
ſperantes viderat, veſperi nos deſperabundos
reliquerit. Plebs interim vniuerſa, quæ aduen-
tantem bonæ ſpei nuntium libentiſſime excepe-
at, compotationibus vbique ſe tradidit im-
merſitque, ita vt non niſi ſequonti die emer-
geret.
I. Summo mane, Hollandi Suecos
Commiſſiinuiſerunt, ſuper tributis maris Bal-
tici, quæ aboleri, vel relaxari certe, contende-
runt.Reſpondere Sueci, quandoquidem bellum
ingrueret, ſe iſtud facere non poſſe. Deinde,hoc
pendere Marſchllo Generali e l Gare, qui
belli, ſtipendiorumque, ac vectigalium arbiter
eſſet. Itaque re infectâ etiam ab Suecis Hollan-
di redietunt. Menidi, ad Hollandos miſit me
Illuſtriſſ. noſter Legatus quibus ſuperiora hc
didici.
Inde Elbingam profecti ſumus, atque in iti-
nere duo fottalitia terreſtria a Suecis ſeruata vi-
dimus. Elbinga ſita eſt in paludibus mediis:
tamque natura,quam arte munia eſt.Fluuium
habet quo alluitur, quoque merces nonpaucæ
vehuntur. Non illa quidem ampla,ſed pulcher.
rima eſt, latiſſimis viis atqu; plateis, domos ha-
bet ſpecioſas ac nitidas ad formamTborunii at-
que Dantiſci Diſploſione trium tormentorum
be llicorum excepti fuimus. Præfectus bellica-
Xij
aR OoLI O E RII
rum machinarum obuim venit Legato, cum
multis Nobilibus in equis, vbique in portis
plateiſque magnusmilitum numerus, tam in or-
dinem, quam in cateruas diſpoſitus fuerat.
Conſpirabat huie pompæ ſerenus ar, fre-
quenſque populus viſendi ſtudio accurrerat.
Cum in hoſpitium peruenit Legatus, Auaugu-
rium ad ſalutandum Mareſchallum mifit, qui.
præ morbo oculorum,domo egredi non potue-
rat. Interim vrbis Magiſtratus, Legatum ſatis
longa oratione ſalutauerunt, petieruntque ab
illo, quoniam in poteſtatem Regs Poloniæ per
hæc pacta recidere debebant, vt pro ipſis inter-
cederet. Accuſabantur illi Cuſtauum aduocaſſe,
&hi ſunt piæ, reformatæ ac Euangelicæ, ſi Dis
placet. Religionis fructus i-
XXIV. Generalem arſchalcum inuiſit
Illuſtriſſimus Iegatus, pet tres horas integras.
Interim Eccleſiam præcipuam liſtraui nullâ re
Catholicis differentem, A prandio Illuſtriſ.
Legatus Epiſtolam ad Magnu,Cabrielem e
arde ſcripſit, Marſchalli filium. Interim dum
ſcribebati corãm illo, extemporaneum hoc Epi-
grammafcci miſique.
dt, ſgne Cmer, d tanſ eiola ſem-
ſ,
neſſt Coiteme, mes ſſ.iæ.
Lecta oci ferirci literadigior r,
fec demm ſ& ſſcipe vot me.
Si vellum e iter Slecor, inere Pooonor
r i iinaſſ perior Patrs.
IrER OLOICvv.e
t bem neſt Secor tinm te Polono,
Exygnetie tm, emmi,ore Ptrem.
Miſerunt ſuum Secretarium ad Illuſtriſ. Le-
gatum Brandeburgicii paulo poſt venere ad eum
Commiſſarii Sueci, fueruntque per duas ſimul
horas. Sub noctem venit ipſe Marſchallus Ge-
neralis,cum Campi Marſchallo Pcrange, fue-
runtque per duas vtique horas: ac denique tam
longis colloquiis factum eſt, vt Sueci decem an-
nos, de quinquaginta quos pro induciis ſtipu-
labantur,demerent.
XXV.Mane Elbingâ profecti fuimus mul-
tique Nobiles Illuſtriſſ Legatum deduxerunt ad
fluuium vſque, extra ſuburbium qui naui tranſ-
eundus eſt. Inde cohorte velitum ad mediam
Mariæburgi viam ſtipati ductique fuimus, alia
nos cohors ſuſcepit ſucceſſiue,deduxitque Ma-
riæburgum. Litteras inuenit Mariæburgi Lega-
tus, quibus Commiſſarii Poloni ſe diſceſſiſſe
ſcribebant reſcripſit ſtatim ad illas ſu manu,
iuſſitque me alias ſcribere, priuato ſuo nomine,
ad Cancellarium Poloniæ, qui itidem priuatim
illi ſcripſerat. Scripſit etiam confeſtim ad Sue-
cos,miſitque ad illos exemplum litterarum quas
a Commiſſariis Polonis acceperat. Illud idem
iuſſit per ſuum Curſorem ſignificari LegatisAn-
gliæ & Hollandiæ,quos in vio obuios habuerat,
& quibuſcum per horam in nemore collocutus
fuerat. Qui quidem ægre ferebant,quod Lega-
tus noſter prior ad Polonos, ſe relictis. tranſiret
negotiumque ſolus onficeret.
:::::õ::::::
Xi
s CaOOILI OEII
XXVI. Profecti ſumus Mariæburgo man-
ſimuſque in oppido Greeee, Lutherano toto,
quod eſt vno vel duobus milliaribus præter
Marianam Inſulam. At hor nonâ cum Lega-
tum domum cdeduceremus, ſuperuenit vnus
Drand. Legatis, qui ad mediam noctem & vltra
Legatum diſtinuit: dum interim cantu,tædium,
noctemque & ſtellas vigiliarum noſtrarum con-
ſcias, falleremus.
XXVII. llluſtr. Legatus ad Commiſſarios
Suecos,ſctipſit vt prolongationem induciarum,
pro octo diebus impetraret, id eſt ſaluum con-
ductum pro Brandeburgicis Legatis,qui vel Ri-
ſemburgi vel Mariæverder morari cupiebant.
Perreximus tranſiuimuſque per caſtra Polo-
norum, vbi illorum tabernacula (ftar vocant
Cermani) conſiderauimus. Res illa valde me
affecit. Tranſiuimus deinde præter murosGrau-
denti, qua in vrbe plurimi Polonorum milites
ſunt. Subſtitimus inde in pago vbi cohortem
equitum vidimus,qui fexrtr vocantur. Sunt
illi omnes Nobiles, lanceiſque vtuntur longis
ac cauatis, cannabique ac colla obfrmatis, illaſ-
que in breui theca ab ephippio pendente figunt,
habent in latere frameam: in ephippio ſclope-
tos, & aliam frameam ſiue enſem ſuſpenſum.
Cæterum galeas, thoraceſque, ac reliqua arma
ex politiſſimo ferro. Illorum quiſque habet vi-
ginti aut triginta equos, quinque præcipuos
quibuſque vtuntur ipſi in prælio; alios pro co-
mitibus proque impedimentis, quœ multa ſunt;
nam omnia quæ ad victi pertinât, ſeci trahunt.
IERPOLOICvi
Ad pagum.qui Thorunio milliari abeſt,adue-
nimus vbi PalatinusBelſenſis Illuſtriſ. l egatum,
quem ſummè amat,expectauit. Noluit cum illo
cœnare Legatus, dedit vero illi Auaugurium &
me, Poſt lautam cœnam remiſit nos elegans Pa-
latinus in rheda, reduxitque nos illius filius
atu maior, ac in tuguiium ſuum abduxit, vbi
pullum Vrſinum, miræ alacritatis ac ioci ple-
num, exhibuit. Poſtquam magnam noctis par-
tem hoc ſpectaculo fefellimus, intrauimus, ne-
ſcio an hypocauſtum, an ſtabulum dicam, nam
mixtæ ibi hominibus pecudes, de loci poſſeſſio-
ne contendebant. Sex inde Palatini ſatellites.
humi iacebant interfectorum in morem: ruſti-
cus hinc domus inquilinus cum vxore, liheris,
ancillis, paleâ plumaque inuoluti erant,in ſcam-
nis quæ circa parietes diſpoſita ſunt, in vno an-
gulo dormiebat Caluiniſta Gernandus, Baronis
Anaugurii Secretarius, in alio noſter Theolo-
gus, ac ne ſe forte calcibus impeterent, ambos
diuidebat ingens Centurio Tartarus, recenti
multoque pro ſua dignatate, fœno decumbens.
Parte alia ad angulum furni, ægrotabat mulier
XXXXXX
Auaugurius, ſe ille Theologo, qui grabatum
inquilini occupauerat, coniunxit. Relictum
ego ſcamni ſpatium, vbi ocreas ſuas, calcaria ac
ſclopettos quidam congeſſerant, intercepi: ac
per infelicem noctem, quæ mihi brumali nocte.
longior viſa eſt, his delitiis incubui. Interea va-
giebat infans,ingemebat mater,altum ſtertebant
Xiiij
asCaOLIOERII
laſſi olidique milites ac lixæ. Qui de nocte ac ſi-
ne lumine iſtuc intraueram, miratus ſum, cum
illuxit. tamiam hominum pecudumque ſtragem
ac colluuiem, emerſique quam potui mature
acdiligenter.
XXVIII. Euigilaui ante Auroram longe-
que per campos cum tubicine noſtro ſpatiatus
ſum. Hora deinde octaua llluſt. Legatus aſcen-
dit cum Palatino in rhedam magnoque ac lon-
go, vt Principum illorum mos eſt,curruum & e-
quitum ordine, Thorunium venimus.Inter eun-
dum vidimus tranſeuntes peditum cohortcs,
quæ a Palatino Ruſcic,ad hoc bellum mitteban-
tur. Paribus illi omnes veſtibus induti erant pa-
ribuſque armis, moſquetis nimirum muniti
Nullibi certt gentium homines magis ad ſpe-
ciem robuſtos ac fortes inuenias: nam ore ipſo
ac inceſſu terrorem incutiunt. Cæterum vni-
uerſi illi Moſchis ac Turcis. horrendas viſu
cicatrices in capite ferunt, quod quidem raſum
eſt, ideoque vulnera conſpicua ſunt. Bis mille
ac quingentos huiuſmodi homines Reipublicæ
ſuis iſte ſumptibus tribuit, nam id Palatinorum
munus eſt. Illuſt.Legatus Thorunium ingreſlus
eſt horâ decimâ pranſitque apud PalatinumBel-
ſenſem, me & Auaugurio conuiuis ſumptis, ihi
& N leter, origine Suecus,at incolatu Po-
lonus, qui Gallice optime loquitur, adfuit: Ad-.
uenit & poſt prandium Bergmannus e Brande-
burgicis Legaris.
Ea ipſa die Thorunium venit Rex Sereniſſi-
mus Poloniæ, Regiomonto. Venerunt etiam
IrERPOLOvICvI.s
Legati Angliæ & Hollandiæ. aanoſxi. Regis
Camerarius magnus Legatum inuiſit.
, V
XXIX. Quæ Dominica fuit, llluſtriſ Le-
XiXXXXXXXXXXXXXXX
egreſſus eſt, ſalutauimus vtique nos Regem
manus oſculo. Ali deinde Legati priuatim Re-
uuſcrunt.
. Legati omnes in domo Cancellarii
mane conuenerunt, vbi erant Commiſſarii Po-
loni. Arbitratus fuerat Cancellarius, vt in hoc
congreſſu omnes ſtarent, propter locorum am-
hitionem. Noluit id Legatus noſter ltaque
primus venit: alii deinde. Primam ſedem oc-
cupauit, ſecundam Legato Angliæ reliquit, a-
lias ſequentes Legatis Hollandiæ. Anglus ſuam
reliquit vacuam, vltimamque poſt Hollandos
cepit. Prior deinde Legatus noſter egreſſus
eſt. Plura illic media ad conſtituendas inducias
propoſita fuere, quæ tam Hollandi, quam Le-
gatusalliæ ſeorſim ſctipſere. quæq:fortaſſe de-
inceps inſeram.
A prandio inuitati ſunt Rege Legati omnes,
vt in Palatium eius conuenirent. Prior aduenit
Legatus Galliæ in rleda regia, quæ deinde ad
Anglum miſſa fuit, maluitque pedibus ille ve-
nire. Intrauere etiam Hollandi in cubiculum
Regium, vbi Rex erat cum ſolis Commiſſariis
& duobus magnis Camerariis. Poloniæ ſcilicet.
qui eſt Caſſ, & Lithuani;. qui cſt Radi-
uilius iunior, filius nempe Commiſſarii. At R ex
Poloniæ, qui coram tota Aula ſæpius profeſſus
;o LOLt OEEII
erat ſe nullam cauſam inuenire, cur tglus
Legatus Callo non cederet, ſe prope menſam
dorſo innitens conſttuit, atque dextris prim
proximumque Galliæ Legatum habuit.ſecundo
Anglum, tertio Hollandos A ſiniſtris habuit
Cancellarium reliquoſque Commiſſarios. Pri-
mus deinde eſt Callus egreſſus omnemque fere
ſecum ulam abduxit. Interea, cim iſte con-
XXXXXX.e-
alii,ſtabant ſedebantque, qui inter ſe ac nobiſc
loquebatur. Profecto iucundiſſimum mihi erat
exaudire illos loquentes variis linguis, Polonic
Italicâ, Anglicâ. Cermanicâ, Gallica, ac denique
quæ vulgaris appellari poteſt,Latinâ. Nec dee-
rant qu Danice & Suecice loqui poterant, ſed
inter illos Germanicâ maxime, quæ nobilior
eſt, vti præſtat. Si non & Hiſpanicam loquen-
res audias, certe permultos ibil tamen Hiſpa-
nicæ factionis miniſtros deprehendas atque
fautores.
Vltim die Iulii, quæ D. Ignatio ſacra eſt,
Miſſam apud leſuitas Illuſtriſ. Cancellarius ce-
lebranit. Inuiſi ego Ioannem Carolum Cono-
parxi, Comitem, virum nobiliſſimum genere
ac virtute, cuius pater Palaiinus fuerat,ac Epi-
ſcopus Culmenſis. Dedi illi litteras Marchio-
nis Rouillaci, Calli, quibus me perhonorifcis
verbis apud illum commendabat, vnde me (qua
comitate ac morum ſuauitate eſt) humaniſſime
excepit. Eſt ille vir elegantiſſimus, decorique
imprimis aſpectus, qui proſua virtute ac pru
IERPOLOICviI. i
dentia, regendæ Alexandri, Poloniæ Princi-
pis, adoleſcentiæ a Sereniſſimo hoc Rege com-
miſſus fuerat. Nuper ille Rege, Abbatia vi-
gintiquinque millium florenorum donatus fuit,
ſeque ideo togæ addixit, maximas Eccleſiæ di-
gnitates iure ac merito expectaturus; quippe
qui doctrinam aliis virtutibus coniunxerit plu-
rimarumque linguarum facultatem ſibi com-
parauerit.Vtque id facilius conucere liceat,ſub-
iiciam hic elegans quod mih, inter alia multa,
ſui ipſius Epitaphium recitauit.
Hiſniam perlſtaxi, cl-
liam perexi,eriiam emeſſim, Begi-m
vii,ggim,Scotim,rdandim,Daiim, Se-
cicn,Moerg.circii, oocoian pertrni, i
Peim vedii: oſſ ibidem me depotr,i-
ls Epitapbim confeci.
O di iactat imir terre mariy,
ic reqie error denie repperint.
Miſſam cum illo audiui in altari, cui S. Stauiſ-
laus depictus eſt, ex cuius gente profectum ſe
eſſe per matrem vir per ſeſe clariſſimus, narra-
uit. Sed nec leue fuit, ad promouendam meam
erga illum beneuolentiam, quod ſe anno rfo.
& icoo. Biturigibus mecum literis ſtuduiſſe re-
cordaretur.
Abbas de Gnieuor, qui in Gallia Legatus fuit.
Illuſtriſ. Legatum ipſa die inuiſit, quæ admo-
dum pluuia atque obſcura fuit.
Ipſa die. Legati Angliæ Hollandiæque Tho-
runio profecti ſunt, Legatus noſter, vt præci
pitis diligentiæ eD meritum minueret, Henri-
iCaoLIoEII
rum Canaxhes, Dantiſci Conſulem,ad Suecos
miſit. qui Legatum Angliæ aliquibus horis an-
teuertit,muonuitque quid eſſet Thoruni factum,
& vt Mariæburgum Elbingâ ſe conferrent, quia
Rex Commiſſariique Poloni Graudentum fe
conferebant.
Ipſa eadem die, bbas Conpacy inuiſit Il-
luſtriſſ. Legatum noſtrum, quem ſuauiſſimo
colloquio diſtinuit, mutuamque beneuolen-
tiam demeriti ſunt. Me Abbas ille deinde in
rheda ſua, abduxit ad Moniales Thorunienſes,
vbi duas ſorores habet.Eſt ille Conuentus ſecus
ripam Viſtulæ,conſtatque octoginta Virginibus
ex optimis familis. Non exiguum iſtud fuit mi-
hi amicitiæ argumentum, quod dilectiſſimas
ſorores, quibus tam pro ſanguinis neceſſitu-
dine, quam pro egregiis meritis redamatur,
oſtenderit. Inde longe lateque per vrbem ac
extra muros,in theda deambulauimus.
Prima die Auguſti, cum Thorunio proficiſci
vellet ad Suecos Illuſtr Legatus, iuſſit me ire ſa-
lutatum ſuo nomine Abbatem de Gnieor, illi-
que litteras a Domino e ge ſcriptas tra-
dere,quibus antiquum aliquot millium, aut
circiter aureorum, nomen diſſoluere rogaba-
tur, aut ſaltem dare idoneum aliquod reſpon-
ſum, reſpondit ille mihi, ſe non verbis tantum,
ſed ipſo facto velle ereditori ſuo ſatisfacere, vi-
ſurumque ſe Legatum Dantiſci,vel alibi in Au-
la Regis, antequam diſcederet. Miſit interim
Palatinus Belſenis ad Legatum noſtrum inſi-
gnem tapetem Turcicum,cuiuo fundus aureo fi
IrE POLOMICVI
lo, floſculi ex elegantiſſimis ſericis coloribus
erant, quem curioſiſſime intuiti admiratique
ſumus. luſſit me ſtatim Illuſtr. Legatus Nobiliſ.
ſimum ac elegantiſſimum, Palatinum adire, a-
gereqe gratias ac vale illi dicere. Iuſſt vtique
me ad Dominum Cſ/ſxi, magnum Regis
Cubicularium atque lli imprimis gratioſum,
ſalutem plurimam fuo nomine offerre,rogare-
que,vt in regia beneuolentia Legatum conſer-
uare vtllet. Comiter ille mihi reſpondit, ſe Re-
giChriſtianiſſimo tam eſſe deuotum, vt tamet-
ſi, ad pedes ſui Regis. ex muneris ſui debito de-
uinctus ſemper eſſet, aduolaturum tamen li-
bentet ad Regis Chriſtianiſſimi obſequia. Cæ-
terum ſuo ſuffragio Legatum erga Sereniſſimf
Pol. Regem non indigere, qui per ſeſe tam cla-
rus ac ob recentia merita, tam gtatus eſſet. Fii
lius deinde Palatini Belenſis, itemque Nepos
Palatin Ruſciæ, Legatum noſtrum diſceden-
tem ſaltatum venerunt, atque iſte ſe ad Regis
Calli exercitus, tria millia militum ſuis ſum-
ptibus ducturum pollicitus eſt. Adolefcens ad-
huc eſt & iam tamen militiæ ſuæ tyrocinium,in
obſidione Rupellæ, poſuerat, vbi cum in mor-
bum incidiſſet, â Regiis medicis diligenter cu-
ratus fuit, hancque Regis erga ſe beneficentiam
clar prædicabat. Exiuimus Thorunio, ac ſe-
quenti nocte Graudeni manſimus, quaterni-
que in pluma fœnoque, humi decubuimus.
II. Anguſti, Quidaini ſiue rien er-
der pranſimus. Legatum noſtr inuiſit lrinceps
Sigiſmundus, qni huc ſe receperat, relicto Ri-
:::::õ::::::
n OLI OO E II
ſemburgo. Reuiſit illum ſtatim Legatus in ca-
ſtro vbi habitat. Mariæburgum ſero adueni-
mus.
III. Legati omnes prandio in noſtri æ-
dibus conuenerunt, perque quatuor aut am-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
ierant, vnde illos per litteras ſuas Legatus no-
ſter euocauerat ad facilioremcougreſlſum. Miſ-
ſus denique fui veſpere ad illos. cum in collo-
quio vn eſſent, in cubiculo Generalis d ſ
Garde:Veneruntqne poſtmodum omnes, pe-
tietunt abillis Legatii quidnam demum articu-
lis,qui Thorunii xxx. lulii apud Cancellarium
Poloniæ a Legato Galliæ propoſti fuerant. vel-
lent reſpondere. ltaque lecti ſunt illi, à Nico-
demo Commiſſario Sueco.ac dum legeret, Le-
XXXXXXXXXXXXXXX
ticulos ex autographo hic deſcripſ.
Fit ici nnov.-
Tam egi e egno Puloni, m Elactori
randedrgico reſtituantr ſe omn in Prxſ
occpat, cum tormenti eic c iii reh d
Polonim nertientil.velti ſyeectie Eccſgſ-
ic, campanr. &c.
P nee i diſceu, nee ante diſeſ pric-
uam ſbditi eigatr, i pri
ri,.
emanean. detiie inoi, peer eegm
Seci ſocomn Lioni occapat, ti n peſſider-
ur ite tmen vt Eueſt ui (influit ille mnDu-
IrER PoLOICVM.a,
nam) t ier iuter Secim e Plonim. ſ
incldet caſrm vncm,r qidem deſrtm,o-
ine Marienbaus.
ſura e priilegi ciitatib, Collegiit, el
priti: comeeieertt,ii ent.
ſ inſcriltr,
Vladiſlaus IV. Rex Poloniaæ, rc.
Ei Chriſtina Regina Sueciæ, c.
M Prſi ectgaſia commerci relimantr
eiim ſft, im qe ernt te ,e.
miſtiie ide.
Mar, i reſtittr,s alit dieb re-
tietr in port Gedeeſi.
eligioni exercitim emnet im eodem t
eat te be,.
eti vomiii, vtrie e-
gi gtr depace perpetu.
garr de tempore ſoco dedrendor exer-
i,r.
De mxoderandis c; cirrſiedis reſoxiis
in Lioi, ee, oo vt ebeiſ.
De ede diiiſaiini, iſfiti, in copiis
Lithie Lioni, eo lecom Lie-
ie, int in poiere Poonorm.
Ctionesdetr,ams ege, m egno Peſo-
i, go Dcat Litani Eieftore rane-
rgice, e iitatit edai egiomonri,
arib indciisſe non perniuros, t naes lii
portſuanr cot egnm Seciis eie qit-
,eri rper iior,traſtet i prrdici
peſeti tractrs.
Ad has propoſitiones noluerunt extemplo
s nOLI OEEnII
reſpondere Sueci, ſed promiſerunt, ſe reſpom
ſuros ſequenti die, hora quintâ matutin, vt
continuo Legati ad Regem Poloniæ ire poſ-
ſent.
IV. Horâ condictâ Illuſtriſſimi Mediatores
ad Caſtrum. vbi habitant Com. Sueci,ſe contu-
lerunt. Dixerunt Sueci, ſe in illos articulos con-
ſentire, ſi quatuor conditiones a Polonis ſibi
concederentur.
r t egima Ciſtinis iopet Secorm,
Gororum,ac Pandaſorom, & g Princeps
sredinari Fibdi.
eP induci nciamtr pro rigins uimq,
i.
decier centea mii haleyorim, pro e-
rir - i
. ſediores, bui traftatu finiſo-
esſie.
Reſpondere ſtatim Mediatores, quod Re-
gemPoloni; reſponſurum putauerunt,initoque
cum Brandeburgicis conſilio, vt ſcitent quid
Dantiſcani, quid Regiomontani, qui Brande-
burgici Electoris ſubditi ſunt, facere poſſent,
nam RegemPoloniæ nonſoluturum quicqum:
tandem Suecis Legatus Galliæ centum millia
florenorum obtulit. At Comes rahe pro Sue-
cis dixit, pro hac ſumma manum ori admouere
non dignari. Concluſum eſt tandem, quia in-
duciæ ſequenti die finiebant, vt, ſi Rex Polo-
ni in primo articulo conſentiret, &, quod ad
ſtcnndum ſpectabat, ſi ad viginti quinque an-
nos
IrERPOLOiICVMI
nos conſentiret,Mediatores poſſent inducias ad
quatuor, aut quinque dies proferre alioquin
belli licentiam fore.
Elegit nos quatuor Illuſtr. Legatus noſter.vt
properantis iret, ac cum tranſitemus pera-
rie. erer, miſit me ad Principem Sigiſmun-
dum, Electoris Patruelem, vt illi exponerem.
in quo ſtatu res eſſent. Graudentum deinde
perreximus, vbi Rex erat, interimque pertrauſ-
iuimus Caſtra, vbi variæ militum colortes
viam nobis longo ordine prætexebant, velites,
quos Coſor vocant, obequitabant,præibant-
qut, quos iucundum nobis erat intueri. Sunt
illi vt plurimm recto agilique corpore,paluda-
mentis ferreis induti, ſclopetoſque in tergo ap-
penſos ferunt. Dux illorum ad Legatum noſtri
accedens, cum aliquibus non inurbanis pro hu-
iuſinodi homine verbis, illum ſalutaſſet, in h,c
verba deſinens, Regi,inquit. noſtro laus & glo-
ria, nobis vero victoria; equum dcinde citatiſ-
ſime impulit. Graudentum nocte aduenimus.
At Legatus Angli;,qui nos ſemi- hora præceſſe-
rat, quaſl aliquid boni nuntii allaturus, Regem
qui ſe lecto tradebat, interpellauit ſuo damno,
nam hanc præcocem ſalutationem,imprudenti;
Rex ipſe aulicique tribuerunt. In Publica Mu-
nicipum æde ſumus diuerſati, culcitrls ego rhe-
dæ, ſummo Legati beneficio decubui, alii fœno,
alii nudo:ſtamno iacuerunt.
Fœnum & auena ab Aulæ Regiæ Marſchal-
lo per famulum qui Latint balbutiebat, Legato
noſtro oblara ſunt: acoeptauit: duæ deinde pi-
CA R i o mii
,
Iciculorum ſutellg cum pane atro allatæ,aſper-
natus eſt. Scilicet huiuſiodi ſunt illæ lautitiæ,
quæ adeuntibus Galiam Legatis, exhiben-
tur.
VQue Dominica fuit, llluſtriſ. Legarusma-
gni Cancellarii Miſſæ in Eccleſia leſuitarum in-
terfuit, quam ille, quinque ſacerdotibus mini-
ſtrantibus rite reuerenterque celebrat; cum
illo ac Referendario Cancellarii domum ſe con-
tulit, in quam poſtmodum alii Legati Palatini-
que, Belſenſis nimirum, Ruſciæ, Cheradiæ, ac
ipſe Caſtellanus Cracouienſis, idemque ene-
raliſſimus Coiepoſx Hoc dimiſſo congreſ-
ſu, Legati domum quiſque redierunt, Palatini
Regem adierunt.
A prandio horterti, Illuſtr. Legatum Galliæ
pet Oœoliſici, fratrem eius qui Legatus nuper
Romæ fuerat, iuſſit in Caſtrum euocari. Caſ-
oſxi, qui in Regis gratia maxime florebat, Le-
gatum in imis gradibus excepit: alii deinde
Legati aduenerunt. Poſtrem Cancellarius a-
liique Palatini. Nullæ in cubiculo ſedes poſitæ;
ata dextris Regis, Legatus Gallicus ſtabat,poſt-
que illum Anglicus, inde Hollandici; ſiniſtris
Regis, Cancellarius, & ali. Per ſeptem horas
& ad decimam vſque nocturnam, protractum
eſt iſtud colloquium.lnterim & Cxnoſxis,
qui, vtveriſimile erat: ex Regis ſenſu imprimis
loquebatur. nihil niſi bellum ſpirabat:aduerſus
Suecos, ictabatquo, ſeomneſque Polonos,bel-
lum per trginta annos gerere mallei,quam in in-
ducias tiiginta antorm.conſenre : deludi
IrE POLOICVMv.s
ſuum Regem, cui tam longus terminus propo-
neretur, quem per valetudinem, inſitamquce(vt
Legato noſtro ſæpius dicebat) familiæ ſuæ, vitæ,
breuitatem. attingere nunquam poſſet, atque
adeo ius ſuum in recuperanda Suecia perſequi.
Quod ad Chriſtinæ titulum pertinet. doloſos
eſſe Suecos, qui illam Principis hereditariæ
Finlandiæ nuncupari velint, nam Principatus
Finlandiæ ad proximum Regis Sueciæ agna-
tum, ex lege Regni, pertinet, quemadmodum
Delphinatus Primogenitis Regum Galliæ, eſt
atttibutus: Et ſic Chriſtinam etiam, ex hoc ca-
pite, Regis Poloniæ fratres filioſve anteuertete
velle, ſi Rex moreretur.
Cæterum de refundendis vllis ſumptibus.
pro deductione Suecici exercitus, ne cogiun-
dum quidem: ſe vtique in cogendo ſuoeuci-
tu ſumptus feciſſe. Num ergo ſunt Sueci p-
tentiores aue terribiliores ImperatoreiTuic.
rum, at, cim ille in Poloniam penettaſſer, vel-
letque aliquam pecuniam quamlibet modicam
Polonis ſibi dari ipſeque Vvalachiæ l rinceps,
cuius ditio potiſſimum infeſtabatur, illam vltro
offerret. Noluerunt Contenti ſint, inuaſores
iſti Sueci) millione thalerorum,quem quotannis
ex Liuonia exigent. Sic fere loquebatur Caa-
noſcius, intimus Regis amicus ac conſiliarius.
At ali paſſim Nobiles Poloni, ſeu vino ſeuiuſts
irâ exarſerant, etiam in contumelias erumpe-
bant, præſertimcontra Oenſtiernas, Vrange-
lium, & Nicodemum, quem ludimagiſtrum
idemtidem appelbbant. Caſanoſxio quilem,
Fii
aoA ROLI O CERII
pro ſua dignitate, maxime quam poteram, co-
miter ac leniter reſpondebam, at aliis, Sueco-
rum rationes non ſimulatt proponebam Quod
idem viciſſim faciebamus, cum alloquebaur
Suecos, vti nos Legatus noſter præmonuerar.
Interim diſcurſabat Agens Imperatoris, modo
hunc, modo illum ptenſando; nam ne hæc pax
inter Suecos, atque Polonos ineatur timet Im-
perator, qui non paucos in hac ula clientes
habet ac beneuolos,ac imprimis Palatinum Ru-
ſciæ ,qui bis mille & quingentos milites ſuis
ſumpnbus, in caſtra adduxerat. Sed nec Rex
OCalli; amicis ibi caret atque fautoribus, nimi-
rum Palatino Belſenſi, aliiſque permultis, qui
mita de Callica comitate prædicant.
Diſceſſum æſt tandem e conſilio Regio horâ
decimâ, cum neque Plat.Belſenſis nec Senior
Legatorum elgii, pedibus amplius conſiſtere
poſſet, quamobremſequenti die vterque lecto
decubuit.
Colloquii huius concluſio hæc fuit, t ex
Poloi. tilm Crif cicederet, ſegine Go-
torem,ad ecorm,c rincipirfini-
i,ſne verboheredtariæ.
t on impediret o minr eſonio Dntiſc-
o,oo po Srri exigent, d trer mees
etgerent pro reffoneſorm ſumptum; a de
re Legati ngii Begiiue ſor Principals
ſcriberent.
tot ver igini inenar, indiar;
coſtutire eſe exaeerait
V Summo mane, Legatus noſtet Henri-
IrERPOLO uICVI.i
cum Caſe Mariaburgum miſit ad Genera-
lem de Garde, alioſque Suecos Commiſſa-
rios, vt illis quæ geſta erant, ſignificaret, pete-
retque aliquot dierum inducias. Scripſit conti-
nuo ad Legatum Generalis, ſe quinque dies
eXXXXXXXXXXXXXXXX
& Stumam, offendimus Canaſiler, ac in media
ſylua ſcripſit Legatus ad Generalem Polono-
rum, vt in hos quinque dies conſentiret Per-
uenit cur ſor iſte noſter, de multa nocte, in Po-
lon. caſtra.Nos vtique nocte Mariæburgum ve-
nimus.
VII. Generalis de s Carde Legatum no-
ſtrum inuiſit, eumque ad Caſtrum. vbi iam alii
Legati erant, deduxit. Retulerunt Legati, quid
cum Rege Poloniæ geſſerant. Conſenſerunt
in reliqua Commiſſarii, præterquam in annos.
Triginta quinque petebant, quinque dempſe-
runt, ac deſcenderunt ad triginta. A prandio
alii Legati rediere ad Polonos, noſter propter
morbum capitis & ad ſcribendas Lutetiam
litteras remanſir, tamque acri dolore preſſus
eſt, vt mediâ ipsâ nocte, omnes vrbis C hirur-
gos atque Medicos iuſſerit euocari. Tandem
auulſo genuino, pauliſper, dum â Curſore Re-
gis Pol. excitaretur, requieuit Nocte ſuperiori
maneque toto Dirſauiæ, quæ Polonorum eſt,
diſploſa ſunt tormenta in Fortalitium Sueco-
rum, quod eſt er altera parte V:ſtulæ: lgno-
rabant ſcilicet prolationem induciarum.
VIII. Illuſtr. Legatus ad Regem Poloniæ
Viij
a ROLI O E RII
,
profectus eſt, qui illi aciem ſuam inſtructam
exhibere, per curſorem promiſit. Mariæburgi
ego remanſi, vt me præcedentibus vigiliis ac
laboribus recrearem. Egrt tamen occaſionem
exercitus luſtrandi prætermiſi, in quo multa
militum genera viſenda erant. At,credo,iam
magnam partem per particulas videramus,
præſertim die vt. eum raudento rediimus.
Nam Huſſariorum cohors, t Caſtris nobis ob-
uia fuit, quo ſpectaculo nihil vidi vnquam iu-
cundius. Sunt illi Nobiles Poloni omnes, equis
præſtantibus inſident, armis lucidis ac ſplen-
didis operti ſunt, ac Pardorum, Leonum. Tigri-
dumque pellibus a tergoamicti, longas lanceas
gerunt, quæ loris ab ephippio pendentibus
ſuſtentantur, quarum in ſummitate infra cu-
ſpidem, vittæ ſiue faſciæ ſericæ reuinctæ vento
impelluntur, hoſtiumque oculos fallunt. Præ-
clara illa ſunt, at riſum on teneas, cum illo-
rum tergo longas alas aptatas conſpexeris, qui-
bus etiam hoſtium equos terrere ſe putant, at-
que in fugam vertere. Equorum fræna argentea
deaurataque ſunt, atque coll orbiculi ac lu-
nulæ argenteæ dependent, lateri frameam, e-
phippio ſclopetos, elauas, malleos,ſecures, en-
ſeſque appendunt. In conflictu primus aut ſe-
cundus ordo tantum, his lanceis vti poteſt, aliis
inutiles fere ſunt, iaque ad alia tela recurrunt.
Qui pretioſas pelles non habent, tapetes hume-
ris ſuis implicant, hoctam ad ſpeciem. quam ad
armorum iuncturas tegendas pertinet. Cæ-
terum homines noſtri,.tam multa hæc impedi-
I R pOLOMICVI.
menta omnino improbant. Egredientes c
caſtris camelos paſcentes vidimus, quorum
tergo ſellæ figuram natura impreſlit. Aiunt,il-
los maximis oneribus geſtandis imprimis elſe
idoncos. Cerie, cim hæc intuebar, itemque
præcedenti die, cum in Eccleſia leſuitarum to-
gatos illos Vvaivvodas conſiderabam,Deum
adorantes, recordabar illius adorationis,quam
Orientales Magi Infanti Chriſto magna pom-
pâ, longoque comitum & camelorum ordine,
(ſi pictoribus ac phrygionibus credimus ex-
hibuerunt.
I Toram diem ſcribendo legendoque in-
ſumpſi, dum interim Rex Poloniæ aciem ſuam
inſtructam Legatis, quos in caſtra euocauerat,
exhibuit : Poſt egregium ſpectaculum, conue-
nerunt in tentorium Regis Legati omnes, qui-
bus dixit, ſe inducias permittere non poſſe,niſi
ad viginti quinque annos, itaque Legatis An-
gli Hollandiæque ſubiratus eſt, qui eum ad
triginta annos venturum Suecis promiſerant.
In caſtris ac ſub tentoriis dccubuit Legatus no-
ſter, vti & præcedenti die fecerat. Lautiſque
conuiuiis Cenerali exercitus exceptus fuit: de
quibus omnibus quia teſtis non fui,non refero.
X. Poſt meridiem reiit Mariæburgum ll-
luſtriſ. Legatus noſter relicto in caſtris Auau-
gurio, inuiſitque Commiſſarios Suecos per
quatuor aut quinque horas. Ibi tandem ſe ad
Conſilium Sueciæ ſcripturos reſponderunt, vt
induciæ ad viginti quinque annos reduceren-
tur atque adeo ceſſationem ab armis, pro
Xiiij
aCAROLI OERII
tribus ſeptimanis, petierunt.
. Illuſtriſ. Legatus ad Regem Poloniæ
rediit Graudentum, obtinuitque(vt Cur-
ſore, nobis,qui Mariæburgi manſeramus. rela-
tum eſt) ſequentem ſeptimanam, pro ampliore
tractatu. Luſtraui egointerim Suecorum caſtra
ac tentoria, vbi certe humanæ miſeriæ ac pra-
uitatis imaginem conſpexi. Vidi hominum vul-
tus, quos quia nec loqui, nec ratiocinari intel-
ligebam. dubitaui an homines eſſent, adeo erant
horridi, ſquallidi, impexi, cæterum laceri, nudi
pedibus, plerique iuuenes agreſtes ineptique:
& iſti Sueci erant, quos ex agris atque aratro,ad
militiam Reſpublica cogit. Notaui iſtos, nam
tum primum aduenerant, optare locum tento-
riis fgendis. Recto illi ordine vexilla figunt, æ-
quo relicto ſpatio, ſingulæque cohortes in li-
neam longam diſponuntur, furcillas ibi, vel ha-
ſtas infigunt, ac deinde huc & illuc diſcurſant
vt ligna,igna, aſſeres vndique conquirant. Hor-
torum domorumque ſepes euellunt atque a-
ſportant, ruinoſas ædes diſturbant, & niſi
ducibus ac centurionibus ſuis ſeuere arcean-
tur, etiam validas beneque conſiſtentes ef-
fringunt, atque ex iſtis fragmentis nidos ſibi, ac
ſpeluncas compingunt. Arboribus deinde, ſali-
cibus nimirum ac fœno, herbis, paleâ ſe inte-
gunt. Parte aliâ Finnos vidi, equites iſti ſunt,
bonoſque ac fortes equos alunt. Inueſtigabam
oculis, vbinam Domini eſſent, nam qui ip-
ſi equites ſunt, equiſones ego eſſe putabam,
adco miſera tenuique veſte ſunt: At eos ſtre-
IrEnꝓOLOICVMI.ar
nuiſſimos eſſe tota eſt experta Germania. Galeâ
ac thorace armati ſunt tantm, nihil habent in
brachiis, nihil in coxis,pallium in poſtilena reli-
gant. Si vincunt, diripiunt omnia, & quælibet
llis lucro cedunt. Si vincuntur, id nullo operæ-
pretio fit, niſi quod nocere deſinunt, cæterum
de illis nulla opima ſpolia reportantur.
Pedites Germani ſe in proximo collocaue-
rant, & quia veterani fere ſunt illi ac plerum-
que artifces, tabernacula ſua omnium melius
conſtruunt, pagos diceres tam bene ædificant
clauduntque ſua puſilla domicilia, ac vt nihil
deſit, quod bene conſtitutas familias deceat,
etiam coniuges habent ac liberos. Cum vltra
pergerem, omnium miſerrimos vidi Scotos,
quos ramuſculi arborum perperam ac nulla
arte congeſti. neque a Sole, neque a pluuia de-
fendunt, nullo ibi ordine iacent, itaque cœme-
terium potius, quam caſtra te videre exiſtimes
Habent illi magna vexilla rubra, in quorum an-
gulo eſt Crux Santandræana alba, in fundo cæ-
ruleo. Aliqui ex illis Catholici ſunt, quos Do-
minicâ die Miſſæ adeſſe vidimus: at nullum,
credo, ſecum in caſtris paſtorem habent. Omnia
hæc caſtra terreſtrium propugnaculorum, quæ
Mariæburgum circundant, ambitu continehan-
tur, ciuiumque hortos qui illic erant, late deua-
ſtauerant.
l. Quæ Dominica fuit, Miſſæ adfuimus,
indeque in aggere, qui ſeeundum flumen eſt,de-
ambulauimus. A prandio Legati Angliæ Bel-
gii que raudento rediere, non tediit uoſter.
v CROLI OE RII
XIII Rediit Mariæburgum Illuſtr. Lega-
tus Caſtris Regis Poloniæ, cum quo longo
tempore collocutus eſt, ac iterum exercitum
perluſtrauit. Sub noctem illum inuiſerunt Com-
miſſarii Sueci.
XIV.Cmiſſarii acMediatores ad Stumſdorf-
fum ſe contulerunt, vt intermiſſos tractatus re-
nouarent. Cum llluſtriſ noſter Legatus media-
tionis tentorium introiit, ibi iam erat Legatus
ngliæ ac Princeps Sigi ſmundus cum aliis Bran-
deburgicis. At Hollandi, neſcio quo prætextu,
tametſi multis ante horis in pagum aduenerant,
in tentorium venire noluerant. Iuſſit itaque me
Legatus noſter, vt eos ſuo & communi aliorum
Mediatorum nomine, inuitarem in tentorium
venire. Reſponderunt mihi illi, ſe gratias age-
re llluſtriſ. Legato Galliæ, itemque Legato An-
gliæ, cæteriim, ſe ampliis velle deliberare,an ad
tentorium irent. ld retuli Dominis Mediatori-
bus. ltaque manifeſta tum fuit æmulatio, quam
in Brandeburgicos hactenus conceperant ac ce-
lauerant, quæ quidem in cauſa fuit, vt ſuadere
Suecis conati ſint, vt vlterius non ſinerent Bran-
deburgicos Mediatorum vice fungi, ſed eos in
hoſtium numero cenſeri debere, quemadmo-
dum Polonos: At alii Mediatores, randebur-
gicos repudiari non poſſe contendebant, vel eo
maximt, qud ab initio illorum opera ac me-
diatio admiſſa fuiſſet Interim Illuſtriſ. Legatus
Calliæ, Secretario Brandeburgicorum dictauit
q oſdam articulos,qui paribus proponerentur,
cos nimirum qui Thorunii coram Rege Polo-
ER POLOMICvMI.X
niæ, in ſcriptis exarati erant. llli poſtea articuli,
Legato Galliæ & Brandeburgicis, ad Polonos
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Sueci ſcripto redegerant. Lecti ſunt vtique illi,
ac ſuper vnoquoque ſententiam ſuam Poloni
dicebant. At id ſine ordine factum eſt. Sed ta-
men non ſine fructu, nam, meo quidem iudicio,
præſtat in medias res ingredi, quam in præfatio-
nibus inutiliter hærere, vt quidam facere con-
ſueucrunt,qui tempus abſumunt,dum de titulis
& nominibus deliberant.
.Relinquebatur arbittio Regis Poloniæ,an
ſcriberet, Pldiſ. ex Polonie. & c. agt Dx
Litlnie, &c. an ſcriberet, ex Pooniæ, -
gr Dx Litnie, &c.
. Sueci volebant ſihi reſtitui ſumptus pro-
pugnaculorum, quæ lilauiæ, Hoftii, alibique
fecerant, aut ea demoliri. At Poloni,& Dran-
deburgici, quorum eſt Pilauia. dicebant, loca ſi-
bi reſtitui debere in eo ſtatu quo nunc ſunt, ſine
vlla refuſione ſumptuum, nec permitti debere
Suecis, vt ea demolirentur: non eſſe indulgen-
dum malitiis hominum.
. Petebant Sueci cautionem dari â Ceda-
nenſibus. Pilauienſibus. E lbingenſibus,. Regio-
montanis, ſe non permiſluros neque claſſem,
neque nauem inſtrui aduerſus Suecos: Re ſpon-
debant Poloni ac Brandeburgici, id quidem
Gedanenſibus peti poſſe, at non ab Elbingenſi-
bus, neque Regiomontanis, qui portus nullos
haberent ſibi proprios, quique a mari diſtarent
CAROLIOCERII
non paruo interuallo. At id tamen contende-
bant Sueci, dicebantque, quo plures haberent
cautiones, eo ſecuriores inducias fore. Perſta-
bant Poloni ac Brandeburgici, dicebantque,has
Ciuitates, Elbingam nim. & Regiomontum,
non habere vlla Regalia, neque portus, & ſi in
his pactis illæ interuenirent, periculum fore, ne
aliquando hinc aliquid iuris in portubus præten-
dere vellent, in præiudicium Regis Poloniæ ac
Ducis Pruſſiæ.
q. Sueci vniuerſam Liuoniam ſibi reſtitui pe-
tunt, vti nunc illam poſſident. At Poloni volunt
excipi eam partem ac ditionem, quæ ad Duciſ-
ſam Curlandiæ pro dotalitio ſuo pertinet, qug-
que poſt eius mortem ad Ducem Curlandiæ,
eius flium redire debet. Id Sueci nolunt, aſſe-
runtque, quicquid intra limites ſit Liuoniæ at-
que ab illis poſſeſſum eſt, ſeruari debere.
.Vt qui velint Pruſſiam relinquere, ac
bona ſua patrimonialia diſtrahere, vt iſtud fa-
cere poſſint, idemque illis liceat, qui ſunt in Li-
uonia,quique ex illa migrare volent.
. Vt exercitus per mare deducatur a Suecis,
volunt Poloni, ac Dantiſcani præſertim Sue-
ci petunt, vt liberum ſibi ſit terreſtri itinere
egredi.
. Petunt Sueci, vt eodem tempore quo e-
xercitus eorum migrabit, eodem Polonorum
quoque emigret. At id Poloni negant eſſe æ-
quum, quum deinceps Pruſſia ad eos pleno in-
re pertineat, liberumque illis ſit,ibi exercitum
habere vel non habere, nec de illa re Sue
IrERPOLOICv.is
cos debere eſſe ſollicitos.
Nolunt Sueci reſtituere Pilauiam, niſi in
fne anni, quandoquidem vſque ad finem anni
portorium tam Gedanenſe, quam Pilauienſe,
pro ſuorum ſumptuum recuperatione exigere
debent: nam ſi reſtituerent Pilauiam, tunc non
haberent poteſtatem cogendi eos, qui vectigalia
ſoluere recuſarent. Itaque Legatus noſter hor-
tabatur Dantiſcanos, vt hæc portoria redimere
vellent, ac certam ſummam Suecis tradere, t
ſtatim e Boruſſia dimitti poſſent.
. Sueci petunt,t,antequam è Boruſſia di-
ſcedant, illis tradatur præſentis tractatus rati-
habitio Polonorum in Comitiis facta: Poloni
dicunt, ſufficere, ſi eractatus a Rege atque
Commiſſariis ſubſignatus ſit, nec expectari de-
bere Comitia,quæ cum aduenerint tamen, rati-
habitionem illam dabunt.
io. Sueci Polonique conſentiunt, vt intra
duos annos locus & dies aſſignentur,in quibus,
ſtantibus induciis, de pace perpetua agi poſ-
ſit.
i. Poloni petunt,i vt vtrinque Legati ſintin
regno Sueciæ & in regno Poloniæ, ad negotium
perpetuæ pacis promouendum,& ad conclian-
dam populorum beneuolentiam. Nolunt id
Commiſſarii Sueci. Quaobrem facile eſt
coniicere, nec eundum Delphos.
. Brandeburgiri repetunt quatuor naues,
quæ Electoris ſui etant At Sueci, quibus hæe
ſæpius fuit recantata fabula, ſurdi ſunt.
. Elbingenſes repetunt ptiuilegi ſua, qua
aroCA ROLI OE RII
inodium illorum defectionis ad Suecos, a Rege
Poloniæ tranſlata ſunt ad Gedanenſes: quæ qui-
dem ſunt, ſigillum Pruſſi & in Comitiis præ-
eminentia,quibus priuilegiis ab antiquo gaude-
bat Elbinga, pro ſua vetuſtate. Huius petitio-
nis rticulum ſeparatum faciunt Sueci aſſe-
runtque, ſe Elbingenſes deſerere non poſſe.
Cum id ſatis acriter diſceptaretur in tentorio
Polonico, ac Gedanenſes fidei ſuæ præmis ſibi
non eripi debere contenderent eos increpuit
Anglicus Legatus, dixitque ſe,qui tum ſub u-
ſtauo militabat. probe memorem eſſe,Gedanen-
ſes non fuiſſe multo meliores his Elbingenſi-
bus, ſed quia Vrbs illorum maioribus viribus
pollebat, idcirco nontam facile Guſtauo ſe per-
miſiſſe ſcire quid tum geſtum fuerit iAt Elbin.
genſes ex ſua infirmitate, fortiori cedere fuiſſe
coactos. Certe. cum id Legatus Anglicus palam
diceret, coram Cancellatio cæteriſque Com-
miſſariis Polonis, pudorem Senatorum eda-
nenſium, qui illi pro ſua dignitate replicare non
audebant,non mediocriter læſit.
Ad quatuor aut quinque heras productum aſt
iſtud colloquium, in anguſto tentorio, vbiſtan-
tes nudoque capite in humenti ſolo, tam Cpm-
miſſarii,quam Mediatores erant. Sub veſperam
inuiſit Legatus noer Suecos, rediitque cum
illis Mariæburgum.
Reuerſus de multa nocte Mariæburguim Le-
gatus, inueniti curſorem N Latou, ui: illi
multas Rege Chriſtianiſ.attulit litteras, mul-
taque de Aula narrauit.
IrERPOLO MICVM.,r
XV.Qu pluuia admodum vti ſuperior dies
fuit, propter beatiſſimæ irginis aſſumptionem,
quam Lutherani non agnoſcunt, Miſſæ cum ll-
luſtriſ. Legato vniuerſi adfuimus. Sub veſpe-
ram Legati Angli,, Hollandiæque noſtrum in-
uiſerunt.
XVl. Ad Stumſdorffum Commiſſarii Lega-
tique redierunt. A prandio, ob æmulationem
quæ inter Hollandos nata erat ac Brandebur-
gicos,duo fuere pro Mediatoribus poſita tento-
ria. In altero Brandeburg. erant, quos adiit Le-
gatus Angli,: In altero Hollandici, quos Lega-
tus Galli;, qui miſit me ſtatim ad Anglum &
Brandeburgicos poſtulatum, quid facto eſler
opus: At illi ſtatim ad Gallum Hollandoſque
tranſierunt. Tum Gallus cum Brandeburgicis,
ad Commiſſarios Polonos ſe contulit: Anglus
cum Hollandis ad Suecos.
In tentorio itaque Polonorum, cum aſſediſ-
ſent; propoſuit Legatus: noſter de ratihabitio-
ne, quam Sueci habere volebant,antequam loca
Pruſſiæ reſtituere poſſent. Poloni contende-
bant, loca ſibi reſtitui debere ſtatim atque tra-
ctatum ſignaſſent, quod feri i ſe promittebant
atque Rege cæteriſque Senatoribns, qui penes
Regem erant. Inſiſtebant contr Sueci, dice-
bantque, ſe non fore ſaris ſecuros, quia in diæ-
ta Polonica poſſent ea omnia reſcindi, quæ.
Rege & Commiſſariis tranſacta & ſignata eſſent.
Ad hæc reſpondebant Poloni, lſtud timeri non
debere,nec fieri poſſe, vt in diæta reſcinderetum
hic tractatus, & quæcunque Cõmiſſariis geſt;
a OOI OERII
eſſent, ob eam rationem, quod illorum poteſtas
atque auctoritas in ſpecial lege fundata eſſet,
per quam cauebatur, ratum habitum iri diæta,
quicquid abillis geſtum ac tractatum eſſet: ac
vt dicta lex reſcinderetur,opus eſſe alia lege no-
ua, quæ ne fieret, & Rex, & Commiſſarii, & re-
liqui Senatores, qui tractatum hunc ſignarent,
intercederent vetarentque, & hanc eſle funda-
mentalem Reip. Polonæ legem, vt viio vetan-
te ac contradicente lex nulla ferri poſlit. Itaque
periculum nullum eſſe,vt hi tractatus reſcinde-
retur, cum Rex, Commiſſarii, cæteriquc Sena-
tores, qui penes Regem ſunt præcipue Archie-
piſcopus Gneſnæ, qui Regni Vicarius eſt ac In-
terrex itemque Generalis, dictum hunc tracta-
tum tuerentur. Addebant etiam, dictâ lege,
quæ in vltima diæta facta eſt,omnem poteſtatem
Reip. in Regem ac Senatores qui illi aſſident,
quique nominati ſunt, fuiſſe tranſlatam, ita vt
excepta contributione generali, & bello offenſi-
uo indicendo, omnia illis permiſſa eſſent, D-
ctatorumque Romanorum loco eſſe conſtitu-
tos.
Alteram rationem ab exemplis petebant
Commiſſarii Poloni, nimirum in vltimis indu-
ciis, quas cum Suecis pepigerant, Suecos illis
reddidiſſe quædam etiam loca, non expecta-
tâ nec petitâ ratihabitione Comitiotum Po-
loniæ.
Idem in tractatibus cum Moſchis & cum
Turcis initis, diſceſſum ab armis fuiſſe,loca quæ
reſtitui debebant,reſtituta: non expectatâ diæte
rati-
IE ,OOLOICVI-
ratihabitione, quæ tamen cim Comitia habita
poſtea ſunt, ſubſecura eſt. Nullam denique, ab
omni æuo, perfidiæ notam Polonis obiici poſſe.
Præter hæc propoſitum eſt de obſidibus, de ſe.
queſtro,de deducenda parte exercitus. Perti-
naciter Sueci contenderunt, ſe nulla loca relin-
quere poſſe. quin ipſa ratihabitio Polonis Co-
mitiis illis eſſet tradita. Interim, dum id feret.
ſe exercitum retenturos,niſi & ipſi Poloni ſuum
dimitterent. Poloni vtique in ſua ſententia per-
ſtitere, velle ſe ſtatim ntque tractatus ſignatus
eſſet, vt Sueci locis Pruſſæ decedent. Mariæ-
burgum ſero rediimus.
XVII. Ad Ceneralem de ſ Grde. & Com-
miſſarios Suecos in caſtro habitantes, contulit
ſeIlluſtriſ. noſter Legatus,vt eos ad ſequeutem
congreſſum præpararet: at illi ob ieiunium quod
ſbi indixerant, duri ac moroſi, Legato miniis
obſequentts fuerunt.
Hæc ieiunia celebrantur ab illis ſemel in ſex
hebdomadis, ac per illa ndiem non comednt,
niſi horâ quintâ pomeridiana, tum ſe poculis ac
cibis. quaſi Bacchanaliorum dies aduenlſſet, in-
gurgitant.
XVIII Rediere tam Commiſſarii, quam
Mediatores ad tractatum; iuit cum Brande-
burgicis Legatis noſter ad Polonos, iterum-
quc de illa ratihabitione.actum, iterum lectæ
exglicatæque Poloniæ leges. Propoſitumeſt â
Legato noſtro. it diuiderentur loca Boruſſiæ
& donec rtifcaiio iaffetretr, Sueci interim
meiam prtei lcotum oruſſiæ tradeent.
A ROLI OERII
:::::õ::::::
mediam retinerent. Pilauiam nimitum, Hof-
ftium, & Elbingam, at reſtituerent Mariæ-
burgum, Braunſbergam, aliaſque vrbes, ſtatim
atque tractatus a Commiſſariis ſignatus eſſet.
Noluerunt Poloni, ac irato ſimilis Palatinus
Belenſis colloquiumabrupit, iuſſit adduci ſibi
currum vt exiret. Continuo iuit ad Suecos Le-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
rent tubicines Polonorum, qui receptui cane-
bant inito breui ac ſalutari conſilio, dixerunt
Legatis, ſc illorum arbitrio permittere, quid de
illaratihabitione ſtatuerent, itemque de termi-
no inducia: um, peterent a Polonis, num idem
ipſis fieri placeret, vt hoc arbitrium Mediato-
ribus relinqueretur. Reſponderunt Commiſ-
ſari Poloni, quandoquidem Rex in vicinia eſſet,
id abillo poſtulandum togaueruntque Legatos,
vt ad Regem tranſirent, qui cis Marianam li-
ſulam caſtra collocanerat. Rediere alii Legati
Mariæburgum. At Legatus noſtet: qui hæc pro
ſua ſagacitate præuiderat, ad Marianam lnſu-
lam poſt Commiſſarios Polonos ſccontulit. Ibi
n veſtimentis noſtris duriter pernoctauimus a-
pud. N Lnbaye, allum, qui nos ad diuerfo.
Tium.ſuum abduxit.
i Quæ Dominica fuit, Miſſam â Can-
,
cellario Polono celebratam audiuimus, ac dein-
de prædicationem Polonicam. A prandio ad
caſtra nos contulimus, ductuſque eſt Palatino
elſenſi Legatus noſter, ad prclarum Mar-
ſchalliCutiæ tentorium,vbi cum Principe Bran-
IrERPOLOICVI.
deburgico aliquo tempore moratus eſt. Intetea
apud Caſanoſxium Legati Angliæ & Hollan.
diæ, non ſine egregia compotatione, conuiuati
ſunt. Ductus eſt ad tentorium Regium, vbi
omnes Palatim aderant, Legatus Galliæ, quem
ſequebtut adhærebantque Brandeburgic. Du-
ctus eſt deinde Anglicus cum Hollandis, con-
cluſumque tentorium. lbi Legatus Galliæ om-
nibus & dignitatis ſui Regis, & induſtri; ſuæ
Xe:t:g
Quod ad rem attinet, noluit Rex controuer-
ſiam præſentem arbitrio Mediatorum permit-
tere, quoniam id facere initio tractatus Sueci
noluerant, cum a Polonis oblatum fuiſſe. At
ſe conſentire vt Sueci, dum illa ratihabitio quâ
tantopere lagitant, affetretur, interim Pila-
uiam ſeruarent: at Elbinga Legato Galli,. vt
ſequeſtro:traderetur cum præſidiariis militibus,
dummod illlSueci naturales non eſſent, ſed
promiſcu ex aliis copiis exterorum.qui in exer-
citu Suecico merent, ſumerentur, ſeque Legato
Callico ſacramento obſtringerert
Cæteræ Vbet ſtatim poſt ſignatum ſe tra-
ctatum, & ſuis Senatoribus ac Commiſsariis,
ſtatim teftiierentur, dumque ſuper illa re deli-
berarent Sueci, in duos dies armiſtitii conſenſit
Rex Polonlg.
Cortin epiſtolam ſcripſit Legatus noſter
ad Suecos, mſtque Henricum Canaes, qui
vndecimatcturia eneralem interpellauit, at
alibs Gommifarios no niſ mane ſequenii ab-
c i
, CAlOLi OERII
locutus eſt qui reſponderunt, ſe quidem armi-
ſtitium recipere, at pro illa die ad locum tracta-
tus ſiſtere ſe non poſſe, quod tamen Legatus
noſter perlitteras ſuas petierat, ac per Auaugu-
rium, quem iterum ante diluculum ad eos mi-
ſerat.
Legatus Galliæ.Hollandiæ, Brandeburgi in
Aarie- Perder illa nocte decubuerunt. Lega-
tus Angliæ in Stumſdorff.
V
.E Mariana Inſula Commiſſarii Poloni,
Legatique Galliæ Brandeburgi, Hollandiæ-
que ad Stumſdorfhium ſe contulerunt. Interim
attulit Suecorum litteras Hent. Canaſer, qui-
nus ſe non latis maturt monitos cauſabantur,
itaque ſe ſequenti dieventuros. Oſtenſæ ſunt
illæ litteræ Polonis, qui diſceſſcrunt in ſequen-
temdiem.Remanſit Legatus noſtttuuſdorffi
cum Brandeburgicis, reliqui aberuu Con-
queſti ſunt apud Palat. Belenſem Ganenſes,
quod Sueci ſuis villicis pecuniam ggerent
aliaſque angarias imponetent. luſſus itaque
ſum a.Legato meo id Legatis aliis repuntia-
re,qſi Mariæburgum ibant, vt Suecis ſignif-
carent.
Interim Legatus noſter per Auaugurium ad
GCeneralem e la Gare ſcripſit, vt. ſuis. Com-
miſſaris Suecicis redeundi ſequenti di auctor
eſſet. Scripſit item ad Regem Poloni,.Italicc,
iuſſerat me Latine ſcribere, vt vtramqutteret
eligeret, ſuam miſit, meam tamen non impro
bauit. Hac nocte pro bono publico, fœno re-
centi iacere pertuli. Soli ego, œconomus, & Ca-
IEn POLOICViI,
aſilbes cun Legato manſimus, dum alii Mariæ-
burgi cutem curarent.
XXIPoſt præteritas pluuias ac nebulas ma-
tutinas, purior dies illuixit, Summo ego mane
pet rorem decurri campos Stumam verſus, vn-
de Stumſdorffum nuncupatum eſt. Stuma pu-
ſillum eſt oppidum aquis cinctum, vbi ante ſex
annos quatiior millia Cæſareorum, qui Sigiſ-
mundo Regi Poloni in auxilium venerant,
manſeriint in obſdione, cum in defendendo
oppido quadraginta ſani milites eſſent, ægro-
tantibus aliis, coactique ſunt abire Cæſarei du-
ce Mansfeldio. Maturis ſolito aduenit ills
die Stumſdorffum Legtus Angli;, acento-
rium Succorum proximt ad tentorium Polono-
rum collotari curauit Poloni ſe ſatis expectari
permiſetunt,dubitabaturque am venirent, ob
deſertiim â Suecis ſuperiori die Vadimonium:
venerunt tndem. Mediatores ex vſi ſolito o-
peram ſum diuiſetunt Anglus & brand. ad
Polonos,i allus & Htipici ad SecosPro.
poſuialusuecs,rlum retinerent,dum
trihiabitio fferreturting ſequeſtraretur:
noluerunt rpoſuit vrilauiam & raunſber-
gm haberent,ſe Eibingamteſtituerent. No-
Iueriit.Tandem poſt fulos circuitus. cim
bernal Piriuſcitiori gradu Lega-
is Cacu folladistrupiſſet, tranſret-
ut iicoſlsaliis Miediatotibus, qui in com-
mtmi tentoro erant, recta ia ad Suecos, in-
gens illumturb, neſcio qio ſubito impulſu. il-
lm circumſtitit atque ad tentorium Suecorum
t.
,Vſ l ii
iij
sCA OLL OERII
proſecuta eſt, itaque admiſſis tantum Legatis
ac orum Secretatriis, qui in tentorio communi
erant, nictu me oculorum Legatus dmonuit,
vt præſto ſſem. & attenderem.
Tum ille anhelans, ac veluti dubiu animi,
oreque adindignationem parato. ViriIlluſtriſ.
iuquit,iiſi quas tandem vobis proioſitiones
fucimus, acccptare volueritis, deſerimus nos
tutumoc negotiumi &in patriam quiſque no-
ſtram cccedimus, teſtaturi vbique gentium du-
ritiem, & pertinaciam veſtram. Deſiderauiſtis
reſpoiſumPolonorum ſuper duobus articulis.
nempeſuper ratihabitione, & annis induciar,
voluiſtis vtique pos in is duobus articulis con-
ſtituet, arbitros: ac pofecto. ſ id etiam con-
ſenſiſſtt Rex Polonianimus nobis erat parti-
q qyean,os.de qubus intet os iſerime
,rat. cumvos trigintapeteretis, Rei Poloni,
viginti quinque ſolp coicederet, & ſc indu-
ciarum teinyum inviinti ſeptem annis cum
inedio ſtatuere: quod. ad reſtitutonem vrbium
ſpectat, ſiud fortaſſequim quodiunc cupitis,
conſtituiſſemus. ltaque ſc nunc iitimauimuj
in tentorio Polonoru., eoſque tametſi. relui-
ctantes ad id damraynus, vt dum ratihabitio
Comitiotum Polon afferiiur. iluiam & Ei-
bingam ſeruetis. Inducieveto adiginti fexan-
nos terminentur, niſ id vultis, iſccdmus, &
res veſtras belli foriunæ commitiiiius. Itaque
deliberate ſtatm inter os, nec quitiiam ncbis
oblquimini. Cimin andem ſetentiam non-
nullu prudenter ſubiunxiſſet Senir Legatorum
E poLOviCvI.
Hollandiæ, breui deliberatione inter ſe habitâ,
dixit Comes Brahe Commiſſionis princeps, ſe
Illuſtriſſimis Mediatoribus gratias agere, pro
opeta tam vtiliter collocata, acceptare condi-
tiones propoſitas, rogareque illos, vt apud Po-
lonos intercederent in aliis articulis minutiori-
bus, duriores ne eſſent, præſertim etiam in pi-
ringii contra Gedanenſes lite, quæ niſi in pactis
generalibus ac publicis contineretur, in priuatis
c,rtt comprehenderetur. Petierunt deinde,
num placeret Dominis Polonis, vt ſe mutu ſa-
litarent. Iuit de illo tentorio ad. Mediatores a-
lios Illuſtralliæ Legatusi comitantibus illum
Hollaidicis, indeque ad Polonos, quo ſe etiam
câptſit pſtea Anglus cum Brandeburgicis.
concluſeruntqu, vt Aglus & Brandeb. Sue-
cos, Gllu, & Holland Polonos ad medium
locum duirent, ad mutuam ſalutarionem,
quod per vibit fii e datiſqlie inuicem
manibus, Cancellarius Poloniæ priur aliquot
verba præftiis eſt,qii pmes Braſt excepit.
Iiieea. Legats noſter boni ominis ivoces ac
vra palam concipiebati &tt reliqua deinceps
æquo iure cmponerent, hortabatur. Ad hoc
ſpecacuſii multa hominum millia copfettim
accureriniqu deinle, vttam felicem nun-
rim huc &iliic ferrent, diſſpani ſunt. Inierea
riien rogaiere Commltfarii Poloi Legatum
nſtr t egem ſequenti tdie adiret, quo
illiannum illum quem,id viginti quinque a
Rigeconcels, adiecerant,rapptobaret. At de
y
iiij
:::::õ::::::
õo ARO L c mi
multa nocte ad illum ſcripſerunt, ne Regem
adiret, quin Sueci Polonos aliquos quos cepe-
rant, remitterent. ld cum feri promiſiſſet Oe-
neralis de i urde vir cum æquus pariter ac
ſtrenuus, tum etiam Legati noſtri ſtudioſiſſi-
mus, licuit Legato noſtro Regem conue-
nire.
Veniam ego diſcedendi Mariæburgum Le-
gato petii, vt me a trium noctium inſomnia re-
crearem, redii itaque in rheda loannis Fenici,
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Domino Buthill.Secretario ſtatus,ac Patre Io-
ſepho, quibus illi de tebus hactenus geſtuis gra-
tulabantur, ac ſuper hoece præſenti Boruſſii
negotio ſolabantur, qaſi illud confici non poſ
ſe metuerent, neſcienres,vtineque nos ipſ ſpe-
rare audebamus, qidibus abhinc horis Deus
Opt. Max. ſolus futri ympori-grudens, fer
permitteret.
Communicat ſunt nobis litter, in tentori
Mediatorum, quibus ferebatur,Marſchallum.
de i Force profligaſſeeiercitum Cæſaris. inter-
fectum Ioannem de ed, Calaſſum vulnera-
tum, Picolominium in fugam conuerſum
,,
oi. Auguſti, ex mandato llluſt. Legati
ſcripſi ad llluſtriſſimum eius Patrem,de ſupe
rioris diei ſucceſſu, ſcripſi etiam d fratrem;i
eiuſque accuratiſſimæ Latinæ Epiſtole eâdem
ivgu reſpondi.Allatus eſt magnus inrerei
iiterruc Galliafaſciculus, qucmuoſter die
, x,
ITE, Rr m , v ,.r
ad Legatm tulerunt. Stumſdorffum. Remanſ
Mariæburgi.
XxII. Actum eſt Stumſdorffii de mino-
ribus articulis, nec parum, vt mihi noſtri retu-
lerunt, tractatus prouectus eſt. E die innu-
meri Poloni, Huſſari præſertim, cum generoſis
equis ac præclaris ornamentis, Stumſdorffium
venerunt, vt ſplendorem ſuum Suecis exhi-
bere nt.
XXIV.Cum Burgrauio Mariæburgenſi ad
tractatum me contuli: qui nos in via iucundiſſi-
mis ſermonibus oblectauit. artholomæi feſtum
erat. itaque mane ſacris adfueram. Cum adueni
Stumfdorffum, duxit:me Illuſt. Legatus cum
Auaugurio ad prandiui, quod illi ſub pellibus.
Palatuus Flenſis parauerat. Miſſam in Can-
cellarii tentrio audierat. A prandio, litteris
ſcribendis addixit me Legtus. dum in tentoriis
hinc inde articulos pacis diſcuteret. Sueci ea
die, xures ſuas ad contemplandos Huſſaros
adduxeraut, non incongruo ſtratagemate,ocu-
los quippe Mediatorii comitatus, a Poſonis ad
XXXXXXXXXXXXXXXXX:
Propoſitum ſt de Duciſſa Curlandiæ. itemque
de religioue qatholica Liuonia permittenda.
Remanſit Stumſdorfi Legatus,redii ex eius
licntia Mariæburg. in rheda Spiringii.cum N.
Lacquio,. qi Dantiſco exulabat. cum ob alias
res, tum pro conſuetudine quam cum Cuſtauo
& Cancellario Oxenſtierna habuerat.
XV. Iterum Commiſſarii, de Religione
p i g ,r:
n o , -
Catholica in Liuonia permittenda,erbafeee
re, ac.cum nihil apud Suecos perfci poſſetiqui
Catholicos prorſus aſperuantui vtritque diſ-
ceſſum eſt,
XXVI. Que Dominica fuit, ſtaui pran
dio Illuſt. Calliæ Legatus inuiſit Generlem dt
la Gare, cum quo erant aliiommiſſarii Sue-
ci, in Caſtello Mariæburgenſi. Per ſeptem ho-
ras cum illis remanſit, nec tamen eos, ad et
quæ relgionem tangunt, mitiores habuit
XXI Reditum eſt ad tractatus.&: cum
omnes Mediatores in Polonorum tentorio com-
ueniſſenti ad eos retulit Legatus noſter, quid
cum Suecis ſuperiore die egerat. ELoctrtis eſt
deinde egatus Angliæ. fetulitque ta.quitunc
de iiſdem Suecis, e quormtentorio reflibatac-
teperat. Nimlrum, co quatuor ttioibus ni-
ti, cur in Liuonia Catholitos eſſe rſerent,
quod pauci ac fere niuilli ibi Cartlic ſent:
quod leges Suecicæ i ſuis ditionibsCatholi-
cos eſſe non paterenturquod in ſuperioribus
Mnduciis, de iis in Liuonia permitteni,ſermo
non fuerat. neque a Poone poſtulariifil: Quod
ſ qui denique in ei Sacetdores eſſentprteret
ab Epiſcopisolonis os mhiiat lepeniert.fc-
que ſiios ſuos Peſiabus ſaltem, Eccleſia-
ſtici: Polhorum,obixsfpre: A is ratio-
nes N al), Regi enatot. quifmper ad-
uenerrt, petit Ccellario veni i ordite re-
ſpondit .
ſ I
il-:
Adprimam quidr, Regem Remqte publi-
caii Polui tantam ihc partej de paucis ac
i ER LOLoiCCvII c,
plebeiis hominibus curam habere, quantam
de optimatlbus & plurimis, quorum animæ æ-
que pretioſæ ſunt, quia Deus non eſt perſona-
rum acceptor. Ad nimirum leges Suecicis
nullam in ſiis prouinciis religionem admittere,
quam Confeſſionem Auguſtanam; reſponde-
bat, neque etiam Liuoniam eſſe membrum Re-
gni Suecic, neque illam Rege Poloniæ in
perpetuum concedi. Ad . argumentum Suei
corum non valere( c dicerent, quia in ſexen-
nalibus induciis,de religione in Liuonia conſer-
uanda, nihil cautum ſit, idcirco in his inducis.
quæ viginti quinque annorum ſunt, nihil caueri
debere, quia modic flud tempus contemni
potuit, magnum iſtud non debet. Deinde, in
ſexennalibus inducs, in parte ſarisfebat Polo-
nis, cum intota Pruſſia religio Catholita per-
mitteretur, neque tmen tunc de religione in
Liuonia conſeruanda obliti fuerat,i ſed malue-
rant illam conſeruari, in prouincia vbi erant
plures Catholici. Qnpd ad . pertinet, nihil a
Suecis timendum eſlt, nam qui Sacerdotes in
Liuoniam mitterentu, tal præditi eſſent pore-
ſtate, vt atplius Epifcopis Polonis hon ſubeſ
fent. At (inquit Legatus Anglitus)dummodo
nullum Catholicæ relſgonis exercitium fat,li-
bertatemiconſcieti peemittentLiuonibus
Succi. Ctedo equidei,((replicauit obie ſ-
xius) ſeſlicet illam, quam homim nemo eripere
poteſt, hoc eſt,credere quod libueritiacin men-
te Deum adorare.AA on eſt illa religio ſifhi-
ciens, opuſque eſttulu externo, viiâ leum
,a cnnoLIo tiI
mente, & corpore colamus, quia mente & cor
pore conſtamus, indigemuſque adminiſtratione
ſacramenterum; quæ in Laicorum poteſtate non
ſunt. ltaque fi libertatem conſcientiæ permit-
tuntiid cum effectu permittendum eſt,nimirum,
vt ſaltem in ptiuatis ædibus, ritus Catholicos
exercere poſſint.
Adiit Suecos Legatus noſter cuim follandi-
cis, & quia nos Suecis in hac parte ſuſpectiores
eramus, rogauit HollandoLegatus, vt ſe ta-
cente.ipſi mentem ac rationes Polonqrum elo-
querentut. Locuti ſunt itaque Hondi. At
Sueci ſemper perſtitetunt. dixeruntque. ſe in-
quiſitionem in Catholicos non facturos vnqu,
nec facere ſolere. lmo ( inquam eg,) qui pro-
XXXXXXXXXXXX
ceſſu prohibebatis, ne ſacri intereſſe poſſent.At
neminem propterea puniuimus ( teſpondit Ni-
codemus.) Sed tot minas,tot pœnas, inquam,
interminamini, vtperinde ſit : nam ſi cui faces
accenſas admoueas,idem eſt, ac ſ illum ba
culis ac fnſtibus cogas apite, vel i,gredi pro-
hibeas, At, inquit ill;nu,quam fuit facta
Stocholmiæ illa l ariſè;ſ.lanien Nonillala
niena fuit. replicaui ego,. ſed iuſtitia: quippe
runc temporis, nou tęgionisuominis eo-
dem ordine apud nos habebantu, quo ſicarii
ac venefici. Pœmituit crtème poſtea ui ad-
diderim.At fuit illa vera &ruculua ani;-
na, cum præcipuos Regui veſtti Sgnatres. qui
purtibus Sigiiiundi ltabant, iququiſſime oc-
IrxR ꝶ oLO iiCVi.
cidiſtis, atque vt crudelitatis veſtræ implaca.
biliſque in Catholicos Reges odii, monumenta
exſtent, longis haſtilibus pia capita, ad metro-
polis veſtræ portas præfixiſtis, vbi hodicque
conſpiciuntur.
Nihil tandem relatum eſt ex hoc congreſſu,
niſi quod Sueci dicerent, ſe inquiſitionem non
facturos in Catholicos At hoc Polonis non
ſatisfecit, ſed, vt Suecos ad aliquid explica-
tius promittendum adigerent, hanc ipſi formu-
lam ſcripto conceperunt, quam verbis tenus a-
XXXXXXXXXXXXXXXXXX:
conſtaret verumtamen illius ſtipulationis, Me-
diatores atteſtationem Polonis darent. Formu-
la hæc fuit.
omie: Carholice reigin i Lioi, ſi-
bereate coſcienti ga-debnt, &ſſ ui im
nianeur, i cult s rit Ctolico ſ ferin
i i nox radi on erit.
Hanc formulam, Legatus Calli cum ran-
deburgicis ad Suecos tulit; at illi, ne in iſto
ſermone caperentur, ſubeſſetque aliqua fraus
ac decipula, nihil prorſus reſpondere volue.
runt, niſi illud, quod Comes Brahe repetiit
ſæpius, Mn inireur: Cumque idemti-
dem relegerent illud ſcriptum, audiui Nico-
demum aliis admurmurantem diſſuadentem-
que: ſunt inqut ie)verba illa caprioſa.
Cui cum alij hac in pirte fdentius crederent.
quia nupir in Bataui Ludimagiſter fuerat.
Dixi ego Bergmatnim ahloqensi oporie-
, r
A u i u L mi
ret illa explicar Germanice: exarſit vir gra-
uis Nicodemus, quaſi honorem eiiis læſiſſem.
Vertantur, inquit, potius Gallice, ſcilicet La-
tine non intelligimus: Nutu intercluſit mili
vocem ac reſponſionem Legatus, cumque ite-
rum Commiſſariis quæſiuiſſet, num aliquid
in gratiam Legatorum facere vellent, ac ſe
magis explicare ſuper illa ſtipulatione, renue-
runt, egredientemque tentorio Legatum, cui
Marchio Sigiſmundus adhærebat, comitari
ſpreuerunt.
Cum ſe adPolonos contuliſſent illi,referrent-
que Suecorum pertinaciam:Ecce derepâte Sue-
ci imperant tympana tubaſque pulſari,vt exirât,
Legatis inſalutatis. umvero excandeſcerePo.
loni, conteſtarique iniuriam ſibi fieri: dum ad-
huc cum Mediatoribus deliberant, hunc ob-
trudi ſtrepitum. Prir Palatinus Belenſis, vit
alioquin ſapientiſſimusi ac humaniſſimus,in has
Gallicas voces etupit, ſrt-Die-, o pen-
ſemt: iſr eſtonner par cer tiniarri ler
e res. uei obieſxius
excipiens Puerorum;, inquit, iſta ſint terri-
culamenta, talis eſt noſtra muſica, cuiab ineun-
te ætate innutriti ſumus: bellum vyliiut Sueci,
bellum habeant. Permulti illa die. quod motis
non erat, etiam ex gregariis militibus, in ter-
toria ſe intruſerant, credo, qui d hoc religio-
nis negotio,rquod omnes affciti agebaturi eru-
Pere iſti, tunultumque intet Huſſaps ic Coſai
cosqui promiſcui eratfeceruni:cimque plu-
rimi vino incaluiſſent,oblatam iri bctaſionem
iEE POLOICvV..
ſacile ſuſceperunt, ac in aliquot obvios Suecos
rruerunt: Qui cum ad ſuos confugiſſent, con-
verunt ſe in Polonos Sueci, qui jam diſceſ-
ſum Mariæ burgum verſus parabant, inuentoſ-
que etiam intra ſe Polonos & incogitantes cæci-
derunt. Exauditus ſcloppetorum cum vocifera-
tione tumultus, pepulit è tentoriis Commiſſa-
tios Polonos ac Legatos, qui medios ſe in ir-
rumpentes Huſſaros coniecerunt. Venerandus
ipſe tam ætate, qum vtraque, & Politica &
Eccleſiaſticâ, dignitate Cancellarius, dum eos
cohibere vult, equotum pedibus penet obtritus
eſt. Cæteri Commiſſarii ac Proceres, itruen-
tium equos frænis prehendebant, miniſque ac
baculorum obiecti prohibebant. Parte aliâ ad
pedites Suecos Legati concurſabant, quos vti-
que iiniumi, odium, æmulatio, excitabant. lam
aliquot pſſus fecerant,jam ſe connerterant,or-
dines duplicauerant, furcillas ſcloppetorum
proiecerant, aut fregerant, ad diſploſionem pa-
rati. Obiciunt ſe iis Legati, Anglus quidem,
lingu. minis ac ſuſionibus, qua Germanic
loquebatur: Gallus vero quod potetat, obla-
tione torporis & citis ſui. At milites, quo-
ruin Prefecti pleriqut brii erant, quique diuer-
ſa imperabant, aliis vt ſe cohiberent, alius.
vt it hoſtes inuadereiti intet ſe tumultuaban-
tur, vapulabantque ab Oſcilibus, qui ipſi inter
ſe dſſdebant. dum lius Legatis paret, aliusâ-
los non gnoſcit: R&eceſſit inde etiam iterumat.
queiterum, ad ingrientes Polonos Legarus no-
ſteri gurcum Latie affaretuti Latine illi vel
n ,
:::::õ::::::
B A I x L ia
pſi gregarii reſpondebant,itaque plus ibi potuit
quam apud Suecos. Ego interea, qui prim m-
litiæ meæ tyrocinia illâ die poſui, ad Commilſa.
rium Oxenſtiernam, qui ſub finem tumultus ab
itinere redierat, conuerſus, poſtulaui, vt homi-
nes ſuos cohiberet. Tres, inquit ille, noſtris
interfccerunt, & noſtros cohibe bimus repri-
mant potis illi ſuos Aduenit tandem Vvran-
gelius Campi Marſchallus, qui ad peditumSue-
corum cohortes accedens,nutu ſolo, ebrios.ira-
tos, ac tumultuantes, compeſcuit, cumque il-
los in cquo ambiiſſet, partem abduxit, partem,
quæ tentorii cuſtodiæ deputata erat, reliquit.
Acceſſit deinde ad Mediatores, qui abeo duos
dies armiſtiti petierunt,quod inconſultis aliis
non auſus eſt concedere. Inde omnesMeiato-
res Cancellarii domum ingreſſi ſunt, vbi erant
alii Commiſſarii Pulori, qui biduum armiſtitii
petitum noluetunt concedere, quin Rex conſu-
leretut.
Fuere permulti quiihoc tumultu, Mariæ-
burgum ſe citatiſſime cqmylerunt, quales Spi-
ringius alique ex diuerſisxrbibusi qui ſe in Re-
gem, Remque publicam Pqloniæ peccaſſe me-
minerant. Ipſe Commiſſtius Nicomus, qui
pertinaciâ ſua, nouiſque diffcultaribus:conti-
nuo ſerendis, alios a bellum impellebt,tantg
metu perculſus eſt, vt cigMariæburgumen-
exanimis cucurriſſet, quini; aut ſeni ,quibus
oppidum cingitur, mœnium & vallprum,ordi-
nibus, ipqe arce aeneralis prſęriâ, th-
tus non fuerit, ſed equos etiam, quibuElbi-
gam
ꝶ P OLO Itves
gam vſque fugeret, anhelans ac balbutiens po-
ſtulauerit. Fuit item alius e Primariis Suecis,
cuius nomini parco, qui addubitare ſe diceret,
num in crure vulneratus fuiſſet, ille tamen ma-
ture aufugerat.ltaque ſingulorum propriæ ſunt
virtutes aut vitia, non vniuerſarum nationum,
quandoquidem apud Suecos, tam meticuloſos
tamque legnes, quam alibi,inuenire poſſis.
XXVIII. Generalis de le Care, Legatum
noſtrum inuiſit, ac de actis diei ſuperioris collo-
cuti ſunt, excuſauitque;, vt potuit, Commiſſa-
xiorum erga Legatos inurbanitatem. Interea
reliqui Legati ad caſtrum iuerunt, noſter non
iuit, vt ſe Commiſſariis Suecis ſubiratum ſigni-
fcaret. At illi tandem aliis Legatis conceſſe-
runt formulem, quam in tentoriis die ſuperiori
reſpuerant. A prandio omnes Legati Neudorf-
fum ſe contulerunt ad Commiſlarios Pol. vt il-
lis dictam formulam traderent. Poloni formu-
lam mutauerunt, redieruntque M ariæburgum
Legati alii, noſter remanſit Stumſdorffii.
XXIX. Toto matutino tempore, alii Lega-
t in Caſtello cum Commiſſariis Suecis fuerunt,
quibus huiuſmodi formul obtinuerunt,quam
Legato noſtro Anglicus miſit per Canaſilem:
Homines Ctbelici, ec. ſibertre conſcie:irm
er reſigion gaiext.
Iui & ego cum Eurebeco Conſiliario Brande-
burgico ad Stumſdorffium, vnde iam Legatus
noſter profectus erat ad Caſtra Regis Poloniæ,
quo vtique nos contulimus : ac inuenimus Le-
gatum noſtrum, itemque Principem Sigiſmuu-
A a
onA ROLIOOERII
.
dum, in tentorio Regio. Rex voluit addi for
mulæ, verbum deotiois, vt ſic formula con-
ciperetur. Diertte conſcienti m c reiigioni
deotionie Cetolic. Statim itaque ſcripſit
Legatus noſter ad Anglum per Canaſilhen, qui
tota nocte Mariæburgum cucurrit.
Xx. Mariæburgum rediimus; Cumque
ſub noctem, Legati omnes in Caſtellum ad Sue-
cos iuiſſent: Sueci quia omnes Commiſſarii non
aderant, non reſponderunt, ſed ſpem fecerunt,
ſe craſtina die, cum alii adueniſſent, reſponſum
gratioſum facturos; itaq; credidimus negotium
feliciter confectum.
Vltima die Auguſti, diuiſerunt ſe Commiſſa-
rii; duo cum Generali de arde, ad Legatum
Galliæ venerunt: duoad Legatum Angliæ, qui-
bus reſponderunt, ſe in formulam Rege Polo-
niæ conceptam, conſentire non poſſe, ſeque ad-
duci per Sueciæ leges in diſerimen capitis, ſi
Catholicæ religionis exercitium in Liuonia per-
mitterent. lntrogreſſus ego in conclaue, vbi
cum Legato noſtro colloquebantur, dixi, hane
ſententiam eos, ſine ſumma iniquitate, tueri non
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
ges Galliæ ſcripſerant, eo quod libertatem con-
ſcientiarum in Gallia pati nolebant.
Reſpondit mihi Oxenſtierna, id â Cermanis
potuiſſe ſcribi, Suecis nunquam,ac per ſuas le-
ges ſolam Confeſſionem Auguſtanam eſſe per-
miſſam. Replicauit Illuſtriſ. Legatus, cur ergo,
ſuperiori die, ſibi cæteriſque Legatis conſen-
iER pOtO ICViI. i
tiendi in formulam ſpem fecerant Cum nul-
lum aliud cgruum reſponſum dediſſenr,diſceſ
ſerunt: ſtatimque omnes Legati, conſilium re-
cedendi Dantiſcum in ſequentem diem ſumpſe-
runt.
Quod cim intellexiſſent Commiſſarii Sueci,
aec ſtatim a prandio, omnes Legatos in Caſtel-
lum venire viderent, vt veniam abeundi pete-
rent,in formulam conſenſerunt, conuerſuſque
ad me Comes Brahe, quem ſatis de illo articulo
ſollicitum per hos dies animaduerterat, dixit:
Liuoniæ Catholici antea libertate conſcientia-
rum de facto gauiſi ſunt: Nunc gaudebunt ex
noſtra conceſſione. Petierunt a Legatis ſuam at-
teſtationem,quod nonintelligebant illi, per di-
ctam formulam, vllam permiſſionem celebran-
d, inLiuonia Miſſœ admittendorumq: Sacerdo-
tum,cedere. Recuſauit Leg.noſter relinquend-
que verbisformulæ ſuum ſenſum,atqne intelle-
ctſ dixit.Neſcio quid ab aliis Legatis,qui & ipſi
tâtopere Miſſa abhorrent,obtinere potuerint.
Scripſit continuo Legatus noſter ad Polonos,
vt ſequenti die, ad locum tractatus adeſſent.
Prim die Septembris, conuentum eſt ab
omnibus tam Legatis, quam Commiſs. Stumſ-
dorfhi. Perlecti ſunt in tentorio Polon.articuli
induciarum,quos iam ſuperioribus congreſſibus
inchoauerant Diſputatum eſt vehementer, ſu-
per articulo ſigillationis pannorum ac ſoqierre
Anglicana. Nam ex quo Elbingenſes Bege
Poloniæ defecerant, omma illorum fere priuile-
gia ad Gedanenſes tranſlata erant,inter quæ erar
A a i
v OLI O E iI
illa ſigillatio pannorum, ſine qua ſigillation
nulli panni in tota Polonia vendi poterant. Pe-
tebat ergo Legatus Angliæ, vt ſocietas lla quaæ
ptius Elbingæ vigebat, reſtitueretur, vtque illa
ſigillationis neceſſitas tolleretur, quam ob cau-
ſam valde cum Polonis altercatus eſt,cim dice-
rent, ſe in præſens, iſtud priuilegium Dantiſca-
num abolere non poſſe,quod lege Comitiali l-
rum erat, opuſque eſſe vt Comitia antea con-
nocarentur, quam id emendari poſſet : tandem
vt illi vtcunque ſatisfacerent, promiſerunt,ſe de
ca re poſtulaturos in proximis Comitiis.
Cum vniuerſos illos articulos ad finem vſque
percurrerunt ac diſcuſſerunt Legati cum Po-
lonis, tranſierunt ad tentorium Suecorum, vbi
hreuiter illis propoſuerunt, quænam fuerant
Polonorum obiectiones. Armiſtitium prolatum
ad tres dies. Rediimus Mariæburgum. Dedi
Illuſtriſ. Legatus Brandeburgicis ingentem fa-
ſciculum litterarum ad Baronem e orte. Scri-
pſit item ipſe d Electorem, & ad Cancel-
larium Oxenſtiernam, a quibus litteras acce-
perat.
II. Septembris, quæ Dominica fuit,a pran
dio Legati per ſex, aut amplius horas, in caſtro
apud Suecos, articulos induciarum diſcuſſe-
runt,interim ex Legati iuſſu, ad cubiculum me
recepi, vt ſcriberem.
III. Redierunt omnes ad Stumſdorffium,
remanſi ego Mariæburgi.
IV. v. VI. & VII Remanſit Illuſtr. Legatus
Stumſdor fhi, ad diſcuriendos omues articulos,
IrEPOLOICvI.
& per hos dies, vt ntium confcerent Com-
miſſarii Sueci,Stumæ Poloni Neudorffii, ipſe
Cancellarius Polonicus, & Palatinus Belenſis
ſub tentoriis dormierunt.
Interea oborta eſt non leuis difficultas, pro-
pter occupatum quoddam Caſtellum Polonis
in Liuonia, quod illi retinere volebant,eo quod
armiſtitium in Liuonia,y per hos dies, non inno-
tuerat. At futilis iſte prætextus vniuerſis Lega-
tis viſus eſt, qui etiam illud caſtrum reddi debe-
re arbitrati ſunt. De illa re tamen ad Regem re-
ferre Commiſſarii Poloni voluerunt.ltaqne in-
terim Commiſſarii Suec Legatique omnes Ma-
riæburgum rediere,die ſeptima de multa
nocte.
VIII. Propter feſtum Natiuitatis F. Virgi-
nis ſacris adfuimus,indeque Illuſttiſ. in Caſtrum
iuit, inuiſitque Generalem ac aliquos e Com-
miſſariis, qui poſt prandium illum reuiſerunt.
Confirmauit nuntium deGalaſſi profligatione ae
morte Cancellarius Oxenſtierna, litteris, quas
ad. Ge neralem ſcripſerat, Magdeburgo datis.
Itemquenuntius aduenit de expugnatione
Francofurti ad Mœnum, dSuecis facta
IX. Quæ Dominica fuit, poſt Miſſam, ad
Stumſdorffium omnes redierunt, & eum Polo-
ni declaraſſent: ſe difficultatem illam, do caſtelli
Liuonici oecupatione. Legatorum arbitrio per-
mittere, paxeſt conclſa, in proximum diem
ſubſignanda: Seripſit ſtatim ad Regem Illuſtriſ.
noſter Legatus, qui quidem Rex Dantiſci erat,
illique hunctambonum nuntium per Oecon-
Aa iij
n ROLI O ERII
mum ſuum miſit. Scriptem ad Generalem
de l Gare, vt idem illi ſignifcaret, ac poſtula-
ret, t nauem Regiam quæ in portu Gedanenſi
multis diebus diſtinebatur,liberaret,vti Com-
miſſarii Sueci pridem promiſerant,id eo die ſta-
tim factum iri,cum pax concluderetur.
X. Articuli pacis it ordinema Commiſſatiis
hinc inde, atque a Legato noſtro,qui ſolus hune
ſiue laborem, ſiue honorem ſuſoepit, redacti
ſunt: acper hunc diemide prærogatuia Legato
rum acriter ac ſtudiost Commiſſariis diſcepta-
tum eſt, cum Legatusalliæ præfurri, Angli
æquari cuperet. Eadem fere inter Electorales
& Hollandos æmulati, quorum tamen maio
paritas credebatur.niſi quod nonnullis,Electme
ales prſtre videbantur.
Certehanctam gauem quæſtionem,pro ſua
dignitate tractare, longioris eſſet otii, quod tui
men aliquando, ſiueme, ſiue aliorum qui hus
iuſmodi, negotiis deputabuntur, gratiâ facete
conabor. Dicam hic modo Illuſtriſſimum Cal
liæ Legatum Chriſtianiſſimi Regis prærogatiuâ
aſſeruiſſe, tribus validiſſimis rationibus, quibut
reſiſti, niſi cum ſumma pertinacia non poterati
Prima quidem aiure. ſecunda poſſeſſione,ter-
tia ab exemplo. Ius iſtud ſumi poteſttam ab an-
tiquitate, quam magnitudine ac potentia regni,
ab auctoritate Eccleſiæ, ſummorumque Pontifi-
cum.qui hunc Regib.Chriſtianis,quaſ filiis ſuis
ordinem aſſignauerunt, leng Regum Gallo-
rum ſerie, lege Salica, aliiſque infnitis, quæ
apud ſcriptores fum rationibus:: Secunda ra-
,EOLOXICVi.,
tio, quâ nitebatur Legatus noſter, erat poſſeſ
ſio recens & vetus, quod in Conciliis antiquis,
quod inconſtituendisBelgii nuperis lnduciis,Le-
gati Calliæ Anglos præceſſerint quod deniue
ipſe Legatus Claudius Memmius, Venetiir,An-
glicum Legatum ſempet præceſſerat. Tertia
tratio ab exemplt, erat in promptu, nimiirum,
quod in induclis ſexetnalibus, quæ medi atione
eotumdem Regum ſancit fuerant,ante ſex an-
nos, Hercules e Crnac. Leg. lliæ.N.oi,
tegatum Aglli præceſſetat. S his rationibus
quæ ad Regem Ghriſtianiſſimum pertinent, ali-
quid addi põſttllegabatMemmius ſuos pri-
uatim labre, tttqie villitercollocatam ope-
-
:::::õ::::::
ram. i,
Aduetſus iſt tationes, nihl aſferebat tega-
tusAngliæ, niſi qod dieebat, otnes Rege pa--
res eſſe, he ſi qucGallis honotis, ae etdinis prg-
rogetiuatfibuterat, id: Patitibus Roms
nis ptofciſtebatut, quorum uctoritatiAnglia
ptidem renunituerat. Q ad eemplm at-
tiet,eius quiniſexei indcs, factumfue-
medicebateam b temfuiſſèquod priorCari
nacæus,Legatus Calli Pruſſiam adenerat.
Sevtique qpiipriior adueniſsetiedem priuilegio
gaudere debere, ſalteaapud Polonos, non im-
pdirei quinit inſtrumento Suteorumj quorum
Regnum -egatus Galliæ adierat, priore loco
.i
ſetiberetur i
Quod ad Electtrales & Holliidos atrinebat,
dicilior erat illorum controuerſiaiquippetam
reeens Reſp. nonadiiodum antiquis rationibus
Aa iiij
sCAROLI ORII
aut exemplis vti poterat, quibus ſe Electoribui
æqualem ferre poſſet. Certe,qui toto tractatus
tempore, ſumma cum æmulatione, Legati Gal-
lici lateri ad hæſerant, preſſerantque ſe, vt illi
XXXXXXXXXXXXX.XXXXX
iura:ereniſſimi Electoris,ſtudioſiſſime contra
Sueccis defendiſſet, ad neutros tunc, in hac ho-
noris ontentione, inclinare voluit. ltaque am-
bo ſe ab illo relinqui indignati ſunt, hæcque illi,
eXXXXXe
parant, quæ proximum Regibus honorem
obtinere dicitur. At iſtud negant Electores, &
tametſi Reip. Venetæ tribueretur, non vtique
Hollandicæ tribui debere, cui ſententiæ non in-
uitus accederem. In hac contentione Eurebec-
quius,Sereniſſimi Electoris Secretarius ac Le-
gatus, non mediocrem operam ac induſtriam
exhibuit, quatuorque Linguarum, quas præter
cæteras perfectiſſime callet, machinis, Polon.
Germ. Gallicæ ac Latinæ, honorem Principis
ſui promouere niſus eſt. Quid autem in hac
tanta re effectum ſit, ſcribam poſtea.
XI. Vti & præcedenti die ac etiam ſequenti
Miſſam, in Cancellarii tentorio audiuimus, ac
toto mane actum eſt de Legatorum prærogati-
ua, cum ſe in omnibus Legatus Calliæ ſuperio-
rem eſſe, Legatus Angliæ in aliquibus tantim,
pati vellet, in reliquis ſe reſtiturum profiteretur:
namque iſte(quod notandum eſt) ad ſupe-
rioritatem, neque prætendit,neque ſperauit vn-
,rEOLOIOIiI..y
quam: ad paritatem ſolummodo aſpirauit, id-
que verbo tenus, nam quotidie Gallicus aliquos
præcedentiæ actus faciebat,quorum hic memi-
niſſe non ineongruum erit.
Primo, ar Maii die, cum in Arce Mariæbur.
omnes Legati ſimul conueniſſent, vt delibera-
rent inter ſe, de propoſitionibus faciendis inter
partes, Legatus Calliæ prior ſedem ſuam ele-
git, quod quidem temere factum non fuit, ſed
id præcise ſtipulatus eſt Gallus, antequamiret,
cum ſuperiore die,ſordonus,Agens Regis An-
gliæ, Legatum Gallicum adiiſſet, cum eoque
prolixe de Regum ac Legatorum prærogatiua-
diſſeruiſſet. Deinde Legati Hollandiæ, quibus
in ſua domo Electorales ex humanitate decede-
bant, in hoc congreſſu Legato Gallico adhæſe-
runt aſſederuntque, cum Electorales Anglico,
qui in ſiniſtra parte erat, aſſediſsent. Præterea
deliberationem ibi factam ſcriptamque Legatus
Calliæ recepit, exemplaque aliis Legatis deſcribi
curauit.
Secundo, in tentoriis ſemper prior locutus eſt
ac propoſuit concluſitque, & cum ſe diuiderent
Legati, vt duo ad Polonos, duo ad Suecos
tranſirent, eligebat ille comiter tamen, quos
adiri mallet, aliiſque legatis fere deſignabat,
quid dicerent.
Terti, Initio tractatus ac ferme per duos
menſes, Legato Callico Hollandi adhæ ſerunt.
nec paſſi ſunt, vt illum Electorales comitaren-
tur; factum eſt deinde propter æmulationem,
qu inter illos creuit, vt Hollandi voluerint
s.XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
excludere, cum dicerent, os inter partes liti-
gantes cenſeri debere, quæ res cm Electorales
valde offendiſset, ordinem ſuum quem hacte-
nus diſſimulauerant, recuperare voluetunt, ac
tum dumum Ptinceps Sigiſmundus, qui antea
ſolus in tentorio communi manebat, dum ſui
Conſiliarii, & Aſseſsores Legatum Angli co-
mitarentur, voluit & ipſe ſerio, & in propria
perſona Mediatorium mtnn obite, exindeque
ſemper cum ſuis collegatis allico Legate,vſq;
ad finem tractatus adhæſit,ita vt Hollandi,non
ſine querimonia, Anglito ſe adiungere coacti
fnt.
Quarto Thorunii, Craudenti & in Caſtris,
cumLegati ſimul Regem adierunt, priorem
Gallum accerſiuit Rex, rhedamque ſuam ad il-
lum miſit,eandemque deinde ad Anglicum. Cir-
cumſtantibus Rogem omnibus Palatinis, Oalli
cus Leg. dextra Regis ſemperſtetit, ac poſt il
lum Anglicus,deinde Princeps Sigiſm. & cim
omnes ſimul ad ianuam cubiculi Regii adeſſent,
Ieg. Gall. piæ ſentibus ae: ſequentibus æteris
prior ſemper ingreſsus eſt prior vtique ac cæ-
cerorum nomine locutus: -
Quintoi cum ampliori ſermone,coramiRege
Commiſſariiſque Polon. loqueretur:Roehus
Honevt, Senior ac Sapientior Legaorm Hol-
landiæ, prioremque, nter diſſerendum,Regem
Angliæ nominaſſet, acideinde Rtgemlalliæi
ſtatim ſe ipſe correxithis verbis,;priorem
(inquit) einare de,i, quæ vox âbomnibus
iE: pooOicCvI.o
notat, & ln veritatis teſtimonium accepta eſt,
ipſo præſette Anglico Legato,nec refragante.
Set, pet decem & amplius ſeſſiones,in ten-
torio Poloforum factas, ſub finem tractatus
nam apud Suecos non ſedebatur) Leg. alliæ
ſemper ſeditprior, hoc eſt, immediate prope
Cancell. Polonicum nolebat tamen Anglicus
immediate poſt Callum ſedere, ſed rogabat
Principem Sigiſmundum,vt ſecundus eſſet, ac
deinde Anglus tertius ſedebat,& donec Callus
adueniſſet, nullus ſedebat.
Septimo, in domo Legati Gallici, pluries
colloquia eonuentuſque facti ſunt ab omnibus
Legatis ipſoque Anglo,at in illius domo nullus
omnino
Octauolitteræ tam Commiſſariis Polonis
quam Suecis, atque ab Electoralibus miſſæ, ſem-
per ad Legatum Galliæ directæ ſunt,quas cum
ille legerat,ad alios perlegendas mittebat,reſcri-
bebatque.
Nono, cum ,. die Iulii,in villam, quæ inter
Riſemburgum & Marianam Inſulam ſita eſt,
omnes Legati conueniſſent, eſſentque ſimul in
eodem atrio, aduenerunt tandem Commiſſarii
Poloni, quibus ingredientibus, prior obuius ire
Legatus Angliæ noi auſus, nutu Callum ad id
iipulit ac pen hortatus eſt cuius rei tam ipſi
Poloni, qum alii Legati teſtimonium perhibere
poſſunt
Decimo, cum in tentorio communi,de nego-
ts interSpiringium eDantiſcanos ageretur.
iuiſſerune Legati, vt Pintiſcani vocarentur, qui
so ,Ii
cm Legatum Galliæ priore loco ſalutaſſent,
Ipſe Legatus Angliæ Callum admonuit, vt eos
intertogaret, quod ſtatim fecit, egitque, vt &
ſemper alis, Præſidem ac Mediatorii Senatus
Principem.
Vndecimo,dicendum eſt cum Cicerone: Con
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
rogatiuam ad Regem Galliæ pertinere, hoc eſ-
ſe in vſu, hoc ex hiſtoria conſtare, fuamque eſſe
ſententiam,at nolle ſe tamen,in re tanti momen-
ti,pronuntiare.
Verum quidem eſt, Ioannem Oxenſtiernam
adoleſcentem viginti quatuor mins annorum,
flium Cancellarii Sueci, vnumque c Commiſ.
ſariis, ſolere dicere, inter conuiuandum, niim
inter eger eſe drimen, oeſe parer eſſe,
quod, meo quidem iudicio, tam temere, ſua ni-
mirum imperitâ iuuentute fretus,dicebat, quam
ſapienter Solon ſuâ ſenectute nitebatur, cum a-
liquid audacius proponeret. Cui quidem ado-
leſcenti, cum nonnulli in Patris gratiam con-
ſentitent, hos etiam rumores ſpargebant, ita vt
ad Legatum Angliæ, perferrentur- Egocerte,
cum dictumOxenſtiernam priuatim alloqueret,
confeſſus eſt mihi, ſe a Patre accepiſſe, in ſupe-
rioribus induciis ſanciendis, eandem difſcul-
tatem agitatam fuiſſe, cumque de illa coneilian-
da ſæpe Commiſſarii,vtrinque egiſſent inter ſe,
agnouiſſe vtroſque Regem Galliæ, inea poſ-
ſeſſione eſſe, ac in Cancellariis Sueciæ ac Polo-
niæ,Galliam ante alia regia, nominatam eſse at-
IrER OLOuiCvI. ir
que prælatam. Cur ergo, inquam, veritatem
quam ſcitis, libere non profertiscur tam ſtrenui
in bello,in conſiliis eſtis tam timidi Tum ille. ſi
ipſi, inquit,.Reges Poloniæ ac Sueciæ coram hic
adeſsent,hanc tantam controuerſiam diiudicare
metue rent, quomodo vultis vt nos Commiſsa-
i,qui Regibus comparandi non ſumus, illam
diſceptare audeamus : At non vos Iudices aut
Legiſlatores hac in re eſse volumus, inquam,di-
cite tantum ac pronuntiate, quid mens veſtr
ſentiat,quid a maioribus, quid a libris, quid ab
ipſa fama, & gentium conſenſu accepiſtis. Re-
ſpondit tandem mihi ille, ſe ſuoſque Collegas.
effeciſse apud Legatum Angliæ,vt Callum prio-
rem in præfationibus pactorum nominari ſine-
ret, dummodoâ nullo Legatorum pacta ſigna
tentur.
Exiſtimauerim profect, Legatum noſtrum,
quâ induſtria, qu animis, qua improbo labore
conſecuturum fuiſse omnia quæ vellet, niſi Ele-
ctoralium ac Hollandorum, qui itidem inter ſe
de honore pugnabant, controuerfia ſuperue-
niſset.
lſta die poſt meridiem, Generales vtriuſque
exercitus Stumſdorffium eonuenerunt. Adue-
nit prior Generalis Suecus qtem ſtatim noſter
Legatus ſalutatum iuit in tentorium; aduenit
deinde Polonus multo maiore numero atque
pompa, nam veſtes Polonæ admodum ſplendi-
dæ ſunt.Equos Turcicos ſplendidiſſimis at
ditiſſimis habenis ephippiiſque inſtructos ad-
duxeruut, erant quippe pluſquam triginta,quo-
e
- CA R .
rum ornamenta, lapillis Turcici ingentibus
vndique confertimque ſparſa eranti ad miracu-
lum ac ſtuporem omnum noſtrum. Hunc item
Generalem Legatus noſtet prior inuiſitu cene-
ralis Suecus qui primus aduenerat, huronem
Oxenſtiernam ex ſorore nepotem, paruumque
Vrangelium ad Polonum ſalutandum miſit.Stas
timque Polonus filium ſuum quatuordecim an-
norum, ad Suecum, magn ſtipant caterua,
miſit.
Paulo poſt, vterque oeneralis c Câriſsariis
in loco medio ſe ſalutauerunt, ducente Polonos
tallico uegato cum Principe Sigiſmundo & E-
lectoralibus,Suecos vero ducente Anglico cum
Hollandis. qui deinde ſeorſim -egatis,in com-
mune tentorium ingreſf ſunt ac collocuti, tam
de ſuis rebus, quam de Legatorum præroga-
tiua.
ii Tandem Septembris illuxit dies, quaæ
laboribus noſtris finem imponere debuit. Pro-
fecto, cim omnes Legati, ob ſuam æmulatio-
nem, animo eſsent aleniſſimo,videbatur rem
conuenire non poſse, ſtringendoſque enſes: re-
cordabantur plerique. ominoſi Colubri, quiai
Auguſti, quo die tumultus factus eſt, ad tentos
tium Mediatorum adrepit, ibique militibus
cæſus quaſi diuerſarum partium vtnenum at
que odium,inMediatoresipſosderiuai debuiſ-
ſet. egatus Angliæ qui Mariæburgo veniebet.
permultos Anglos & Scotos ex Suecicis cohor-
tibus adduxerat, alioſque exexercit Polonico:
Nobis vuique plurimi calli Præfecti, ex eodem
IrE PO LO i VM. s
,
xercitu Polon. opitulatum venerant, quos N.
I o, vir animoſus, quem per hos dies Rex
Chriſtianiſ. ad Legatum miſerat, euocauerat.
At hiPræfecti,non incongruo ſtratagemate,pro-
uiderant, vt ſui milites ſatellitio Commiſſi Po.
lonorum deputarentur, quod ab ipſis Polonis
ignorabatur. Cæterum, in ſumma anxietate,
vtrimque erant Commiſſarii. Factum tandem
eſt, circa meridiem, vt, cum ante januam An-
glici Legati Gallus transiret, ſubito ingreſſus
ſit, Anglumque cum ſuis Præfectis deprehen-
derit, a quo cum exceptus comiter fuiſſet, at-
que ad prandium inuitatus, nullâ deliberatione
remanſit ibi ſolus Legatus noſter,noſque omnes
remiſit, remotiſque arbitris, ſoliilli duo contro-
uerſiam ſuam diremerunt, conſenſumque eſt ab
Anglo, dummodo non ſubſignarentur Lega-
tis Pacta, conſentire ſe, vti Rex Galliæ in præ-
fationibus vtriuſque Partis, prior nominaretur.
Huic conſenſui facillimum noſtio fuit ſe accom-
modate, quippe qui habebat in mandatis ſiue
inſtructione, ne ſe r,mitteret, præter ea qu
Charnacæus fecerat, in ſuperioribus Induciis
paciſcendis. At enim Charnacæus prior nomi-
natus fuerat, nec ſubſignauerat, neque etiam
Anglicus. Cum ergo Memmius noſter certus
eſſet, ſe.priore loeo in vtroque Inſtrumento no-
minatum, acquiqi; qua quidem in re ſuperior:
fuit multoquamharnacæus,qn;rior quam
Anglus, i Poloniam aduenerat, lommius ve-
ro poſtremus auenerat, quatuq, mynſibus poſt
ſrorgium Duglaſſum, Angli Lcatum,
aa A AOLi oE Ir
In hac ſumma, & quæ Principes ſumme affi
cit, honoris contentione, fatendum eſt, Pala-
tinum Beltenſem, eiuſque filios, & præſertim
majorem natu, fdeliſſimam ac ſtudioſiſſimam
nobis operam præſtitiſſe, quippe iſte omnibus
conſultationibus intererat, & quæcumque ge-
rebantur, obſeruabat, referebatque mihi vel
Auaugurio, ſi Legatum adire non poſſet. Ex
illius dialectica deſumptum fuit non leve argu-
mentum,quod ad Legatum noſtrum detuli. Ni-
mirum, quod Colonello Gomme, Anglo,acce-
perat, in inſtructione Legati Anglici caueri, vt
paritatem cum Gallo ſeruare niteretur. difficul-
tatem tamen Tractatui nociuam, hac in parte,
non faceret. Ergo ſ inquiebat Palatinides im-
pune ab hac paritate, ſaltem in aliquo, Legatus
Angliæ deſiſtere poteſt. At vero in Legati Galli-
ci inſtructione cautum eſt ſub pœna capitis,vt
Regis ſui prærogatiuam ſeruet, ſaltem, ne re-
mittat quicquam ab iis quæ Charnacæus obti-
nuit, congruum eſt itaque, vt, poſt tam multas
contentiones, Legatus Angliæ Gallicum ſibi
præferri patlatur.
At tametſi Legato Galliæ, per præfationes ſa-
tisfactum eſſet, ſemper tamen vrgebat, ſe etiam
ſubſcribere velle. Verumtamen Caneellarius
Poloniæ profeſſus eſt, ſe cum Suecis conſenſu-
rum,vt ſine præfatione Pacta ſcriberentur, niſi
Legati conquieſcerent. At, cm idemtidem in-
ſtaret Legatus Calliæ, ſeque rem totam turba-
turum aſſereret, niſi ſibi plen ſatisfieret ,polll-
citi ſunt illi Commiſſarii Poloni,vt coram ipſo
Rege
rrEROLOiCvI. ,
Rege acPalatinis aſſiſtentibus ſubſcriberet.Cum
adhuc dubitaret: Nunquid pluris,inquiunt illi,
præſentiam noſtri Regis, quâ noſtram facis ae-
quienit. Sic ergo res tranſata, vt in communi
tentorio præſeutibus Commiſſariis ac Legatis
articuli lecti ſint, & cum receſſiſſent Legati, a
Partibus ſubſignati. Sic autem ſe habet,
:::::õ::::::
vE RA,
&
EA v r t r i c o oss c n i n r a
ro v LA
Pv;ICO RvI PacrO nvi
p
vCIIs
vioIris x âV ,
Hter
RE q MvA
PO L O v
&
svE c
S c i r s.,
os ereniſſmi, a -reiriſii rinci.
Nac Demii, Demini (DlL
Deigratia ei Poloni, ſ-gni Ducis Litua-
, c. erc. c. atus incyt eipu. Polone
sb
: , ,
uA R mi
Comiſurii, ſco adæe Epiſcey ime
, Pemeſni, oinar Craroien,. Du
eerien, Gexeralis Prepoisſs.
prem ſegi Peies Canxcellar: aphae
Come e Leſo, Palatn elæenſ, ubieſ-
ienſs Prefectur: ſgnr Erneſus DoenboCa-
fellanernaiefr, Derpatenſs, Oepolienſ
Prefect: emigiur de Otox ulei, eferen-
darir egn:: acos à Sobei, Sebieſici, ſ-
ciſ egni, Craſoſii cſi, ſanororenſs Prfe-
cr,otm teſtummueffemierſir,qoor
irſt; ioid cidcæexenuies ite ere-
niſmos c Potenuſſmo eges ac egne oo-
ni, e reci, eoter uli fe,io . DC.
citem, ointeruri e Pucepera
peru, ve Indcis longioribr, inre m-
diationereniſmerpn, Porentimorm Ga-
lie,e ngli Regm liorune Principum,oco
e tempre,e pi pereren Elftirem
Fgicm, re Pm ex iiſdem edia-
toribr, inteparter ynueptm et,egeretur: ſn-
depouam Saerenitare per eiſdem Legatos
IriſuePrinipe Sigſlnm.urco-
em Brandenrgicum, c ſrer ac lgificor
dem Ryentes, Coiiaritm Dtair
Praſi ſegentem, Prfect Proincialem,
enem Georgii d Suxxe..Conſ irim egen-
tem, c Canceliarim: Bernbardum ongſc,
Coſſirim Proipialem; Geergim : en,
Conſirim ſubiulici, Petrum ergx-
manii. Conſ itiſecreritrCCnſii iiniri
Stiinerm,iriſſime o-
IrP R POLOIIvviI.s
gins. egniecis Comſſri. Domino Pe-
rro Puhe, Comite in ſnhg, Libero aroe
indbom, e Dindbom, Regni Sueci Senrore,
Legifero Peſtnnii, onrnorum, & Decar-
lorm; fermanno rangelio. egni Seci Se-
atore, Eeritm Cami reſiaao hære-
it erio in Lergeolm, Sxclſer, Eyiie durato;
chatio eii, egni Sueciæ enatore, er egife
o Mericiæ, ereiario in Coxolm, c. oe
Oxenfieraa xelii, Sereiſmn egin Cofli-
riovſtererioyre, LiberoBarone mhimitbo,Domo i
Foſm.e ieon,cc. Voanne Micoemi.ere-
nſſime Regin Secretario.e a Exercitm Pr
fcim Comiſrio Generali, coneniVe, c i-
terent inprimx Seremiſimi PoreriiiiPrin-
cipi c Domini, Demni LDOVVC Vſi.
Fracie e Varr egi Critia ni ii per /-
lrii Demin Clardii de Meſmes, E-
item.er, Domio dAuaux, Comites
Conſtori ant: S Regiæ aieſA: per Seprex-
trionem extordimarinm erum: ac Sereiſſi-
mi Porentiſmi Prixeipit, e Doix i, Domai
COL, gn riramnie, es. egi, Fiei
Deenſo r,por uſtriſſmum DominmGeorgim
Dogſſium, Eitem unat. S. . . Lega-
riii nec no Ceſſrae repotentitm
Pririm eſgitper iitre. ſagifos. L.
gtor, Domi, ormum emfonaet, Prima
iim in Supreta Hollundi, elandiæ, Pefi-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
cbiium reo, in.ſprem. Frſ Ceris Coſ-
Mb ij
ssAROOLI OE RII
iarim, par rffftm ticati eemr, e
di, miltme git ſem, eo tandem, diis
Mins faente, preitſyue ſllſſſimr Lega-
tr iufaum eem ic egeriipedentib,
em deim,t c prm emoratereniſim
eginn, Aegie Sxeci Commiri de Ind-
ciir d oeqenrem coneeimer, ſiaieri-
mr cocſerimr.-
I. Int Induciæ ex hoc die inter Sereniſſimum
Pricipem & Dominum,Dominum VLA-
DISLAVM IV. Regem Poloniæ, MegnumDu-
cem Lithuaniæ, & c. &c. &c. Dominum noſtr
Clementiſſimum, Suæ Regiæ Maieſtatis Suc-
ceſſores, Reges Poloniæ, Magnos Duces Li-
thuaniæ, Regnumq: Poloniæ, & Magn Ducatſ
ithuaniæ,ex vna, & inter Sereniſſimam Princi
pem & Dominam.Dominam CHRlSTlNAMi
Suecorum, Cothorum, Vandalorumque deſi-
gnatam Reginam, Magnam Pricipem Finlan-
dia, &c. &c. &c. S. R. M Succeſſores, Reges
Suecorum, Regnumque Sueciæ, & Magnum
Ducatum Finlandi, ex altera parte, annis ſe-
quemtibus viginti ſex. â data præſentium com-
putaido,vſque ad primam lulii,ſtylo veteri,An-
no M C. LXI.
I Sit omnium vtrique ante actorum am-
ntia. Inprimis Sacrs Regia Maieſtas, Eiuſquse
Succeſſores, Reges, Regnumque Poloniæ, &
Magnus Ducatus ithuaniæ abſtineant duran-
ribus Induciis omni hoſtilitate aduerſus Regi-
nam, Regnumque Suecorum, eiſque mediate,
vel immediatè ſubiectas Prouincias. Caſtra.Ciq
IrERPOLOvICvI.;
uitates ac Territoria; neque quicquam per ſe,
vel per alios moliantur, aut tentent, tentarive
faciant in horum detrimentum, aut præiudici.
Ad eundem modum Sereniſſima Regina, Eiuſ-
que Succeſſores, Reges, Regnumque Sueciæ
abſtineant durantibus Induciis omni hoſtilita-
te, aduerſus S. R. Maieſtatem, Regnumque Po-
loniæ, & Magnum Ducatum Lithuaniæ,eiſque
mediate vel immediate ſubiectas Prouincias,
Caſtra, Ciuitates, ac Territoria, neque quic-
quam per ſe, vel per alios moliantur, aut ten-
tent, tentarive faciant in horum detrimentum,
aut præiudicium.
III. Sacræ Regiæ Maieſtati, ac Reipub. Po.
lonæ, Sereniſſima Regina, Regnumque Sueciæ
reddat eam partem Pruſſiæ, quam hactenus oc-
cupatam poſſidet: lta tamen,vt Pillauia Electo-
ri Brandenburgico Duci in Pruſſia, immediat
reſtituatur, poſſidenda eodemiure, quod ante
hoc bellum habuit.
IV. In reſtituendis vero locis hoc obſerue-
tur,vt exhibita Commiſſariis Suecicis S. R.Ma-
ieſtatis ratifcatione,nec non interpoſita cauto-
neSenatorum, & Commiſſariorum Polonico-
rum, lege Comieiali, ad latus Regis aRepub.
delegatorum, de tradenda ptimo quoque tem-
pore Reipub. ratifcatione, Mariæburgum,cum
Inſula maiori, Stuma, Btunſtierga,ac Tolxemi-
to. cum eorum Territoriis, deductis præſidiis,
reddantur in manus Commiſſariorum Sereniſſi-
mi Regis ac Regni Poloniæ: Hauptium vero,
&Iuncertreil, præſentibus vtriuſque partis
Fb i
ooC RO LI OEERII
deputatis ſoloæquentur, ſuis cuique fundis, &
bonis relictis: Et Exercitus vtrinque abducan-
tur intra id tempus,eoque modo & ordine, quo
inter Generales vtriuſque partis conuenerit. El
bingam vero, cum priſtino cius Territorio. atq;
Inſula minori, ac munimentis ibi extructis: nec
non Pillauiam, cum ea parte Neringiæ, quæ eo
ſpectat, retineat Sereniſſima Regina, Regnum-
que Sueciæ. donec ratifcatio Reip. Polonæ ſub-
fecuta fuerit: qua tradita, illa quoque loca in-
tra dies quatuordecim,deductis ſine damno In-
colarum præſidiis reſtituat, hoc obſeruato, vt
fortalitia omnia, Elbingæ extructa,relinquantur
eo in ſtatu, in quo nunc ſunt, & eadem cuſtodia,
vt ante hoc bellum.
VPoſt reſtitutionem locorum omnium, ve-
ctigalia in eum mox reducantur ſtatum, & in il-
lud ius, in quo erant ante hocbellum,ſeruata in
omnibus æqualitate,vbi antea fuit.
VI In Liuonia vtraque pars, vti præteritis
ſexennalibus Induciis poſſedit, ita hiſce quoque
poſſideat.
VIL Sacra Regia Maieſtas ac Reſpub. Po-
lona, receptas in fidem ſuam Ciuitates, ac Ter-
ritoriaiEorumque Magiſtratus:Communitates,
Ciues,lncolas,&:Subditos vniuerſos,omni me-
liori modo indemnes præſtet, ac eadem, qua
olim, clementia gratia proſequatur, foueat,
ac tucatut: Gaudeantque vniuorſi & ſinguli
poſſeſſionibus. luribus, Ptuilegris, Conſuetu-
dinibuſque ſuis, tam generalibus accommuni-
bus, qum ſpecialibus. ſine exccptione, quibus
IrER OOLOCCIIt
ante hoc bellum gauiſi ſunt Pr ſertim ver Ci-
uitas Elbingenſis in vſu Sigilli Terrarum Pruſ-
ſiæ, & conſueto ſeſſionis loco conſeruetur,
poſtquam debitum Suæ R Maieſtati Iuramen-
tum fidelitatis præſtiterit. Saluo manente libe-
ro in locis reſtitutis, vti ante viguit, Euangelicæ
Religionis exercitio. Manente quoque hbero
Catholicæ Religionis exercitio, in templo præ-
ſertim Parochiali veteris Ciuitatis Elbingenſis
vti ante bellum.
VIII. Cunctæ actioues adueſus illos, qui
partes Sereniſſimorum Regum,ac Reginæ.Sue-
ciæ quocunque modo ſecuti ſunt, aut ſecuti eſſe
inſimulantur; cuiuſcunque ſint ſtatus, & ordi-
nis, ſiue priuati vixerint, vel ofſcio publico fun-
cti, ac ſeruitiis Regum, Regnique Sueciæ ob-
tricti fuerint, vel inſtituendæ, vel inſtituræ, ceſ-
ſent, Et ſi quæintentatæ ſint, tollantur, omni-
que careant executione in perpetuum. Nec
quiſquam de iis, quæ belli, Induciarumve tem-
pore, & occaſione ciuſdem belli, vel Induciar
interceſſerint, cuiquam reſpondere teneatur.Et
ſi quid in contrarium ſuſceptum, factumve eſt:
ant reſcriptum, vel decretum aliquod inabſen-
tia partis obteutum,id omne ſit irritum,nulliuſ-
que valoris.
I. Si cui, aut quibus nonplacuerit in re-
ſitutis Ciuitatibus aut Territoriis manere, ſed
potius mutato domicilio, ad alios ſe confer re,
liberum ſit,in ſpatio trium annorum, data pr,
ſentium numerando, ſua diuendere,aliis eloca-
re, aut pto ſuo lubitu diſtrahere,ſine vlloim-
Fb iiij
CROLIOERII
pedimento, aut onere ſub quocunque prætex-
tu imponendo, ſaluis antiquis Ciuitatum iuri-
bus,ac conſuetudinibus.
X. Si quiExulum,qui extra Sueci apud Polo-
nos verſantur ,& partes Sereniſſimor Regum
Poloniæ ſecuti ſunt,in patriam redire,quacunq:
de cauſa voluerint,ſaluum quærant cductun:
quo impetrato,fruantur beneficio legum,& ſta-
tutorum RegmiSueciæ.
XI. Acta,Iudicata,& Decreta,cuinſcunque
fuerin Inſtantiævel Iudicii, Inſcriptiones, Con-
tractus,Tranſactiones, aliaqne omnia,ſquæ ſta-
tui publico, vti is fuit ante bellum, non dero-
gant, vel hiſcepctis per expreſſum non ſunt
reſeruata,) bellivel Induciarum tempore, ſiue
Magiſtratuum autoritate, & iudicialiter, ſiue
extraindieialiie geſta.frmum robur obtineant,
ęqut ac ſi priorererum ſtatuomnia actafuiſſent,
nec vlla vnquam Regiminis, & Magiſtratunm
mutatio interueniſſet.
XII. In locis quocunque tempore iuxta pa
cta præſentia reſtituendis relinquantur bonâ f
de omnia mobilia Eccleſiarum, quæ in præſens
reperiuntur, vti ſunt vaſa at veſtes ſacræ, cam-
panæ, aliaque ad vſum Eccleſiaſticum ſeruien-
tia: tum libri Cancellariæ, Priuilegia, & acta
publica. Si quæ tamen temporum iniuri a mi-
lite ſunt direpta, aut aliorum negligentiâ cor-
rupta, vlterior in idinquiſitio non inſtituatur,
nec quiſquam ad reſtitutionem teneatur. Tor-
menta item bellica & Bombardæ maiores, quæ
tempore occupationis inueutæ fuerunt, & ad-
Prs poLOiCv.
huc in reſtituendis Ciuitatibus vel locis ſunt,
relinqtantur.
XII. De iisi quæ durante bello, iure fiſci
cuiquam adempta,& velfſco illata. vel aliis do-
nata ſunt, ita conuenit, vt immobilia,ſiue Regis
& Reipub. ſiue etam priuatorum ſint bona,
quorum donationes ttinque factæ ſunt, ſi do-
natariis iam tradita ſint, antiquis poſſeſſoribus
reſtituantur : Si ver nondum tradita, maneant
penes Dominos; cefſantibus de cætero omni-
bus quæſtionibus, actionibuſque ratione redi-
tuum ſiue ex publicis,ſiue priuatis bonis perce-
ptorum. Mobilium etiam donationes & largi-
tiones vtrinque factæ, ſi ante has Inducias exe-
cutioni non fuerint demandatæ. itrita ſint, tra-
ditæ vero,poſſeſſoribus modernis relinquantur.
Ceſſantibns quoque eorum nomine omnibus
actionibus, irritiſque obligationibus, quibus a-
pochæ authenticæ, ſiue aRegum locum-tenenti-
bus, ſiue ab Offcialibus Camerarum Regia-
rum, ſiue etiam ab ipſis donatariis, ſine fraude
datæ,dummodo de iiſdem donationibus per au-
thenticum inſtrumentum conſtet, ſolutionis fa-
ctæ opponi poſſunt.
XIV. Commercia priſtina inter vtrumque
Regnum, & Prouincias ſubiectas reſtituantur,
& in veteri exercitio conſeruentur, tedeant-
que omnia in eum ſtatum, in quo ante hoc bel-
lum fuerunt, ab omnibus nouitatibus,oneribuſ-
que hoc bello inductis,vindicata.
XV. Defluitatio mercium ex Mag. Duc. Li-
thuaniæ, nulla ratione in flumine Duna imue-
o,C noLI oE ,
diatur, ſitque ea in dicto fliine vectigalium
ratio impoſterum, quæ fuit ante hoc bellum.
XVI. Subditi fugitiui bag. Ducatus Lithu;
& Duc: Curlandiæ, quicunque in Liuonia re-
perti fuerint, ſuis Dominis reddantur, quod vi-
ce verſa de ſubditis fugitiuis ex Liuonia iMag:
Ducat: Lithuaniæ, & Ducat: Curlandiæ feri
debet.
XVII. Exercitus omnes, exceptis præſi-
diariis, tempore ſupra defnito ab vtraque par-
te ex Prouincia deducantur, & quidem Sueci-
cus per mare. Si tamen Equitatui intra aſſisnati
temporis ſpatium traiiciendo nauium copia non
ſuppetierit, liber illi & innorius tranſitus,qum
bre uiſſimo itinere, per terram in ditiones ipſo-
rum, ſine damno Incolarum Begno Poloniæ
mediatt, vel immediate ſubiectorum, concedi
debet. Quod itidem obſeruetur, ſialiqui pedi-
tes dicti Exercitus Suecici dimiſſi fuerint. Iuſti-
tia vero per Præfectos indilata bonâ fide admi-
niſtretur damnum & iniuriam paſſis.
XVIIl. Iniurias tam perſonales, quam rea
les, ſub haſce Inducias incidentes vna pars de
altera non vindicabit, ſalua Iuriſdictione ordi-
naria cuiuſque partis, ſed iuſtitia ab Ofhciali-
bus & Magiſtratibus competenter requiratur,
eademque indilata adminiſtretur : Seueræ po-
næ in violatores pacis, fide publicâ roboratæ,
exerceantur, nullæque repreſlaliæ, aut arreſta,
tum terrâ, quam mari, ratione cuiuſcunque in-
iuriæ, niſi iuſtitia pluribus vicibus legitimere-
petita nou adminiſtretur,admittantur: & ſi qn,
rx PoLOiCV. ;
atte hocbellum, ſiue etiam durante bello con-
ceſſa ſunt, caſſentur, ita tamen, vt quibus con-
ceſſa ſunt, iuſtitia adminiſtretur.
i . Quod ſi quid grauius inciderit, quod
violationem Pactorum concernere videretur,
dentur vtrinque Commiſſarii, qui loco aliquo
ad fines Liuoniæ aſſignando conueniant, & con-
tronerſias exortas ſopiant, decidantque.
. Pro maiore ſecuritate, & ne quicquam
hiſce pactis contrarium, durantibus Induciis,
quopiam cmittatur, Ordines Regni Poloni,&
Mag. Duc. Lith. promittant & fde iubeant, Re-
gem Poloniæ & eius fratres,Eorumque Succeſ-
ſores ac Poſteros durantibus Induciis,er Regno
Poloniæ Magnoque Duc Lith. & omnibus Eis
ſubiectis Prouinciis, atque ditionibus,nihil mo-
lituros, multo minus hoſtile quicquam tenta-
turos, aduerſus Sereniſſimam Reginam, eiuſq;
Succeſſores, Reges Regnumque Sueciæ.Eiſque
ſubiectas Ditiones ac Prouincias.Ciuitares,Ca-
ſtra Munimenta ac Territoria: & ſi quidquam
tentauerint, id impedire, ae præuenire tenean-
tur.
i. Sacra Regia Maieſtas & Reſpub. Po-
lona aduer ſus Sereniſs. Reginam, eiuſque Suc-
ceſſores,Reges, Regnumque Sueciæ, ſubiectaſ-
que Ditiones ac Prouincias nullis nauibus vel
claſſe maritima vtatur, vel aliis quibuſcunque
auxilio ſubmittat,durantibus lnduciis, Et Dux
in Pruſſia,Dux Curlandiæ, & ex Staribus Pruſ-
ſiæ Regalis Ciuitates Maiores caueant, ſe non
permiſſuros hoſtile quicquam ex portubus ſuis
s nnOI OE ni
Reginæ. Regnoque Sueciæ, ſubiectiſque diti
nibus. ac Prouinciis illatum iri directt vel indi-
recte.
XXII. Durantibus ae currentibus hiſce In-
ducus agatur de pace perpeeualoco ac tempore,
interuentuque Principum Mediatorum,de qui-
bus inter Partes, curâ ac diligenti Illuſtriſ Du-
cis Curlandiæ conuenerit: ltatamen, vt ſi tra-
ctatus pacis perpetu, ſemel,aut iterum non ſuc-
ceſſerit, frm, nihilominus, & inuiolabiles ma-
neant Induciæ, vſque ad exitum hiſce pactis
præfinitum.
XXIII.Si qui Regum, ac Principum Chri-
ſtianorum hiſce pactis ex vtraquo parte includi
voluerint,ſit ipſis eius facultas, modo ſe ad iſta,
intra quinque ab hinc menſes declaraue-
rit.
XXVVt hiſce pactis frmius inſiſtatur,
certque conſtet, bona fide ea ſeruatum iti, hoc
modo conuenit, vt redditis vtrinque procura-
toriis Dominorum Commiſſariorum, pacta hæc
manu, & Sigille Eorundem roborentur. & in-
uicem tradantur. Tum vt Sacra R Maieſtas
Poloniæ ſecundum præſcriptam formulam ea-
dem quantocius confmet & antequam vllius
loci fiat reſtitutio, ſuam confirmationem tradat.
Deinde, vt Sereniſſima Regina Sueclæ ſolenni
inſtrumento, illa nomine ſuo, e ſem Sleciæ,
per fubſcriptionem Dominorum Regni ueciæ
Adminiſtratorum rata habeat:Et Reſpub. Po-
lona eadem in Comitiis primo quoqt tempo-
re uelebrandis, ſolenniter approbet, & confoct
IrE, PoLOICVI. s
inſtrumento ratifcet. Qua quidem Inſtrumen-
ta ſolennia ad formulam præſcriptam nulla vo-
ce, aut ſyllaba mutata, per vtriuſque partis
Commiſſarios deputatos,quanto citius poterit,
ad limites Tertitoriales inter Elbingam & Ma-
riæburgum, ſine vlla mora, & excuſatione red-
di vtrinque ac recipi debebunt. Ad cundem
modum Sereniſſimus Elector Brandenburgi-
cus. Dux in Pruſſia, Dux Curlandi, & ex Or-
dinibus Regalis Pruſſiæ Ciuitates Maiores lite-
ras ſuas Reuerſales, quibus ſecuritati Sereniſſi-
mæ Reginæ ac Regni Sueciæ cauebitur, ante
reſtitutionem Elbingæ, & Pillauiæ tradant. A
ctum Stumſdorffi,die i. Menſis Septemb. ſty-
lo nouo, Anno M. DC. XXxV.
Hos articulos die ra. eiuſdem Menſis, in
Caſtris ad Quidainum, quo omnes Domini
Mediatores, promonendæ Begiæ ratificatio-
nis cauſa, conuenerant, proximo Dominis
Commiſſariis loco ſubſcripſit. Chriſtianiſſimi
Regis Legatns, coram Sacra Regia laieſtate,&
Dominis Commiſſariis ar Senroribus Regni,
ad latus RegisComitiali autoritate præſen-
tibus.
Eoſdem vero die & loco ſupradictisratos
habuit Sacre Regia Maieſtas.ſe-
quenti. modo.
Lis iV. iigrati xex P-
lonis, agns Dx Lirbni, rt. t. c. Si-
:::::õ::::::
:::::õ::::::
s CAxOLI oE I
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
ifttor d ,ctam, mrere editio-
e Sereiſimorm Galiæ, c g Bir iæ
en, iime Picipm,de Pce, at ſd-
ciir cm Serepi,i Principe c Domia Cri-
fine ecorm, Gotor, andaſorqqe
deſgas ſegina, ags Prineipe Finlndi, c.
s crc. Coſngies iiora, ego Secis
i congreſ cim Sereitiurit ei, egi e-
.
cie Commirieenti patit, vti erbote
ifrsſnt expreſ, inſert, iniorn,,ſfte-
runt, coelſerunt.
Hic ſupraſcripti articuli ordine fuerunt ſub-
ſcripti, & poſt finem eorum ſequen-
tia verba addita.
r iayxe VLoisLLVvs v. e Pelv-
ni. gn Dx Lithunie, ee e.ce. Pro-
mittims e recipi neine oo,Scteorm
otrerum, eipyit Pone,ſosfggii o ⸗
ierſ capit, pftir ſpra ſcrips, inſeta, e
comprelen, os egdepyrebre,ſada-
e, tiibereyprom,ad-
i, & rtibabems : Mec paſror Mſtnati-
, ut lit io d iloi. l ppm m-
orem fde, e certidiem, biſſe oi olr
ſlſcripſmus, e Sigilie egni neri muxiri iſi-
mt. Datum in Ceftri uiuiidit.
Septeri,ſio exe, qnroſâ,
iE PO LOcV..,
Oc pactorum exemplar ſcitu & permiſſu
Senatus Ciuitatis Gedanenſis impreſſum
eſt : Eique præ aliis omnibus, anteain hac Vr-
be, ſine authoritate publica editis, fidem adhi-
bendam eſſe, idem Senatus cenſet.
XIII. Cm me ſummo mane, Mariæb. con-
tuliſſem, inuiſi Legati nomine Generalem eſ
Gade, cui de hat honorifica pace gratulatus
ſum. Comiter ille mihi reſpondit, interque res
varias ac graues, quas Legato petferendas da-
bat, dolere ſe mihi dixit, quod filium non ad-
duxiſſet in Boruſſiam, vt illum ad Ceneralem
Poloniæ ſalutandut mitte re potuiſſet, a cuius
flio ſalutatus fuerat at (inquit ille) filus mens
illius flio doctior eſt, meliuſque Latine loqui-
tur, tametſi iunior etiam ſit; annui illi libens
affectumque paternum, inter res grauiſſimas &
alieniſſimas erumpentem, demiratus ſum. Idem
ipſo die congreſſus Legato teſtatus fuerat, opta-
ueratque magna mercede, fili ſui piæſentiam
emere potuiſſe, vt illum Cenerali Polonico vi-
ciſſim exhiberet, cuius quidem neq; comitatum
maiorem, neque gtandiores equos ac phalers
inuiderat, ſed tam telebrem educendi ac quafi
ventilandi flii ſui oafionem.
XV. Legatii mnes, ad Caſtra Regis Polo-
niæ ſe contulerunt, ſe paratamque audientiam
habuetint. ltelictoſtet Regem allocutus eſt,
,
A
,.
oo CA R L I u m,-
ſummo circunſtantium plauſu. Tum vero effe-
ctum eſt, quod Commiſſarii Poloni promiſe-
tant, nam exhibitos Cancellario Pacis articu-
los, & præbita ab ipſo Rege penna, Legatus
noſter ſubſcripſit his verbis: Claxi ſe
mer,egit Criſtianimi Legarur: Erant adhue
in Caſtris omnes Legati, & Sectetarius Hollan-
diæ in ipſo Regis tentorio Articulos etiam Sue-
corum Mariæburgi præſentibus Cmiſſariis ac
Denerali, ſubſcripſit. Inde Quidinum.inmo-
dum atque infame nobis omnibus dormito-
rium,iuimus, quippe qui humi inexigua palea,
ter aut quater ſordidius, qu in vllonoſocomio
ibi decubuimus, qui fere ſemper mos fuit per
hanc Legationem Polonicam.
XV. Priuatam audientiam Rege habuit
Legatns noſter, ac deinde Regem comitatus
eſt, qui exercitum ſuum rite inſtruxit atque lu-
ſtrauit. Adfuit etiam Hermannus Vrangelius
Campi Suecici Marſchallus, qui aciem totam
viginti millibus hominu conſtare arbitratus
eſt. Equitum, quod etiqm alibi me notare me-
mini, quatuor ſunt genera, Huſſari, qui lanceas
gerunt, qui pellibus Pantherinis ſuptaferrum
amicti, alaſque longas quibus hoſtium equos
terreant, ferunt. Secundum genus Reutrorum,
eiſrer. qui ſclopetos & enſem, armatique ſunt
toti. Tertium Coſaquorum,qui induſi ferreis
tecti ſunt, ſclopetoſqne ferunt, ſagittaj alii ac
pharetras. Quartum genus eſt draconm, mi-
ſeri illi ſunt, quippe qui nullo thoraceo,ue ga-
lea, nudum pectus inimico offerunt, ixfelicibus
etiam
tER MOLO vICVMI.oi
etlam ac puſillis equis inſident. At tres alii ordi-
nes gene roſos ac validos equos habent, præela-
rs ephippiis ac ſtragulis, quæ clunes integunt,
mſtcuctos: nec duces mndo atque præfecti hu-
iuſmodi equis vtuntur ſed promiſcue etiam
equires. Rei ipſe humaniſſimo colloqulo Le-
gatum noſttum diitinur, perque omries ordi-
nes duxit, & cm ad taſtra. in ſuum centorium
rediiſſet, inuitauit llum, vt animi gratia vide-
ret quendam Moſcouiticum Legatum, quo
aditi debebat. Itaqie quaſi incognitus temanſit
ibi Legatus. Sedit Rex, tecto capite, Parba-
fumque hominem, tetrico quam potuit ac ſe-
ero vultu, exepit. At iſte longam chartam,
qua ſua inſtructio ſctipra trat. perlegit deditque
poſteaRegi cum litteris ſui Ducis,illique reſpon-
dit Canccllarius, ac eiim exiiſſet, Rex ipſe Lega-
to noſtro, quid locutus fuerat Moſchus, comi-
ter explicuit: Tria Moſthi illi Lgaterum ge-
nera mittunt: maiores quidem, ad quos moris
eſt ctingentos circiter equites obniam mittere;
mediocres, e quibus iſte erat, ad quos quinqua-
ginta mitti ſolent. Minimos deinde, quibus
hulla velegua potpa fiefi eonſueuit. Expo-
ſtulatumi ie venerat, quiod in limitibus quidam
magnates Poloni, vrbes,arces & pagos contra
pacta ædiflcaſſent.
Eadefti illa die,Re Poloni, inſignem ac ma-
gnl pretii annulum,quem gerebas, digito detra-
xit Legatoque dedit, excuſans de vilitate mu-
neris,uod ſuperiori die ad illum miſerat. Ba-
roni item Auaugurio elegantiſlſimum, nec exigui
Cc
CAOLI OtERII
valoris munus dari iuſſerat. Mea me ſors vtique
it Poloniam comitata eſt,nam qui per infirmam
Secretarii noſtri valetudinem, munus illius ege-
ram, aſſiduamque præter morem m-um meaſ-
que vires operam, huic negotio impenderam,
qui periculis omnibus ierfueram; ne gratia-
rum quidem actione a quoquam honeſtatus fui.
Anglici quoque ac Hllandici Legati
Porereii ooxrefonere frem
Sperata.eritir.
Iſtis quippe ſingulis peluis argentea cum guttu-
lo data eſt. Anglus ſuum pridem in diæta mu-
nus ſatis mediocre acceperat. Secretariis verd
vtriſque. qui aſſiduivbique fuerant, quorum de
pugillaribus nullum,vel temere prolatum ver
bum exciderat, nihil neque præſtitum, neque
oblatum. Quid, ſi etiam, exilla conſueta terre-
ſtri dormitione, podggram in ſerosannos con-
traxerimus Apage ſis mihi deinceps Sarmaria
atque Boruſſia.
XVI. APalatino Ruſſiæ ad prandium Lega-
tus fuitinuitatus, in tentorio, magnifcentiſſi-
mo, cuius materia licet ex auro puro ac ſerico
conſtaret, vilis erat profecto,in comparationem
artis atque opcnis. lerſicum opus id rat,floreſ-
que ac animalia villoſoiſlo more,quiin Turcicis
tapetibus conſpicitur, affabre facti erant admi-
raculum vſque. Lautum fuit amplumque iſtud
conuiuium, ſed multo etiam magis lætum atque
hilare. Aderant Palat. Belenſis,Lipſ,ius.futu-
rus Culmenſis Epiſcopus,Abbas de Gietos.Co-
mes Oſroret, Sobiesius, oliusius,duo flii
IEnPOLOICV. oi
Palat. Belenſis: filius ac nepos ex fratre Pala-
tini Ruſſiæ, quatuorque alii primariæ nobilitatis.
noſque omnes:e comitatu Illuſtriſſimi Legati.
Præſtantius quod appoſitum fuit ferculum, ex
Alce fuit, quam gnam etim vocant, cuius
pes ſalutaris Legatoa Palarino donatus eſt. Eum
pedem venator ſtatim, cum ictu bombard bel-
luam ſtrauit, abſcindit, maximæque eſt ille virs
tutis, ſi bellua illa in coitu oceidatur,vel certe in
tempeſtate qua in enerem ruit, vti nunc ft
feſto D.Bartholomæi,ſeeundum obſeruationem
Venatorum.
:c
Sunt inter delitias lautiores labella iſtius bel,,
luæ, ac dum illacomedereno,infinita de pendui
lisdomus Auſtriacæ labris oninurbana dicte-
a,Romulidæ ſaturi effuderunt.ſncredibilis eſt
Polonorum Nobilium libertas qui de lmpera
toribus ac Regibus, deque ſub tiam Reg,lii
berrime quæ ſentiunt, loquuntur. Cum diſce-
deret Legatus., ei Palatinus ſeptem equoshe-
darios paribus maculis aſperſos, obtulit,quos
cum accipere recuſaret: Niſi (inquit Palat.)eos,
Excellentia veſtra ſtatim acceptare velit, iubeo
accerſiri ſeptem ſcloppetarios, qui os in oculis
veſtris mactent. Eos itaque Legatus rhedæ ſuæ
aprari petmiſit, ac torquem aureum E qniſoni
Palatini donauit. Alit ipſe Palatinu, tam et
dines atque potens, tria militum millia ſuis ſum-
ptibus, quæ cum famulis, lixis ac reliquoaule
ſuæ comitatu, ad ſex aur ſeptem millia perue-
niunt. Prædicauit inter conuiuium Palatinus
BeEenſis, illum plus habere territorii ac ditio-
Cc ij
oa LI OE ii
num, quam Dux Hetruri;. Bona illa tam patti-
monialia ſunt, quâ beneficalia quæ ad hæredes
non ranſeunt, niſi & hæredes beneuolentiam
negis mereâtur, quobeneficia iaſiue feudabeb
nemeritis dariſolent. Iraq; ex tâ magnis reditib.
viuitille regifitu more apparatuque ac tametſi
puſillo corporo ſit, rugoſo vultu, ae ſanguino-
lenisculis, mogmficorum eſt tamen & libera-
lium morum, maximæque in Rep. auctoritatis.
Crediutum hactenus fuerat, eum Auſtriacis par-
tbus fauete,faueratque ſemper, at poſtquam
tantam beneuolentiam Legato Gallico reſtatus
eſt, quem huuus.Legationis initi toruum aſpi-
ciebat, longt ala,de illo concepta eſt opinio-
Quæ quidem mumtio, tam legai Callici virtu-
, atque induſtriæ tribui poteſt, quam quo
Puriſiis nuper ſecundus Palatmm flius, ab lllu-
ſtriſſimo Prſide Memmio,indeqne ab Eminem-
tiſſnio Cardinali Richeho, hononifice exceptus
eſt Filius eius natu maior, Patri nunc adeſt,qui
Galliam peragrauit, Galliceque loquitur. Eſt
vVtique ſtatura breui obeſaque, ore etiam inue-
nuſto, quod variolis exeſum eſt, cæterum qui
comiter nobiſcum egit, mihique Chriſtianiſſimi
Regis ſaluti propinauit.
AdGeneralis Honieſpolſxy tentorium contulit
ſe Illuſtrif. Legatus, vt illi vale diceret. Com-
mendauit illi omnes millites Gallos, præſertim-
que Præfectos qui aderant,areiſ,Locumte-
nens, Colonellus, Foaſy, dngeler. Cori
Maior. Colonellus P-pleſſi qui aberat. Comi-
ter reſpondit Generalis, e os ſua virtute.ſibi ſatis
me,OLO r viI.o
iameſſe commendatos.Aderat ibi Pareſxy, qui
enerali imprimis gratiofus,quem Tarrarerms
peſtem vocant. lſte Legato noſtro duos Came-
los donauit. Salutauimus Generalem, eiuſque
flium i.annor. ingenui modeſtique oris, cuius
mater ſoror eſt Palat. Ruſſiæ. At ipſe generalis,
vit eſt altæ ſtaturæ, longâ barbâ, qui mos pau-
corum eſt, raſo capite, annotum ;. habet ille
plerumque ſub toga longa, tunicam ſatinicam
albam. Summæ eſt ille nec fucatæ pietatis, ve-
xillo ſuo B. Virginem depictam habet. Nihil niſ
infdelinm populorum profligaionem reſpirat,
quibuſcum ſæpe manum conferuit, fuitque ca-
ptiuus Conſtantinopoli, Nec forti tantim eſt
animo, ſed etiam robuſto atque exercitaro cor-
pore, quippe qui tam fortiter tamque recte ſa-
gittam vibret,vt militem thorace ferreo tectum
tranſuerberet. Summæ ille eſt in Regno pote-
ſtatis, atque ad Regem proximæ, ab eoque ſe-
mel conſtitutus, amplius deponi non poteſt.
quod omnibus officiis & dignitatibus commu-
ne eſt. Eſt ille præterea Caſtellanus Cracouien-
ſis, quo nomine primus eſt inter Laicos Regni
Senator, nam Archiepiſcopi & Epiſcopi Laicos
præcedunt, vt alibi accuratiis explicabo. Ad
lanc tantam dignitatem, quam alioquin ex pri-
uata virtute merebatur, ſuffragatione MN. Doen-
bo, Palatini Cheradionſis,qui Sigiſmundo gra-
tioſus erat, euectus eſt: qui quidem Palatinus,
iſtius Generalis ſororem duxerat. Ad
:prens
er vninerſum orbem.fortunæ imerium
C c i
as Cnpi oce; i
numi
ilius.
E. caſtristandemprofecti.quia Mariæburgum
attingere non potuimus, Stumſdorfſi manſi-
mus,vbi, cim in ſemirutolongo horreo, ſupra
ſegetes dormiremut, denſæquæ per hanc no-
ctem incubuerant nebulæ, veſtes noſtras ac præ-
ſertimilintea penitus madefecerunt. Conſpexi-
mus ibi, non ſine voluptate, iam maturos nouæ
pacis fructus, ſcilicet ædiculas inſtaurari, ſtabu-
la reparari atque concludi, ſupellectil ruſticam,
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
voluptate perfunderer, ruricol, cuiuſdam Bo-
ruſſi perſonaminduere, adeo mihi ſors illorum
fortunata eſſe viſa eſt. At inibi tamen, præter
noſtram expectationem, horridus caſus oblatus
eſt. Nam, cum Oeconomus Illuſtriſſimi Legati
currum Ruſtico quodam conducere vellet
æqua mercede, ac detrectante ruſtico, œcono-
mus ſe iure ſuo abducturum minaretur, receſſit
continuo domum vit agreſtis ac ferox, inſcen-
ſoq; protinus equo,& rapta bombarda œcono-
mi caput collineauit, ac deinde,cum ſe intercipi
i noſtris metueret, aufugit. Inſigne profecto,ac
pluſquam belluin; ferocitatis exemplum, ineos
ſæuire a quibus tantum tamque recens benefi-
cium acce perat nec iſtud modo, quod toti pro-
uinci commune fuerat, ſed præterea Legatus
ege vectigalium immunitatem in aliquot an-
nos, pro huius pagi incolis impetrauerat.
IrtE pOLOiCv. o
XVI Meridie Mariæburgum rediimus,
bi Sauaslcius, Polonus, erat, qui Regiam rati-
fcationem attulerat. At, quoniam in ſigillo
Rex Poloniæ, ſe Suecorum Regem nomina-
bat. eum Sueci remiſerunt, vt ſigillum muta-
retur.
XVIII. Hollandi Legato noſtro vale dixe-
runt mane. Auglus a prandio lllique proti-
nus Dantiſcum, iſte die ſequenti eodem ſe con-
tulit.
XIX. Rediit Sauaſrius. attulitque ſigillumi
in quo Cancel.Poloniæ titul Sueciæ nbliteraue-
rat. At Sueci dixerunt, id ſibi non ſufficere,quia
imputari illis poſſet, qud ipſimet litteras illas
deleuiſſent, volebant ergo, vt ſcripto Cancella-
rius Polonię, huius facti atteſtationem daret.vel
nouum ſrgillum, vbi lic titulusomitteretur,ap-
poneret Reſponſum eſt à Sauaſxio, nouum fi-
gillum ctidi non poſſe, niſi ex autoritate Comi-
riorum. Cancellarium vero huius rei atteſta-
tionem ſtripto dare non poſſe, eo quod in tra-
ctatu conuentũ expreſſe fuerat, ne de illa omiſ-
ſione tituliarticulus feret,ec quicquam ſcribe-
retur. Petierunt Commiſſarii Sueci a Legato
noſtro, vt illius rei atteſtationem; daret: quod
facere noluit ob eam rationem, ne præiudicium
Polonis fieret. Rediit itaque Sauaſrius, cum
formula cautionis Legato noſtro conceptæ,
Cancellario Poloniæ offerenda, quæ res in
multam noctem Legatum in Sauaſii hoſpitio
diſtinuit.
Dedi ego Sauaſtio litteras, ad Agentem Du-
Cc iiij
o A RO Ei O -
,
cis Curlandiæ perferendas.
. Staniſlaus Roniecpolſxius,Exercituum
Polonicorum ſupremus Generalis, falcatum en-
ſem ex chalybe Damaſceno, auro gemmiſque
inſignem,ad llluſtriſſim Legatum noſtrum mi-
ſit, per Callum quendam, cuius ope ad machi-
namenta bellica vtebatur, nomine Feaxpèan,
quem comitatus eſt alter Gallus Capitaueus e
egimento Artiſchoſxii. nomine icolai, certe
non abſimili vultu Pariſienſibus Nicolais, qui
quidem pet ſexdecimannos captiuus apud Tur-
ras, ac Honiecpolſxii, dum & ipſe vinctus per
duos annos fuit, eiuſdem fortunæ conſors fue-
rat. Egregium iſtud munus comitata eſt huma-
niſſima, & elegantiſſima Epiſtola,quam vt ipſius
Generalis manu, ita & Mart;, iure conſcriptam
dixeris, adeo ſpirat genium milltaris iuxta ac
litterati Viri, quique, vt cum Poeta loquar.
Ceticm modertr poſſine,res:
Sic autem ſe habet.
Ilſtri e Eccelenti. Demrine, nice o-
ſeruan:me.
Aledictionis officium iterato Illuſtriſſmæ
V & Excellent. D. V. perſoluo,perſoluturus
coram ac ſtrictiſſimè eam amplexurus, ſi per ne-
gotia, quorum concurſu premor, ſi per miſſio-
nem inauctorati militis, quæ cx religioni &
formula pactorum debetur,liceret. Eam ob rem
per præ ſentes id exequor, atque ex animo lllu-
ſtriſſimæ & Excellenciſſimæ D. V. non ſolim
felix fauſtumque iter, verm etiam, tot ipſius
laborum ac meritorum digna ac iuſta prnia,
IE R POLONICv. o
ex animo cupio voueoque, quæ iam & cælitus
ſunt decreta, & Chriſtianiſſimo ac Potentiſſi
mo Rege, omnino ſperanda. Porro, eum Exs
cellentiſſimæ Illuſtriſſmæque D. V. ſumma pru-
dentia, ac ſiſtendo ſanguini Chriſtiano accom
modata conſilia, me ferro accinctum diſcinxe-
rint, ſpolium laborum Illuſtriſſimæ & Excel
lentiſſimæ D.V. libens eidem offero, meque Ci-
uem in hoc bllo pacatum,ipſius opera agnoſco.
Suſceperit taque hocce pignus amoris, cultus,
ac meæ erga ſe obſeruantiæ, feliciſſimeq; tracta-
rit, vt potius ſanguine hoſtium Chriſtiani no
minis ſtillet ac rubeſcat, quam ferrugine vile-
ſcat. Cæterum optimam valetudinem, proſper-
rimumque rerum ſucceſſum, Illuſtriſsimæ ac
Excellentiſimæ D. V. precor, ſtudiaque ac of-
ficia mea paratiſsima defero. Ex caſtris ad Ma-
riæ-Vverden, dic i. Septemb. Anno Domini
:::::õ::::::
M. DC. V,
Vtriſſe Eæcelentiſſme D. V.
micus & ſeruitor, Staniſ-
laiis Coniepol. onieſtulici.
Caſtellanus Cracouienſis.Ex-
ercituum Regni Poloniæ ſu-
XXXXeX
ierouienſiſq: &c. Præfectus.
Reſpondit illic Legatus, nonminus prom
ptt, quam eleg nter. in hæc verba.
io ROLr oEnII
IIIVsrRIss,IIE ErEXCELLoo.
Domine,Amice obſeruandiſsime.
nim aleſt, vt de E xceenti vere ic-
m merie exiſtimem, t etim, cm ve
Pacir ii Conciliatore geſ, vehemeter ii
diliciſſe meterim. Mm qiſpiene hicgro-
iſimoello ieei, mximam profecto gloriſe-
geten, â virtti eſtr offerear, preci e
rro. rei mc tmen operam eam, o-
igratam on fiſe e ex gifco mnere,
iod b Excellemti Pera mii lltm eſ,,inſge
eneroſenti erga me ver rmentm,i denti-
ri goſco e deoſclor. Sarir eyxidem fari
on poſm, inerediili gadio perfor,
cim em Exſema mn cotretto, o timen: te-
ro Septentione, totye Oriete Conrepoixi,
ccinctr et. Em, inqm, enm r Gentibs
terrori, Chriſinirſei tye fcieſeperfit.
inum exoto Exteleei iee e vei
meir, Etnicorm crore rrrſr h poſit. Es
iteiri i ,ibet in pereni tot periclis
boſfiii, iii editi es in Giim oficere vo-
ſeme: ts ego, qi hftemr Pacir prris fii,
etorr peroos indm, dmſtrenims
Poroiii eerriir vento ciem ger; e tan-
em cm patrios ſorer contingere mibiDet dede-
rit, tim eporiore meiti ei oco, ot-
lem enſem ipſe ppendm, eqe ltimm
ſaginis, ominiſe ei poſferitatem perenire
bels. Mo em rigine dereri, onſit ac pal-
rRpOLOICViI. aii
xere ſordeſcere patior: d em cotrectandm
ſlient anhelalunts flii epoteſyue mei, donec
dite tatir priiſegio, em impnelringere ac
vibrare poſint: cixſyue erit fortior ac generoſior
indoies, em ego ii ire precipui do, acprelego.
Cterim, tam eſtſlendidm, tame mgif-
cum e eliſe iſud mumu, e emo deineepr illud
viderit. yi non eir pretimmmme eſtimet, at
i dontoripreſtantem irtutem. ue dignit-
tem clariiir ibentiiſue, um ego facium, predi-
cer, eeo certe erit i toto oe termm neno
vtique, ui maiori cm veranti obſâ-
io t
ILLvoi vLEMN.DD V.
Mariæ-burgi Amicus & ſeruitor Claudius
die xx. Sept.
de ſmer, Comes -
Anno Domini
ax. Chriſtianiſſimi Re-
. oc. xx rv.
gis per Septentrionem ex-
traordinarius Legatus.
XxI. Quæ dies D. Mathæo feſta erat. Miſ-
ſam audiuimus in Eccleſia Mariæburgenſi, re-
liquum diem, vti & ſequentes, litteris in al-
liam ſcribendis inſumpſi : laborabat interea Le-
gatus dolore colico, nihilominus ſurrexit e le-
cto, vt Artichoſxium,qui d Generali Cancella-
rioque Poloniæ mittebatur, ſuſciperet. qui qui-
dem pro illa fgilli diffcultate miſſus fuerat.
Certe ad illius conſpectum, quia ex præcipuis
ac ſtrenuiſſimis Poloniæ Colonelſis erat. credi-
tum eſt, Suecos mitiores fore: Iſtum enim præ
is C o LI o x,it
cipue delectum, vt, ſi ambages ac ſcrupulos
amplius quærerent, bellum illis denuncia-
xet.
XxII. Rediit ad Polonos iſte Colonellus,
relatoque Commiſſariorum Suecorum reſpon-
ſo iterum
XXIII. Quæ Dominica fuit, ſub veſpe-
tam reuerſus eſt ad Generalem Sueciæ, inde-
que ad Legatum noſtrum,reſque omnis peracta
eſt ad vtriuſque partis votum.
Iſta die Piiſſimus Legatus noſter ad Eccleſiam
ſe contulit, ac Dominicum Corpus communi-
cauit, præſentibus infnitis etiam Lutheranis,
Caluiniſtis, Anabaptiſtis, qui hactenus impune
in hanc Eccleſiam intrauerunt, verum, quæ de-
inceps ſolis Catholicis remanebit : Fuitque de-
cantatum Canticum e De landam,, ex co-
que die abquot Nobiles Poloni qui receſſerant,
redierunt,diuiniſque ſacris interfuerunt.
XXIV. Iacobus Pontus de i Gare, Genera-
lis ſupremus Exercituum Sueciæ, cum Comite
Petro Brabe conuenerunt Legatum domum, il-
lique vale dixerunt nobiſque ſingulis; Donauit
etiam Generalis Illuſtriſ. Legato ſeptem maio-
res cquos albos, rhedæ aptandos. Aliquot ante
diebus Generalis vxor, imaginem Reginæ Ma-
tris Sueciæ recens factam miſerat.
Ad Ceneralem Comitemque ſalutandos, iuit
in Caſtellum cum nobis omnibus Legatus, ite-
runmquc atque iterum manus prenſatæ ac vota
pro mutua incolumitate facta.
XXVI. lpſe vtique Legatus, vt animum à
irER pOLOvICvI
grauioribus curis relaxaret,Camelorum ſuorum
ſpectaculo vacauit,indeque quid deCamelis Pli-
nius narraret,euoluimus. Aduenit ſubveſperam
Marolius ex exercitu Polonico.
XXIX. Qui dies D. Michaeli ſacer erar
poſt Miſſam auditam, Mariæburgo profecti ſu-
mus Dantiſcum,per ſereniſſimum tempus, per-
que fertiliſſimos agros: nullibi tot anſeres, tot
vaccas pingues ac vberibus diſtentis videas.
Hollandi ſunt, qui agros illos exſiccarunt, pa-
ludeſque inutiles longis canalibus acriuis effoſ-
ſis in arua, prata ac hortos frugum plenos c-
mutarunt. Milliari: infra Dirſauiam, Viſtulam
Pontone. tranſluimut. lbi præſidium aliquot
militum Dantiſcanotum inuenimus, qui fortalit
tium terreſtre tuſtodiebant. Ilud quod e re-
giont, parte inſmlæ mlaloris, Suetifecerant,iam
reliquerant. Paulo poſt hunc tranſltum, viginti
autrriginta Equltest præſidiarsDantiſci, nos
adVrbem vſque preſſerunt. Milliari ab Vr-
be, alli Nobiles nonnulll nobis obuiam ve
n ere, lnterque ios apparuit ex improuiſo alter
Cubiculariis Legti, qui e Gallia, quo quatuor
ante menſibus fuetat miſſus, tedibat, nobiſque
omnibus literas afferebat. Quego accepi, illa
me in affectus velde contrarios diſtraxerunt.
Sotor quidem de reſtituta Cornificii Vlfeldii
valetudine ſcripſit,lætatuſque ſum de tam felici
nuntio, Virum quippe primrlis Daniæ fami-
ltis ac per ſeſe nobiliſſim virtutis, ſumme di-
ligo: At frater mibi de N. Batdini, viri doctiſſi
mi, indigta ac præmatura morte, quippe qui
:::::õ::::::
,,
CAR O LI OE RiI
flumine inter lauandum abſorptus eſt, nuntia-
uit. Miſeratus ſum hanctamluctuoſam ſortem,
& eo magis, quod nouiſſime per Petri Bonartii
litteras,me ſalutauerat, iciſſimque ego ſalutem
illi plurimam, quam vtinam Deus Opt. Max.in
animam illius conuertatrimpertieram
X. Quæ Dominica fuit, a duobus Dan-
tiſci Senatoribus Reip nomine llluſtriſ. Lega-
tus ſalutatus fuit, qui multis verbis de hac pace,
tam vtiliter conſtituta gratulati ſunt. Cim ille
comiter reſpondiſſet, expoſtulauit apud illos,de
famoſis libellis, qui Belgioad Librarios Dan-
tiſcanos allati fuerant, aduerſus Ptincipes Gal-
liæ Viros, præſertimq; Eminent.Card.At illi ſtai
tim ad Libratios ſuos iuerut, omniaquo exem-
plaria prehendernnt, atqud Legatummiſe-
runt. Iuit poſtea llluſtriſ.Legatus ad Eceleſam
Dominicanorum.
A prandioinuiſit illum N Frle,Lugatus
Regis Poloniæ, qui e Dania redibat, quem
Ioannes Vldricus, Spurius Regis Daniæ filius,
comitatus vſque Dantiſcum fuerat, eieratque
ipſo die quo nos aduenimus. Bergmannus item
Conſil. Brandeburgicus legarum inuiſit. Ego
poſtea cum duobus aliis ex noſtris ad hortum
ſuburbanum iui, vbi ſexcenti alii ſunt admo-
dum culti ornatique, eſtque ille vrbis egreſſus
amœniſsimus:
Prima die Octobris Opalinſeius, Polonus,
Palatini Poſtuanienſis Filius, Illuſtriſſ. Legatum
inuiſit, comitatuſque eſt in ædes vbi erat N.
Fr,e, quem Legatus noſter viciſim adire
IrER POLOICVI. ;
voluit. A prandio Legatum inuiſit Eurebec-
quius. Ea die increbuit fama,Gallos.Nouarram
cepiſſe, id ferebant litteræVienna allatæ. Ego
ac Theologus libros euoluimus apud Bibliopo-
lam, variaque Poemata pro Chriſtianiisimo
Rege ac pro Eminentiſ. Cardinale Pariſiis edita
decurrimus.
II. Die Octobris cm animaduertiſſet Illu-
ſtriſſ Calliæ Legatus, circumferri per vrbem
Cedanenſem Pacta Stumſdorffiana, veritati rei
geſtæ non congt uentia, quæ malo more iniuſſu-
que Magiſtratus,ab Chriſtianiſsimi Regis Sere-
niſsimique Electoris æmulis edi iuſſa fuerant,
vt horum Pſeudopactorum venditio ſiſteretur
ac prohiberetur, miſit me llluſtrſſ Legatus ad
Senatum Gedanenſem, in quem cum Secreta-
riorum aliquo introductus fuiſſem, ſedereque
rogatus fuiſſem in ſcamnis maioribus vbi ipſi
ſedent, omneſque nudo capite eſſent. Stans ego
locutus ſum, ſi bene memini, in hæc fere verba.
Generoſi admodum ac ſpectabiles Dmini. ll-
luſtriſſi Chrſtianiſmi Regis Legatus miſit me
ad Nobiliſimas Dominationes veſtras, primo,
vt illis ſuo nomne plurimam ſalutem imperti-
rem,deinde ad rogandum llas.vt velint aliquem
ex ſuis Secretaruis, vel quempiam alium ad Il.
luſtriſſ Legatum deputare, cum quo denego-
tio quod vrget, communicare poſsit, vt ſtatim
ad vos referat,antequam ex. hoc loco emgre-
tis. Deſtinauerat ipie ad Clariſsimum huius
Senatus Præſidem ſe conferre,vt de illa re apud
sum ageret,ſed nuntiatum eſt, illum hode rus
is CaR OLI oOERiI
ſe contuliſſe iuſsit. itaque me,quia mature fact
opus eſt, ad vos poſtulatum venire,t gratiam
iſtam quam petii,illi facerevelitis,quam quidem
cum poterit, refetet vobis maximam. lnito
prius confilio, iuſferunt mihi per Syndicum re-
ſponderi, ſe llluſtriſſLegato ſumme obnoxios,
miſſuroſque ſtatim aliquem ſuis, qui illun
domum conueniret. Statimque ſecutus me eſt
llle Syndicus, cui Illuſttriſſ. Legatus coram Doo
mino Bergmâno Electoris Brandeburgici Com-
Iliario, pactorum menda indicauit. Eodemque
momento ex Senatus decreto, omnia huiuſmo-
di exemplaria prehenſa ſunt ae fiſco adiudi-
cata.
Excepit illâ die prandio llluſtriſſ. Legatus No
bilem adoleſcentem Venetum, nomine Prioi,
treſqueCallos, qui Conſtantinopoli veniebant.
ac Marchionem lſidolium,qui captiuus in Mcs
ſcouia fuerat, adiutum venerant.
V. Inuiſi Dominum Eurebecquium.Electo-
tis Brandeb. Secretarium, vitum in plurimis
linguis facundum, in pluribus ſcientem.
VI. Adii duos Ieſuitas apud Officialem Dan
tiſcanum in Eccleſiæ maioris vicinia degenes,
qui pro Catholicorum ope ibi diuerſantur. Ha-
bent illi Collegium in ſuburbio Schatlandiæ
ducentoſque circiter Scholaſticos. Fuit illa dies
D. Brunoni ſacra Itaque duo e noſtris inChar-
tuſiam, quæ . mil. diſtat, iuetunt. A prandio
tres Galli qui Conſtantiropoli veniebant, lllu-
ſriſsimo Legato vale.dixerunt, & cum Nautis
Hollandi: abierunt. Bergmamnus & Enrebeci
quius
E P OLOICvM ai
quius,. Elect. Brand. Conſiliarii, Legatum adie-
runt,ac de rebus Pomeraniæ,deque Ptincipum
Germaniæ inter ſcribendum titulis fuse locuti
ſunt.
VII. Qu Dominica fuit, at præterea D.
Brigittæ ſacra, Legatus ad Moniales Miſſæ au-
diendæ cauſa ſe contulit, vbi non mediocrem
XXXXXXXXXXX:X
ceſsionemDominiciCorporis faciunt,antequam
præfationem dicant, quod alibi fieri non vidii
Adfui precibus veſpertinis apud Dominicanos
roſarii feſtum celebrantes.
VIII. In montesDantiſco imminentes a-
ſcendimus, vnde tota vrbs faile circumſpici
poteſt. Eſt animus Dantiſcani murum rbis,
ad illorum ſummitatem porrigere, nd abhoſti-
bus, ſi quando ingruunt, occupentur; quod
niſi maximo ſumptu fiei nonpoteſt.
IX. Poſt prandium funeris cuiuſdam ma-
tronæ pmpam contemplatus ſum, Priores
Scholaſtici cum ſuis Præceptoibus incedunt
veſte vulgari. Miſerabiles ac mfimæ ſortis ppe-
ri vltimi mncedunt, canuntque. Succollatur de-
inde feretrum ab octo viris honuſtioribus, qui
manu ſerta er aureo argenteoque flo factuge-
runt, qualia in lectorum columnis præfigmos.
Sequuntur deinde flii bini natu maiores,ac po-
ſtea minores pileo demiſſo longiſque palliis ami-
cti,: Poſtremus eſt aritus, qui pallii ſinu vul-
rm bnubit, comitantur illum propinqur om-
nes i veſte lugubri. Poſteaincedunt Optimates
Dd
CROL I Ot nII
ac agiſtratus in palliis longis ac luctuoſis.Lon
go deinde intetuallo eunt feminæ, primo filiæ,
qnæ ſingulæ ab ancillis ſuſtentantur, vultuiqus
ſtrophium admouent, vt videri non poſsint.
Omnes deinde aliæ mulieres binæ incedunt, in
veſtibus nigris, quod viſu graue ac ſpecioſum
eſt, ſunt enim pleræque præſtanti ſtatura, ma-
gnamque oris inceſſuſque dignitatem exhibent.
Virgines ab huiuſmodi cærimoniis arcentur. In
templo deinde canunt ac prædicant. Ac tametſi
Eccleſa Lutheranorum ſit Caluiniſtas nihilo-
minus, qui domeſtica ſepulcra habent, inibi nul-
lo ſcrupulo ſepeliunt.
X. Venit a Legatum quidam ex Elbingenſi
Ciuitate, qui. illiCiuitatis nomine Craterem au-
reumobtulit quem accipere noluit, at huma-
niſſimâ Epiſtolâ ad illorum Epiſtolam reſcri-
pſit.
Ti. Illuſtrif Iegatus poſt diſſimulatos per
, v
tres ant quatuor. dies, febris paroxyſmos, qui
illum meridie inter prandium ſubibant: lecto ſe
tradidit. Hacioccaſione. ego cum illius pharma-
copœoin hortum. Ciuis cumuſdam iui, vbi mul-
tsplantas herbaſque falutares contemplatus
ſum Erant ibi mturæ ſapidæque ficus, at vut
immature, illas nihilominus vel inuito ſoli ge-
nio, ad aliquam tandem maturitatem curâ &
culturâ ſuâ promouent:
XIII. Cum in Curia Mercatorum, vbi peri
petua compotatio fit, deambularem libruſqus
promercales euoluerem, aggreſſus me eſt qui-
dam N. Ruardus, quocum per duas boras col-
IrERPOLO ICvM. i
locutus ſum Latint,ac deinde Gallice, qui me ad
ædes ſuas adeundas inuitauit. Didici poſtea ab
aliquo, eum eſſe Arianorum Paſtorem: ſunt
quippe Gedani huiuſimoi homines, qui clam
congregantur, inſcio vel diſsimulante Senatu.
XVI. Mane Legatus recreatus morbo in-
uiſit Dominum N ceconii Summi Pontifcis
Nuntium, qui apud Dominicanos hoſpitium
ſumpſerat. Legatum reuiſit prandio Nun-
tius.
XVII. Cum Illuſtriſ. Nuntio Apoſtolico
Illuſtriſ. noſter Lrgatus in eadem rheda ad Oli-
uenſe Monaſterium iuit, quod milliari vno, Ge-
dano diſtat.Eſt illud Orinis Ciſtertienſis. Mo-
nachi omncs cum Abbate ante portam Eccleſiæ
Nuntium expectabant, cui Crucem oſculan-
dam Abbas præbuit; eidemque Abbas manum
poſtea oſculatus eſt, ac deinde ſinguli Mona-
chi,quorum vnus breuem oraionem habuit, ad
quam cum breuitet Nuntius reſpondiſſet, aqua
luſtrali omnes nos aſperſit. Ingreſsi ſumus dein-
deEccleſi canentib. Monachis,atqorgani,de-
inde celebrata Miſſa. Eſt illa Eccleſia longaat-
que anguſta, marmore atque picturis oprimis
decorata, itemque ſubſelliis grandibus ac recte
fabricatis. lbi ſeptuaginta duo Duces Pomera-
niæ ſepulti ſunt, quorum imagines pro magna
parte viſuntur. Nouies fuit iila Eccleſia va-
ſtata ac direpta. Nouiſsime Carolo Caroli
flio, ueciæ Admiralio,quem nouimus.
Ibi habent lapidem,quem dicuñt olm panem
fuiſſe, ac miraculo in lapidem conuerſum qua
D d i
o C ROLI O i
fuerit huius miraculi cauſa, nondum didici.
Lauto conuiuio Domino Abbate, qui oniec-
polſri propinquus eſt, excepti fuimus. Aderat
Prior Dominicanorum Cedanenſium. Inde re-
diimus cum Illuſtriſſ. Nuntio ad portas Geda-
ni, præter quas duo milliatia ipſe confecit Vvar-
fauiam verſus. Nos vrbem ingreſsi ſumus.
XVII. Ego & Theologus ad Diſput.Theol.
quæ in Cymnaſio Gedanenſi fiebant,iuimus. Lu-
theranus adoleſcâs Theſes defendebat,quas ſex
Domiticani impugnatſ venerant, duo primi de
libris Canonicis diſputarunt, ſatis confusc. At
tertius qui de iuſtificatione ſola per fidem, clare
omnino ac Theologict, ita vt Doctorem Lu-
theranum iugularet, eoque adigeret, vt â Do-
minicano poſtularet an Argumentum quod
formabat, in D. Pauli textu præcist compre-
henſum eſſet
Certe Nebulonum illorum amentiam aut
impudentiam ſatis demirari non poſſum, qui
noctuas nos ac lucifugas idemtidem appellitent,
vt iſte in ſua præfatione ſæpius fecerat, & ad
conſpicuum argumentum, quod & D. Pauli au-
ctoritate, & vera ratiocinatione nitebatur, per-
uicaciſtimt nulla allata ſolutione reſiſtebat. Sed
o inauditam barbariem: cum inter loquendum
vnus e Religioſis Papam nominaſſet, Ince ſtus
ſcurra Papam, nihil aliud quam Monſtrum eſſe,
coram Religioſis quos inuitauerant, coram no-
bis quos Chriſtianiſ. Legati comites ſciebant,
impuriſsimo bre obganniuit.
IX. Ego ib alio Paſtore Lutherano domum
irER OLOICVM.t
inuitatus ſum ad colloquendum, qui quidem,
quia in Anglia atque Gallia humanitatem ali-
quam didicerat, paululum abſterſit indignatio-
nem, quam in illum heſternum ſubulcum con-
ceperam. Dedit iſte mihi orationem Latinam,
quam coram Belgii Legatis paucis ante diebus
habuerat. Vocatur Ioannesochinger. Vn
cum illo in pomœriis Ciuitatis deambulaui. Vi-
di apud illum Biblia Hebraica breuiori volumi-
ne quim vnquam viderim, quæ ex Anglia attu-
lerat, optima ac luculentiſsima editione. Eſt
item ille Rhetorice Profeſſor, in Gymnaſio Ge-
danenſi, Ciuitatis ſtipendiis.
iI. Nuptiæ celebratæ ſunt in hoſpitio
Illuſ. Legati noſtri,ad quas ipſe inuitatus fuit,e
ego Baroque Auaugurius comitati ſumus. Hæc
fere cerimonia obſeruata fuit. Matronæ ſingul;
i domum nuptialem conueniunt, circa meri-
diem. Viri deinde cuncti bini incedentes, Spon-
ſum adducunt, ſiſtuntque in atrio ſiue veſtibulo
domus. Collocatur ſcamnum in medio. Ingre-
ditur atrium Paſtor, ſeque ad illud ſcamnum
ſtatuit nudo capite, nec labra mouet. Euocan-
tur deinde ex intima domo Virgines, quæ binæ
incedunt, inter duas grandiores, quæ vltimæ
ſunt, Sonſa exiſtit, nigra veſte,cum aliæ omnes
coloribus diſtinctæ ſint, ac circunedato Paſtort
ibi ſtante, nee ſe mouen:e, ex altera parte ſcam-
ni ante illum ſtatuitur ſponſa itemque ſponſus.
Apetto tunc libro, Miniſter tuangelium nu-
ptiale illis legit, ac dinde breui adhortationc
D d ij
ai COLI OE nII
factâ, verba ſolennia profert. Tum vero muſi-
ca inſtrumenta, voceſque perſonant. Statui-
tur inde ſponſa prope ianuam, ibique ab in-
greſſis & ingredientibus ſalutatur ac donis do-
natur. Vaſculum illi argenteum Legatus dona-
uit, ego & A uaugurius aureos nummos, char-
tâ, vt moris eſt, inuolutos, cum votis ac omi-
nibus lætis. Ad menſam deinde aſſedimus,pau-
lo ante horam ſecundam a meridie, ad ſeptimâ
vſque ipſam edimus ac bibimus. Eius ſunt lati-
tudinis illæ menſæ, vt ſi illas ante inſtratas map-
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
ſuſpiceris. At, cum illatæ ſunt dapes compota-
tioque incaluit, tam eum qui tibi e regione eſt,
exaudire potes, quam ſi inter vtrumque fluuius
eſſet interiectusi cim tamen nulla ibi interfluat
aqua, ſed vini meri ceruiſiæque riui ac cataract,
vndequaque reſtagnent. Adeo ibi magnum eſt
aquæ odium,vt nulla etiam iuſcula vel offas in-
ferant: fœmin yvti & viri, mutuo ſibi propi-
nant: certis internallisParanymphi menfas cir-
cumeunt petuntque a conuiuis, an illis ſatisfa-
ctum ſit. Tum etiam illi priores. verbis quibuſ-
dam conceptis, felicitatem futuri matrimonii
augurantur, ac primario conuiuæ (Legatus no-
ſter is fuit) præbibunt. Iidem poſtea verſus ac
odas, in ſponſorum gratiam compoſitas diſtri-
buunt, vbi ſponſam quamlibet deformis illa ſit,
Venere aut Helena pulchriorem appellant: Ma-
ritum veroApolline,Mercurio,Socrate pruden-
IrE POLO iOVV. i,
tiorem ac ſapientiorem, At ille pletumque
caupo eſt, aut ſtabularius, aut certe mercator
minorum gentium, qui pallida ſulphurata fra-
ctis permutat vitreis. Veſte tamen ſerica nigra-
que induuntur omnes, nec abipſis Senatoribus
hac in parte diſtingui poſſunt, niſi quod plebeii
iſti manicellas lineas ( mnchette) non ſolent
ferre, alii honoratiores ferunt. Totum conui-
nium perpetuavocum inſtrumentorumque M u-
ſica exhilarauit. Hora tandem ſeptima pulſante.
quædam ex præcipuis feminis, quaſi cæteris
aliis continentior foret,poteſtatem nobis exeun-
di fecit, iugumque tam longæ comeſſationis
excuſſimuslncœperunt deinde choreæ in qui-
bus manum cſeruimus ad illorumque morem,
qui difficilis non eſt. Saltauimus ad multam
noctem,non ſine renouatione poculorum,quæ,
inter tripudiandum, amatores venuſtuli ama-
ſiis ſuis porrigunt. Quid de ſponſa deinde fa-
ctum ſit, ſi quis inquirat: credo,idem, quod in
Oallia aut alibi, priores enim cum Legato diſ
ceſſimus, qui ſe, cum cubiculum ſuum attigiſ-
ſet, tum demum beatum eſſe putauit, illiquc eo
nomine gratulatus ſum.
XXIV. Franciſcus Floridus, Theologus
noſter, nnc ereniſ ariæ Ld egin Polon.
Confeuri e Canonic rſienſ, ſuum in
Italiam iter arripuit.impetratâ ab Illuſtr. Legato
veni, nobiſque rite ac peramanter ſalutatis, in
Dania ac Suecia, vbi nullus Sacerdos conſiſte-
re audet, eius ope ac miniſterio vſi ſumus; ac
præſertim in ingenti maris Balthici diſcrimine,
Dd iii
O ſ OLI OE Il
quo per tres dies conflictati ſumus, illius piet-
tem ac prudentiam præſentiſſimam ſenſimus.
Tandem, cum iam a multo tempore in animum
induxiſſet ltaliam adire, noſque in Vrbe Catho-
lica, ſaltem vbi ſacerdotibus eſſe licet, vti ſunt
nonnulli reliquiſſet, ciſio Po nico, quatuor
rotis ac duobus equis inſtructo, cum mercatore
Gedanenſi, qui natione Gallus erat. N.Ioannes
de Pantes, Torunium vſque,quod ad Viſtulam
eſt, nobis cernentibus fauſtumque iter precan-
tibus,diſceſſit. Commendauit ille mihi aliquot
libros,quorum catalogum feci,deditque aliquot
reliquias S. Erici, Suec. Regis, quas Vpſalia at-
tulerat: Et hic finis illius ſuauſſimi conſortii
ſuit,quod vtinam breui in communi patria red-
integrari poſſit.
XXVi I. Mercatorem Gedan. N. ege.
qui argentariam exercet, cumB. Auaugurio adii,
in cuius atrio non contemnendas tabulas con-
templatus ſum. Nobis iſte, qui tamen optimèt
valebamus, aquam vitæ quaſi deliquium patien-
tibus,quater aut quinquies per ſemihoram pro-
pinauit. Egebat illius pecunia Anaugurius, ita-
que hoc fœnore illa nobis accipienda fuit.
Oportuit tamen, vt ſe Legatus totius ſumme
capitalis ad promiſſorem faceret, ſub beneficio
Auth. Aec delitor.
XXvI i I. Quæ Dominica fuit, ad Subur-
bium Schotland. in Eccleſiam leſuitarum ſe
contulit llluſtriſſi Legatus, vbi Nobiles Polonos
Polonaſque eximiis torquibus ac catenis orna-
tas vidimus: colore ſunt illæ olcagino, viden-
ire poLOiv.
turque oleo aut alia pinguedine inunctæ:diuer-
ſum ferè omnibus etat capitis ornamentum,
ſubſtructumque auro vnionibuſque ad noſtra
tium ruſticarum ſponſarum morem: vix oſten-
debant capillos, nſi quod in fronte ac ſincipite
hinc inde, iuxta naturalem, quæ crinibus fe
mineis ineſt,ſeparationem atque fiſſuram diſcri-
minati erant ac diuiſi. Erat inter illas noua nu-
pta,quæ iſto die in mariti domum duci debebat,
quam ſolennitatem vocant ipſi trnſiigratio-
em. Poſt celebratam cum muſica organiſque
Miſſam, duo Ieſuitæ Legatum conuenerunt du-
xerunt que ad Collegium, quod ex altera parte
fuuioli eſt. Hortum vidimus innumeris frugi-
bus conſitum,qui in montem excelſum exten-
ditur, vnde omne Gedanum videri poteſt, li-
berque patet in multa milliaria proſpectus, quo
amœniorem alibi non vidi. Ibi ad benigniorem
Solem vites longo murorum ligneorum ordine
ſeruerunt, quarum quidem racemi ad Cal. No-
uembris incipiunt liueſcere, nonnullique etiam
muſcatelli ſpeciem ferunt; at ſi ori admoueas
labruſcæ ſunt tantum ac omphacium Ex illa
vindemia quidam noſtris aliquot vuas ſucci-
derunt, quæ in prandio condimentis adhibi-
tæ, neque hebetis, neque inſipidi guſtus inuen
tæ ſunt.
Pyra certe ac poma prunaque nec pauca, nec
contemnenda habent. Nuces ſunt illis in deli-
ciis, neque paſſim in agris, ſed in hortis illas ſe-
runt, ratiores ſunt enim qnam apud nos De-
nique domus illa villæ magis ruiticæ, quamn
ſis noLt oEnII
Collegii litterarii ſpeciem habet, adeo gallinis,
anſeribus aliiſque huiu ſmodi referta eſt. Valde
illi Illuſtr. Legato, pro conſtituta pace, gratulati
ſunt.
A prandio Illuſtt. Legatus Præconſulem Ci-
uitatis inuiſit, qui nobis abſinthii Pontici vſum
declarauit, ſtomacho nimirum vtilem, nec he-
pati aduerſum; ori aliquotlgrana indi debent,
ac deinde cum vini hauſtu ſorbentur.
XXX. Vidimus in Eccleſ. Dominicanorum,
funus quod peragebatur Nobili fcminæ Polo-
næ, quæ tamen ante ſex menſes defuncta, nec
dum tumulata fuerat. Viri qui aderant. non alia
veſte, quam ordinaria induti ſunt, niſi quod illa
nigra eſt. At mulieres puellæque longe diuerſa
ab ſolita veſte, amiciuntur. Pictoris magis eſſet
iſtud depingere, quam ſcriptoris: Neque enim
vel Latine vel Callice iſtiuſmodi veſtium nomi-
na mihi ſuccutrunt.Certe, illæ quæ ſecundo or-
dine erant, ad Sorbonicorum Doctorum for-
mam accedebant, cum pellibus ſuis inuoluun-
tur. Quæ luctuoſum habitum non gerebant,
longis ac incommodis,pretioſis tamen veſtibus,
indutæ erant, quæ humum verrunt. Habent in
pileis, qui pellibus farti ſunt, vniones ac breues
auri calamos inſertos, ſub mento lintea habent,
quaſi mappas noſtras,quas attollunt ad os atque
ad naſum aduerſus cæli iniurias, diceres eas æ-
grotare, adeo illis ceruix ac fauces reuinctæ
ſunt. Inter Miſſæ ſacrifcium facta fuit orato
funebris. Ad offertorium mulieres altare am-
biunt, atque ad locum ſuum redeunt, quod
rE n pOLO IVvI ii
item repetunt, poſtquam dicitur gmr Dei,
credo quod in poſtica altaris parte oblationem
ſuam faciunt, viri non item. Poſt Miſſam pre-
ces aliquas noſtris longiores faciunt. Cim ad
foſſam accederemus, oſtenſum eſt nobis cra-
nium adhuc pileo tectum, qui quidem pileus
integer erat ex ſerico,necdum decoloratus, pu-
nicei nimirum coloris, & tamen cadauer illic
depoſitum fuerat, ante viginti duos annos.
Feretra ſua pannq nigro contegunt, ita vt
lignum non appareat, alibi colore nigro lignum
pingunt crucemque albam, vti vidimusin Sue-
cia. apud ipſos Lutheranos.
Poſt conditum cadauer,.in mediam Eccleſiam
conueniunt propinqui inuitatique omnes, viri
ac feminæ, in circulum, ac duo ex illis aliquot
verba faciunt in defuncti commendationem ac
ſuperſtitum ſolatium. Illi ipſi erant quos biduo
ante in Eccleſia Ieſuitarum videramus in veſte
nuptiali ita vt proxima illius gaudii (quod ple-
rumque fit) luctus occupauerit.
Prima die Nouembris, omnes cum Illuſtr.Le-
gato Eccleſiam Dominicanorum adiimus, pro-
ceſſioni interfuimus, ac Sacroſanctum Domini
corpus communicauimus. Alius Polonice, alius
Cermanice, alius Latine, cæteri Italict confeſſi
ſunt: qui Callicet tantum ſciuerunt, Theologum
noſtrum qui abierat, deſiderauerunt.
Ego certe vtique illum ob aliam rationem ma-
gnopere deſideraui, cum iſtis auſteris Patribus,
co quod Lutheri biblia legeram,abſoluendi mei
ſcrupulus iniectus eſſet, cum tamen affirma-
s CROLLIOOEERII
rem, me ad addiſcendam linguam Germanicam
ſolm illa vſurpaſſe.Rediimus deinde ad veſper-
tinas preces ofhiciumque defunctorum, hancq:
diem totam pie ex piiſſimi Legati exemplo
tranſegimus.
II. Die. ſupplicationi ac Miſſæ, quæ fit pro
defunctis, diligenter interfuimus. Proceſſio fa-
cta fuit, in qua . Euangelia, in . Stationibus
recitata ſunt, quæ de reſurrectione mentionem
faciunt, hunc ritum in Gallia vſurpari non mc-
mini. Interim Sacerdos qui præit, aquam-
ſtralem vndequaque aſpergit. Legatus Anglæ
poſt meridiem nos inuiſit.
III. Præconſul Vrbis Dominus ixemlerg.
Legatum noſtrum adiit. Eſt ille ſenex lepidiſſi-
mi conſortii, qui per variorum ſermonum oc-
caſionem narrauit nobis res miras,quas quidem
eo diligentius notaui,quod ab homine ſagaci &
Caluiniſta, hoc eſt durioris fdei, recitabantur.
Prima hæc fuit.
Antonius ſeidei Liuonus.Admiralius Sue-
ciæ ſub Rege Ioanne, patre Sigiſmundi, ciim
pertranſiretLappiam,& quodam die nihil,neque
potus, neque cibi inueniſſet, haberetque ſecum
ſeruum vnicum ac canem, incidit in viduæ ani-
culæ domum, qua cim cibum rogauiſſet, illa
ſe nec panem, nec quicquam aliud ad mandu-
candum habere affirmauit. At, ciim mulier e
conclaui exiiſſet, illeque omnia rimatus, caſcos
aſſeri impoſitos deprehendiſſet, partem vnius
cani ſuo fregit ac tradidit, quod cim anus in-
grediens animaduertiſſet, minata eſt homini in-
i
I t iv v M.,
fortunium, ſtatimque canis exanimis cecidit:
quo ſpect aculo territus ille ac ſeruus. edere non
ſunt auſ: cumque hac canina anima, malefcæ
illius indignationi ſufficienter litarum eſſe cre-
derent, donec ſequens illuceſſeret dies, per
hanc noctem in ſtramine iacere pertuletunt. At
circa mediam noctem, tanti dolores Admira-
lium inuaſerunt, vt qnaſi energumenus ac ra-
bidus, per horam integram volutauerit ſeſe, ac
tandem vultus illi omnino toruus remanſerit,
ita vt neque loqui, neque manducare poſſet. ſed
per calamum tantum iuſcula illi ac liquores in-
funderentur, ſi tamen in belluina tegione, iu-
ſcula homini commoda ac ſalutaria fieri potue-
runt. In hac metamorphoſi, cum iter faceret,ac
denique ad cuiuſdam ſenis tugurium perueniſ-
ſet, miſeratus eius caſum ſeniculus, petiit num
ſubleuari vellet ac priſtinam faciem recuperare,
ferique iſtud poſſe, ſi pares dolores pati vellet
in morbo curando, quos in contrahendo ſuſti-
nuiſſet. Cum in hoc pactum non libenter mo-
do, ſed auide etiam conſenſiſſet, media nocte
cum iiſdem acutiſſimis cruciatibus conlictatus
eſt pet horam, quâ tranſactâ reſtituta eſt illi pri-
ſtina forma, relictaque per aliquot horas ſum-
ma membrorum omnium fatigatio. Hanc por-
tentoſam liſtoriam,ſe abipſoAdmiralio audiiſſ
affirmauit nobis Sirembergius, aliam deinde
ſubdidit.
Scabinus fuit Cedanenſis, nomen non memi-
ni, cuius inſtitor Stocholmiæ cum eſſet, mu-
liere quadam amatus fuit, itavt illum dimitrere
aoCaROLI OERII
nollet, perſuaderetque omnibus illecebris ae
promiſſis, vt in Suecia remaneret. Tandem,
cum ille ſæ pius Domino ſuo reuocatetur. con-
ſiliumque reuertendi ſumpſiſſet, libidinoſa ac
impotens mulier ab illo capillos aliquos popo-
ſcit, in abſentiæ ſolatium amoriſque pignus: ll-
le qui Amaſiæ ſuæ mentem, qui malefcorum in
illa regione opportunitatem nouerat, quiddam
læuum ſubueritus,Vrſinæ pelli, qua veſtes inter
peregrinandum contegebat,pilos detrahit, ſuis
non abſimiles, eoſque ſerico intertextos, cum
plurima amoris ſignifiearione, femine donat,
amantemque (tametſi Dido refragetur) fallit.
Scandit nauim, pluribuſque milliaribus littore
Sueco aberat,cim de multo die ſtratæ pelli Vr-
ſinæ decumbit, ac, cum iam indormiſceret, ſen-
tit pellis ſuæ villos ſub capite vellieuigilat. nihil
videt : ſomnum repetit, tum illam iterum ſibi
ſubtrahi ſentit: iraſcitur, quaſi aliquis ſociis
illum laceſſeret : neminem penes ſe conſpicit,
vigilanſque etiam trahi abripique pellem ſuam
videt, quam cum retinere vellet, fortiuſque illa
traheretur, inclamat ,uocatque ad miraculum
Vectores ac Nautas, quibus cernentibus ( ſtu-
XXXXXXXXXXXXXXX:
rapiatur, tranſportari atque abripi viſa eſt.
Tertia hæc fuit.
Quidam Italus equorum inſtitutor, N. -
atio, qui poſtea etiam Gedani fuit,Stocholmiæ
per aliquot annos hanc artem exercuit. Quo-
dam dic cum imprudens domum introiſſet, in
IrER POLOICVI. ai
qua debitorem ſuum pecuniæ exigendæ cauſa
quærebat, inuenit illius vxorem,quæ doloribus
partus vicini conflictabatur, cuique aderat ob-
ſtetrix, quo ſpectaculo territus ille, ſtatim aufu-
git. eodemque momento acutiſſimis alui ac pe-
ctoris cruciatibus correptus fuit: Ita vt in Me-
dici cuiuſdam, amici ſui,domum ſe recipere co
geretur, vbi, cim præ ſentiſſima ac optima re-
media illi adhibita eſſent, dolores tamen ſedari
non poterant: cimque in ea re, neque morbi
cauſam, neque curationem inueniret Medicus,
artiſque ſuæ vanitatem fateri cogeretur: vxor
eius quæſiuit ab ægroto,quonam ſe contulerat,
quidve fecerat, cum his torminibus tentatus
fuit: reſpondit ille, ſe talem domum ingreſſum
fuiſſe, vbi parturientem mulierem cum obſte-
tricedeprehenderat. Quam domum cim ſtatim
Medici vxor adiiſſet, intellexit ipſo momento
feminam peperiſſe, naarrauitque quid Horatio
contigiſſet,cumque paulo poſt domum ſuam re-
diiſſet, inuenit Horatium dolore omnino libe-
ratum. Vnde caſum illius, maleficæ iſti obſtes
trici, a qua toruum conſpectus fuerat, vni-
uerſi, qui apud Medicum fuerant, tribue-
rint.
Quidam alius, qui in Sueciam nauigauerat,
cum cuperet ſcire, an vxor viueret, quam Ce;
dani reliquerat, quid ve ageret,in Magum inci-
dit, qui illi ſe id declaraturum promiſit, ſub ali.
qua pecuniæ ſponſione. Magus ignem accendit;
in eum. ſe iniecit inſiluitque, credo, quod eua
nuit ex oculis iſtius, ac. poſt quadrantemhora
;i tA LOLOCE iI
comparuit, attulitque cultrum,quem e conſpe
ctu iſtius curioſivxoris,rapuerat,affirmauitques
lllam domi eſſe ac nere, in cuius rei veritatem
cultrum illum, qui Homini probe notus erat,
exhibuit ac reliquit. Iſte cultro aſſeruato cum
poſt aliquot menſes Gedanum rediiſſet, ac quo-
dam die cum vxore colloqueretur, vti plerum-
que fit otiost inter coniuges, narrauit illa, ſe tali
die quem memorabat, maximo metu correptam
fuiſſe, cim penes ſe cultellum nemine conſpe-
cto, abripi vidiſſet, quæ res illam tam ob mira-
culum.quamob ſubiti euentus ſigmficationem,
vehementiſſimt terruerat, cum crederet læui
quidpiam ac funeſti marito contigiſſe: Infelix
quæ pro elotypo ac ſuſpicaci viro ſolicitudi-
em tantam conceperat l Quæ cm maritus in-
tellexiſſet,confeſſus eſt illi,quæ cum Mago geſ-
ſerat, cultrnmque illi ſuum repræſentauit, ac de
tempore quo iſtud acciderat, de momento ad
momentum conuenerunt.
Inſignis omni ſcelerum genere femina, e No-
bili Ranouiorum gente, quæ & ſexus iui mo-
deſtiam exuerat, & virilem veſtem animumque
induerat, quæ bello, quæ facinoribus variis in-
terfuerat: tandem cum hominem Gidani occi-
iſſet, in carcerem coniecta fuit. Dictum fuit
Præconſuli, auunculo huis Ciremberg. viro
docto prudentique, vt ab illius feminæ male-
Ecis artibus ſibi caueret. Semel cim in Senatum
Iret, iniecta eſt callide e carcere charta quædam
lnuoluta, quam cum ab apparitore colligi iuſſiſ
ſt, ſatimill; qui colligebat infacieu cocidit.
r E; POoLOCCvM.;
ac, tametſi aliunde læſus non eſſet, non potuit
niſi ſociorum ope ſubleuari. Aperta eſt charra,
inuentæ ſunt in illa aciculæ, crines & aliæ nu-
XXXXXXXXXcXXXXXXXXXX
rebat Cirembergius: aliam denique ſuperindu-
xit, quam iam audieram,narrationem.
Quidam, qui t Suecia profciſci vellet.vt quo
intenderat, celerius perueniret, ventum emit,
de ventis enim tempeſtatibuſque negotiatores
ibi ſunt: Datum eſt illi a venditore Strophiolum
tribus nodis reuinctum. Primus nodus erat be-
nigni ac ſecundi venti, ſecundus fortioris, ter-
tius tempeſtatis, quos ſi ſolueret, his euentibus
certo frueretur. Ingreſſus eſt nauim in maxima
tranquillitate. Soluit primum nodum Stro-
phioli : En adſpirauit ſecundus benignuſque
ventus, qui cum lentior eſſet, ſecundum nodum
ſoluit, continuoque fortior ventus nauem im-
pulit,ita vt intra exiguum tempus ad optatum
portum peruenire ſpes eſſet. At, cum per in-
curiam Strophium, cui tertius relictus erat no-
dus, ex hominis iſtius pera cecidiſſet, atque d
nauta quodam collectus, qui pecuniam in il-
lo nodo inuolutam credidit, ſolutuſque eſſer,
continuo oborta eſt talis tempeſtas, vt poſt ma-
gnam iactationem ad ſcopulos nauis alliſa ſit
atque confracta, ectores tamen ac nautæ mer-
catorque iſte ventoſus, ſeruati ſunt, qui hiſto.
riam deinde narrauerunt.
Hæc omnia ſeab ipſis, quibus acciderant,vel
ab hominibus fide dignis, quos nominabat, ſe
Ee
CAAOnOLIOE ,iI
accepiſſe loannes Cirembergius, vir gtauis. Il
luſtr. Legato mihique referebat.
IV. Die Nouembris, quæ Dominica fuit.
Illuſtr. Legatus adiit Dominicanos proceſſioni-
que Roſarii interfuit, adfuit item illic Princeps
Dominicus, adoleſcens ditiſſimus. quem e Re-
gum Poloniæ ſtirpe eſſe aiunt, a ſiniſtra Legati
noſtti incedebat lbi eodem tempore ante M iſ-
ſam prædicatio Germanica eodemque tempore
Polonica f; Germanicæ interfui, canuntque
laici Pſalmos hnc inde vernaculâ lingua, iu locis
tamen diue: ſis, ſed ſe exaudiunt inuicem. Poſt
prandium literas in Sueciam ſeripſi ad P. Vyi.
bium, aliaſque etiam deſeripſi iuſſu legati.
VCum ſatis manc ad Dominicanos iuiſſem,
vidi copioſam plebeculam, quæ Polonicè in
Monachorum clauſtro Pſalmos Hymnoſque
Polonos canebat, ſine ſacerdote vllo.
Ductum eſt funus poſt prandium viduæ cu-
iuſdam Præconſulis, quod feneſtra, vt mo-
rem Luthe ranum intueretur, conſpexit Lega-
tus, quem quidem morem me ſuperiis anno-
rare memini.
VI Litteras noſtras in Sueciam concluſimus:
Scripſit Legatus ad vtramque Reginam ac om-
nesRegnindminiſtratores,exceptoCanctllario,
qui Viſmariæ eſt.
vII. Vniuerſi Carolum Auaugurium, qui
in Sueciam profciſcebatur, comitai ſumus ad
ripam Viſtulæ. Ibi aſcendit in mercatoriam na-
uiculam, qua remeando flumen Hoftium vſque,
in aliud fluminis diuortium deſcendit, vnde per
Irt R i OLoMiCvI.i,
Frip ha Pilauiam delatus eſt, vbi Nauim
bellicam, quæ illum Stocholmiam ferret,ingreſ-
ſus eſt. gre illum dimiſimus, cum quo per an-
num & amplius, placidiſſime ac humaniſſimè
(vti ille comiſſimus eſt) conuixeramus. Ma-
ximum ile ac ſincerum llluſtr. Legao honorem
detulit, maximum Legatus retulit, ac cum plu-
rima amoris ſignificatione dimiſit. Abduxit ſe-
tum Franciſcum Gernandum, virum valde bo-
num doctumque, ex Palatinatu oriundum, in
quo nihil niſi Catholics religio deſiderari po-
teſt, qui vtique e Dania omnium peregrina-
tionum noſtrarum ac laborum particeps fuit;
teſtiſque aſſiduus ac idoneus eorum omnium
quæ Stumſdorfhi geſta ſunt. Alios duos ſecum
duxit ſiue milites ſiue aſſeclas,Spinæum ac Pra-
tenſem. Faxit Deus vt breui rurſus conuenim-
mus.
IX. Illuſtr. Legatus c Ioantie Cirembergio,
Senatus Gedanenfis Præſide, inuiſit Illuſt. Le-
gatum Angliæ, proximo ab vrbe lapide commo-
rantem,qui nos humaniſſimt excepitimultoque
vino proluit.
Ea die aduenit Gedanum Vvrangelii Secre-
tarius. qui rogauit Senatum, vt pedites Suecos,
qui in Pomeraniam tranſlre volebant, præterire
per ſuum territorium ſinerent, eo quod tres eo-
tum naues militibus Anglis Scotiſque onuſtæ,
per tempeſtatem perierant, vna tamen ab igne.
Huic poſtulationi adiunxit ſe Legatus noſter.
Retulit idem Secretarius, aliam nauem, qua
Ee ij
as CARO LI OERII
,,
in Sueciam tendebat, Memeliam fuiſſe dela-
tam.
X. Adii Vvaltherum oſer, Senatorem
Cedanenſem, honeſtiſſimum virnm, qui Gal.
lice etiam loquitur; Ille mihi loannis Roſ.
flii ſui infortunium narrauit, nimirum, eum in
Naue deprehenſum fuiſſe, quæ ſine commeatu
ac diplomate Regio e Gallia ſoluerat,quæ cum,
Dantiſco rediens, à Claſſiariis Regiis prope
Diepam intercepta fuiſſet, Adoleſcens iſte om-
nibus ſuis veſtibus, pecunia,ſupellectile, ſuccino
ac cera, quam vendere deſtinauerat, ſpoliatus
fuerat, cim tamen, mercator non eſſet, ſed ſtu-
diorum peregrinandique ergo in Galliam mitte-
retur, eæque merces illi in ſumptuum quos fa-
ceret, penſioniſque quam ſolueret, ſubſidium
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
apud Parlamentum Rothomagenſe gratia, aut
auctoritate valeret, nam ibi rem iſtam diſcepta-
ri cœpiſſe. Spopondi me apud æquiſſimum Le-
gatum interceſlurum. Pupugit me certe adole-
ſcentis caſus, ſiue quod olim Scholaſticus fui, ſi-
ue quod etiamnunc peregrinus cum ſim, nolim
me in huiuſmodi calamitatem incidere.
XI. Aliquot Artificum, qui Succinum ven-
dunt, offcinas luſtraui, vbi puſilla Naturæ mi-
racula contemplatus ſum: in illo quippe & mu-
lcas & ranas congelatas vidi, aliaque ciuſce-
modi, quæ homines otioſi ac curioſi magnq
miercentur.
ir, , pOLO ICvv.
XIII Offendi in via loannem de Pnrer,
Mercatorem, qui Thorunio reuerterat, pluri-
mamque ſalutem Theologo noſtro mihi refe-
rebat: Aiebat iſte, ſe milites glorioſos e parti-
bus Imperatoris vidiſſe, qui ſuper menſa Ldo-
xic debellabant, Galliamque inter ſe partie-
bantur, quaſi ex diuiſione Cæſaris, cim hi Cel-
ticam, ali Belgicam, alii vero Aquitanicam ſibi
ſumerent. Commouit certe me hic primm
nuntius, ſed cim eundem poſtea Cedani paſſim
in popinis, ab hominibus madidis atque mero
titubantibus recantari intelligerem, deſii time-
re: præſertim ciim hæc conſilia Ferdinando,
non lulio Cæ ſare perfici debeant.
XIV. lnuiſi Scbart uait.Scabinum Ce-
danenſem, qui mihi egregiorum Pictorum tabu-
las, quas ex Italia attulerat, oſtendit, duæ præ-
ſertim. meo quidem iudicio,cæteris præſtabant:
Vna D Magdalenæ, quæ tota nuda eſt,niſi quod
capillis, vbi opus eſt, contegitur: altera eſt lu-
dithæ, quæ Holophernis caput crinibus geſtat,
quam muliet vetula, ſpiranti ſimilis, ſubſequi-
tur. Oſtendit item mihi puerum natantem, e
cera Mich. Angeli, argento expreſſum. Oſten-
dit & equum argenteum, ab inſigni ſculprore
Florentino factum, quem Equeſtris ſtatue, quæ
in Ponte nouo Pariſiis eſt, fctorem eſſe dice-
bat. Aquo ſculprore ſe audiiſſe ſæpius refere-
bat pnitere illum iſtius Equi Pariſienſis, cu-
pereque, mille aut amplius aureorum iactura,
ne extaret, adeo ex illo tempore quo eum fudit,
in peritiam artis ſuæ creuerat.
E e iij
s CAxOLIOERIrI
XV. Sub noctem Gordonus. Agens Regis
Angliæ, cum ſuuminuiſiſſet, noſtri Leg. quam
primum ſalutati venit, illique narrauit victoriâ
quam paucis ante diebus, Bannerius Suecorum
in Saxonia Dux, de Saxonicis retulerat; cæſa ni-
mirum dubdecim hominum millia, Baudiſſeno
ducta. Dixit, Regem Angliæ ad Imperatorem
expoſtulatum miſiſſe, quod Palatinum Rheni
in patrimonium ſuum reſtituere nollet, vti pro-
miſerat, atque adeo eidem Palatino Regem An-
gliæ Exercitum dare, vt ſe Chriſtianiſſimo Re,
gi aliiſque fœderatis coniungeret; initamque
magnam amicitiam inter Galliæ Angliæque Re-
ges,quod Seneterii., Legati Extraordinarii, ope-
ra factum erat.
XVI.Thorunio allatus eſt Mercatoribus
quibuſdam nuntiui Galaum DuceBetnardo
Vveimario in Lotharingia profligatum eſſe ad
triginta hominum millia.
Inuiſit Cirenbergium Præconſulem, Illuſtr.
Legatus, cuius filiam Conſtantiam Cirenber-
giam, eanentem ludentq; inſtrumento organis
co audiuit. Formoſiſſima illa eſt totius Vrbis.
femina, omnium quæ feminas decent,artificio-
rum perita, muſices verb ad miraculum vſque,
Eſt illa pr,ſtantiſſima voce,canitque ad Italicum
morem, qui ſolus in Polonia ac Germania notus
eſt. Cm illius fama in Italiam perueniſſet, di-
gnam illam iudicauere inſignes Muſici Medio-
lanen. cui librum dicarent, nnncupatum. Flores
Prſtatiſſimorm irorm intellige de Muſi-
cis) Pilippo Lomatio deibti. Cuilibro elo
rr ꝑ pOLo CCVI a;
gantiſſimam Epiſtolam ad Cont. Clrenbergi
præpoſuerunt. Quidam qui Dantiſci fuit, qui-
que nunc in Belgium tranſiit Neranus,in illius
laudem ſuauiſſimos verſusElegiacos conſcripſit:
Meliores certe tero hoc Septentrione non
legi.
Coram illa Varennus noſter cecinit, cuius
modulos moremque canendi valde laudauit,
confeſſaque eſt, ſe nunquam Callice canentem
quenquam audiuiſſe. At illa tamen cantionem
Callicam nobis præſentibus cantare auſa eſt. ſuo
tamen Iralico more: doceri ſe deinde Varenno
poſtulauit, cumque illo cecinit. Lectiſſimæ fe-
minæ virtutes laudauit impenſiſſite humaniſſi-
mus Legatus, præſertimque modeſtiam, non il-.
lam vulgarem atque ſeruilem, fed quæ honeſtos
ingenuoſque natales redolet.
XVI Litteras Latinas ſctipſi ad quoſdiim
Poloniæ Proceres; Intetim dum Illuſtriſt Le
gatus ad Regem precipuoſque Paatinos ſcri-
beret.
XVIII. Quæ.Dominica fuit, llluſtr. Lega-
tus ad Eccleſiam Carmelitarum ſe contulit, qui
illum comiter ſuſceperunt. Prædicationi Polo-
nicæ interfuit Miſſeque, magno plebeculæ
concurſu. Liberlitatem ibi ſuam in pauperes
Religioſos conitulit vti paſſim facere ſolet.
i.Illuſtiiſſ Angliæ Legatus, qui ad
p x
primum ab Vrbe lapidem diuerſatur, Legatum
moſtrum ad prandium inuitauit. lllum comi-
rati ſunt Gordonus, Agens Regis Angliæ, ac
Præconſul Cirenbergius. Adfuit iſti conuiuio
E e iiij
a oA ROLI qERII
vxor Goroni, ad morem Anglicum veſtita, t
metſi Dantiſcana ſit, quæ ſua pulchritudine,
atque cultu oculos nobis perſtrinxit, nam in
comparationem matris eius, quæ Germanico
& ſororis, quæ Polonico more indutæ erant,
illa â Veneris grege conducta videbatur adeo
brachia papillaſque denudauerat, capillos ſpar-
ſerat atque torſert, pretiosâ denique ac con-
ſpicuâ veſt, ad mollitiem vſque ſc inſtruxerat.
Scilicet ill ex Anglia redibat, vbi per duos
epſes has attes, tam feliciter didicerat: ad
guas etiam quifi ſuopre genio, non ſatis inſani-
ret, gi marit qni illam deperibit, perſuaſione
impellebatuit qui hoc oſtento tam præclaro:
vmuerſum Gynceum ſiue Cermanicum, ſiue
Plopicum obſcurare credebat. At dicinon
pteſt, quantiim inuidiæ inuſltati illi habitus.
ud ſquerospopulos concilient, quorum femi-
næ peqonditicapillis ſuis.bellatum ſiue pelles.
ſiugctines pro maximo cultu induuntur. Hu-
maniſſime Legato Anglico ecepti fuimus, a-
pro rogionelautiſſime.
. Litierp, accepi Fran. Fforido,
V
Vvurſauiæ datasi .Nouembris, vbi plura nar-
ranturi ſcripſit itema ſlluſttiLegatum noſtrſ,
egem Polniæ ſalutauerat, ciuſque Fratrem,
Carolum, Nyſſæ in Sileſia Epiſcopum. itemque
ſororem Hiſpanico more veſtitam, vultuſatis
venuſto.ſtaturâ deteriore. Quædam Guldeſtier-
na toti gynæeeo præſtabat.
Miſit idem ad me breuiculum Latine ſcri-
Ptumiquo ferebatur, Principem Caſimirum pe
IrE; POLOICvM.
ticulum vit vix euaſiſſe cum Gallis decertando-
Opoſxium interemptum. Coloredum iuſſu
Regis Hungariæ in cuſtodia poſitum, qui Prin.
cipem in id diſcrimen duxerit.
XXI. Ego eum Varenno adii Conſtantiam
Cirembergiam, cum qua pet plures horas ceci-
nit. Animaduertimus, diem illam eſſ Vigiliam
B. Cæciliæ, quæ Pariſiis tanto M uſicorum con-
curſu celebratur,quam illi cum virginemnos cum
caſtiſſima femina tranſogimus.
Eadem die inſignem Phrygii operis tapetem
vidi apud vnum e Præconſulibus Dantiſcanis,
cuius vxor eſt artifex:tam eſt opus illud terſum,
ſubule, ac rite adumbratum,vt optimæ picturæ
dæquari poſſit.
XXII. Deſcripſi plurimas llluſtriſſ. Legati
litteras ad varios Palat. addidique vnam ex meis
ad Illuſtriſſ ac Reuerend.Nuntium Apoſtol. qui
eſt in Aiila Polonica, vt legendorum aliquot li-
brorum facultatem mihi concederet, quam D.
Theodbtico, Legati noſtrl Oeconomo, feren-
dam dedi
XXIIIiſſus fui ad Cedanenſem Se-
natum ab Illuſtriſſ. Legato, vt Legioni aronis
cbt, Sueci, qui Pilania in Pomeraniam terre
ſtri itinere tranſire volebat, commeatum dareti
quia mare per ſummas tempeſtates imperuium
rat. Didicimus,B,.Auauguritm per quinde-
cim dies Pilauiæ iioratum eſſe,ac denique,cim
nauem quæ in Sueeitt ſolueret, non inueni-
ret, in Hollandica, Elfingoram vſque profecti.
At,quod nos valie anxit, relatum eſt, duabui
OLLI OERI
hons poſtquam in nauem aſcendit, ſummam
tempeſtatem fuiſſe obortam.
A prandio Mochingerus, vir exierer,Il-
luſtriſſ. Legatum imiſit, a deinde Dominus
Bergmannus
Prima Decembris duos PP.Dominicanos, vi-
ros pios ac doctos, cum quibus non inntiles ſer-
mones conſeruimus, Illuſtriſ Legatus prandio
excepit. Didicimus ab illis, ſolum iſtud Geda-
enſe Ducibus Pomeraniæ Dominicans da-
tum fuiſſe, eorumque originem Vrbe iſta anti-
quiorem eſſe, quæ tamen deinde in hanc pottn-
tiam creuit, vt Monachi pene oppreſſi ſint, ac
deleti. Arguitur nihilominus eorum etuſtas,
ex ædificiorum vetuſtate atque ruina immi-
ente.
III Magnam litterarum copiam e Callia ac-
cepit Illuſtriſ.Legatus.tam RegeMiniſtriſque,
quim ab Illuſtriſ ſuo Patre, qui vtiqne ad me
ſcribere cum ſumma comitate non dedignatus
eſt. Datæ erant recentiores litteræ . Octo-
bris, accepi item litteras a Fratre meo, atque
Steph.CaminæoLatinas. Marchio e Chamone
ſcripſit ad Legatum noſtrum. ſe ad Regem Da-
niæ proficiſci, quod vtique mandatum Rex
Chtiſtianiſſimus noſtro Legato dederat. ſi Regi
Daniæ propior eſſet. Littetas de or, de
uius ſalute timebamus accepimus. ltaque
fauſta contigerunt omnia, præſertim cum ex
Aulaimpenſiſſmæ laudeo llluſtr. Legato noſtro
tribuerentur.
V. Illuſtriſ. Legatus Baronem Schut, Sue-
IrEPOLO ICvI. ;
cum, prandio excepit. Ac deinde adit pegen.
irum bonum. qui argentariam exercet.Per hos
dies impreſſa fuerat typis Dantiſci relatio, quæ
impudenti mendacio narrabat, Pariſiis tumul-
tum eſſe factum aduerſus Card.Richelium; nec
id tantm, ſed conſtare pro certo,quatuor pro-
uincias in Regem rebellaſſe:Quæ calumnic cum
expreſſiſſime litterarum noſtrarum tenore refu-
tarentur Iuſſit me Legatus Cirembergium
Præconſulem adire, ac ſuo nomine de illa rela-
tione conqueri. Quo quidem de negotio cum
Præconſul apud Senatum poſtero die retuliſſet
arceſſitus eſt Typographus, qui aliam Stetini
impreſſam relationem exhibuit,vnde hanc fabu-
lam tranſcripſerat, quod illi excuſationis loco
fuit. Verumtamen prohibitum, ne deinceps
res huius momenti incaute ederet in vul-
gus.
VII. Illuſtriſ Legatus Anglicus noſtrum
udiit, ac poſtea per ſerenum frigus extra Ciui-
tatem deambulauimus, didicimuſque ſuperiori
die, nauim mercatoriam in portu fuiſſe abſor-
ptam, tam vehemens fuerat illa tempeſtas. Ali
quot antea diebus duæ aliæ ibidem perierant,
inter quas fuit illa nauis bellica, qu ad Regem
Poloniæ pertinebat, quæque Suecis, dum
Stumſdorffii ageremus, retenta fuerat. Credo,
in illa totam Poloniæ claſſem fuiſſe poſitam,
nam portus ſibi proprios illa non habet. Pilauia,
Regiomont, ac Memelia,ad Electorem Brand.
quatenus Pruſſiæ Ducalis Dominus eſt, perii-
nent. Habet itaque Rer Poloniæ tantiim loeum
OanoLi ocE Ii
ſiue ſtationem, vbi portus inſtitui poteſt, qua-
tuor mill. aut quinque a Dantiſco in Pomera-
nia: lbi eſt oppidum N. Pſte. At enim ea eſt
Polonorum ineuria, vt quoniam nunc cum Sue-
cis conuenerunt, de illo portu inſtituendo ac
claſſe ædificanda amplis non cogitent.
VIII. Conceptionem B. Mariæ Virginis, a-
IXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
appellatur, nam mare quod illi ſubiaceat, non-
dum deteximus, neſcioque cur illi hic titulus
tribuatur. Habet vxorem e Belgio, Gall:c lo
quentem ab illis valde comiter fuit exceptus
Legatus.
. Litreras Gallia accepit Legatus, quibus
ferebatur, Ducem Sabaudiæ ac Matſch. Cre-
quium Valentiæ obſidione receſſiſſe. Relatio-
nes Belgicæ ferebant, aſperrimum fuiſſe inter
Gallos ac Cæſareos prælium ad Lotharingiæ li-
mites, incerto tamen rumore. Litteræ Callicæ
ferebant, ex communi fama deſtinari ad Con-
uentumi qui Conſtantiæ iniri debet ex parte
Regis Chriſtianiſſimi,arſcb.Eſtree Petbxxe,
dAuxœ: Vel etiam aliquos credere nullum
Conuehtum fore,adeo partes ad bellum exarſe-
runt. Ahiquot inſignes viros ex noſtris in velita-
uonibus contra Cæſareos factis cecidiſſe Mar-
chionem N. e oil ac Cahenſacum, quem
noeram, per relationes Callicas didicimus.
III. Sudo ſerenoque cælo cum duobus
Seabinis honeſtis Viris Prnt ac F rer ad Schot-
landiæ pagum, ſiue Suburbium ipatiatum iui.
IrER POLOICVI. iaj
Diuiſum eſt Suburbium illud inter Ciuitatem,
ac Remp. Dantiſcanam,ex vna parte, & Epiſco-
pum, ex altera, ſuntque ibi plurimi omnium ar-
tificiorum fabri. Sunt item plures Eccleſiæ, Ie-
ſuitarum alia, alia Lutheranorum. Sunt & illic
Anabaptiſtarum,quorum magnus numerus eſt,
conuenticula, nam publica templa non habent.
Interluit pagum, quam longus eſt,limpidus flu-
uiu,aggeribus munitus. qui quidem ad Ciuita-
tem non ad Epiſcopum pertinet; ex co,quia al-
tior eſt, manant canales, ex quibus tam mul-
ti publici priuatique fontes per Gedanum ſa-
liunt.
Ea die llluſtr. Legatus a Theodorico, quem
Vvarſauiam miſerat,litteras accepit,quibus fe-
rebatur, Regem doluiſſe, quod illuc ad Co-
mitia Legatus Galliæ ſe non contuliſlet.
ov.Legatus Britannicus Vbaldum, Dan-
tiſcane militi, Præfectum, ſtrenuum celebrem-
que in Germania Virum, ad Legatum noſtrum
ſalutandum deduxit, nimirum quia ille Germa-
nice tantum loqui ſciebat, ideoque ſe illi cum
ſumma humanitate comitem, acinterpretem
Legatus Britannicus adiunxit. Eius eſt virtutis
Præfectus iſte, vt mercatoris qui pannos ven-
dit, filius cum ſit, atque adeo tabernæ ac mer-
cimoniis a natura deſtinatus, rem militarem ta-
men tam feliciter aggreſſus ſit, vt nuper illum
Imperator honeſtiſſimis litteris ac conditioni-
bus oblatis ad ſtipendia ſua compellauerit;quod
recuſauit tamen, ſiue quod lmperatori ſeruire
nolit, ſiue quod ſua ſorte ſit contentus. Milita-
s OtI OE II
:::::õ::::::
uit antea ſub Suecis, ſed illis nunc vehementiſſi-
me aduetſarius eſt,eo quod Cancell. Oxenſtier-
na, Secretarium eius qui pecuniam pro ſtipen-
diis Vbeldi flagitabat, percuſſerit, nec dignatus
ſit illius litteris reſpdere,quod graue in Germ.
putant. Hanc ab Oxenſtierna acceptam contu-
meliam, parum abfuit qum Vbaldus, in Oxen-
ſtiernæ filio vlciſceretur; nam, cum e tractatn
Stumſdorffi ille rediret, ac per Dantiſcum in
Pomeraniam tranſiret. miſit in Oxenſtiernæ di-
uerſorium aliquos ex offcialibus ſuis Vbaldus,
qui illum ſuperbe aggreſſi, ſuum Præfectum mi-
rari dicerent, cur tam fidenter in Vrbem, in qua
ipſe imperaret, ingredi auſus eſſet, præſertim
cum illatam ſibi Cancell. iniuriam non ignora-
ret. Ad quas voces cum prndenter,ac ſummiſse
iunior Oxenſtierna, alioquin ſatis ſuperbus, re-
ſpondiſſet. ſe iſtius rei prorſus ignarum eſſe, ſe-
que apud Patrem operam ſuam collocaturum,
vt Vbaldo ſatis fieret, remouita ceruicibus ſuis
intentatam, ac paratam vltionem. lnterea Le-
gatus Britannicus illum ſedulo admoneri cura-
uit, vt niſi mature ex vrbe ac ditione illa ſe eri-
peret. periculum eſſe, ne vel ab Vbaldo, vel ab
aliis Cæſareis militibus inuaderetur: cui con-
ſilio ſtatim patuit. Dixit Legato noſtro bal-
dus, ſe, ſilitteras, qnibus ab Imperatore enoca
batur,tuoc cum Oxenſtierma tranſut,accepiſſet.
ſe ad ſatandam vindictam,mperatoris partibus
acceſſurum fuiſſe, caproque Oxenſtierna atque
Imperatori tradito, fidem ſuam hoc pignore ne-
urum atque addicturum fuiſſe.
II I It vi. q
Certe, cum per hos dies Gedanum appuliſſes
mus, quibus iunior Oxenſt. tranſierat, audiui-
mus viros non ignobiles, qui dicerent, ſe conui-
nio interfuiſſe, in quo Vbaldus baculum exli-
buerat ac ſuſtulerat, quo ſe Oxenſtiernam per-
cuſſurum fuiſſe diceret, niſi ſummiſſe ofſciali-
bus ſuis reſpondiſſet. I nunc, ac Proceribus
Miniſtriſque Regnorum inuide fortunam; qui-
bus ab hominibus nullorum ſtemmatum tanta
pericula creari poſſunt.
Memini Comitem e ia Gar,Suecici Exer
citus Ducem, dicere Legato noſtro, hunc Vbal-
dum & Artichauſſium, Colonellum Polonum,
qui Meſuæ oppiduli præfectus erat, plus ſibi
moleſtiæ facturos, ſi bellum gereretur,quam in-
tegros c rercitus,ac ipſos ſiue Saxoni,. ſiueBran
deburgi Electores.
XvII Adiuimus non ignobilem pictorem,
apud quem imaginem B.Virginis Alberti Dure-
inuenimus. Eſt illa Angelis circum caput ſepta,
dextrâ Chriſtum infantem,ſiniſtr floſculum al-
bum tenet. Minor eſt illi oculus ſiniſter, quod
cur factum eſſet, ciim interrogaret Legatus.
Quandoquidem (inquit pictor) bocita eſt. re-
cte ac cum ſumma ratione factum fuiſſe opor-
tet: neque enim mihi huiuſmodi artificem re-
prehendere licet, at admirati tantum, longiſſi
moque, ſipoſſim, interuallo imitari.
Accepit litteras llluſtriſ. Legatus Mareh.
S. Chmone, quibus ferebatur, hanc pugnam in
Lothatingia, de qua rumor vbique peruaſerat.
v
:::::õ::::::
qqs CA R ii II
veram non eſſe,Galaſſumque fame preſſum ver
ſus Bohemiam receſſiſſe.
Aperitur ea die in tres dies ſequentes circum
Metropolitanam Eccleſiam mercatus, in quo
omnt genus infantilium nugarum proponunt.
Huc omnes matronæ ac virgines præcipuæ, ac
etiam plebeiæ confluunt, emuntque quod filiis
vel cognatis infantibus donent, quibus perſua-
dent, ſierga naſcentem Chriſtum pi ſint, omne
genus ludicrorum ac bellariorum illis abund
affuturum, illis itaque hac ſpe illectis, in Vigilia
Natalis Dominici ieiunare perſuadent, & ante-
quam dormitum eant, vel lancem, vel corbem
menſæ autalibi apponunt, quo Chriſtus de no-
cte munera ſua conferat. Interim ſeruo aut an-
cillæ campanulas intibiis nectunt, qui per tene-
bras in infantium, qui id auide expectant, cubi-
tulum cum ſonitu ſe inſinuet, ac tum demum
pueri puellæq: Chriſtum aduentaſſe autumant;
& cum dies illuxit, magno cum gaudio & exul-
tatione munuſcula, quaſi cælitus allata,veneran-
tur, ac deinde pertractant, caque etiam vt plu-
rimum, antequam dies elapſa ſit, effrinxerunt.
Eodem artificio famuli ſuas lances dominis,
eut aduenis offerunt. vt ſuum Chriſtum, ſic lo-
qui conſueuerunt, hoc eſt, ſua enia conſe-
quantur.
XXV. Pie, vti Chriſtianos decet, Nata-
lem Dominicum tranſegimus. Interfuimus ma-
ne concioni Germanicæ, Proceſſioni Dominici
Corporis cereos geſtautgs, ac deinde ad Sacro-
ſanctam
ma-
IrERPOLOICVI.
ſanctam menſam inter Miſſarum ſolennia acceſ-
ſimus. A prandio veſpertinis precibus, iterum-
que proceſſioni, magno populi tam Polonici,
quam Germanici concurſu. Interim Lutherani
in Eccleſia maiore ſuas preces maximo vocum
organorum, aliorumque inſtrumentorum con-
centu, ad noctem vſque protraxerunt, quibus
ob dici religionem (tametſi id maxime ob muſi-
cam cuperem) intereſſe non potui.
o IX. Pettum Rrugerum, inſignem Ma-
thematicum, adiit Illuſtriſ. Legatus cum P.
Bergmanno : duas ille nobis Sphæras ex Co,
pernici mente fabricatas exhibuit, explicuit-
que.
Vltima die anni huius r;,. maximo gaudio
perfuſus ſum, ciim litteræ Baronis Auaugurii
ad nos perlatæ ſunt, quæ illum Elſingoram
appuliſſe ſigniſicabant. Nam horrenda tempe-
ſtas, cuiiſque paris apud homines memoria non
extat, per hos dies, quibus e portu Pilauiæ ſol-
uerat, non modo mari Baltico, quod pericu-
lis ac ſcopulis infame eſt, ſed & ipſi Oceano in-
cubuerat: quippe in Oceano ad Noruegiæ pla-
gas, ſexdecim ſupra centum naues, octodecim
vero in mari Baltico ad Bornholmiam Inſulam,
periiſſe narrabant. Memorabat mihi per litte-
ras ſuas ernandus,diſcrimen quod inipſiſ mo
loco, ac freto per eos ipſos dies anno præterico
ſubieramus, in iſtius recentis comparationem
perexiguum fuiſſe. Credo, quis in illius ſenſu
ac experientia, præſenti, iſtud recentius erat.
Verumtamen in eo maius eſſe potuit, quod an-
FF
.
v
qo n R. . . r .
no ſuperiori, in fortiſſima ac munitiſſima naue,
quinquaginta aut amplius nautas ac remiges ha-
bebamus : Cim miſeri illi in tenui ligno, ad
ſummum ſex aut ſeptem viros haberent, cert,
cum iſtius nauigationis hiſtoriam intueor in
litteris Gernandi, horreſco relegens.
Ea ipſadie litteras Lutetia a fratre, ſorore,
Claud. Rich. atque P. Bonartio iucundiſſi-
mas accepi, ac per fauſta illorum omnium vo-
ta, amicorumque aliorum commendationes,
concluſi feliciter (quoniam ita placuit Deo)
Annum M. D C. XXx V.
Fini Vtineris Polonici.